HASTA VE AİLE EĞİTİMİNİN ETKİNLİĞİNİ BELİRLEME İLKAY AKSOY GÜLHANE ASKERİ TIP FAKÜLTESİ EĞİTİM HASTANESİ
KONU BAŞLIKLARI Hemşirenin eğitici rolü ve iletişim Hasta ve aile eğitimi Hasta eğitiminin süreci Hasta eğitiminin değerlendirilmesi
Hemşirenin bakım verdiği bireye ulaşmasını sağlayan araç iletişim bilgi ve becerisidir. İletişimin etkili olmasının ölçütü bireylerin kendilerini anlaşılmış hissetmeleridir. (Üstün B. Çünkü iletişim Çok Şeyi Değiştirir. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2005; 2: 88-94. Erzurum)
İletişim özellikle insanın her bakımdan başkalarına bağımlı olduğu hastalık dönemlerinde çok daha önem kazanır. Hemşireler diğer sağlık personeline göre hastalar ve aileleriyle daha sık ve sürekli iletişim kurduklarından hasta bakımında anahtar bir role sahiptirler. (Platin N. Hemşireler İçin Kanser El Kitabı, T.C. Sağlık Bakanlığı Kanser Savaş Daire Başkanlığı, 1996. Ankara)
Hasta eğitimi, hastaya bilgi, tutum, değer, davranış ve beceri kazandırmak için yapılan eğitimlerdir ya da doğru bilgilerin, düşüncelerin iletilmesi ve beceri kazandırılmasıdır. (Heidenthal, P., Braaten, N., Desmond, M., & Shah, S. A. Patient and health care education. In P. Kelly (Ed.), Nursing leadership & management: 2008;.409-433. New York/USA: Thomson Delmar Learning)
Hemşirelerin eğitimden sorumlu olduğu bir diğer grup ise hasta aileleridir. Psikolojik ve sosyal desteğin en önemli enstrümanı; hasta yakınıdır. (Terakye G. Kanserli Hasta Yakınlarıyla Etkileşim. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Elektronik Dergisi 2011, 4 (2): 78-82. İzmir)
Kanser hastalığı söz konusu olduğunda ailenin duygusal yükünün katlanmış olarak artacağı dikkate alınarak aileye yaklaşım planlanmalıdır. (Terakye G. Kanserli Hasta Yakınlarıyla Etkileşim. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Elektronik Dergisi 2011, 4 (2): 78-82. İzmir)
Tüm bu durumlar dikkate alındığında hasta ve hasta yakının eğitimi, hemşirelerin profesyonel rollerinden olan eğitici rolünü ön plana çıkarmaktadır. (Akçin, E. Yataklı Tedavi Kurumlarında Çalışan Hemşirelerin Hasta Eğitimi Etkinlikleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2000. İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Taşocak, G. Hasta Eğitimi, 2003. İstanbul Üniversitesi Basım ve Yayınevi, 3-93. İstanbul. Tuna, H.Y. AİDS Riski Taşıyan Madde Bağımlısı Hastalarda Sağlık Eğitiminin Etkinliği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 1997. İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul)
PROFESYONEL HEMŞİRENİN EĞİTİCİ ROLÜ KAPSAMINDA YER ALAN PLANLI HASTA EĞİTİMİNİN AMAÇLARI ŞUNLARDIR. Sağlıklı/hasta bireylere sağlıklı yaşam bilgi, tutum, davranış ve alışkanlıklarını kazandırmak Hasta birey ve ailesinin sağlıklarını yeniden kazanmalarını sağlamak
PROFESYONEL HEMŞİRENİN EĞİTİCİ ROLÜ KAPSAMINDA YER ALAN PLANLI HASTA EĞİTİMİNİN AMAÇLARI ŞUNLARDIR. Hasta bireyin sağlıkla ilgili doğru kararlar almasını ve sağlıklı yaşam biçimini oluşturacak davranışlarını desteklemek Hasta bireyin daha kısa sürede iyileşmesine katkıda bulunmak
PROFESYONEL HEMŞİRENİN EĞİTİCİ ROLÜ KAPSAMINDA YER ALAN PLANLI HASTA EĞİTİMİNİN AMAÇLARI ŞUNLARDIR. Hasta bireyin sağlığını ve bağımsızlığını optimum/en iyi şekilde kazanmasına destek olmak Hasta bireyin evdeki bakımını sürdürmek Hasta bireyin psikolojik olarak kendisini daha iyi ve bağımsız hissetmesini sağlamak
PROFESYONEL HEMŞİRENİN EĞİTİCİ ROLÜ KAPSAMINDA YER ALAN PLANLI HASTA EĞİTİMİNİN AMAÇLARI ŞUNLARDIR Hasta bireyin hastanede kalma suresini kısaltarak, sağlık bakım hizmetlerinin maliyetini azaltmak Sağlık bakım hizmetlerinin kalitesini yükselterek, hasta bireylerin memnuniyet düzeylerini arttırmak
Hasta eğitiminin, belirlenen bu amaçlarına hasta eğitimi süreci aşamaları doğrultusunda planlanması ve uygulanması ile ulaşabileceği unutulmamalıdır. (Taşocak, G. Hasta Eğitimi, 2003. İstanbul Üniversitesi Basım ve Yayınevi, 3-93. İstanbul. Tuna, H.Y. AİDS Riski Taşıyan Madde Bağımlısı Hastalarda Sağlık Eğitiminin Etkinliği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 1997. İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Bruccoliere, T. How To Make Patient Teaching Stick.Rn: Mantuale, 2000, 63(2):34-83. Cahill, M. Patient Teaching. Springhouse Corporation, 1989, Springhouse, 15-32. Copel, L.C. Health Education and Promotion. Brunner & Suddart's Textbook of Medical-Sugical Nursing. Ed: Smeltzer S C, Bare B. 9 th. Edition. Lippincott Company,2000, Philadelphia, 40-50)
Bir öğrenme-öğretme süreci olan hasta eğitim süreci doğal olarak hemşirelik süreciyle de bütünleşmiştir. Hasta eğitim sürecinin basamakları, Veri toplama Planlama Uygulama Değerlendirme
Hemşire, hastanın eğitim ihtiyaçlarını belirleme ve hasta taburcu olmadan en kritik eğitim ihtiyaçlarını karşılama konusunda yetkin olmalıdır. (Smith. D., Duell. J.D., Martin B. Client Education, Clinical Nursing Skills 2000, 1013-1019. Rankin S., Stallings D.K. The Process Of Teaching and Learning, Patient Education, Philadelphia, 4th Edition, 2001, 3,9-10, 94 99)
HASTA EĞİTİMİNİN BASAMAKLARI Değerlendirme/ Ölçme: Eğitimde değerlendirme çeşitli ölçme araçları kullanılarak gerçekleştirilir. Eğitimi değerlendirmek amacıyla yapılan ölçme, eğitim sonunda beklenen davranış değişikliklerinin, bazı ölçülere göre saptanması ve sonucun sayısal olarak ifade edilmesidir.
Yani değerlendirme, ölçme sonuçlarını ölçüte vurup yorumlayarak bir karara varma işlemidir.
Değerlendirmede amaç; elde edilen sonuçları, öğrenme hedefleriyle kıyaslayarak öğretimin etkinliğinin, aksaklıklarının ve yapılması gereken değişikliklerin neler olduğuna karar vermektir.
Değerlendirmenin bir diğer amacı ise; hasta ve ailesinden alınan geribildirimler yoluyla, hemşirenin eğitimdeki performansını belirlemek, eksiklikleri gidermektir.
Değerlendirme öğretim öncesi, sırası ve sonrası yapılır. Öğretim öncesi yapılan değerlendirme; hastanın neleri/hangi davranışları bildiği ve neleri öğrenmesi gerektiğini belirlemek
Öğretim sırasında yapılan değerlendirme, öğrenmenin gelişimini izlemek ve gerekli düzeltmeleri yapmak/biçimlendirmek Öğretim sonrasında yapılan değerlendirme ise başarıyı saptamak amacını taşır.
DEĞERLENDİRİLECEK TEMEL ÖĞELER Değerlendirme genel olarak; hasta ve ailesini, hemşireyi, öğretim strateji, yöntem, ortam, araç-gereç ve kaynakları kapsar.
Hasta ve Ailesinin Değerlendirilmesi: Hasta ve ailesinin öğrenme hedeflerine ne ölçüde ulaştıklarının değerlendirilmesi etkinlikleridir.
Hemşirenin Değerlendirilmesi: Hemşire, hasta ve ailesi kadar öğretimde kendi yeterliliğini, seçtiği yöntemleri de değerlendirmesinin zorunlu olduğunu unutmamalı, gerekli verileri toplayarak bunlardan kendini geliştirmek için yararlanmalıdır.
Öğretim Strateji, Yöntem, Ortam, Araç-Gereç ve Kaynakların Değerlendirilmesi: Hemşire, öğretimde seçtiği stratejinin, yöntemin, araçgereç ve kaynakların, ortamın uygunluğunu ve bunların uygulamadaki yeterliğini değerlendirmelidir.
Hemşirenin sıklıkla kullandığı değerlendirme yolları/ölçme araçları (testler); gözlem, görüşme, sözlü testlerdir.
DEĞERLENDİRME SONUNDA HEMŞİRE ŞU SORULARA YANIT ALMALIDIR Hastanın kendi sağlık durumuyla ilgili bilgisi arttı mı? Hastanın sağlığıyla ilgili bilinçli ve etkili karar verme becerisi gelişti mi? Verilen sağlık bakım sisteminin etkili kullanımı sağlandı mı?
DEĞERLENDİRME SONUNDA HEMŞİRE ŞU SORULARA YANIT ALMALIDIR Hastanın bakımının sürekliliği sağlandı ve sağlık çalışanları ile hasta ve yakınları arasında bilgi alışverişi yapıldı mı? Hemşire kendi eğitimini değerlendirdi ve gerekli yerlerde eğitim planı, yöntemi ve eğitimin içeriğinde değişiklik yaptı mı? Hasta başka bir birime gittiği zaman ya da taburcu olduğunda da bakımın sürekliliği sağlandı mı?
DEĞERLENDİRME SONUNDA HEMŞİRE ŞU SORULARA YANIT ALMALIDIR Hasta taburcu olurken hastalığı ile ilgili eğitim materyalleri, bilgilendirici broşürler, evde gereksinimi olduğunda arayabileceği telefon numaraları verildi mi? Hastanın evde kullanacağı ilaçları hastaya/yakınına anlatıldı ve kullanım ile ilgili bilgiler yazılı olarak verildi mi?
HASTA EĞİTİMİNİN KAYDEDİLMESİ Hasta eğitimin kaydedilmesi, hangi konuda eğitim verildiğini gösterdiği ve hasta eğitimin yapıldığını kanıtladığı için önem taşır. Bu nedenle eğitimin kayıt edilmesi zorunludur.
HASTA EĞİTİMİNİN KAYDEDİLMESİ Hasta eğitiminin kayıt edilmesi ilgili hemşirelik araştırmalarına veri oluşturarak mesleğin bu yönde gelişmesini destekler. Gelecekte olabilecek sorunlara karşı yasal destek oluşturarak hemşireyi korur.
HASTA EĞİTİMİNİN KAYDEDİLMESİ Kayıtlar diğer hemşirelerin, ekip üyelerinin öğretim süreci ile ilgili etkinlikleri ve hastadaki değişimleri izlemelerini sağlar. Kurulacak iletişim yoluyla sorunların çözümünde işbirliği ve farklı çözüm yollarının geliştirilmesi desteklenmiş olur.
HASTA EĞİTİMİNİN KAYDEDİLMESİ Kayıtlar; doğru, açıklayıcı ve eksiksiz olmalı, sürecin her aşamasını kapsamalıdır.
HASTA EĞİTİMİNİN KAYDEDİLMESİ Kayıtlarda; veri toplama yolları-ilgili hemşirelik tanısıiçerik-öğretim yöntemleri, araç-gereç ve kaynaklardeğerlendirme yolları ve sonuçlar öncelikli olarak yer almalı, kritik öğeler açık olarak belirtilmelidir
SONUÇ OLARAK Değerlendirme, planlı öğretim etkinliklerinin önceden belirlenmiş olan hedeflere ne ölçüde ulaşıldığı hakkında karara varmak amacını taşır. Öğretme-öğrenme sürecinin her aşamasında değişik yöntem ve ölçme araçları kullanılarak geçekleştirilir. Düzenli ve süreklidir. Genel olarak, hasta eğitiminin ve başarının değerlendirilmesini ifade eder.
TEŞEKKÜRLER.