- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/ Winter, p. 577-, ANKARA-TURKEY ÖĞRETMENLERİN SINIF ORTAMINDA KARŞILAŞTIKLARI İSTENMEYEN DAVRANIŞLAR VE BU DAVRANIŞLARLA BAŞ ETME STRATEJİLERİ * Celal Teyyar UĞURLU ** Soner DOĞAN *** Gamze ŞÖFÖRTAKIMCI **** Deniz AY ***** Hızır ZORLU ****** ÖZET Çalışmanın amacı, öğretmenlerin sınıfta en sık karşılaştıkları istenmeyen davranışları ve bu istenmeyen davranışlarla baş etmede en sık kullandıkları stratejileri saptamaktır. Araştırmanın örneklemi, uygun/kazara örnekleme yöntemi kullanılarak Sivas ve Tokat illerinde farklı ilkokul ve ortaokullarda çalışan 7 ü kadın, 77 si erkek toplam 5 öğretmenden oluşmaktadır. Veriler içeriğinde açık uçlu ve kapalı uçlu sorulara yer verilen bir anket formu ile toplanmıştır. Bu kapsamda araştırma hem nitel hem de nicel yöntemin birlikte kullanıldığı karma desende yapılandırılmıştır. Nitel bölümde katılımcılara yöneltilen açık uçlu sorudan elde edilen veriler içerik ve betimsel analiz yöntemleriyle irdelenmiştir. Nicel bölümde, istenmeyen davranışlar karşısında öğretmenlerin kullandıkları baş etme stratejilerinin kullanım sıklığını gösteren yapılandırılmış sorular kullanılmıştır. Elde edilen cevaplar frekans ve yüzde analizi yapılarak yorumlanmıştır. Nitel bölümde en sık karşılaşılan istenmeyen davranış öğrencilerin kendi aralarında konuşma davranışı olarak ortaya çıkmıştır. Bu istenmeyen davranışla baş etmede en çok ceza verme ve sözlü uyarı stratejileri kullanılmıştır. Nitel bölüme genel olarak bakıldığında ise baş etme stratejilerinden en çok sözlü uyarı stratejisinin (N:75), ikinci olarak ise ceza verme stratejisinin (N:) kullanıldığı görülmektedir. Nicel bölümden elde edilen verilere göre öğretmenler, öğrencilerin dersin akışını engelleyen davranışları karşısında en çok % 5, oranla sözlü uyarı, kişi ve kişilere zarar verici davranışları karşısında en çok %,5 oranla sözlü uyarı, toplumsal beklentilere uygun olmayan davranışları karşısında en çok %, oranla davranışın nedenini araştırma, sorumluluklarını yapmama ile ilgili davranışları karşısında en çok %,7 oranla davranışın * Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu tespit edilmiştir. ** Doç. Dr. Cumhuriyet Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü, El-mek: celalteyyar@yahoo.com. *** Yrd. Doç. Dr. Cumhuriyet Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü, El-mek: snr@gmail.com **** Yüksek lisans öğrencisi, Cumhuriyet Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü. ***** Yüksek lisans öğrencisi, Cumhuriyet Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü. ****** Yüksek lisans öğrencisi, Cumhuriyet Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü.
57C. Tayyar UĞURLU Soner DOĞAN Gamze ŞÖFÖRTAKIMCI Deniz AY Hızır ZORLU nedenini araştırma, derse ilgi eksikliği şeklinde görülen davranışları karşısında en çok %5, oranla sözlü uyarı stratejisini kullanmışlardır. Genel olarak istenmeyen öğrenci davranışları karşısında en çok %,7 oranla davranışın nedenini araştırma, ikinci olarak %, ile sözlü uyarı stratejisi kullanıldığı görülmüştür. Bu sonuçlara göre nitel verilerin nicel verileri kısmen desteklediği söylenebilir. Anahtar kelimeler: Sınıf Yönetimi, İstenmeyen Öğrenci Davranışları, Baş Etme Stratejileri, Öğretmenler UNDESIRABLE BEHAVIORS FACED BY TEACHERS IN CLASSROOM ENVIRONMENT AND COPING STRATEGIES WITH THESE BEHAVIORS ABSTRACT The aim of this study is to determine the undesirable behaviors frequently faced by teachers in the classroom and the coping strategies with these undesirable behaviors most frequently used by the teachers. The research sample consists of a total of 5 teachers, 7 of which are females and 77 of which are males, serving in different primary and secondary schools in the provinces of Sivas and Tokat by using convenience/random sampling. The data was collected through a questionnaire in the context of which there are open-ended and closedended questions. In this context, the research is structured in a mixed pattern in which both qualitative and quantitative methods are used together. The data obtained from open-ended questions posed to participants in the qualitative part, were examined through content and descriptive analysis. In the quantitative part, structured questions showing the frequency of the use of coping strategies by teachers against undesirable behavior, were used. The obtained answers were interpreted by frequencies and percentages analysis. The most common undesirable behavior in qualitative part was found to be the students' talking behavior among themselves. In coping with this undesirable behavior, punishment and verbal warning strategies ensue as the most frequently used ones. As an overview to the qualitative part, it is seen that verbal warning strategy (N:75) is the most frequently used one while punishment strategy (N: ) is ranked number two. According to the data obtained from the quantitative part, the teachers mostly used the strategies of verbal warning with a rate of 5,% against behaviors that prevents the flow of the course; verbal warning with a rate of,5% against destructive behaviors towards others, investigation of behavior cause with a rate of,% against behaviors improper to societal expectations, investigation of behavior cause with a rate of,7% against behaviors related to nonfulfillment of responsibilities, verbal warning with a rate of 5,% against behaviors seen as a lack of interest in the course. In general, it is seen that investigation of the behavior cause with a rate of,7% and verbal warning with a rate of,% are respectively the most frequently used strategies against undesirable student behaviors. According to these results, we can say that quantitative data are partly supported by qualitative data. Volume 9/ Winter
Öğretmenlerin Sınıf Ortamında Karşılaştıkları İstenmeyen Davranışlar ve 579 Key words: Classroom Management, Undesirable Student Behavior, Coping Strategies, Teachers Giriş Bilimsel ve teknolojik çalışmaların hız kazandığı günümüz dünyasında, bilgiyi sorgulayan, araştıran, geliştiren nitelikli insana duyulan ihtiyaç giderek artmaktadır. Toplumlar ihtiyaç duydukları bu nitelikli insan gücünü ancak nitelikli bir eğitim sistemiyle elde edebilirler. Eğitim sisteminin en işlevsel organı ise okullardır. Okulların amacı, sağladıkları olanaklarla, öğrencileri ilgi ve yetenekleri doğrultusunda çağdaş bir birey olarak yetiştirerek, toplumsal yapıya uyum sağlamalarına yardım etmektir. Sosyal bir sistem olarak okul bireyi toplumdan alır ve yetiştirerek tekrar topluma sunar (Çelik, ). Bir başka ifade ile eğitimle bireyin davranışları toplumsal normlara uygun hale getirilmeye çalışılır (Kocabey, ). Eğitimin hedeflediği öğrenci kazanımlarının okullarda kazandırıldığı yerler ise sınıflardır (Arabacı, 5). Formal eğitimin başlangıç noktası olan okullar ve okulların en küçük birimi olan sınıf içerisinde amaçlanan sonucun elde edilebilmesi için tüm bileşenlerin bir birleri ile olumlu ilişki içerisinde, birbirlerini tamamlayacak şekilde düzenlenmiş olması gerekmektedir (Kocabey, ; Terzi, ). Hedeflenen kazanımların öğrencilere kazandırılması, okulun iyi bir öğrenme çevresine dönüştürülerek, okul yöneticisi tarafından yürütülmesiyle ve sınıfta da öğretmenin etkili bir sınıf yönetimi ortaya koyması ile mümkün olacaktır (Sarpkaya, ). Bu da eğitim ortamlarında etkili bir okul ve sınıf yönetiminin var olması gerekliliğini ortaya koymaktadır. Sınıf yönetimi, farklı eğitim kuramlarının dayandıkları felsefelere bağlı olarak farklı şekilde tanımlanmaktadır. Terzi ye göre () sınıf yönetimi bir yöntem olarak, öğretmenlerin sınıf içi kadar, dışını da kapsayan yönetim becerileri üzerine yoğunlaşmaktadır. Sarıtaş () ise sınıf yönetimini öğretmen, öğrenci, program, içerik, zaman, mekân, teknoloji, yöntem arasında etkili bir eşgüdümleme gerçekleştirerek sınıfı öğrenmeye elverişli bir ortama dönüştürmeye yönelik etkinliklerin tümü olarak tanımlar. Diğer yandan Erdoğan () sınıf yönetimini, belirli amaçların gerçekleştirilmesi için planlama, örgütleme, koordinasyon, iletişim ve değerlendirme gibi fonksiyonlara ilişkin ilke, kavram, teori, model ve tekniklerin sistematik ve bilinçli bir şekilde maharetleuygulanmasıyla ilgili faaliyetlerin tümü olarak tanımlamaktadır. Etkili bir sınıf yönetiminde, öğretmen çok yönlü olmalı (Diranna ve Loucks, ), mizah unsurlarını sınıfta her zaman kullanmalı (Williams ve Clouse, 99), öğrencilerin demokratik katılımını sağlamalı (Homano, ), sınıf yönetimi adına diğer öğretmenlerle paylaşım içerisinde bulunmalı (Little, 9) ve elde ettiği deneyimleri eğitim ve öğretim faaliyetlerine yansıtabilmelidir (Lee, :9).Celep e göre () bir öğretmen, konu alanında ne kadar yeterli olursa olsun, öğrencilerini öğrenmeye yönlendiremez, öğrenciler arası çalışmaları gerektiği gibi eşgüdümleyemezse sınıf yönetimi ve kontrolünde yetersiz kalırsa başarılı olamaz. Barth, () ise bu konuda öğretmenlerin sınıf içinde sergiledikleri yüksek performansın okulu etkileyen diğer faktörlere nazaran öğrenci başarısını daha çok etkilediğini ifade etmiştir. Öğretmenlerin sınıf içerisinde göstermiş olduğu yüksek performansa rağmen özellikle öğrenciler tarafından ortaya konulan istenmeyen davranışlar sınıf başarısını olumsuz etkilemektedir. Başar (999) ve Pala ya göre ( 5) sınıf yönetimi ve kontrolünü sekteye uğratan, sınıf kurallarına aykırı olarak öğrenme-öğretme etkinliklerini engellemeye ya da zayıflatmaya yönelik tüm öğrenci davranışları istenmeyen davranış kapsamına girmektedir. Korkmaz (5) öğrencilerin sınıf içindeki davranışlarını sorunlu davranış olarak adlandırılabilmesi için dört temel ölçütten bahseder. Bunlar: Volume 9/ Winter
5C. Tayyar UĞURLU Soner DOĞAN Gamze ŞÖFÖRTAKIMCI Deniz AY Hızır ZORLU Davranışın, öğrencinin kendisinin ya da sınıftaki arkadaşlarının öğrenmesini engellemesi, Davranışın, öğrencinin kendisinin ya da sınıftaki arkadaşlarının güvenliğini tehlikeye sokması, Davranışın, okulun araç -gereçlerine ya da diğerlerinin eşyalarına zarar vermesi, Davranışın, öğrencinin diğer öğrencilerle sosyalleşmesini engellemesidir. Bu davranışlar sınıftaki diğer öğrencilerin dikkatini dağıtıp öğretim sürecine engel oluşturduğundan, öğretmenin istenmeyen davranışları önleme ve müdahale konusunda bilgi sahibi olması, bu bilgilerini kısa zamanda işlevsel olarak kullanması gerekmektedir. Adward ve Terrel e göre, (99) öğretmen saygı temelli bir disiplin anlayışı ile sorunların üzerine gitmeli (Akt:Bosworth, ), nefret ve önyargı gibi duyguları tanımalı ve bunlarla etkin şekilde mücadele edebilmelidir (Haberman, 99). İlgili alan yazın tarandığında Ataman (), Güleç ve Alkıç (), Sadık (), Sarıtaş (), Kocabey (), Danaoğlu (9) istenmeyen davranışlara ilişkin çeşitli sınıflandırmaların yapıldığı görülmüştür. Öztürk (5) ün yapmış olduğu sınıflandırma ise bu çalışma kapsamında kullanılmıştır. Buna göre Öztürk (5) istenmeyen öğrenci davranışlarını, i. dersin akışını engelleyen öğrenci davranışları, ii. kişi ve kişilere zarar verici davranışlar, iii. toplumsal beklentilere uygun olmayan davranışlar, iv. sorumluluklarını gerektiği gibi yapmama ile ilgili davranışlar, v. derse ilgi eksikliği şeklinde görülen davranışlar olmak üzere beş başlık altında sıralanmıştır. Neyişçi ve Karakaş (5), Şahin (5), Sadık () yapmış oldukları çalışmalarda ise her yaş ve kademede bulunan öğretmenlerin farklı türden istenmeyen davranışlarla karşılaştıklarını saptamışlardır. Bu bağlamda istenmeyen davranışlar ile mücadele edilmesi noktasında farklı stratejiler uygulanması gerektiği söylenebilir. İstenmeyen davranışlarla baş etme konusunda yapılan çalışmalar baş etme stratejilerini farklı başlıklar altında sınıflandırmıştır. Alptekin, Aslan, Dündar ve Saraç () baş etme stratejilerini cezalandırıcı, iyileştirici, önleyici olarak sınıflandırırken, Danaoğlu (9), sözlü uyarı, ceza verme, aile ile iletişim kurma, davranışın nedenini araştırma, özdeşim kurdurma, beden dili ve sözsüz iletişim, görmezden gelme, model olma, öğretim temelli düzenleme, önlemsel yaklaşım, davranış düzenleme ve olumlu iletişim başlıkları altında incelemiştir. Sezgin ve Duran () ise baş etme stratejilerini tek tek ele alıp sınıflandırma yoluna gitmemiştir. İlgili alan yazın tarandığında, sınıfta karşılaşılan istenmeyen öğrenci davranışlarının ve bunlarla baş etmede kullanılan stratejilerin ayrı ayrı araştırmalarda ele alındığı görülmüştür. Bu çalışmada ise istenmeyen davranışlar ve bunlarla baş etmede kullanılan stratejiler birlikte değerlendirilmiştir. Bu kapsamda çalışmanın amacı, öğretmenlerin sınıf yönetiminde karşılaştıkları en sık istenmeyen öğrenci davranışlarını belirlemek ve bu istenmeyen davranışlar karşısında kullandıkları baş etme stratejilerinden en sık olanları saptamaktır. Çalışma, öğretmenlerin etkin sınıf yönetimi sağlamada izledikleri yöntemleri belirleme ve karma desende yapılandırılması açısından önem arz etmektedir. Yöntem Araştırma Modeli Araştırmanın verileri, içeriğinde kapalı-uçlu ve açık-uçlu sorular içeren bir anket formu aracılığıyla toplanmıştır. Kapalı uçlu sorular nedeniyle nicel araştırma yöntemini, açık uçlu sorular nedeniyle nitel araştırma yöntemini içerdiği için karma desende yapılandırılmıştır. Creswell e göre (:) genel seviyede karma yöntem nitel ve nicel araştırmaları birleştirme gücüyle beraber Volume 9/ Winter
Öğretmenlerin Sınıf Ortamında Karşılaştıkları İstenmeyen Davranışlar ve 5 her iki yaklaşımın sınırlılıklarını minimuma indirmesi sebebiyle tercih edilir. Pratik düzeyde, karma yöntem komplike, karma bir araştırma yaklaşımı sunması nedeniyle yeni araştırma işlemlerinin ön safhaları açısından ilgi çekicidir. Eğer araştırmacının nitel ve nicel verilere ulaşma olanağı var ise en ideal yaklaşımdır. İşlemsel seviyede ise araştırma sorularının daha iyi anlaşılması için faydalı bir stratejidir. Araştırmada, ilgili literatür taranarak oluşturulan kapalı uçlu sorularda öğretmenlerin istenmeyen davranışlar karşısında kullandıkları baş etme stratejilerinin sıklık derecesi, açık uçlu soruda ise en sık kullandıkları istenmeyen davranış stratejilerinin neler olduğu sorulmuştur. Her iki sorudan elde edilen veriler karşılaştırılmış ve birbirlerini açıklayıp açıklamadıkları incelenmiştir. Bu kapsamda nicel ve nitel araştırma tekniklerinin birlikte kullanılmasında işe koşulan açıklayıcı (explanatory) desen kullanılmıştır. Açıklayıcı desende önce nicel veriler toplanır, sonra bu verileri yorumlamak için nitel araştırmaya gidilir (Fraenkel ve Wallen, ; akt., Sönmez ve Ceylanpınar, ). Çalışma Grubu Araştırmanın evrenini Sivas ve Tokat illerinde görev yapan ilkokul ve ortaokul öğretmenleri oluşturmaktadır. Çalışma grubunu oluşturan katılımcılar belirlenirken seçkisiz olmayan örnekleme yöntemlerinden uygun/kazara örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Uygun/kazara örnekleme yöntemi, zaman ve işgücü açısından var olan sınırlılıklar nedeniyle örneklemin ulaşılabilir, kolay uygulama yapılabilir birimlerden seçilmesidir (Büyüköztürk, Akgün, Demirel, Karadeniz ve Çakmak, :). Bu kapsamda araştırmanın çalışma grubunu Sivas ve Tokat illerinde farklı ilkokul ve ortaokullarda görev yapan, araştırmacıların en kolay ulaşabildiği 5 öğretmen oluşturmaktadır. Katılımcılar belirlenirken cinsiyet ve branş dağılımlarında belli bir sayısal dengenin oluşması için gayret gösterilmiştir. Çalışma gurubu olarak belirlenen ilkokul ve ortaokul öğretmenlerinin bazı demografik özelliklere göre dağılımları tablo- de verilmiştir: Tablo-: Çalışma Gurubunda Bulunan Öğretmenlerin Bazı Demografik Özellikleri Dağılım türü Cinsiyet Branş Mesleki Kıdem Erkek Kadın Sınıf Branş - yıl - yıl yıl ve üzeri Kişi sayısı 77 7 57 9 7 9 TOPLAM 5 5 5 Araştırma için belirlenen çalışma grubunda 77 erkek öğretmen, 7 kadın öğretmen bulunmaktadır. Çalışma grubundaki öğretmenlerin branşlarına göre dağılımına bakıldığında 57 tane sınıf öğretmeni bulunurken 9 branş öğretmeni bulunmaktadır. Öğretmenlerin meslekteki çalışma sürelerine bakıldığında - yıl arası çalışma süresi olan öğretmen, - yıl arası çalışma süresi olan 7 öğretmen ve ve üzeri çalışma süresi olan 9 öğretmen bulunmaktadır. Veri Toplama Aracı Veriler, araştırmacıların hazırladığı bir anket formu aracılığıyla toplanmıştır. Bu anket formu iki ayrı bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Öğrencilerinizde karşılaştığınız en sık istenmeyen öğrenci davranışı nedir? Bu konuda nasıl bir baş etme stratejisi kullanıyorsunuz? şeklinde açık uçlu kısa cevap gerektiren bir soru hazırlanmış ve çalışma grubuna yöneltilmiştir. İkinci bölümde ise ilgili alan yazın taranarak oluşturulan, istenmeyen öğrenci davranışları ve öğretmenlerin kullandıkları baş etme stratejilerini içeren, öğretmenlerden kullandıkları baş etme stratejilerinin kullanım sıklığını ilk üç sırada derecelendirilmesi istenen kapalı uçlu yapılandırılmış sorular yer almaktadır. Anket formunda bulunan soruların oluşturulmasında Öztürk ün (5) istenmeyen davranışlar sınıflandırması kullanılmıştır. Araştırmacılar kapalı uçlu soruları Volume 9/ Winter
5C. Tayyar UĞURLU Soner DOĞAN Gamze ŞÖFÖRTAKIMCI Deniz AY Hızır ZORLU hazırlarken ilgili literatürü tarayarak elde ettikleri istenmeyen öğrenci davranışlarını Öztürk (5) ün yapmış olduğu sınıflandırma içerisinde ilgili temanın içine yerleştirmişlerdir. Yine kullanılan baş etme stratejileri de ilgili literatür taranarak elde edilmiş ve soru haline getirilmiş. Anketin geliştirilme aşamasında araştırmacılar dışında iki uzman görüşü alınmış, ifadelerin anlaşılırlık derecesini belirlemek için iki Türkçe öğretmeninden ifadelerin incelenmesi istenmiştir. Anket çalışma grubunda yer almayan beş öğretmene uygulanmış ve anlaşılırlık konusunda bir sorun oluşmadığı saptanmıştır. Bu kapsamda anketin görünüş geçerliliği sağlanmıştır. Araştırmada aşağıdaki sorulara yanıt aranmıştır:. Öğretmenlerin sınıf yönetiminde karşılaştıkları dersin akışını engelleyen öğrenci davranışları karşısında en sık kullandıkları baş etme stratejileri hangileridir?. Öğretmenlerin sınıf yönetiminde karşılaştıkları kişi ve kişilere zarar verici öğrenci davranışları karşısında en sık kullandıkları baş etme stratejileri hangileridir?. Öğretmenlerin sınıf yönetiminde karşılaştıkları toplumsal beklentilere uygun olmayan öğrenci davranışları karşısında en sık kullandıkları baş etme stratejileri hangileridir?. Öğretmenlerin sınıf yönetiminde karşılaştıkları sorumluluklarını gerektiği gibi yapmama ile ilgili öğrenci davranışları karşısında en sık kullandıkları baş etme stratejileri hangileridir? 5. Öğretmenlerin sınıf yönetiminde karşılaştıkları derse ilgi eksikliği şeklinde görülen öğrenci davranışları karşısında en sık kullandıkları baş etme stratejileri hangileridir?. Çalışmanın nitel bölümünde de Öğrencilerinizde karşılaştığınız en sık istenmeyen öğrenci davranışı nedir? Bu konuda nasıl bir baş etme stratejisi kullanıyorsunuz? sorusuna cevap aranmıştır. Verilerin Analizi Nitel yöntem kapsamına giren açık uçlu sorudan elde edilen veriler kodlanmadan önce iki araştırmacı tarafından anket formu satır satır okunmuştur. Verilerinin yorumlanması sürecinde betimsel analiz, içerik analizi ve sürekli karşılaştırma tekniği kullanılmıştır. İçerik analizi, yazılı ve sözlü materyallerin sistemli bir analizidir. İçerik analizi, insanların söyledikleri ve yazdıklarının açık talimatlara göre kodlanarak nicelleştirilmesi- sayısallaştırılması süreci olarak tanımlanabilir. Özünde yazılan ve söylenenlerin kategorileştirilmesi ve ne sıklıkla olduklarını saymak yatar bu yaklaşımda (Simon ve Burstein, 95:9; Akt. Balcı, :). Betimsel analizde toplanan veriler üzerinde hiçbir işlem yapmadan onların okuyucuya olduğu gibi sunulması savunulur. Burada araştırmacının yorumlayarak verileri olduğundan farklı bir biçimde göstermesi engellenmektedir. Verilerin olduğu gibi, açık, anlaşılır şekilde sunulması tarafsızlığın sağlanması için de gerekli olabilir (Sönmez ve Alacapınar, :5). Sürekli karşılaştırma analizinde ise veriler önceden düzenlenmiş kategorilere göre analiz edilmez. Önce veriler elde edilir, sonra onlar kategorize edilir. Bu araştırma yönteminde verilerin sürekli karşılaştırılması söz konusudur. Benzerlik, benzer anlam içeren özellikler kalmadığı zaman yeni kategoriler oluşturulmalı ve veriler o kategorilere yerleştirilmelidir (Strauss ve Corbin, 99; Strauss ve Corbin, 99: Akt. Sönmez ve Ceylanpınar, ). İçerik analizi sonucunda elde edilen kodlar Öztürk (5) tarafından oluşturulan istenmeyen öğrenci davranışları sınıflandırması içeriğinde bulunan dersin akışını engelleyen davranışlar, kişi ve kişilere zarar verici davranışlar, toplumsal yapıya uygun olmayan davranışlar, derse ilgi eksikliği ve sorumlulukları yapmama temalarına atanmıştır. Bu atamalarda Öztürk (5) ün sınıflandırmasında yer alan her madde bir tema olarak kabul edilmiştir. Katılımcılara yöneltilen Öğrencilerinizde karşılaştığınız en sık istenmeyen öğrenci davranışı nedir? sorusu kapsamında her bir temaya ait kategoriler oluşturulmuştur. İstenmeyen öğrenci davranışları karşısında kullandığınız baş etme stratejileri nelerdir? sorusu kapsamında ise Volume 9/ Winter
Öğretmenlerin Sınıf Ortamında Karşılaştıkları İstenmeyen Davranışlar ve 5 öğretmenlerin kullandığı baş etme stratejileri temasının altında her bir strateji bir kategori olarak sunulmuştur. Kodların temalara atanması sürecinde üç araştırmacı bireysel olarak kodları atamış, daha sonra görüş birliği sağlanan kodlar temaların kategorilerini oluşturmuştur. Araştırmanın güvenirliği ise Güvenirlik = Görüşbirliği / (Görüş Birliği + Görüş Ayrılığı) formülü kullanılarak hesaplanmış; % 9 seviyesindeki uyumun, güvenirliği sağladığı görülmüştür (Miles ve Huberman, 99). Kategorilere ayrılan veriler frekans analizi yapılarak tablo haline getirilmiş, tablodaki veriler betimsel analiz sonucu elde edilen katılımcı görüşlerinin doğrudan sunulması ile desteklenmiştir. Nicel yöntem kapsamında ilgili literatür taranarak yapılandırılan kapalı uçlu sorulardan elde edilen veriler frekans ve yüzde analizi yapılarak tablo haline getirilmiştir. Öztürk (5) ün yapmış olduğu sınıflandırmanın hem nitel hem de nicel soruların yapılandırılmasında kullanılmasında ki amaç ise nitel ve nicel veriler arasında daha sağlıklı karşılaştırma yapma olanağının sağlanmasıdır. Söz konusu tablolarda istenmeyen davranışlar karşısında öğretmenlerin kullandığı baş etme stratejileri sıklık derecesine göre sunulmuştur. Bulgular ve Yorumlar Nitel Bulgular Bu bölümde çalışma grubunda yer alan katılımcılara yöneltilen Öğrencilerinizde karşılaştığınız en sık istenmeyen öğrenci davranışı nedir? Bu konuda nasıl bir baş etme stratejisi kullanıyorsunuz? sorularına ilişkin alınan cevapların içerik analizi sonucu oluşturulan tablo ye yer verilmiştir. Tablo de öğretmenlerin karşılaştıkları istenmeyen davranışlar ve bu davranışlar karşısında kullandıkları baş etme stratejilerinin frekans analizi sunulmuştur. 5 öğretmenden bazıları birden fazla istenmeyen davranış ve bazıları ise istenmeyen davranış karşısında birden fazla baş etme stratejisi belirttiği için tablodaki sayılar tam olarak örtüşmemektedir. Tablo-: Öğretmenlerin Açık Uçlu Soruya Verdikleri Cevaplarda En Çok Karşılaştıkları İstenmeyen Öğrenci Davranışları ve Bu Davranışlar Karşısında En Çok Kullandıkları Baş Etme Stratejileri Hakkındaki Görüşlerinin Dağılımı İSTENMEYEN DAVRANIŞLARLA BAŞ ETME STRATEJİLERİ İSTENMEYEN ÖĞRENCİ DAVRANIŞLARI Arkadaşlarını Dersin Akışını Engelleyen Davranışlar Karşılaşma sıklığı F Beden Dili Ve Sözsüz İletişim Sözlü Uyarı Ceza Verme Davranışın Nedenini Araştırma Özdeşim Kurma Görmezden Gelme 5 şikâyet etmek Komiklik yapma Elindeki nesnelerle 5 gürültü yapma Öğretmeniyle saygısız konuşma Aile İle İletişim Kurma Model Olma Öğretim Temelli Düzenleme Sınıf Kuralı Oluşturma Sorumluluk Verme İdare İle İletişim Rehberlik Servisi İle İletişim Doğru Davranışı Ödüllendirme Yer Değişikliği Yapma Dersi Etkin İşleme Olumlu İletişim Kurma Volume 9/ Winter
5C. Tayyar UĞURLU Soner DOĞAN Gamze ŞÖFÖRTAKIMCI Deniz AY Hızır ZORLU Kişi Ve Kişilere Zarar Verici Toplumsal Yapıya Uygun Olmayan Sorumluluklarını Yapmama Derse İlgi Eksikliği Ders akışını bozma Derste söz hakkı almadan konuşma Kendi aralarında konuşma Arkadaşlarıyla kaba ve küfürlü konuşma Karşı cinse olumsuz tavır takınma Arkadaşlarıyla kavga etme Arkadaşlarını rahatsız etme Arkadaşlarına lakap takıp alay etme 5 7 5 9 9 5 7 5 5 5 Yalan söyleme Okula uyumda sorun 5 7 Kıskançlık Verilen görevleri yerine getirmeme Ödevlerini eksik ya da hiç yapmama 5 Sorumluluk almama Devamsızlık yapma 7 7 Derse karşı ilgisizlik Dikkat dağınıklığı 7 Ders dışı şeylerle uğraşmak Derse katılmama TOPLAM 7 5 7 5 7 Tablo de katılımcıların en çok karşılaştıkları istenmeyen davranışlar dersin akışını engelleyen davranışlar (N: ); derse ilgi eksikliği (N: 5); sorumlulukları yapmama (N: 5) olurken bu davranışlar karşısında en çok kullandıkları baş etme stratejileri ise sözlü uyarı (N: 75); ceza verme (N: ); görmezden gelme (N: ); şeklinde sıralanmıştır. Tablo ile ilgili ayrıntılı bulgular araştırmanın nicel bölümünden elde edilen bulgular sonucu oluşturulan ilgili tabloların altında verilmiştir. Bu şekilde verilmesinin nedeni okuyucuya nicel ve nitel veriler arasında karşılaştırma yapma fırsatı vermektir. Volume 9/ Winter
Öğretmenlerin Sınıf Ortamında Karşılaştıkları İstenmeyen Davranışlar ve 55 Nicel Bulgular Bu bölümde, öğretmenlerin karşılaştıkları istenmeyen davranışlar karşısında kullandıkları baş etme stratejilerine ilişkin hazırlanan yapılandırılmış anket sorularına verilen yanıtlardan elde edilen verilerle oluşturulan tablolara yer verilmiştir. Bu kapsamda her bir istenmeyen davranış kendi içerisinde ayrıldığı kategoriler kapsamında frekans ve yüzde analizi yapılarak ayrı ayrı tablolaştırılmıştır. Tablolarda, öğretmenler tarafından kullanılan baş etme stratejileri ve baş etme stratejilerinin alt kategorilerinin kullanım sıklıkları ile arasında derecelendirilmiştir. Ayrıca her tablonun altında, katılımcılara yöneltilen açık uçlu sorudan elde edilen ve nicel bulgularla aynı temaları içeren nitel bulgulara yer verilmiştir. Dersin Akışını Engelleyen Öğrenci Davranışları Tablo-: Öğretmen Görüşlerine Göre Öğrencilerin Dersin Akışını Engelleyen Davranışları Karşısında Öğretmenlerin Baş Etme Stratejilerini Kullanım Oranlarının Dağılımı En sık kullanılan () İkinci derece sıklıktaki () Üçüncü derece sıklıktaki () Dersin Akışını Engelleyen İstenmeyen Davranışlar Beden Dili Ve Sözsüz İletişim İSTENMEYEN DAVRANIŞLARLA BAŞ ETME STRATEJİLERİ Sözlü Uyarı Ceza Verme Davranışın Nedenini Araştırma Özdeşim Kurma Görmezden Gelme Aile İle İletişim Kurma Model Olma Öğretim Temelli Düzenleme 7 5 Arkadaşlarını şikâyet 5 7 5 etmek 5 7 5 TOPLAM N 5 5 5 5 5 5 5 YÜZDELİK ORAN,,,5,,,,, %, 5,5 5 9 5 9 9 7 5 5 Komiklik yapma 9 9 5 5 5 5 5 5 TOPLAM N 75 5 5 7 5 YÜZDELİK ORAN,,, %,,7 7 5,,,,7 5 5 5 5 Utangaçlık sergileme 7 9 5 5 9 9 5 TOPLAM N 7 95 5 9 5 5 YÜZDELİK ORAN % 5,.7,5,,5, 5,,,7,,7,9 5 5 5 9 5 5 5 7 5 5 Elindeki nesnelerle 7 7 5 gürültü yapma 9 5 9 9 5 9 5 TOPLAM N 7 9 7 5 9 5 YÜZDELİK ORAN %, 9, 7,,,7,,,,7,, Önlemsel Yaklaşım Davranış Düzenleme Olumlu İletişim TOPLAM Volume 9/ Winter
5C. Tayyar UĞURLU Soner DOĞAN Gamze ŞÖFÖRTAKIMCI Deniz AY Hızır ZORLU 9 5 57 9 5 Öğretmeniyle saygısız 9 5 9 5 5 konuşma 5 7 5 TOPLAM N 5 57 5 5 7 5 5 YÜZDELİK ORAN %,,, 7, 5,,,,,,9 7 5 Dersin akışını 9 7 5 5 isteyerek bozma 9 9 5 5 7 5 5 5 TOPLAM N 77 7 5 5 YÜZDELİK ORAN %, 7,,, 7,,7 5,,7,7,, 5 Derste söz hakkı 5 5 almadan konuşma 9 5 5 TOPLAM N 9 9 5 9 5 YÜZDELİK ORAN % 5, 5, 7,,,7 7,,, 5,,5,7,7 7 5 5 Sınıfta bir şeyler 7 5 7 5 yiyip içme 7 5 5 TOPLAM N 77 7 9 9 5 YÜZDELİK ORAN % 7, 5,,,9,9,7,7 5, 9, GENEL KULLANIM ORANLARI 9 5 TOPLAM 5 YÜZDELİK ORAN %, 5 9 7 99 55 5, 5, 9 7, 5 5 5 5 99 7 7 5 9 55 5,9 9, 5,,, 9,7 9, Öğretmen görüşlerine göre öğrencilerin dersin akışını engelleyendavranışları karşısında öğretmenlerin baş etme stratejilerini kullanım oranlarına bakıldığında, öğrencilerin dersin akışını engelleyen davranışlarından arkadaşlarını şikâyet etme davranışı karşısında öğretmenlerin baş etme stratejilerinden birinci derece sıklıkta (N:) beden dili ve sözsüz iletişim stratejisini, ikinci derece sıklıkta (N:) sözlü uyarı stratejisini ve üçüncü derece sıklıkta (N:5) yine sözlü uyarı stratejisini kullandıkları görülmektedir. Arkadaşlarını şikayet etme durumu karşısında genel oranlara bakıldığında öğretmenler en çok %,9 (N:5) oranla sözlü uyarı stratejisini, ikinci olarak %,5 (N:5) oranla beden dili ve sözsüz iletişim stratejisini, üçüncü olarak da % (N:) oranla davranışın nedenini araştırma stratejisini kullanmışlardır. Tablo e göre dersin akışını engelleyenistenmeyen davranışlar karşısında öğretmenlerin kullandığı diğer baş etme stratejilerinin kullanım sıklığı en çoktan en aza doğru komiklik yapma Volume 9/ Winter
Öğretmenlerin Sınıf Ortamında Karşılaştıkları İstenmeyen Davranışlar ve 57 davranışları karşısında görmezden gelme, görmezden gelme ve önlemsel yaklaşım; utangaçlık sergileme davranışı karşısında, nedenini araştırma olumlu iletişim ve aile ile iletişim; elindeki nesnelerle gürültü yapma davranışı karşısında sözlü uyarı, beden dili ve sözsüz iletişim, davranışın nedenini araştırma; öğretmeniyle saygısız konuşma davranışı karşısında sözlü uyarı, davranışın nedenini araştırma ve aile ile iletişim kurma; dersin akışını isteyerek bozma davranışı karşısında beden dili ve sözsüz iletişim, sözlü uyarı ve davranış düzenleme; derste söz hakkı almadan konuşma davranışı karşısında beden dili ve sözsüz iletişim, görmezden gelme, sözlü uyarı ve önlemsel yaklaşım; sınıfta bir şeyler yiyip içme davranışı karşısında beden dili ve sözsüz iletişim, davranışın nedenini araştırma ve olumlu iletişim şeklinde gerçekleşmiştir. Öğretmen görüşlerine göre öğrencilerin dersin akışını engelleyendavranışları karşısında öğretmenlerin baş etme stratejilerini kullanım miktarlarına genel olarak bakıldığında, öğretmenlerin baş etme stratejilerinden birinci derece sıklıkta (N:9) beden dili ve sözsüz iletişim stratejisini, ikinci derece sıklıkta (N:9) sözlü uyarı stratejisini ve üçüncü derece sıklıkta (N:5) davranış düzenleme stratejisini kullandıkları görülmektedir. Öğrencilerin dersin akışını engelleyen davranışları karşısında genel oranlara bakıldığında öğretmenler en çok % 5, oranla sözlü uyarı stratejisini, ikinci olarak %, oranla beden dili ve sözsüz iletişim stratejisini, üçüncü olarak da %, oranla davranışın nedenini araştırma stratejisini kullanmaktadırlar. Çalışma grubundaki öğretmenlere yöneltilen Öğrencilerinizde karşılaştığınız en sık istenmeyen öğrenci davranışı nedir? Bu konuda nasıl bir baş etme stratejisi kullanıyorsunuz? şeklindeki açık uçlu kısa cevap gerektiren açık uçlu soruya verdikleri cevaplardan elde edilen verilere bakıldığında Tablo- de de görüldüğü üzere dersin akışını engelleyen davranışlarkapsamında(n:) öğretmenin görüşüyle en çok kendi aralarındakonuşma davranışı ile karşılaştıkları ve bu istenmeyen davranış karşısında ise en çok ceza verme, ikinci olarak da sözlü uyarı stratejilerini kullandıkları görülmektedir. Ayrıca öğretmenlerin anket formunda yer alan baş etme stratejilerinden farklı olarak sınıf kuralı oluşturma, yer değişikliği yapma ve sorumluluk verme gibi stratejiler de kullandıkları görülmektedir. Konuyla ilgili olarak Ö- rumuzlu katılımcı: En çok karşılaştığım istenmeyen davranış ders esnasında öğrencilerin kendi aralarında konuşmalarıdır. Engellemek için ise sözlü uyarıda bulunuyorum. Fakat yetersiz olduğu zamanlarda ceza yöntemine başvuruyorum. ifadesini kullanmıştır. Dersin akışını engelleyen davranışlarkapsamında ikinci olarak (N:5) öğretmenin görüşü ile öğretmenlerin derste söz hakkı almadan konuşma davranışı ile karşılaştıkları görülmektedir. Bu istenmeyen davranış karşısında en çok sözlü uyarı, görmezden gelme ve sınıf kuralı oluşturma stratejilerini kullandıklarını ifade etmişlerdir. Ayrıca öğretmenlerin anket formunda yer alan baş etme stratejilerinden farklı olarak sınıf kuralı oluşturma ve doğru davranışı ödüllendirme stratejilerini de kullandıkları saptanmıştır. Konuyla ilgili olarak Ö-77 rumuzlu katılımcı: En sık karşılaştığım sorun öğrencilerin parmak kaldırıp söz hakkı almadan konuşmaları. Bunun için Altın Çocuk kartları hazırladım. Sınıf kurallarına uyan öğrencilere bu kartı veriyorum. Uymayanlardan kartlarını geri alıyorum. ifadesini kullanmıştır. Nitel bulgular, dersin akışını engelleyen davranışlar kapsamında genel olarak değerlendirildiğinde öğretmenlerin en çoktan en aza doğru sözlü uyarı, görmezden gelme ve ceza verme stratejilerini kullandıkları görülmektedir. Bu durum nicel bulgular ile karşılaştırıldığında katılımcıların yalnız sözlü uyarı stratejisi konusunda ortak görüş bildirdikleri saptanmıştır. Nicel bulgularda en sık kullanılan diğer iki baş etme stratejisi ise beden dili ve sözsüz iletişim ile davranış düzeltme olmuştur. Volume 9/ Winter
5C. Tayyar UĞURLU Soner DOĞAN Gamze ŞÖFÖRTAKIMCI Deniz AY Hızır ZORLU Kişi ve Kişilere Zarar Verici Davranışlar Tablo-: Öğretmen Görüşlerine Göre Öğrencilerin Kişi ve Kişilere Zarar Verici İstenmeyen Davranışlar Karşısında Öğretmenlerin Baş Etme Stratejilerini Kullanım Oranlarının Dağılımı En sık kullanılan () İkinci derece sıklıktaki () Üçüncü derece sıklıktaki () Kişi ve Kişilere Zarar Verici İstenmeyen Davranışlar Beden Dili Ve Sözsüz İletişim İSTENMEYEN DAVRANIŞLARLA BAŞ ETME STRATEJİLERİ Sözlü Uyarı Ceza Verme Davranışın Nedenini Araştırma Özdeşim Kurma Görmezden Gelme Aile İle İletişim Kurma Model Olma Öğretim Temelli Düzenleme 5 7 5 7 5 5 Arkadaşlarıyla kaba 7 9 5 ve küfürlü konuşma 7 5 5 5 TOPLAM 5 7 9 7 5 YÜZDELİK ORAN % 7, 9, 9,,7, 5, 5,,5 9, 9, Karşı cinsten arkadaşlarına karşı olumsuz tavır takınma 7 9 7 5 5 5 5 7 5 5 5 7 5 TOPLAM 7 9 9 5 5 YÜZDELİK ORAN %.7,,5,,, 5,,,9,5,9, Arkadaşlarının 7 7 5 7 5 5 eşyalarına zarar 9 9 9 5 verme 9 7 5 5 5 TOPLAM 7 7 5 5 9 5 YÜZDELİK ORAN %,,,7,,,,9, 9, Arkadaşlarına karşı rahatsız edici el şakaları yapma 7 7 9 5 5 7 5 7 5 7 5 TOPLAM 7 5 55 5 7 5 7 5 9 5 YÜZDELİK ORAN %, 9, 5,,,,, 5,,5,,7,7 5 GENEL 7 5 7 5 5 5 7 KULLANIM 5 5 7 ORANLARI 5 5 7 5 5 5 TOPLAM 9 5 5 5 9 5 9 7 YÜZDELİK ORAN % 7,, 5 5,7,, 5,9, 5,,5,, 9, Öğretmen görüşlerine göre öğrencilerin kişi ve kişilere zarar verici davranışlar karşısında öğretmenlerin baş etme stratejilerini kullanım oranlarına bakıldığında, öğrencilerin kişi ve kişilere zarar verici davranışlarından arkadaşlarıyla kaba ve küfürlü konuşma davranışları karşısında öğretmenlerin baş etme stratejilerinden birinci derece sıklıkta (N:) sözlü uyarı stratejisini, ikinci Önlemsel Yaklaşım Davranış Düzenleme Olumlu İletişim TOPLAM Volume 9/ Winter
Öğretmenlerin Sınıf Ortamında Karşılaştıkları İstenmeyen Davranışlar ve 59 derece sıklıkta (N:5) aile ile iletişim kurma stratejisini ve üçüncü derece sıklıkta (N:) sözlü uyarı stratejisini kullandıkları görülmektedir. Arkadaşlarıyla kaba ve küfürlü konuşma durumu karşısında genel oranlara bakıldığında öğretmenler en çok % 7, (N:7) oranla sözlü uyarı stratejisini, ikinci olarak %5, (N:9) oranla aile ile iletişim kurma stratejisini, üçüncü olarak da % (N:5) oranla beden dili ve sözsüz iletişim stratejisini kullanmaktadırlar. Tablo e göre kişi ve kişilere zarar verici istenmeyen davranışlar karşısında öğretmenlerin kullandığı diğer baş etme stratejilerinin kullanım sıklığı en çoktan en aza doğru karşı cinsten arkadaşlarına karşı olumsuz tavır takınma davranışı karşısında, nedenini araştırma, özdeşim kurma ve aile ile iletişim kurma; arkadaşlarının eşyalarına zarar verme davranışı karşısında sözlü uyarı, davranışın nedenini araştırma ve aile ile iletişim kurma; arkadaşlarına karşı rahatsız edici el şakaları yapma davranışı karşısında sözlü uyarı, önlemsel yaklaşım ve aile ile iletişim kurma şeklinde gerçekleşmiştir. Tablo de öğretmen görüşlerine göre öğrencilerin kişi ve kişilere zarar vericidavranışları karşısında öğretmenlerin baş etme stratejilerini kullanım miktarlarına genel olarak bakıldığında, öğretmenler baş etme stratejilerinden birinci derece sıklıkta (N:5) sözlü uyarı stratejisini, ikinci derece sıklıkta (N:) davranışın nedenini araştırma stratejisini ve üçüncü derece sıklıkta (N:) aile ile iletişim kurma stratejisini kullandıkları görülmektedir. Öğrencilerin kişi ve kişilere zarar verici davranışları karşısında genel oranlara bakıldığında öğretmenler en çok %,5 oranla sözlü uyarı stratejisini, ikinci olarak %, oranla davranışın nedenini araştırma stratejisini, üçüncü olarak da %, oranla aile ile iletişim kurma stratejisini kullanmaktadırlar. Açık uçlu sorulara verilen cevaplardan elde edilen verilere bakıldığında Tablo- de görüldüğü üzere kişi ve kişilere zarar verici davranışlar kapsamında öğretmenlerin,(n:) öğretmenin görüşüyle en çok arkadaşlarını rahatsız etme davranışı ile karşılaştıkları görülmektedir. Bu istenmeyen davranış karşısında ise en çok sözlü uyarı stratejisini kullandıklarını ifade etmişlerdir. Ayrıca öğretmenlerin anket formunda yer alan baş etme stratejilerinden farklı olarak yer değişikliği yapma, sorumluluk verme ve doğru davranışı ödüllendirme gibi stratejiler de kullandıkları saptanmıştır. Konuyla ilgili olarak Ö- rumuzlu katılımcı: Sınıfta arkadaşlarını rahatsız etmeleri, birbirlerine lakap takmaları, izinsiz konuşmaları, verilen görevleri yapmamaları bu davranışlar karşısında sözlü olarak uyarıyorum ve sorumluluklarını hatırlatırım. Gerekirse veli ile görüşürüm ifadesini kullanmıştır. Nitel bulgular, kişi ve kişilere zarar verici davranışlar kapsamında genel olarak değerlendirildiğinde öğretmenlerin en çoktan en aza doğru sözlü uyarı, aile ile iletişim kurma, olumlu iletişim kurma stratejilerini kullandıkları görülmektedir. Bu durum nicel bulgular ile karşılaştırıldığında katılımcıların sözlü uyarı ve aile ile iletişim kurma stratejileri konusunda ortak görüş bildirdikleri saptanmıştır. Nicel bulgularda en sık kullanılan diğer baş etme stratejisi ise davranışın nedenini araştırma stratejisi olmuştur. Volume 9/ Winter
59C. Tayyar UĞURLU Soner DOĞAN Gamze ŞÖFÖRTAKIMCI Deniz AY Hızır ZORLU Toplumsal Beklentilere Uygun Olmayan Davranışlar Tablo-5: Öğretmen Görüşlerine Göre Öğrencilerin Toplumsal Beklentilere Uygun Olmayan Davranışları Karşısında Öğretmenlerin Baş Etme Stratejilerini Kullanım Oranlarının Dağılımı İSTENMEYEN DAVRANIŞLARLA BAŞ ETME STRATEJİLERİ En sık kullanılan () İkinci derece sıklıktaki () Üçüncü derece sıklıktaki () Toplumsal Beklentilere Uygun Olmayan İstenmeyen Davranışlar Arkadaşlarına lakap takıp alay etme Beden Dili Ve Sözsüz İletişim Sözlü Uyarı Ceza Verme Davranışın Nedenini Araştırma Özdeşim Kurma Görmezden Gelme Aile İle İletişim Kurma Model Olma Öğretim Temelli Düzenleme 5 7 7 5 9 9 5 5 7 7 5 9 7 5 7 5 5 TOPLAM 5 5 5 59 9 7 9 5,,, YÜZDELİK ORAN %, 5, 7,,7, 5, 9 5 5 5 Yalan söyleme 5 5 5 5 7 5 5 5 TOPLAM 5 9 7 5 YÜZDELİK ORAN % 5, Arkadaşlarının çantalarını izinsiz karıştırma,, 9,,7 5,,,,9 7,,9 7 5 5 9 5 7 9 9 5 TOPLAM 9 7 75 7 7 9 5,,,, YÜZDELİK ORAN %,,7,9, 9,,,7 9 7 57 5 9 5 5 Kıskançlık 5 7 9 5 7 5 TOPLAM 5 99 5 7 9 7 5 YÜZDELİK ORAN % 5,5,, 9, 7,, GENEL KULLANIM ORANLARI, Önlemsel Yaklaşım Davranış Düzenleme,,,9 9 5 5 7 5 5 7 5 7 7 5 7 7 5 99 7 5 7 TOPLAM 9 97 7 5 5 9 7 YÜZDELİK ORAN % 5,, 9,, 9,5,, 9 Olumlu İletişim 5, TOPLAM,, 9, 7, 9, Volume 9/ Winter
Öğretmenlerin Sınıf Ortamında Karşılaştıkları İstenmeyen Davranışlar ve 59 Öğretmen görüşlerine göre öğrencilerin toplumsal beklentilere uygun olmayandavranışları karşısında öğretmenlerin baş etme stratejilerini kullanım oranlarına bakıldığında, öğrencilerin toplumsal beklentilere uygun olmayan davranışlarından arkadaşlarına lakap takıp alay etme davranışları karşısında öğretmenlerin baş etme stratejilerinden birinci derece sıklıkta (N:7) özdeşim kurma stratejisini, ikinci derece sıklıkta (N:) davranışın nedenini araştırma stratejisini ve üçüncü derece sıklıkta (N:) aile ile iletişim kurma stratejisini kullandıkları görülmektedir. Arkadaşlarına lakap takıp alay etme durumu karşısında genel oranlara bakıldığında öğretmenler en çok %,9 (N:5) oranla sözlü uyarı stratejisini, ikinci olarak %, (N:) oranla önlemsel yaklaşım stratejisini, üçüncü olarak da %, (N:59) oranla özdeşim kurma stratejisini kullanmaktadırlar. Tablo 5 e göre toplumsal beklentilere uygun olmayanistenmeyen davranışlar karşısında öğretmenlerin kullandığı diğer baş etme stratejilerinin kullanım sıklığı en çoktan en aza doğru yalan söyleme davranışı karşısında davranışın nedenini araştırma, aile ile iletişim kurma ve aile ile iletişim kurma; arkadaşlarının çantalarını izinsiz karıştırma davranışı karşısında davranışın nedenini araştırma, aile ile iletişim kurma ve ceza verme; kıskançlık davranışı karşısında davranışın nedenini araştırma, davranışın nedenini araştırma ve model olma şeklinde gerçekleşmiştir. Öğretmen görüşlerine göre öğrencilerin toplumsal beklentilere uygun olmayandavranışları karşısında öğretmenlerin baş etme stratejilerinin kullanım miktarlarına genel olarak bakıldığında, öğretmenler baş etme stratejilerinden birinci derece sıklıkta (N:) davranışın nedenini araştırma stratejisini, ikinci derece sıklıkta (N:) davranışın nedenini araştırma stratejisini ve üçüncü derece sıklıkta (N:99) aile ile iletişim kurma stratejisini kullandıkları görülmektedir. Öğrencilerin toplumsal beklentilere uygun olmayan davranışları karşısında genel oranlara bakıldığında öğretmenler en çok %, oranla davranışın nedenini araştırma stratejisini, ikinci olarak %,9 oranla aile ile iletişim kurma stratejisini, üçüncü olarak da %,9 oranla sözlü uyarı stratejisini kullanmaktadırlar. Açık uçlu sorulara verilen cevaplardan elde edilen verilere bakıldığında Tablo- de görüldüğü üzere toplumsal beklentilere uygun olmayan davranışları kapsamındaöğretmenlerin,(n:7) öğretmenin görüşüyle en çok arkadaşlarına lakap takıp alay etme davranışı ile karşılaştıkları görülmektedir. Bu istenmeyen davranış karşısında ise en çok sözlü uyarı stratejisini kullandıkları saptanmıştır. Konuyla ilgili olarak Ö- rumuzlu katılımcı: Öğrencilerim sürekli birbirlerine lakap takıyor. Her birinin sınıfta ayrı bir ismi var. Bu isimlerle birbirlerini rahatsız ediyorlar. Sık sık sözlü uyarıda bulunduğumda bu davranışın arttığını gözlemledim. Aile özelliklerini yansıtacak, aile bireylerini küçük düşürecek sıfatlar içeren lakaplar takıldığı da oluyor. Bu durumda aileler ile görüşüyorum ifadesini kullanmıştır. Nitel bulgular, öğrencilerin toplumsal beklentilere uygun olmayandavranışları kapsamında genel olarak değerlendirildiğinde öğretmenlerin en çoktan en aza doğru ceza verme, görmezden gelme sözlü uyarı, stratejilerini kullandıkları görülmektedir. Bu durum nicel bulgular ile karşılaştırıldığında katılımcıların baş etme stratejileri konusunda ortak görüş bildirmedikleri saptanmıştır. Nicel bulgularda en sık kullanılan baş etme stratejileri ise davranışın nedenini araştırma, davranışın nedenini araştırma, aile ile iletişim kurma stratejileri olmuştur. Volume 9/ Winter
59C. Tayyar UĞURLU Soner DOĞAN Gamze ŞÖFÖRTAKIMCI Deniz AY Hızır ZORLU Sorumluluklarını Gerektiği Gibi Yapmama İle İlgili Davranışlar Tablo-: Öğretmen Görüşlerine Göre Öğrencilerin Sorumluluklarını Gerektiği Gibi Yapmama ile İlgili Davranışlar Karşısında Öğretmenlerin Baş Etme Stratejilerini Kullanım Oranlarının Dağılımı En sık kullanılan () İkinci derece sıklıktaki () Üçüncü derece sıklıktaki () Öğrencilerin Sorumluluklarını Gerektiği Gibi Yapmama İle İlgili İstenmeyen Davranışlar Verilen görevleri yerine getirmeme Beden Dili Ve Sözsüz İletişim Sözlü Uyarı İSTENMEYEN DAVRANIŞLARLA BAŞ ETME STRATEJİLERİ Ceza Verme Davranışın Nedenini Araştırma Özdeşim Kurma Görmezden Gelme 7 5 5 7 5 7 5 5 7 9 5 TOPLAM 7 9 79 5 5 9 5 YÜZDELİK ORAN %, Ödevlerini eksik yapma ya da hiç yapmama,, 7,, Aile İle İletişim Kurma Model Olma Öğretim Temelli Düzenleme Önlemsel Yaklaşım,,9,,7 Davranış Düzenleme, 9 Olumlu İletişim TOPLAM,7 7 9 9 5 9 9 9 5 5 7 5 7 9 7 5 TOPLAM 7 9 7 5 9 9 5 5 YÜZDELİK ORAN % Başarısızlık için mazeret ileri sürme 5,,,,9 7,, 9,7,,9 5, 5 5 5 7 7 5 7 5 9 7 5 TOPLAM 7 9 9 5 5 YÜZDELİK ORAN %,,9 5, Devamsızlık yapma, 9 7, 5,,,9 5 7 7 5 5 9 7 9 5 7 5 5 9 7 5 TOPLAM 5 7 7 5 5 7 5 YÜZDELİK ORAN % 7, GENEL KULLANIM ORANLARI, 5,,5,7 7,,7, 7, 5,,,, 7 5 5 7 5 5 5 7 5 5 TOPLAM 9 5 95 9 5 9 YÜZDELİK ORAN % 7,, 5,, 7,,7,,5, 7,5,, Volume 9/ Winter
Öğretmenlerin Sınıf Ortamında Karşılaştıkları İstenmeyen Davranışlar ve 59 Öğretmen görüşlerine göre öğrencilerin sorumluluklarını gerektiği gibi yapmama ile ilgili davranışları karşısında öğretmenlerin baş etme stratejilerini kullanım oranlarına bakıldığında, öğrencilerin sorumluluklarını gerektiği gibi yapmama ile ilgili davranışlarından verilen görevleri yerine getirmeme davranışları karşısında öğretmenlerin baş etme stratejilerinden birinci derece sıklıkta (N:) davranışın nedenini araştırma stratejisini, ikinci derece sıklıkta (N:) sözlü uyarı stratejisini ve üçüncü derece sıklıkta (N:) davranışın nedenini araştırma stratejisini kullandıkları görülmektedir. Verilen görevleri yerine getirmeme durumu karşısında genel oranlara bakıldığında öğretmenler en çok % 7, (N:79) oranla davranışın nedenini araştırma stratejisini, ikinci olarak %, (N:7) oranla sözlü uyarı stratejisini, üçüncü olarak da %,9 (N:5) oranla davranış düzenleme stratejisini kullanmaktadırlar. Tablo ya göre öğrencilerin sorumluluklarını gerektiği gibi yapmama ile ilgili istenmeyen davranışlar karşısında öğretmenlerin kullandığı diğer baş etme stratejilerinin kullanım sıklığı en çoktan en aza doğru ödevlerini eksik yapma ya da hiç yapmama davranışı karşısında sözlü uyarı, davranışın nedenini araştırma ve önlemsel yaklaşım; başarısızlık için mazeret ileri sürme davranışı karşısında davranışın nedenini araştırma, aile ile iletişim kurma ve aile ile iletişim kurma; başarısızlık için mazeret ileri sürme davranışı karşısında sözlü uyarı, davranışın nedenini araştırma ve davranış düzenleme şeklinde gerçekleşmiştir. Öğretmen görüşlerine göre öğrencilerin sorumluluklarını gerektiği gibi yapmama ile ilgili davranışları karşısında öğretmenlerin baş etme stratejilerini kullanım miktarlarına genel olarak bakıldığında, öğretmenler baş etme stratejilerinden birinci derece sıklıkta (N:) davranışın nedenini araştırma stratejisini, ikinci derece sıklıkta (N:) davranışın nedenini araştırma stratejisi ile aile ile iletişim kurma stratejisini ve üçüncü derece sıklıkta (N:5) olumlu iletişim stratejisini kullandıkları görülmektedir. Öğrencilerin sorumluluklarını gerektiği gibi yapmama ile ilgili davranışları karşısında genel oranlara bakıldığında öğretmenler en çok %,7 oranla davranışın nedenini araştırma stratejisini, ikinci olarak %, oranla aile ile iletişim kurma stratejisini, üçüncü olarak da %, oranla sözlü uyarı stratejisini kullanmaktadırlar. Açık uçlu sorulara verilen cevaplardan elde edilen verilere bakıldığında Tablo- de görüldüğü üzere toplumsal beklentilere uygun olmayan davranışları kapsamında öğretmenlerin, (N:) öğretmenin görüşüyle en çok ödevlerini eksik ya da hiç yapmama davranışı ile karşılaştıkları görülmektedir. Bu istenmeyen davranış karşısında ise en çok ceza verme ve sözlü uyarı stratejilerini kullandıklarını ifade etmişlerdir. Ayrıca öğretmenlerin anket formunda yer alan baş etme stratejilerinden farklı olarak sorumluluk verme gibi strateji de kullandıkları saptanmıştır. Konuyla ilgili olarak Ö-9 rumuzlu katılımcı: Şikâyetçi olduğum konuların başında öğrencilerimin ödev yapmama ve sorumluluk almamaları geliyor. Çözüm için ailelerle iletişim kurup çocuklarına gereken ilgiyi göstermelerini istiyorum ifadesini kullanırken, Ö- rumuzlu katılımcı ise Öğrencilerimin birçoğu ödevleri zamanında yapmıyor. Sözlü uyarılarda bulunuyorum yeri gelince ceza da veriyorum söyleminde bulunmuştur. Nitel bulgular, sorumluluklarını gerektiği gibi yapmama ile ilgili davranışları kapsamında genel olarak değerlendirildiğinde öğretmenlerin en çoktan en aza doğru aile ile iletişim kurma, sözlü uyarı, ceza verme, stratejilerini kullandıkları görülmektedir. Bu durum nicel bulgular ile karşılaştırıldığında katılımcıların baş etme stratejileri konusunda yalnız aile ile iletişim kurma Volume 9/ Winter
59C. Tayyar UĞURLU Soner DOĞAN Gamze ŞÖFÖRTAKIMCI Deniz AY Hızır ZORLU stratejisi konusunda ortak görüş bildirdikleri saptanmıştır. Nicel bulgularda en sık kullanılan diğer iki baş etme stratejsi ise davranışın nedenini araştırma ve davranışın nedenini araştırma olmuştur. Derse İlgi Eksikliği Şeklinde Görülen Davranışlar Tablo-7: Öğretmen Görüşlerine Göre Öğrencilerin Derse İlgi Eksikliği Şeklinde Görülen Davranışları Karşısında Öğretmenlerin Baş Etme Stratejilerini Kullanım Oranlarının Dağılımı İSTENMEYEN DAVRANIŞLARLA BAŞ ETME STRATEJİLERİ En sık kullanılan () İkinci derece sıklıktaki () Üçüncü derece sıklıktaki () Derse İlgi Eksikliği Şeklinde Görülen İstenmeyen Davranışlar Derste uyuma Beden Dili Ve Sözsüz İletişim Sözlü Uyarı Ceza Verme Davranışın Nedenini Araştırma Özdeşim Kurma Görmezden Gelme Aile İle İletişim Kurma Model Olma Öğretim Temelli Düzenleme 9 7 9 5 5 7 7 5 5 5 5 TOPLAM 7 5 5 7 5 7 5 YÜZDELİK ORAN % Derslerde ders dışı şeylerle uğraşma,, 7, 5, 5,,, 9 Önlemsel Yaklaşım Davranış Düzenleme Olumlu İletişim TOPLAM, 7,, 9, 5 7 5 9 5 5 5 5 5 5 9 5 9 5 5 TOPLAM 9 77 7 5 9 9 9 5 5 YÜZDELİK ORAN % Sınıfta hayal kurup öğretmene boş boş bakma 5, 7,,,5,7 9, 9,,,9 5 5 9 5 5 9 5 7 5 TOPLAM 7 5 5 9 5 YÜZDELİK ORAN % Çalışmalarda yavaş davranıp zaman kaybetme 5,,,,, 7,,,7, 9,, 7 5, 9 5 9 5 9 7 7 5 9 5 5 5 TOPLAM 5 5 55 5 YÜZDELİK ORAN % GENEL KULLANIM ORANLARI,, 7,,,9 7,, 7,,, 7,, 7 7 7 7 55 7 Volume 9/ Winter
Öğretmenlerin Sınıf Ortamında Karşılaştıkları İstenmeyen Davranışlar ve 595 TOPLAM YÜZDELİK ORAN % 5 7 75 9 5 7 5 5, 5,,, 7, 5,7,,9,,7,,5 Öğretmen görüşlerine göre öğrencilerin derse ilgi eksikliği şeklinde görülen davranışları karşısında öğretmenlerin baş etme stratejilerini kullanım oranlarına bakıldığında, öğrencilerin derse ilgi eksikliği şeklinde görülendavranışlarından derste uyuma davranışları karşısında öğretmenlerin baş etme stratejilerinden birinci derece sıklıkta (N:7) sözlü uyarı stratejisini, (N:5) aile ile iletişim kurma stratejisini ve üçüncü derece sıklıkta (N:) davranışın nedenini araştırma stratejisini kullandıkları görülmektedir. Derste uyuma durumu karşısında genel oranlara bakıldığında öğretmenler en çok % 5, (N:7) oranla davranışın nedenini araştırma stratejisini, ikinci olarak %,9 (N:7) oranla aile ile iletişim kurma stratejisini, üçüncü olarak da %,7 (N:) oranla sözlü uyarı stratejisini kullanmaktadırlar. Tablo 7 ye göre öğrencilerin derse ilgi eksikliği şeklinde görülen davranışları karşısında öğretmenlerin kullandığı diğer baş etme stratejilerinin kullanım sıklığı en çoktan en aza doğru derslerde ders dışı şeylerle uğraşma davranışı karşısında beden dili ve sözsüz iletişim, sözlü uyarı ve davranış düzenleme; sınıfta hayal kurup öğretmene boş boş bakma davranışı karşısında beden dili ve sözsüz iletişim, sözlü uyarı ve öğretim temelli düzenleme; çalışmalarda yavaş davranıp zaman kaybetme davranışı karşısında beden dili ve sözsüz iletişim, sözlü uyarı ve davranış düzenleme şeklinde gerçekleşmiştir. Öğretmen görüşlerine göre öğrencilerin derse ilgi eksikliği şeklinde görülen davranışları karşısında öğretmenlerin baş etme stratejilerini kullanım miktarlarına genel olarak bakıldığında, öğretmenler baş etme stratejilerinden birinci derece sıklıkta (N:) beden dili ve sözsüz iletişim stratejisini, ikinci derece sıklıkta (N:) sözlü uyarı stratejisini ve üçüncü derece sıklıkta (N:) davranış düzenleme stratejisini kullandıkları görülmektedir. Öğrencilerin derse ilgi eksikliği şeklinde görülen davranışları karşısında genel oranlara bakıldığında öğretmenler en çok % 5, oranla sözlü uyarı stratejisini, ikinci olarak %, oranla beden dili ve sözsüz iletişim stratejisini, üçüncü olarak da %,7 oranla davranışın nedenini araştırma stratejisini kullanmaktadırlar. Açık uçlu sorulara verilen cevaplardan elde edilen verilere bakıldığında Tablo- de görüldüğü üzere derse ilgi eksikliği şeklinde görülen davranışlar kapsamındaöğretmenlerin,(n:) öğretmenin görüşüyleen çok dikkat dağınıklığı davranışı ile karşılaştıkları görülmektedir. Bu istenmeyen davranış karşısında ise en çok dersi etkin işleme ve öğretim temelli düzenleme stratejilerini kullandıklarını ifade etmişlerdir. Ayrıca öğretmenlerin anket formunda yer alan baş etme stratejilerinden farklı olarak dersi etkin işleme ve sorumluluk verme gibi stratejiler de kullandıkları saptanmıştır. Konuyla ilgili olarak Ö- rumuzlu katılımcı: Genellikle bütün öğrencilerin sorunu dikkat eksikliğidir. Bu konuda elden geldikçe sınıfta hareketli olmayı, görsel işitsel materyal kullanmaya çalışıyorum. Sınıf öğretmeni olduğum için daha çok çocuğa görelik ilkesini kullanmaya çalışıyorum. Özellikle bu yıl ilkokula başlama yaşı bir yaş geriye alındığı için.sınıfa başlayan çocuklar için daha çok görsel materyal kullanıyorum ifadesini kullanmıştır. Nitel bulgular, derse ilgi eksikliği şeklinde görülen davranışlar kapsamında genel olarak değerlendirildiğinde öğretmenlerin en çoktan en aza doğru öğretim temelli düzenleme, sorumluluk verme sözlü uyarı, stratejilerini kullandıkları görülmektedir. Bu durum nicel bulgular ile karşılaştırıldığında katılımcıların sözlü uyarı stratejisi konusunda ortak görüş bildirdikleri saptanmıştır. Nicel bulgularda en sık kullanılan diğer baş etme stratejisi ise beden dili ve sözsüz iletişim stratejisi olmuştur. Volume 9/ Winter
59C. Tayyar UĞURLU Soner DOĞAN Gamze ŞÖFÖRTAKIMCI Deniz AY Hızır ZORLU Genel kullanım oranlarına ilişkin kullanım düzeyleri Tablo-: Öğretmenlerin İstenmeyen Öğrenci Davranışlarına Karşı Baş Etme Stratejilerini Sıklık Derecelerine Göre Genel Kullanımlarının Oranlarının Dağılımı İSTENMEYEN DAVRANIŞLARLA BAŞ ETME STRATEJİLERİ En sık kullanılan () İkinci derece sıklıktaki () Üçüncü derece sıklıktaki () Beden Dili Ve Sözsüz İletişim Sözlü Uyarı Ceza Verme Davranışın Nedenini Araştırma Özdeşim Kurma Görmezden Gelme Aile İle İletişim Kurma Model Olma Öğretim Temelli Düzenleme Önlemsel Yaklaşım Davranış Düzenleme Olumlu İletişim TOPLAM 7 9 7 79 9 9 9 İSTENMEYEN ÖĞRENCİ DAVRANIŞLA RI % 7,,, 7,5, 5,,97,,7,,5 5, 5 % 9 557 599 5 7 9 %, 5, 7,9,5 7,, 5 9,5 5,7 5,,9 9, 7, % 7 97 5 5 7 % 5, 7,55,7 7,5, 5,,,9 7 5,7,,, % TOPLAM 555 5 595 5 55 9 97 9 YÜZDE ORANI %,5,,7 5,7 5, 5, 9, 5,,7 9, 9,, % Öğretmen görüşlerine göre istenmeyen öğrenci davranışları karşısında öğretmenlerin baş etme stratejilerini genel kullanım oranlarına bakıldığında, öğretmenler baş etme stratejilerinden birinci derece sıklıkta %, oranla en çok sözlü uyarı stratejisini, ikinci derece sıklıkta %,5 oranla en çok davranışın nedenini araştırma stratejisini ve üçüncü derece sıklıkta %, oranla en çok aile ile iletişim kurma stratejisini kullandıkları görülmektedir. İstenmeyen öğrenci davranışlarıkarşısında genel oranlara bakıldığında öğretmenler en çok %,7 oranla davranışın nedenini araştırma stratejisini, ikinci olarak %, oranla sözlü uyarı stratejisini, üçüncü olarak da %,5 oranla beden dili ve sözsüz iletişim stratejisini kullanmaktadırlar. Açık uçlu sorulara verilen cevaplardan elde edilen verilere genel olarak bakıldığında Tablo- de görüldüğü üzere istenmeyen öğrenci davranışları karşısında öğretmenler, baş etme stratejilerinden en çok (N: 75) sözlü uyarı stratejisini, ikinci olarak(n: ) ceza verme stratejisini, üçüncü olarak (N: ) görmezden gelme stratejisini kullanmışlardır. Ayrıca öğretmenlerin anket formunda yer alan baş etme stratejilerinden farklı olarak, sınıf kuralı oluşturma, idare ile iletişim, rehberlik servisi ile iletişim, doğru olanı ödüllendirme, yer değişikliği ve dersi etkin işleme baş etme stratejilerini de kullandıkları görülmektedir. Nitel bulgular, istenmeyen öğrenci davranışları karşısında kullanılan baş etme stratejileri kapsamında genel olarak değerlendirildiğinde öğretmenlerin en çoktan en aza doğru sözlü uyarı, ceza verme, görmezden gelme stratejilerini kullandıkları görülmektedir. Bu durum nicel bulgular ile Volume 9/ Winter