Atıksız Bir Dünya Ana Tema Temiz bir dünya için atıkların azaltılması ve değerlendirilmesi gerekir. Önerilen Süre Kazanımlar 5 ders saati İnsan etkinlikleri sonucunda atıkların ortaya çıktığını fark eder. ın nasıl azaltılabileceğine ilişkin önerilerde bulunur. Geri kazanımın ne olduğunu açıklar. Çevre dostu malzemeler kullanmanın önemini fark eder. Çöp alanı ve çöplük kavramlarını karşılaştırır. Öğrenciye Kazandırılacak Beceriler Yöntem ve Teknikler Yansıtıcı düşünme, eleştirel düşünme, yaratıcı düşünme, tahminde bulunma, değerlendirme, yorumlama, sınıflama, karşılaştırma, kaydetme, hesaplama, akıl yürütme, çıkarımda bulunma Anlatım, gezi-gözlem, tartışma Araç ve Gereçler Yeşil Kutu CD ve DVD si Giriş Atık üretmek, yalnızca insanlara özgü değildir. Her canlı kaçınılmaz olarak atık ortaya çıkarır. Ancak, doğada her şey değerlendirilir. Bir canlının atıkları başka canlıların besin kaynağı olabilir: Örneğin, ölmüş canlılar, ağaçlardan dökülen yapraklar ve kuru otlar; topraktaki solucanlar, 06 Atıksız Bir Dünya
bakteriler ve mantarlar tarafından parçalanarak doğaya geri kazandırılır. Bu parçalanma sürecinde ortaya çıkan inorganik maddeler toprağı zenginleştirir. ın doğada başka işlevleri de vardır. Örneğin kuşlar, kurumuş dalları ve yaprakları yuva yapmak için kullanırlar. Diğer yandan, günümüzde, insan etkinlikleri sonucu ortaya çıkan atıklar, doğada değerlendirilmelerine hiç fırsat verilmeyecek ölçüde hızlı çoğalmaktadır. Modern toplumlarda atıkların % 80 i sanayi, tarım ve madencilik etkinlikleri sonucu oluşur. Geri kalanlarsa evsel atıklardır. Bu atıkların büyük bir kısmı doğada parçalanamaz, kirliliğe neden olarak çevreye zarar verir. Canlıların sağlığını tehdit eder; beslenme, üreme, göç etme vb. davranışlarını etkiler. Son yıllarda gittikçe artan çevre sorunları, insanları bu konuda çözümler aramaya yöneltti. Bu konudaki çözüm yollarının başında atıklarımızı azaltmak geliyor. Plastik, metal, kâğıt, cam gibi malzemelerden oluşan atıklarla organik atıkları geri kazanımla tekrar kullanma çalışmaları başlatıldı. Sanayi ve madencilik gibi üretim etkinlikleri sonucu çıkan atıkların da geri kazanımla yeniden kullanılır hâle gelmesine ve azaltılmasına çalışılıyor. Etkinlikler ı inceleyelim Yazı tahtasına büyükçe bir çöp kutusu resmi çizin ve öğrencilere bunun ne olduğunu sorun. Ardından çöp kutusuna ne çeşit atıklar attığımızı sorun. (Yiyecek artıkları, plastik ve cam şişeler, paketleme malzemeleri, eski giysiler vb.) Öğrencilerin yanıtlarını tahtadaki çöp kutusu resminin içine yazın. Onlara, neden bu kadar çok çöp ürettiğimizi sorun ve bu sorunun yanıtları üzerinde konuşun. Öğrencilere Giriş bölümündeki bilgileri aktarın ve DVD deki Kirlilik ve adlı filmi izlettirin. Öğrencilere ı Azaltmak İçin Neler Yapabilirim? başlıklı bilgi sayfasını dağıtın. Onlardan tahtaya yazmış olduğunuz atık adlarını tablonun birinci sütunundaki boşluklara yazmalarını isteyin. Ardından öğrencileri tablodaki diğer boşlukları örnekteki gibi doldurmaya yönlendirin. Daha sonra onlara Atık Azaltma İlkeleri başlıklı bilgileri aktarın; bu ilkelerin benimsenmesinin yararlarından söz edin. Birkaç öğrencinin, tabloyu nasıl doldurduklarını arkadaşlarıyla paylaşmasını sağlayın. Öğrencilerin tabloya yazdıklarının atık azaltma ilkeleriyle uyumlu olup olmadığını konuşun. Hep birlikte, atık azaltma ilkeleri ışığında evlerdeki atıkların nasıl azaltılabileceği üzerinde konuşun. Ardından öğrencilere şu soruyu sorun: Bu yıl boyunuz çok uzadığı için geçen yıldan kalma yepyeni pantolonunuzun boyu artık kısa geliyor. Ne yaparsınız? Öğrencilerden bu konuda önerilerde bulunmalarını isteyin. Bir öğrencinin önerileri tahtaya yazmasını sağlayın. Bazı öneriler şunlar olabilir: Pantolonu gereksinimi olan birine veririm. Eskiciye satarım. Anneme veririm. O parçalara ayırıp temizlik için kullanır. Paçalarını keser, şort olarak kullanırım. Evdeki artık kumaşlarla paçasına ek yapıp boyunu uzatırım. Parçalara ayırıp başka giysilere yama yapmak için kullanırım. Çöpe atarım. 4 Öğrencilerden tahtadaki önerileri değerlendirmelerini isteyin. Onlara önerilerin özgün, gerçekçi ve çevre dostu olup olmadığını sorun. Her öneri üzerinde konuşurken, öğrencilerin şu soruları göz önünde bulundurmalarını sağlayın: Tüketimin azalmasını sağlıyor mu? Bu hâliyle uzun süre kullanılabilir mi? Farklı bir kullanım şekli sunuyor mu? Yaşadığınız yerin koşullarına uygun mu? Atıksız Bir Dünya 07
Geri kazanım Öğrencilere atıkları azaltmanın, çevre kirliliğinin önüne geçmenin ve doğal kaynakların tükenmesini önlemenin en etkili yollarından birinin geri kazanım olduğunu anlatın. Geri kazanım, atıkların ayrılıp işlenerek yeni malzemelerin üretiminde kullanılması anlamına gelir. Örneğin, kullanılmış cam şişeler ya da kavanozlar toplanır. Bunlar, özel tesislerde yeniden ham maddelerine ayrılır ve yeni cam ürünlerin üretiminde kullanılır. Öğrencilere, cam, kâğıt, plastik ve metalden yapılmış ürünlerin geri kazanımla yeniden değerlendirilebileceğini hatırlatın. Onlara daha karmaşık ürünler olan televizyon ve bilgisayar gibi elektronik cihazların nasıl geri kazanılabileceğini sorun. Yanıtları aldıktan sonra Bilgisayarları Geri Kazanalım! bilgi sayfasını öğrencilere dağıtın ve aşağıdaki soruları sorun: Bir bilgisayarın ortalama ömrü ne kadardır? Ömrü dolan bilgisayarlara hangi işlemler uygulanır? 4 Öğrencilere Öğrencilere geri kazanımı yapılabilen ve geri kazanım sonucu üretilmiş ürünlerin üzerinde özel bir işaret bulunduğunu söyleyin. Onlara bu işareti gösterin ve bunun geri kazanım döngüsünün simgesi olduğunu anlatın: Birinci ok, geri kazanımı yapılacak malzemelerin toplanmasını; ikinci ok, bu malzemelerden geri kazanımla yeni ürünlerin üretilmesini; üçüncü ok bu ürünlerin tüketilmesini simgeler. Döngünün tamamlanabilmesi için tüketilen yeni ürünlerin de geri kazanımla değerlendirilmesi gerekir. Geri kazanımın yararları üzerine tartışın. DVD deki Geri Kazanım adlı çizgi filmi ve Geri Kazanım Neden Önemli? adlı filmi izlettirin. Bu filmlerin ana fikrini hep birlikte bulmaya çalışın. Doğaya armağanımız: Organik atıklar Öğrencilere, park ve bahçelerdeki bitkilerin budanması sonucu çok miktarda organik atık açığa çıktığını anlatın ve bu atıkların nasıl değerlendirilebileceğini sorun. Bir öğrencinin önerileri tahtaya yazmasını isteyin. Öneriler şunlar olabilir: Çöpe atılabilir. Toprağı ve bitki köklerini örtmek amacıyla kullanılabilir. (Kuraklıktan ya da dondan korumak ve nemli tutmak için bazı yerlerde tarlalar ıslak saman ya da doğal gübreyle örtülür.) Kompost yapımında kullanılır. Sunta yapımında kullanılmak üzere bir kereste fabrikasına satılabilir. Kâğıt hamuru ve karton yapımında kullanılmak üzere bir fabrikaya satılabilir. Kurutulup yakacak olarak kullanılabilir. Tüm önerileri tahtaya yazın. Daha sonra öğrencilerden tahtadaki önerileri değerlendirmelerini ve her öneriye tek tek puan vermelerini isteyin: Atığın çöp alanına gönderilmesini sağlayacak önerilere ; atığın doğada parçalanmasına olanak tanıyacak önerilere ; geri kazanımla ham madde olarak kullanılmasını sağlayacak önerilere puan vermelerini sağlayın. Her bir öneriye verilen puanların toplanacağını ve en yüksek puan alan önerinin en iyi olarak kabul edileceğini belirtin. Önerileri, çevre dostu, gerçekçi ve özgün olup olmadıkları bakımından da puan vermeden değerlendirin. Öğrencilere, atıkların yakılmasının doğru bir uygulama olup olmadığını sorun. Çöplerin ve anız yakılmasının çevreyi kirlettiğini, toprakta yaşayan canlıları öldürdüğünü belirtin. 08 Atıksız Bir Dünya
4 Öğrencilere, organik atıkların bitki ve hayvan kaynaklı olduğunu söyleyin. Bunların, doğada mikroorganizmalar yardımıyla kolayca bozularak bileşenlerine ayrıldığını belirtin. Evsel atıkların önemli bir bölümünün de organik atıklardan oluştuğunu anlatın. Bu atıklarla kompost yapılabileceğini söyleyin. Kompost, organik atıkların belirli bir yerde biriktirilip ara sıra karıştırılarak kontrollü olarak bozulması sağlanarak elde edilir. Doğru şekilde yapılan kompost işleminin çevreye hiçbir olumsuz etkisi yoktur. Tersine organik maddelerin doğaya geri dönmesini sağlar. Kompost yapmak için, organik maddelerin evdeki diğer çöplerden ayrılması gerektiğini hatırlatın. Cam kırıkları ya da zehirli maddelerle karıştırılan organik maddeler bahçecilikte kullanılamaz. Bir yandan diğer atıkların da kullanılamaz hâle gelmesine neden olurlar. 5 Kompost Nasıl Yapılır? bilgi sayfasını kullanarak sınıfa kompost yapımını anlatın. Bahçesi olanların, evlerinden çıkan organik atıklarla kompost yapabileceklerini söyleyin. Çevre dostu malzemeler neler? Dersten önce öğrencilere, bir hafta boyunca evlerine giren naylon poşetleri sayıp not etmelerini söyleyin. Derste, bir haftada hangi öğrencinin evinde kaç poşet biriktiğini tahtaya yazın. Sonra hep birlikte bunların ortalamasını alarak, bir evde haftada ortalama olarak kaç naylon poşet kullanıldığını hesaplayın. İsterseniz aylık ve yıllık naylon poşet tüketimlerini de hesaplatabilirsiniz. Öğrencilere bu sonuçlara şaşırıp şaşırmadıklarını sorun. Öğrencilere alış verişlerde kullanılan naylon poşetlerin genellikle daha sonra çöpe atıldığını hatırlatın. Naylon poşetlerin doğada çok uzun zamanda parçalanabileceğini ve ne kadar çok naylon poşet tüketilirse çevrenin de o kadar çok kirleneceğini söyleyin. Onlara gündelik yaşamda sık kullandığımız başka birçok malzemenin daha doğada kolay parçalanamadığını belirtin. Bu nedenle alışveriş yaparken, doğaya zarar vermeyen ya da geri kazanılabilen çevre dostu malzemelerden yapılmış ürünleri tercih etmemiz gerektiğini vurgulayın. Hep birlikte naylon poşet kullanımını azaltmak için neler yapılabileceğini konuşun. 4 Öğrencilere alışverişte file ya da bez torba kullanan yakınlarının olup olmadığını sorun. Naylon poşetle bez torbayı karşılaştırın. Bez torba kullanmanın daha az atık üretmek anlamına geldiğini belirtin. Bu konuda başka bir örnek vermek için...... başlıklı bilgilere başvurun. Yaşadığımız yerde atıklara ne oluyor? Öğrencilere CD nin bölümünde bulunan ın yaşam döngüsü başlıklı bilgileri aktarın. Öğrencilere belediyenin atıklardan sorumlu birimine bir gezi düzenleyeceğinizi söyleyin. Geziden önce onlara Çöp Alanları başlıklı metni dağıtın. Bu metinden yararlanarak sorular hazırlamalarını söyleyin. Bu soruları orada karşılaşacakları görevlilere sormalarını isteyin. Geziden sonra öğrencilere gözlemlerini sorun ve bunlar üzerinde konuşun. Ardından şu anda başvurulan atık yönetimi uygulamalarının etkili olup olmadığını tartışın. Öğrencilere şu soruları yöneltin: Var olan uygulamalar, insanları atıklarını azaltmaya yönlendiriyor mu? Bu uygulamaların olumsuz yönleri var mı? Varsa nasıl iyileştirilebilir? 4 Öğrencilerin atık yönetimini iyileştirmeye yönelik önerilerini tahtaya yazın. Birkaç öğrenci seçin ve onlardan bu önerileri bir dilekçe hâline getirmelerini isteyin. Bu dilekçeyi belediyenin ilgili bölümüne iletin. Öğrencilere daha fazla bilgi aktarmak için CD nin bölümünden yararlanabilirsiniz. Atıksız Bir Dünya 09
Tamamlayıcı Çalışmalar Öğrencilere günlük yaşamda çöp diye attığımız bazı nesnelerin, başkaları tarafından sanat eserleri ya da yeni eşyalar yapmak için kullanılabileceğini söyleyin. Onlara çevrelerine dikkatlice bakacak olurlarsa çöpe atılan birçok nesnenin yeni ve bambaşka şekillerde kullanılabileceğini göreceklerini belirtin. Örneğin, tuvalet kâğıdı rulolarından kalemlikler, pet şişelerden sulama kapları yapılabileceğini anlatın. Öğrencilere bu tip atıkları başka nasıl değerlendirebileceklerini sorun. Öğrencileri atık malzemeler kullanarak resim, heykel vb. bir sanat etkinliği yapmaya yönlendirin. Daha sonra ortaya çıkan eserlerle bir sergi düzenleyin. Öğrencileri, farklı maddelerin doğada ne kadar sürede parçalanacağını gözlemlemek için bir çalışma yapmaya yönlendirin. Bunun için, metal, cam ve tetrapak içecek kutuları, eski gazete kâğıtları ve meyve koçanları toplayın. Etkinliği sınıfta yapmak için tüm bu malzemeleri alacak büyüklükte bir cam kavanoz kullanabilirsiniz. Atık malzemeleri, bir miktar toprakla birlikte kavanoza doldurun ya da bahçede açtığınız bir çukura gömün. Her ay, kavanozdaki ya da çukurdaki atıkları inceleyerek hangilerinin ne ölçüde bozulduğunu gözlemleyebilirsiniz. (Bu çalışmanın sonunda yalnızca meyve artıklarının ve atık kâğıtların parçalandığını görebilirsiniz.) Hangi atıkların parçalanmakta olduğunu ve hangilerinde değişme olmadığını saptayın. Okulunuzdaki atıkların cinslerine göre (metal, plastik, kâğıt, cam vb.) ayrı ayrı toplanması ve geri kazanımı için bir kampanya başlatın. Bu kampanya için belediye ve çeşitli kuruluşlarla iş birliği yapın. ı Azaltma İlkeleri Birçok ürünü paketlenmiş olarak satın alırız. Paketleme malzemelerinin birçoğu doğada çok uzun sürede yok olur. Bazı ürünler, daha çekici görünmeleri için gerçekte gerekenden çok daha fazla malzemeyle paketlenirler. Ürün satın alırken, daha az malzemeyle paketlenmiş olanlarını tercih ederek gereksiz atık oluşumunu engelleyebiliriz. Bir defa kullanılmak üzere tasarlanmış bazı nesneleri çöpe atmak yerine tekrar tekrar kullanabiliriz. Örneğin, cam şişeler ve kavanozlar temizlenerek yeniden kullanılabilir. Bazı eşyalar zamanla eskiyip yıpranabilir. Hemen yenilerini almak yerine bunları tamir ederek ya da bakım yaparak biraz daha uzun bir süre kullanabiliriz. Bu, bilinçli birer tüketici olmakla da ilgilidir. Bilinçli tüketiciler, eşyalarını verimli kullanırlar. Kâğıt, metal, cam ve plastik atıklar geri kazanılabilir. Böylece doğal kaynaklar bir ölçüde korunmuş olur. Daha az atık çöpe gider. Geri kazanım için, atıkların çeşitlerine göre ayrı ayrı toplanması gerekir. Atık malzemeler yeni işlevler kazandırılarak işe yarar hâle getirilebilirler. Örneğin, bir yoğurt kabını saksıya dönüştürebiliriz. 0 Atıksız Bir Dünya
Kompost Nasıl Yapılır? Kompost, bitkilerin çeşitli bölümleri, saman, meyve-sebze kabukları, yapraklar, yabani otlar ve bir miktar toprak kullanılarak yapılabilir. İçine koyulan toprağın organik bileşiklerce zengin olması kompost oluşumunu kolaylaştırır. Kompostun niteliği, yalnızca içindekilere ve bunların oranlarına değil, nasıl yapıldığına da bağlıdır. Kuru ve gölgelik bir yer kompost alanı olarak seçilir. Kompost yapmak için, yaklaşık -,5 metre karelik bir alan yeterlidir. Bu alanın çevresi tahta ve tuğla gibi doğal malzemeler kullanılarak sınırlandırılır. Ancak bu sınırlandırmanın kabın içindeki kompostun havalanmasına olanak sağlayacak şekilde yapılması gerekir. Kompost alanı, yaklaşık 0 cm derinlikte kazılır. İçine, kompost yapılacak maddeler, toprakla karıştırılarak yaklaşık 0 cm lik tabakalar hâlinde üst üste konulur. Yüksekliği -,5 metreye ulaştığında, üzeri 0 cm kalınlığında toprak tabakasıyla örtülür. Zaman zaman karışımın içine su da katmak gerekir. Su, çürüme için gerekli nemi sağlar. Kompost, belirli zaman aralıklarıyla birkaç kez karıştırılarak altüst edilir. Sonbahar geldiğinde yapılan altüst işleminden sonra, dondan korumak amacıyla kompostun üzeri yaprak ya da samanla kaplanır. İlkbahar ya da sonbaharda, ekili alanda metre kare başına 0-40 kilogram düşecek kadar kompost gübre olarak kullanılır....... Günlük yaşantımızda kullandığımız bazı nesnelerin gelecekte ne tip atıklar oluşturacaklarını genellikle pek düşünmeyiz. Örneğin, sık sık kullandığımız okul gereçlerinden biri olan cetvelleri ele alalım. Cetvel; plastik, tahta ya da metalden yapılır. Peki, bu malzemelerden hangisi doğada daha hızlı parçalanabilir? Tahtanın doğada parçalandığını biliyoruz. Tahta bir cetvel, çevreye zarar vermeden parçalanabilir. Öte yandan, plastik ve metal doğada kolay kolay parçalanamaz. Ancak bu malzemelerden yapılan cetveller daha dayanıklıdır. Tahta yerine plastik ya da metali tercih ederek ormanların korunmasına katkıda bulunulabilir. Ancak, plastik üretiminde petrol kullanılır ve bu da kirliliğe yol açar. Sözünü ettiğimiz bu örnekler, alışveriş yaparken çok yönlü düşünmemiz gerektiğini gösteriyor. Seçim yaparken seçimlerimizin çevreye olası etkilerini de göz önüne almalıyız. Peki, bunu nasıl başaracağız? Yanıtı çok kolay! Yaşamımızın birçok anında karar verirken çevre dostu olmayı temel ilke edinmeliyiz. Atıksız Bir Dünya
Öğrenci bilgi sayfası ı Azaltmak İçin Neler Yapabilirim? ı azaltmak için yapabileceklerim Atık Satın Tamir ederek Geri Farklı bir Diğer Çeşitleri almaktan ya da bakım kazanım amaçla önerilerinizi kaçınırım. yaparak kumbarasına kullanırım. yazın: uzun süre kullanırım. atarım ya da ilgili kuruluşlara gönderirim. Pet şişe Kalemlik Pet şişeli yaparım. ürünler yerine cam şişeli ürünler alırım.
Bilgisayarları Geri Kazanalım! Bir bilgisayarın ortalama ömrü yaklaşık 8 yıldır. Bu, pek uzun bir süre değildir. Üstelik her yıl ne kadar çok sayıda bilgisayar üretildiğini düşünürsek Günün birinde tüm bu bilgisayarlar, kullanım sürelerini tamamladığında, çöplerinden bir dağ bile oluşabilir. Çünkü bilgisayar parçalarının büyük kısmı geri kazanıma giremez. Bilgisayar parçalarının % 90 ı ya çöplüğe gider ya da çok ince tabakalar hâline gelene kadar buldozerlerle sıkıştırılır. Ancak, bu parçalar kadmiyum, cıva, kurşun gibi ağır metallerden oluşan zehirli ve çevreye zarar verebilen maddeler de içerir. Bilgisayarlardan çıkan tehlikeli maddeler çevreyi kirletmemeleri için yeniden işlenir. Evlerimizde kullandığımız diğer cihazlar da benzer kirlilikler yaratır. Bazı ülkelerde, bu cihazlar geri kazanımla yeniden değerlendirilir. Eski buzdolabı, televizyon, telefon, aspiratör, ekmek kızartma makinesi, masa lambası, müzik seti ve bilgisayar gibi cihazlar toplanır, diğer çöplerden ayıklanır, parçaları ayrılıp gruplandırılır. Plastik, cam, metal, elektronik devre gibi farklı malzemeler geri kazanılmak üzere fabrikalara gönderilir, geri kalanlarsa yakılır. Öğrenci bilgi sayfası Elif Yılmaz ın Bilim Çocuk Dergisi nin Ocak 004 sayısında yayımlanan Bilgisayarları Geri Kazanalım! adlı yazısından kısaltılarak alınmıştır.
Öğrenci bilgi sayfası Çöp Alanları Çöp alanları, kentlerdeki çöplerin toplanarak gömüldüğü özel alanlardır. Birçok kentte, toplanan çöplerin bir bölümü geri kazanım fabrikalarına gönderilir, bir bölümü yakılır. Çoğu çöp alanlarında gömülür. Çoğu insan, çöp alanlarıyla çöplükleri birbirine karıştırır; çöp alanlarının çok büyük çöplükler olduğunu düşünür. Oysa çöp alanları, çöplerin üst üste yığılarak kendi hâline bırakıldığı yerler değildir. Bunlar, çöplerin yer altı sularından, yağmurdan ve havadan yalıtılarak saklandığı özel olarak tasarlanmış yapılardır. Bir çöp alanının yapılacağı yer, özel olarak seçilir. Dünyanın birçok bölgesinde, çöp alanlarının nerelere kurulabileceği ve nasıl işletileceği konusunda yasalar vardır. Çöp alanının kurulacağı yer, öncelikle bölgenin toprak yapısına bakılarak seçilir. Çöp alanları taş ocaklarının ya da madenlerin yakınına kurulmaz. Çünkü, bu alanlardan yer altı sularına sızıntı olabilir. Bu sızıntıların sulara karışmasını engellemek için çöp alanının akarsulardan ve sulak alanlardan da uzakta olması gereklidir. Çöplerin depolanacağı yer seçilirken, bu alanın doğal yaşama verebileceği zararların da göz önünde bulundurulması gerekir. Bu nedenle, çöp alanının kurulacağı bölge, örneğin, kuşların yaşadığı yerlerin ya da göç etme yollarının yakınında olmamalıdır. Bir çöp alanının en önemli işlevi, çöplerin çevreye zarar vermeyecek bir biçimde saklanmasıdır. Bu nedenle tabanı, sağlam plastikten ya da kilden bir tabakayla kaplanır. Çöp alanına bir günde getirilen çöpün ağırlığı yüzlerce tonu bulabilir. Her gün, getirilen çöpler üst üste yığılır; buldozer ve traktör gibi ağır araçlar yardımıyla sıkıştırılarak üzeri toprak ya da başka malzemelerle kaplanır. Böylece kuş, fare ve böcek gibi canlılardan korunmuş olur. Çöp alanının olabildiğince kuru tutulması gereklidir. Bu nedenle alana alınmadan önce çöplerdeki su kontrol edilir. Aslı Zülal in Haziran 00 Bilim Çocuk Dergisi nde yayımlanan Çöp Alanları yazısından kısaltılarak alınmıştır. 4