KADINHANI İLÇESİNDE JEOTERMAL ENERJİ KULLANILACAK SERALARDA KESME ÇİÇEKÇİLİĞİN ARAŞTIRILMASI Proje No;TR52/12/TD/01/25 PROJE KOORDİNATÖRLERİ Ziraat Yük. Müh. METİN ARIKAN İnşaat Müh. ALİ HAKAN EKER PROJE YÜRÜTÜCÜLERİ; PROF. DR. LÜTFİ PIRLAK PROF. DR. AHMET EŞİTKEN 2012-KONYA
ÖNSÖZ Ülkemizde tarım sektörü, insanların beslenmesi, istihdamı, ekonomiye katkısı ve ihracat potansiyeli bakımından büyük önem taşımaktadır. Benzer şekilde Kadınhanı ilçesinde de tarım sektörü istihdam ve üretim bakımdan en önemli sektördür. Kadınhanı Belediye Başkanlığı aracılığı ile hazırlanan bu raporun amacı, bölgenin tarımsal potansiyelinin, dolayısıyla gelir seviyesinin artırılması için ilçede bulunan jeotermal kaynakların örtü altında kesme çiçek yetiştiriciliğinde kullanılabilirliğini araştırmaktır. Bu rapor Kadınhanı Belediye Başkanlığı koordinatörlüğünde, Mevlana Kalkınma Ajansının katkıları ile konu uzmanları tarafından hazırlanmıştır. İlçede jeotermal kaynakların kullanımı ile örtü altında kesme çiçek üretimi imkanlarının incelendiği raporumuzun ilçemizde yaşayan tarımla uğraşan insanların yaşam standardını yükseltmeye ve ilçe ekonomisini güçlendirmeye katkısı olması en büyük temennimizdir. HULUSİ ÇOKGEL Kadınhanı Belediye Başkanı 2
İÇİNDEKİLER 1.GİRİŞ... 5 2. AMAÇ VE KAPSAM 6 3. KADINHANI İLÇESİNİN ÖZELLİKLERİ... 7 3.1. Tarihi.... 7 3.2. Coğrafi ve İklim Özellikleri.. 7 3.3. İdari Yapı ve Nüfus..... 8 3.4. Tarımsal Yapı... 9 4. TÜRKİYEDE SÜS BİTKİLERİ ÜRETİMİ 13 5. ÖRTÜALTI YETİŞTİRİCİLİĞİ. 17 5.1. Seralarda Isıtma Sistemleri.. 21 6. JEOTERMAL ENERJİ. 23 7. ÖRTÜALTI YETİŞTİRİCİLİĞİNDE JEOTERMAL ENERJİ KULLANIMI... 25 7.1. Türkiye'de Jeotermal Seracılık Yapılabilecek Alanlar.. 28 7.2. Örtü Altında Süs Bitkileri Yetiştiriciliğinde Jeotermal Enerjinin Önemi. 29 8. KONYA İLİNDE KESME ÇİÇEK ÜRETİM, TÜKETİM VE TİCARETİ 31 9. KADINHANI İLÇESİNDE YETİŞTİRİLEN TARIM ÜRÜNLERİ VE KESME ÇİÇEK YETİŞTİRİCİLİĞİNİN EKONOMİK ANALİZİ.. 10. SONUÇ VE ÖNERİLER. 11. KAYNAKLAR. 32 40 43 3
ÇİZELGELER LİSTESİ Çizelge 1. Ilgın İlçesine ait Uzun Yıllar Ortalaması (1970-2011) Meteorolojik Verileri 8 Çizelge 2. Kadınhanı İlçesi Arazi Varlığı. 9 Çizelge 3. Türkiye Geneli, Konya İli ve Kadınhanı İlçesinde Tarım Alanlarının Kullanım Şekilleri. 10 Çizelge 4. Kadınhanı İlçesi Tarımsal Sulama Kaynakları 10 Çizelge 5. Kadınhanı İlçesi Tarla Ürünleri Ekiliş Alanları ve Üretim Miktarları... 11 Çizelge 6. Kadınhanı İlçesinde Meyve ve Bağ Alanları... 12 Çizelge 7. Kadınhanı İlçesi Büyük ve Küçükbaş Hayvan Varlığı 12 Çizelge 8. Türkiye Süs Bitkileri Üretim Alanlarının Faaliyet Alanları ve Yıllara Göre Değişimi.. 14 Çizelge 9. Yıllara Göre Türkiye Süs Bitkileri İhracatı. 15 Çizelge 10. Süs Bitkileri Dış Ticaret Dengesi... 15 Çizelge 11. Türkiye Süs Bitkileri Üretim Alanlarının İllere Göre Dağılımı. 16 Çizelge 12. Ülkemizde Örtüaltı Tarım Alanlarının Yıllara Bağlı Olarak Gelişimi.. 19 Çizelge 13. Serada Yetiştirilen Bazı Kesme Çiçeklerin Sıcaklık İstekleri... 21 Çizelge 14. Türkiye de Jeotermal Enerji Potansiyeli 23 Çizelge 15. Türkiye'de Seralarda Jeotermal Enerjinin Kullanım Durumu... 27 Çizelge 16. Konya İlinde Kesme Çiçek Tüketimi 31 Çizelge 17. Konya İli 2010-2011 Üretim Dönemi Arpa (Sulu) Maliyeti. Çizelge 18. Konya İli 2010-2011 Üretim Dönemi Arpa (Kuru) Maliyeti Çizelge 19. Konya İli 2010-2011 Üretim Dönemi Mısır (Dane) Maliyeti... Çizelge 20. Konya İli 2010-2011 Üretim Dönemi Arpa (Şekerpancarı) Maliyeti Çizelge 21. Konya İli 2010-2011 Üretim Dönemi Buğday (Sulu) Maliyeti. Çizelge 22. Konya İli 2010-2011 Üretim Dönemi Buğday (Kuru) Maliyeti Çizelge 23. Yalova Şartlarında İncelenen İşletmelerde Yetiştirilen Kesme Çiçek Türlerine Göre Dekara Ortalama Değişken Masraflar (TL/da). Çizelge 24. Yalova Şartlarında İncelenen İşletmelerde Kesme Çiçek Türlerine Göre Brüt Üretim Değerleri ve Brüt Marjlar (TL) Çizelge 25. Kadınhanı İlçesinde Yetiştirilen Önemli Tarım Ürünleri ve Kesme Çiçek Üretiminden Sağlanan Gelirler... Çizelge 26. Değişik Sera Tiplerinin Yatırım Maliyetleri (TL/da) 32 33 34 35 35 36 37 37 38 39 4
1.GİRİŞ Küreselleşme sonucu yeniden şekillenen piyasa şartlarında, ülkeler ve işletmeler kıt olan kaynakları daha etkin kullanarak milli geliri ve işletme kârlarını, dolayısıyla rekabet edebilirliği artırmak zorunda kalmışlardır. Ülkelerin ekonomilerini oluşturan sektörlerin kârlılık-verimlilik ve buna bağlı olarak rekabet edebilirlik düzeyleri sağlıklı kalkınma stratejileri geliştirebilmelerine bağlıdır. Sağlıklı ve rasyonel kalkınma stratejileri de sektörel bazda doğru, güvenilir makro ve mikro düzeyde verilere dayalı planlı çalışmalarla mümkün olmaktadır. Türkiye de makro düzeyde tarımsal planlama çalışmaları Ulusal Beş Yıllık Kalkınma Planları (BYKP) kapsamında yapılmış ve bu çerçevede günümüze kadar yapılan tarımsal planlamalar merkezi planlama şeklinde olmuştur. Ancak, 7. Beş Yıllık Kalkınma Planında (1996-2000), bir strateji değişikliğine gidilerek yerinden planlama yaklaşımının ve yerel kurumlar ile il idarelerinin güçlendirilmesinin önemi vurgulanmıştır. 8. Beş Yıllık Kalkınma Planında (2001-2005) ise bölgesel kalkınma girişimlerine verilen önem daha da artmış, bunun yanı sıra kırsal kalkınma proje alanlarının yerel gruplar tarafından belirlenmesinin gerekliliği belirtilmiştir. Milli kaynakların en yüksek sosyal ve ekonomik faydayı sağlayacak şekilde kullanılması, bölgeler arası gelişmişlik farklarının en aza indirilmesi kalkınma planlarının temel amaçlarındandır. Planlı kalkınmanın mekân boyutunun yerel, bölge ve ülke basamaklarından oluştuğu dikkate alındığında, il ve ilçeler bazında planlama ve strateji geliştirme çalışmaları yerel düzeyde kalkınmanın en önemli basamaklarıdır. Günümüz şartlarında yerinden yönetimin kaynak kullanımında daha etkin olacağı ve bu kapsamda yerel birimlerin kalkınma stratejilerinin oluşturularak uygulamaya konulması gerektiği ve bu amaçla kurumsal yapıların da oluşturulma çalışmalarının sürdüğü dikkate alındığında, yerel gelişme planlarını hazırlama çalışmalarının bu sürece birçok açıdan katkısı olacaktır. Ülkemizde tarımsal kaynaklardan arazinin son kullanım sınırında olması ve diğer taraftan işletme başına düşen arazi miktarının gelişmiş ülkelere göre düşük düzeyde olması nedeniyle arazinin bir taraftan etkin ve diğer taraftan da sürdürülebilir kullanımı önem arz etmektedir. Tarımda kıt kaynakların sürdürülebilir kullanımının şartlarından biri de planlı çalışmadır. Ülkemizde gerek mikro düzeyde işletme yönetiminde ve gerekse makro düzeyde sektör yönetiminde planlamanın en zayıf olduğu sektör tarımdır. Kadınhanı ilçesinde en önemli ekonomik sektör tarımdır. Bu nedenle ilçede sürdürülebilir yerel kalkınma ve rekabet edebilir ekonomi hedeflerine ulaşmada, mevcut tarımsal kaynakların etkin kullanımına yönelik yapılacak çalışmalar ve üretilecek politikalar büyük önem arz etmektedir. 5
2. AMAÇ VE KAPSAM Bu çalışmanın amacı, Kadınhanı ilçesinde yapılan etütler sonucu tespit edilen jeotermal kaynağın örtü altında kesme çiçek üretiminde kullanılma imkânlarının araştırılması, buna dayalı olarak da ilçenin tarım sektöründe alternatif bir alan oluşturularak çiftçilerin gelirlerinin artırılması ve böylece ilçe ve ülke ekonomisine katkı sağlanmasıdır. Çok farklı ekolojilere sahip olan ülkemiz süs bitkileri yetiştiriciliği açısından avantajlı konumdadır. Bu sektör ülkemizde yeni gelişmekte olup, her geçen gün potansiyeli artmaktadır. Ülkemizde süs bitkileri yetiştiriciliği özellikle 1950 yılından sonra ekonominin canlanması, ülke düzeyinde büyük altyapı projelerinin uygulanması sonucu hızlı kentleşme ve endüstrileşme neticesinde toplumun sosyal ve ekonomik düzeyinin değişmesiyle hobi niteliğinden uzaklaşarak üreticilerin özel çabalarıyla büyük kentler çevresinde yoğunlaşan ve işletmecilik olarak kendini hissettirmeye başlamış, daha sonra ülkenin ekonomik ve sosyal yapısının değişmesiyle pazar isteklerine uyum sağlayacak yapıya dönüşmüştür (Anon., 1997). Türkiye de kesme çiçek üretimi diğer tarım kollarına oranla ülke ekonomisinde ve dış satımda mütevazi bir yere sahip olup, önemi giderek artmaktadır. Ülkemizde kesme çiçek üretimi diğer süs bitkileri dallarına göre daha hızlı bir gelişme göstermektedir. İleri teknolojiye sahip ülkeler teknolojik avantajlarını değerlendirerek çiçekçilik sektörlerini geliştirmiş, dolayısıyla ekonomilerine olumlu katkılar sağlamışlardır. Hollanda, İtalya ve İspanya bunlara örnek ülkelerdir. Türkiye süs bitkileri alanında bu ülkelerin gerisinde olmakla birlikte hızlı bir gelişme potansiyeline sahiptir. 6
3. KADINHANI İLÇESİNİN ÖZELLİKLERİ 3.1. Tarihi Konya iline bağlı Kadınhanı ilçesi üzerinde çok eski medeniyetler kurulmuş, en son Selçuklu Sultanlarından Muzafferüddin Mahmut kızı Raziye Hatun tarafından 1223 tarihinde İpek Yolu üzerinde yaptırılan kervansaray çevresinde yerleşim gerçekleşmiş, Karamanoğulları zamanında il merkezi olarak yönetilmiştir. Kadınhanı ilçesi klasik dönemde Pira adıyla anılmış ve uzun süre Doğu Roma İmparatorluğu tarafından yurt edinilmiştir. Asıl ününü Selçuklular devrinde kazanan ilçe, Selçuklu Sarayına mensup olduğu sanılan, Mahmut kızı Raziye Hatun'un 1223 yılında yaptırmış olduğu kışlık han etrafında 1256 yılından itibaren oluşmaya başlamıştır. Hanın inşasında Romalılara ait resimli mezar taşları kullanılmış olup, bu taşların nereden getirildiği anlaşılmamaktadır. Kadınhanı adını bu handan almıştır. Bilahare bu bölgenin Selçuklu Beyleri'nden Sait adındaki bir paşaya arpalık olarak verildiği ve bundan sonra "Saideli" adıyla anıldığı bilinmektedir. Kadınhanı, Karamanoğulları döneminde vilayet merkezi olarak idare edilmiş, Karamanoğulları- Osmanlı Devleti mücadelesine kuvvetleri ile katılmıştır. Kadınhanı muhtelif tarihlerde Osmanlıların eline geçmiş, tekrar Selçuklu hâkimiyetine girmiş, son olarak 1467 yılında Konya ile birlikte Karamanoğullarından alınarak Osmanlı Devleti topraklarına katılmıştır. Kadınhanı ilçesinde, Beykavağı Köyündeki tarihi kale kalıntısı ve Demiroluk köyünde yer altından çıkarılan Romalılara ait tarihi kalıntılarından başka tarihi eser bulunmamaktadır. 1880 yılında Belediye Teşkilatı kurulmuş, Sait Paşanın arpalığı olması nedeniyle 1919 yılında "Saideli" adı ile ilçe yapılmıştır. 1928 yılında ise ismi Raziye Hatun'un yaptırmış olduğu taş handan dolayı "Kadınhanı" olarak değiştirilmiştir. 3.2. Coğrafi ve İklim Özellikleri İlçe Sultan Dağlarının hemen kuzeyinden başlayan güney-kuzey yönünde uzanan bir alana yerleşmiştir. Güneyinde Sultan Dağlarının uzantısı olan Oluklu Pınar, Sumaklı, Dellal, Kocaçal ve Kestel Dağları yer alır. Kestel Oluklu Pınar ve Sumaklı Tepeleri 2000 metre yüksekliğe ulaşır. Kadınhanı, Konya nın 60 km kuzey batısında, 32-33 doğu boylamı, 38-38,5 kuzey enlemleri arasında bulunan bir ilçedir. Güneyinde Selçuklu, doğusunda Sarayönü, batısında Ilgın, kuzeyinde ise Yunak ilçeleri bulunmaktadır. Rakımı 1128 metre, yüzölçümü 2166 km² dir. İlçe Konya-Afyon- İstanbul karayolu üzerinde bulunmaktadır. Demiryolu ise ilçenin 9 km kuzeyinden geçmektedir. 7
Kadınhanı ilçesinde meteoroloji istasyonu bulunmamaktadır. Bu nedenle ilçede jeotermal kaynakların etüt edildiği bölge Ilgın ilçesine yakın olduğundan bu ilçenin meteorolojik verileri kullanılmıştır. Ilgın da genel olarak İç Anadolu nun tipik kara iklimi görülmekte; yazları sıcak ve kurak, kışları ise soğuk ve kar yağışlı geçmektedir. Çizelge 1 den de görüldüğü gibi, Ilgın ilçesinde yıllık ortalama sıcaklık 10.96 o C olup, en soğuk aylar Ocak (-0.2 o C), Şubat (1.2 o C) ve Aralık (1.7 o C); en sıcak aylar ise Temmuz (22.4 o C), Ağustos (21.7 o C) ve Haziran dır (19.1 o C). İlçede yıllık toplam donlu gün sayısı 95.8 dir. En fazla don olan aylar Ocak (22.8 gün), Aralık (19.7 gün) ve Şubat (19.2 gün) olup, Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarında don meydana gelmemektedir. İlçede yıllık ortalama nem % 63.52 olup, nemin en düşük olduğu aylar sırasıyla Temmuz, Ağustos ve Haziran; en yüksek olduğu aylar ise Şubat, Aralık ve Ocak tır. Ilgın ilçesinde uzun yıllar yağış ortalaması 414 mm dir. İlçede her ay yağış görülmekle birlikte, yağışın en fazla olduğu aylar sırasıyla Nisan, Aralık ve Mart; en düşük olduğu aylar ise Ağustos, Temmuz ve Eylül dür. İlçede kar yağışı fazla görülmemektedir. Yıllık karla örtülü gün sayısı 31 dir. Çizelge 1. Ilgın İlçesine ait Uzun Yıllar Ortalaması (1970-2011) Meteorolojik Verileri (Anon., 2012a) Parametre Ocak Şub. Mart Nis. May. Haz. Tem. Ağus. Eylül Ekim Kas. Ara. Ort. Ort. Sıcaklık -0.2 1.2 5.3 10.5 14.9 19.1 22.4 21.7 17.2 11.7 6.0 1.7 10.96 ( o C) Maksimum 4.6 6.5 11.5 16.8 21.4 26.0 29.6 29.6 25.6 19.5 12.7 6.6 17.53 Sıcaklık Ort. Minimum -4.4-3.3-0.1 4.4 7.8 10.9 13.4 12.8 9.0 5.1 0.7-2.5 4.48 Sıcaklık Ort. Donlu Gün 22.8 19.2 14.9 3.2 0.1 - - - 0.1 3.2 12.6 19.7 95.8* Sayısı Ortalama Nem 74.2 70.6 65.0 61.6 61.3 57.3 52.9 53.5 57.4 64.8 69.5 74.1 63.52 (%) Toplam Yağış 39.7 37.5 40.8 50.0 47.3 34.2 12.2 10.4 15.0 40.0 39.1 47.8 414.0* (mm) Kar Örtülü 10.9 7.8 3.8 0.5 - - - - - - 1.3 6.7 31.0* Gün Sayısı Ort. Rüzgar 1.8 2.1 2.2 2.1 1.6 1.5 1.5 1.3 1.3 1.3 1.7 1.9 1.69 Hızı (m/sn) Günlük 3.11 4.29 6.57 7.04 8.49 10.48 11.46 11.05 9.15 6.34 4.44 3.07 85.51* Güneşlenme Süresi (sa-dk) *; Toplam 8
3.3. İdari Yapı ve Nüfus İdari yapı olarak ilçeye bağlı 4 kasaba 37 köy ve 9 mahalle bulunmaktadır. Son nüfus sayımına göre ilçe merkez nüfusu 13.967, belde ve köyler dâhil toplam 37.275'dir. Halkın büyük bir bölümü geçimini tarımdan sağlamaktadır. İlçe merkezi, kasaba ve köylerinde 7000 aile çiftçilik yapmaktadır. 3.4. Tarımsal Yapı Kadınhanı ilçesinin toplam alanı 220.718 hektar olup, bu alanın büyük bir bölümü işlenmektedir. Ayrıca arazinin % 12.23 ü çayır-mera, % 2.00 si orman ve % 7.49 u da tarım dışıdır. İlçede sulu tarım yapılan arazi de 30.000 hektardır (Çizelge 2). Bu rakamlar ilçenin tarım potansiyelinin yüksekliğini açıkça ortaya koymaktadır. Çizelge 2. Kadınhanı İlçesi Arazi Varlığı (Anon., 2012b) ARAZİNİN DAĞILIMI ALANI (Hektar) % İşlenebilir Tarım Arazisi 135.993 61.61 Sulu Tarım Kuru Tarım 30.000 105.993 Nadas Alanı 36.786 16.67 Çayır-Mera 27.000 12.23 Orman 4.416 2.00 Tarım Dışı Arazi 16.523 7.49 TOPLAM 220.718 100.00 İlçe nüfusunun % 85 lik bölümü geçimini tarımdan temin etmektedir. Kadınhanı ilçesi önemli bir tarım potansiyeline sahiptir. İlçede en fazla üretilen ürünler buğday, arpa, yulaf, nohut ve şeker pancarıdır. Son yıllarda ilçede ayçiçeği ve dane mısır ekimi de yaygınlaşmıştır. Tarımsal üretimin büyük oranda açık alanlarda yapılması nedeniyle bir bölgenin işlenebilir arazi varlığı o bölgenin tarımsal potansiyelini de belirleyen temel faktörlerden biri durumundadır. Sahip olunan arazi varlığının alternatif ürün veya ürün gruplarına tahsisinde ise bölgenin toprak, iklim özellikleri ve pazar şartları, çiftçi tercihleri, tarım politikaları gibi faktörler etkili olmaktadır. Konya ili Kadınhanı ilçesi sahip olduğu 135.993 hektar işlenebilir tarım arazisi varlığı ile önemli bir potansiyele sahiptir. Kadınhanı, arazi kullanımını etkileyen faktörler açısından iyi şartlara sahip bir ilçedir. İlçede mevcut işlenebilir tarım arazilerinin % 99.89 gibi büyük bölümü tarla bitkilerine (nadas dâhil) tahsis 9
edilmektedir. İlçede bahçe bitkileri üretimi yok denecek kadar azdır. Nitekim ekilebilir alanların % 0.07 sini meyve alanları, % 0.04 ünü ise sebze alanları oluşturmaktadır. İlçede özellikle kuru tarım yapılan alanlarda nadas uygulamasının yaygın olması nedeniyle ekilebilir arazinin % 27.05 i nadasa bırakılmaktadır (Çizelge 3). Çizelge 3. Türkiye Geneli, Konya İli ve Kadınhanı İlçesinde Tarım Alanlarının Kullanım Şekilleri (Anon., 2012c) KADINHANI KONYA TÜRKİYE Ürün Grubu Ekim Alanı (ha) Oran (%) Ekim Alanı (ha) Oran (%) Ekim Alanı (ha) Oran (%) Ekilen Tarla Alanı 99.062 72.84 1.217.431 58.62 16.333.002 66.84 Nadas Alanı 36.786 27.05 806.484 38.83 4.249.026 17.39 Sebze Alanı 50 0.04 17.242 0.83 801.598 3.28 Meyve Alanı 95 0.07 35.764 1.72 3.052.748 12.49 Toplam Alan 135.993 100.00 2.076.921 100.00 24.436.373 100.00 Çizelgeden de görüleceği gibi Kadınhanı ilçesinde işlenebilir tarım alanlarının tamamına yakınını tarla bitkileri ve nadas alanları oluşturmaktadır. Bu durum yıllık yağışın ve sulama imkânlarının çok düşük olduğu bozkır alanların genel karakteridir. Konya ili tarım arazilerinin kullanım durumları incelendiğinde de arazinin büyük bir bölümünün tarla tarımı ve nadasa ayrıldığı görülmektedir. Ancak, Konya ili genelinde tarla alanı Kadınhanı dan az, nadas alanı ise fazladır. Kadınhanı ilçesinde arazi kullanımı oranlarını ülkemizle karşılaştırdığımızda ise tarla bitkileri ekim alanı oranının ülke ortalamasının üzerinde, bahçe bitkileri üretim alanı oranının ise ülke ortalamasının oldukça gerisinde olduğunu görmekteyiz. İlçede toplam 30.000 ha arazide sulu tarım yapılmaktadır. Sulamada kullanılan suyun kaynakları Çizelge 5 de verilmiştir. Buna göre sulama suyunun en önemli kaynağı yer altı suları olup, 21.050 ha alan bu şekilde sulanmaktadır. Bunun dışında 8.900 ha Çavuşçu barajından, 50 ha da Osmancık göletinden sulanmaktadır. Çizelge 4. Kadınhanı İlçesi Tarımsal Sulama Kaynakları (Anon., 2012 b). SULAMA KAYNAĞI SULANAN ALAN (ha) Yer altı Suları 21.050 Baraj Suları 8.900 Gölet Suları 50 10
Kadınhanı ilçesinde üretilen tarla ürünlerinin ekim alanları ve üretim miktarları Çizelge 5 de verilmiştir. Çizelgede görüldüğü gibi 993.841 dekar olan tarla ekim alanlarının 876.357 dekar (% 88.18) gibi büyük bölümü tahıl grubu ürünlere tahsis edilmektedir. Tahıl grubunu endüstri bitkileri (% 3.53), baklagiller (% 2.92) ve yağlı tohumlular (% 2.60) izlemektedir. 2011 yılında ilçede toplam 620.508 ton tarla ürünü üretilmiş olup, bunun 329.343 tonu tahıl (% 53.08), 7.390 tonu baklagil (% 1.19), 205.209 tonu endüstri bitkileri (% 33.07), 8.241 tonu yağlı tohum (% 1.33), 12.500 tonu yumru bitkiler (% 2.01) ve 57.825 tonu da yem bitkileridir (% 9.32). İlçede en fazla üretilen tarla bitkileri buğday, şekerpancarı ve arpadır (Çizelge 5). Çizelge 5. Kadınhanı İlçesi Tarla Ürünleri Ekiliş Alanları ve Üretim Miktarları (Anon., 2012c). Ürün Grubu Ürün adı Ekilen alan (da) Oranı (%) Üretim (ton) Oranı (%) Tahıllar Yulaf (Dane) 1.500 525 Mısır (Dane) 3.972 2.948 Tritikale (Dane) 500 175 Buğday (Dane) 540.385 207.652 Arpa (Dane) 330.000 118.043 Toplam Tahıl 876.357 88.18 329.343 53.08 Baklagiller Nohut 12.000 240 Fasulye (Kuru) 15.000 6.750 Mercimek (Yeşil) 2.000 400 Toplam Bak. 29.000 2.92 7.390 1.19 Endüstri Bitk. Şekerpancarı 31.879 205.008 Haşhaş (Kapsül) 1.217 101 Kimyon 2.000 100 Toplam End. 35.096 3.53 205.209 33.07 Yağlı Tohum. Aspir 250 50 Ayçiçeği 24.271 8.040 Soya 100 40 Haşhaş (Tohum) 1.271 111 Toplam Yağlı. 25.838 2.60 8.241 1.33 Yumru Bitkiler Patates 2.500 12.500 Toplam Yum. 2.500 0.25 12.500 2.01 Yem Bitkileri Yonca (Yeşil Ot) 4.000 24.000 Korunga (Yeşil Ot) 9.550 14.325 Fiğ (Yeşil Ot) 7.500 4.500 Mısır (Silajlık) 4.000 15.000 Top. Yem Bit. 25.050 2.52 57.825 9.32 Toplam 993.841 100.00 620.508 100.00 11
İlçede sebze üretimi yok denecek kadar azdır. 2011 yılında sadece 50 dekar alanda 1000 ton kavun üretimi yapılmıştır (Anon., 2012c). Konya ili Kadınhanı ilçesinde toplu meyve ve bağ alanları Çizelge 6 da verilmiştir. Çizelgeden de görüldüğü gibi ilçede toplam 946 dekar toplu meyve ve bağ alanı mevcuttur. Bu alanın da 608 dekarı (% 64.27) sert kabuklulardan oluşmaktadır. Bunu takiben 201 dekar yumuşak çekirdekli, 115 dekar sert çekirdekli ve 13 dekar da üzüm ve üzümsü meyve üretim alanı mevcuttur. Son verilere göre Kadınhanı ilçesinde toplam meyve üretimi 1.175 ton olup, en fazla üretilen meyveler elma, kiraz ve kayısıdır (Çizelge 6). Çizelge 6. Kadınhanı İlçesinde Meyve ve Bağ Alanları (Anon., 2012c). Grup adı Ürün adı Toplu Meyve ve Bağ Alanı (da) Oranları (%) Üretim (ton) Oranları (%) Yumuşak Çekirdekliler Elma 210 841 Ayva - 11 Armut - 42 Toplam 210 22.20 894 76.09 Sert Çekirdekliler Vişne 15 15 Erik - 38 Şeftali - 6 Kayısı - 51 Kiraz 100 106 İğde - 5 Toplam 115 12.16 221 18.81 Sert Kabuklular Ceviz 578 16 Badem 30 27 Toplam 608 64.27 43 3.66 Üzüm ve Üzümsü Meyveler Üzüm 10 3 Çilek 3 3 Dut - 11 Toplam 13 1.37 17 1.44 TOPLAM 946 100.00 1.175 100.00 İlçede 346 büyükbaş, 13 küçükbaş, 3020 karma olmak üzere toplam 3379 hayvancılık işletmesi bulunmaktadır. İşletmelerin çoğu küçük ve orta ölçeklidir. 2012 yılında bu işletmelerde toplam 30.292 adet sığır, 60.520 adet koyun ve 2.840 adet keçi mevcuttur (Çizelge 7). 12
Çizelge 7. Kadınhanı İlçesi Büyük ve Küçükbaş Hayvan Varlığı (Anon., 2012b). CİNSİ 2010 2011 2012 BÜYÜKBAŞ (SIĞIR) 17.152 23.769 30.292 KOYUN 36.000 45.000 60.520 KEÇİ 2.400 5.000 2.840 4. TÜRKİYE DE SÜS BİTKİLERİ ÜRETİMİ Yüzyıllardan bu yana insan hayatıyla bütünleşen süs bitkilerine iyiliğin ve güzelliğin, sevgi ve saygının simgesi olarak her geçen gün daha fazla önem verilmektedir. Günümüzde geniş kullanım alanı bulan çiçekler duyguların iletişiminde, dostlukların kurulması ve devamında, insanların yaşadığı ortamın renk ve canlılık kazanmasında önemlidir. Çiçek günümüzde insanların moral ve ruhsal yapısında olumlu etkiler meydana getiren bir unsur olarak toplumların vazgeçilmez alışkanlıkları haline gelmiştir. Sosyal etkinlikler ve özellikle törenlerde, hasta ziyaretlerinde, doğum günlerinde, mutlulukların paylaşılmasında en değerli en anlamlı hediyeler arasında çiçekler yer almaktadır (Kelkit ve Bulut, 1998). Tarımın ve bitkisel üretimin bir dalı olan süs bitkileri üretimi insanların gıda ihtiyaçları yerine ruhsal ve görsel ihtiyaçlarını karşılayan, yatıştırıcı, dinlendirici, neşe ve mutluluk kazandırıcı etkileri ile diğer tarım ürünlerinden ayrıcalık gösterir. Çağımız insanı için vazgeçilmez bir materyal olan süs bitkilerinin tüketimi mevsimlik olmayıp, yılın her mevsimine yayılmıştır. Ülkemizde süs bitkileri yetiştiriciliğinde henüz arzu edilen seviyeye ulaşılamamıştır. Oysa süs bitkileri üretiminde birim alandan elde edilen gelir tarımın diğer alanlarından oldukça yüksektir. Ülkemizde süs bitkileri yetiştiriciliği açıkta ve örtüaltında yapılmaktadır. Örtüaltında üretimde en önemli maliyet unsuru ısıtmadır. Bu nedenle ülkemizde örtüaltı yetiştiriciliği iklimin uygun olduğu sahil bölgelerinde yaygınlaşmıştır. İç bölgelerimizde ise jeotermal enerji gibi ucuz enerji kaynakları örtüaltı yetiştiriciliği artırabilir. Süs bitkileri genel anlamda kesme çiçekler, saksılı salon bitkileri, peyzaj düzenlemede kullanılan süs ağaç, ağaççık, çalı, örtü bitkileri, çok yıllık ve mevsimlik bahçe çiçeklerini kapsamaktadır. Kesme çiçekler ise sepet, çelenk, buket yapımında kullanılan açıkta ve örtü altında özel olarak yetiştirilen bitkilerdir. Süs bitkileri alt sektörü içinde yer alan kesme çiçek yetiştiriciliği bu sektör içinde tüm dünyada hem üretim hacmi ve hem de ekonomik değer olarak en geniş yere sahip olan faaliyet alanıdır. Kesme Çiçek kavramı bu amaçla yetiştirilen bitkilerin çiçek veya goncalarının taze, kurutulmuş, boyanmış, ağartılmış, dolgu maddeleriyle desteklenmiş veya başka bir biçimde kullanıma sunulmuş durumlarını 13
ifade eder. Üretimi ve ticareti yapılmakta olan birçok kesme çiçek türü bulunmakla birlikte, dünya üretimi ve ticaretinde ön sırada yer alanlar gül, karanfil, krizantem ve glayöldür. Kesme çiçek yetiştiriciliği 20. Yüzyıl başlarından sonra önem kazanmaya başlamış ve özellikle II. Dünya Savaşından sonra birçok gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler için önemli bir sektör durumuna gelmiştir. Hollanda gibi bu konuda ileri gitmiş ülkeler ekolojik dezavantajlarına karşın geliştirdikleri suni ortamlar ve teknolojilerle, Kolombiya, İtalya, İspanya ve Kenya gibi ülkeler ise sahip oldukları ekolojik avantajları kullanarak dünya kesme çiçek pazarında önemli paylara sahip olmuşlardır. Günümüzde değişen sosyal ihtiyaçlar, yeni zevkler, kent ve çevre anlayışı süs bitkilerine olan ilgiyi artırmıştır. Ayrıca, yerel yönetimlerin çevre düzenlemelerine önem vermeleri, insanların şehir yaşamından uzaklaşıp tabiatta yaşama istekleri, şehirlere yakın kırsal alanlar, köy sınırları ve metropollerde bahçeli konut (villa) tipi yapıların artış göstermesi, kentlerde ve yeni yaşam alanlarında çevresel yeşil alan düzenlemesinin temel argümanı olan dış mekân süs bitkilerine olan talebi önemli ölçüde artırmıştır. Bu gelişmeleri rakamsal değerlerle Çizelge 8 den de görmek mümkündür (Karagüzel ve ark., 2010). Çizelge 8. Türkiye Süs Bitkileri Üretim Alanlarının Faaliyet Alanları ve Yıllara Göre Değişimi (Karagüzel ve ark., 2010) Alan (da) FAALİYET ALANI 1999 2005 2006 2007 2008 2010 Kesme Çiçekler 7957 13310 12970 13282 13319 12126 İç Mekân Süs Bitkileri 541 785 883 1250 1326 1135 Dış Mekân Süs Bitkiler 5643 11810 15743 15339 16738 19680 Doğal Çiçek Soğanları 270 472 570 652 751 649 TOPLAM 14411 26377 30166 30523 321134 33590 Görüldüğü gibi ülkemizde süs bitkileri üretim alanları hızlı bir şekilde artmaktadır. 1999 yılında 14.411 dekar olan üretim alanı 2010 yılında iki katından fazla artarak 33.590 dekara yükselmiştir. Bu süre içinde en fazla artış gösteren alan dış mekan süs bitkileri olmuştur. Kesme çiçek üretim alanları ise 2005 yılına kadar hızla arttıktan sonra mevcut durumunu korumuştur. Ülkemizde süs bitkileri üretim alanları ülkemizin üç coğrafi bölgesinde yoğunlaşmıştır. 1999-2011 yılları arasında da bu gelişim devam etmiş ve bölgesel üretim alanlarında Marmara Bölgesi en 14
fazla süs bitkisi üretim alanına sahip bölge olma özelliğini sürdürmüş, bu bölgemizi Ege ve Akdeniz Bölgeleri takip etmiştir. Süs bitkileri için piyasa talebinin bir diğer bileşeni de ihracattır. Ülkemizde süs bitkileri ihracatı incelendiğinde, son yıllarda önemli bir artışın olduğu görülmektedir (Çizelge 9). Nitekim 2007 yılında 44.7 milyon Amerikan doları olan süs bitkileri ihracatımız, 2010 yılında 53.9 milyon dolara yükselmiştir. 2010 yılında yapılan ihracatın % 59.6 sını kesme çiçek, % 34.3 ünü dış mekân süs bitkileri, % 2.7 sini iç mekân süs bitkileri ve % 3.4 ünü de çiçek soğanları oluşturmaktadır. Süs bitkileri ihracatında kesme çiçek, iç mekân süs bitkileri ve çiçek soğanları ihracatında yıllar itibariyle önemli dalgalanmalar yaşanırken, dış mekân süs bitkileri ihracatında sürekli bir artışın olduğu görülmektedir. Çizelge 9. Yıllara Göre Türkiye Süs Bitkileri İhracatı (1000 $) (Anon., 2011). Yıllar Ürün Grubu 2007 2008 2009 2010 2010 (%) Kesme Çiçekler 32.659 30.116 29.921 32.154 59.6 Dış Mekân Süs Bitkileri 7.385 9.116 13.009 18.479 34.3 İç Mekân Süs Bitkileri 1.773 1.715 1.775 1.488 2.7 Çiçek Soğanları 2.918 3.012 2.541 1.810 3.4 Toplam 44.735 43.959 47.246 53.931 100.0 Türkiye de süs bitkileri sektörünün her geçen gün hızlı bir gelişim gösterdiğinin bir diğer göstergesi de dış ticaret dengesi verileridir. Nitekim ülkemizde 2007 yılında süs bitkileri dış ticaret açığı -53.000 Amerikan doları iken, ihracattaki hızlı artış sonucu 2008 yılında bu açık daralmış, 2009 yılından sonra ise net ihracat fazlası verir konuma gelinmiştir (Çizelge 10). Çizelge 10. Süs Bitkileri Dış Ticaret Dengesi (USD) (Anon., 2011). Ticari Faaliyet Yıllar 2007 2008 2009 2010 İhracat 44.735.000 43.959.000 47.246.000 53.931.000 İthalat 44.788.000 49.426.000 30.348.000 39.728.000 Fark (+,-) -53.000-5.467.000 16.898.000 14.203.000 15
Türkiye de süs bitkileri sektörü yüksek katma değer ve yüksek istihdam yaratan bir sektördür. Sektörün sadece ihracat kısmında 25 bin kişi istihdam edilmekte olup, sektördeki dolaylı istihdam ise yaklaşık 300.000 kişidir. Türk ihracatçıları, Türkiye nin coğrafi konumu ve büyük tüketim merkezlerine yakınlığının avantajını kullanmaktadır. Türkiye den 52 ülkeye süs bitkileri ihracatı yapılmaktadır. Kesme çiçek ihracatında en önemli pazarlarımız Hollanda, Birleşik Krallık, Almanya, Rusya, Doğu Avrupa Ülkeleri ve Balkan ülkeleridir. Canlı bitkiler ihracatında giderek önem kazanan pazarlarımız olan Türkmenistan, Azerbaycan, Almanya, Hollanda, Ukrayna, Irak, Özbekistan ve KKTC ye olan ihracatımız da yurtdışı müteahhitlik hizmetlerindeki gelişmelere paralel olarak artmaya devam etmektedir (Ay, 2009). İklim özellikleri açısından büyük avantajlara sahip olan ülkemizde ticari anlamda kesme çiçek üretimi ilk olarak İstanbul ve Yalova çevresinde başlamış ve daha sonra Ege ve Akdeniz Bölgelerine yayılmıştır. Ancak kesme çiçeğe duyulan ihtiyacın tarihi çok eski olmasına karşılık tarımın bir alt sektörü olarak geliştirilmesi yolundaki çabalar oldukça yenidir. 1985 yılında Antalya yöresinden kesme çiçek ihracatının başlaması kesme çiçek üretim alanı ve miktarının son yıllarda önemli derecede artmasına önemli bir rol oynamıştır. İhracat ve iç tüketimin artmasına paralel olarak son yıllarda iç bölgelerimizde de kesme çiçek üretimi yapılmaya başlanmıştır. Çizelge 11 de görüldüğü gibi ülkemizde süs bitkileri büyük oranda Ege ve Marmara bölgesindeki illerde üretilmektedir. Dış mekân süs bitkileri ise ülkemizde en fazla Sakarya ilinde üretildiği görülmektedir. Kesme çiçek üretimimizin en fazla olduğu iller sırasıyla İzmir, Antalya ve Yalova dır. Çizelge 11. Türkiye Süs Bitkileri Üretim Alanlarının İllere Göre Dağılımı (Karagüzel ve ark., 2010). İller Kesme Çiçek İç Mekân Süs Bitkileri Dış Mekân Süs Bitkileri Alan(da) Oran (%) Alan (da) Oran (%) Alan (da) Oran (%) İzmir 4.836 36,3 428 32,3 2.517 15,0 Yalova 2.470 18,5 350 26,4 1.810 10,8 Antalya 4.366 32,8 99 18,6 - - İstanbul 559 4,2 63 4,7 1.152 6,9 Isparta 357 2,7 - - - - Sakarya - - - - 6.567 39,2 Bursa - - - - 1865 11,2 Diğer 731 5,5 140 10,5 2.827 16,9 Toplam 13.319 100,0 1.326 100,0 16,738 100,0 16
5. ÖRTÜALTI YETİŞTİRİCİLİĞİ Örtüaltı tarımı açık alan üretimine göre daha fazla girdi kullanarak birim alandan daha fazla ürün almayı hedefleyen bir yetiştiricilik şekli olup, çevre şartlarını denetim altında tutarak bitkilerin mevsimleri dışında yetiştirilmesine imkân sağlar. Seralarda sıcaklık, ışık, nispi nem ve CO 2 konsantrasyonu kontrol edilmesi gereken başlıca iklim parametreleridir. Bu parametrelerin bir bütünlük içerisinde değerlendirilmesi ve bitkilerin optimum istekleri doğrultusunda sağlanmasıyla nitelik ve nicelik açısından ürün artışı sağlanabilmektedir. Seralarda sıcaklık değerinin uygun sistemler kullanılarak istenilen değerlerde tutulması modern yetiştiriciliğin gereklerindendir. Ancak ısıtma giderlerinin sera üretim maliyeti içerisindeki payı % 60 lara kadar çıkabilmektedir. Burada önemli olan, enerji maliyetini olabildiğince düşük düzeyde tutarak ekonomik bir uygulama gerçekleştirebilmektir. Sıvı, gaz ve katı yakıt fiyatlarının yüksekliği nedeniyle de jeotermal vb. alternatif enerji kaynaklarının değerlendirilmesi ekonomikliği sağlayarak önemli bir tarımsal faaliyet olan seracılığın gelişimini teşvik edecektir. Örtüaltı tarımı, bitkilerin mevsimleri dışında yetiştirilmesini mümkün kılan bir yetiştiricilik şeklidir. Farklı uygulamaları olan örtüaltı tarımında; yüzey örtüleri, bitki üzerine serilen örtüler, konstrüksiyonlu ya da konstrüksiyonsuz alçak plastik tüneller altında yapılan yetiştiriciliklerde sadece güneşin sunduğu enerjiden faydalanarak erkencilik sağlanırken, seralarda tarla şartlarında yetiştiriciliğin mümkün olmadığı aylarda iklim kontrolü sağlanarak (sıcaklık, nem, ışıklandırma, CO 2 gübrelemesi) yetiştiricilik yapılır. Örtüaltı yetiştiriciliği tarım işletmelerinde mevsimlik işgücü kullanımını düzenli ve sürekli hale getirdiğinden işsizliği azaltır, nüfusu kırsal kesimde tutarak çarpık şehirleşmeyi önler. Seralar iklim şartlarının açıkta bitki yetiştirmeye uygun olmadığı dönem ve yerlerde kültür bitkilerinin ekonomik olarak yetiştirilmesini mümkün kılan, bitkisel üretim için gerekli olan gelişim faktörlerini sağlayabilen yapılardır. Sera yerinin seçimine etki eden iklim faktörleri sıcaklık, ışık, rüzgâr ve yağıştır. İklim faktörleri içersinde de sıcaklık ve ışık en belirleyici faktörler olarak ön plana çıkar. Sıcaklık faktörü bitki gelişmesi üzerinde çok önemli etkilere sahiptir. Sıcaklık bir taraftan bitki bünyesindeki birçok fizyolojik faaliyeti denetlemekte, diğer taraftan da bitkinin içinde yaşadığı ortamı oluşturan toprağı etkilemektedir (Karacabey, 2008). Sıcaklık sera içinde oluşturulacak iklimin en önemli unsurlarından birisidir. Sera içi iklimini oluşturan diğer unsurların da uygun değerlerde olması şartı ve yetiştirilen bitki için izin verilecek en yüksek sıcaklığı aşmamak kaydıyla, sera içi sıcaklık derecesinde her 10 0 C lik artışın, bitki gelişmesini yaklaşık iki kat artırdığı bilinen bir gerçektir (Yağcıoğlu, 2005). Bu nedenle seraların gece saatlerinde ve hatta güneş ışınlarının etkisiz kalması durumunda gündüz saatlerinde de ısıtılması gerekir. 17