DERS 4 Yardım Kampanyalarına Eleştirel Bakmak
DERS 4 Yardım Kampanyalarına Eleştirel Bakmak * Seviye: 5-8. sınıf Süre: 40-60 dakika Amaçlar: 1. Engellilere yönelik toplumsal algının farkına varmak ve bu algıyı sorgulamak 2. Yardım kampanyalarının engellilerin yardıma muhtaç bireyler olarak algılanmasına yol açabileceğini fark etmek Malzemeler: - Hayat Bilgisi 2. sınıf ders kitabı sayfası (Ek 1) - Kapakla Vicdan Dolandırıcılığı başlıklı yazıdan bir paragraf ve tartışma soruları (Ek 2) Hazırlık: - Süleyman Akbulut un Ayrımcılık: Çok Boyutlu Yaklaşımlar adlı kitapta yer alan Gerçekten Eşit miyiz? Acı(ma), Zayıf Gör(me) ve Yok Say(ma) Ekseninde Engelli Ayrımcılığı başlıklı makalesini okumak - Ek 1 deki ders kitabı sayfası ile Ek 2 deki paragraf ve soruları paylaşıma hazırlamak * Bu ders, ortaokul çalışma grubu öğretmenleri (Adem Polat Yetim, Aşkın Önsal, Aydın Yıldırım, Derya Yıldırım, Fatih Sultan Öztürk, Hülya Akan, Meryem Aydın, Rabia Cerf, Senem Bereketçi, Sevilay Eş Şengül, Şirin Giyik ve Yeşim Er Özcan) tarafından geliştirilmiştir.
158 ikinci kısım: örnek dersler Süreç: Derse, Hayat Bilgisi 2. sınıf ders kitabının Ek 1 deki sayfası tahtaya yansıtılarak veya öğrencilere dağıtılarak başlanır. Bu sayfada okul yolunda kişilerin birbirine nasıl davranması gerektiğini örnekleyen durumlar olduğu açıklaması yapılır ve sayfanın en altındaki görsel şu sorularla tartışmaya açılır: Bu görselde ne görüyorsunuz? Engelli deyince aklınıza neler geliyor? Engelli kavramı size neleri çağrıştırıyor? Engellilere başka ne tür yardımlar yapılıyor? Bu sorularla açılan tartışmanın amacı, engellilere yönelik acıma ve yardım temelli toplumsal algıyı ortaya koymaktır. Bu tartışmayı yürütürken aşağıdaki bilgilerden yararlanabilirsiniz. Engelli insan, tarih boyunca, acıma, merhamet etme duyguları eşliğinde algılanmış; engelliler her zaman iyi davranılması öğütlenen insan kategorisi olarak gösterilmiştir. Bu acıma, merhamet etme duygusu ve engellinin aciz insan olduğu algısı, engellilere yönelik ayrımcılığın ve ayrımcı uygulamaların üstünün örtülmesine, çoğu durumda fark edilmemesine sebep olmuştur. T.C. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı nın (ÖZİDA) 3 Kasım 2010 da açıkladığı Özürlülüğe Dayalı Ayrımcılığın Ölçülmesi Araştırması na göre engellilerin; % 65 i tanımadıkları insanların alayına maruz kaldıklarını, % 42,7 si kamu görevlilerinin kötü muamelesine maruz kaldıklarını, % 46 sı istihdam alanında, % 51 i eğitim alanında, % 39 u sağlık alanında, % 40 ı adalete erişimde, % 51,3 ü toplumsal yaşama katılımda ayrımcılık içeren uygulamalarla karşı karşıya kaldıklarını beyan etmektedir. Öğrencilerin söylediklerinden yola çıkılarak engellilerin zayıf, aciz, başkalarının yardımına muhtaç insanlar olarak görüldüğüne vurgu yapılır; en çok kabul gören yardım kampanyasının da Mavi Kapak Kampanyası olduğu belirtilir.
yardım kampanyalarına eleştirel bakmak 159 Bu kampanyaya yönelik eleştiriler de olduğu söylenerek bu eleştirilerin neler olabileceğine dair öğrencilerin görüşleri alınır ve tahtaya not edilir. Sınıf küçük gruplara ayrılır; Ek 2 de yer alan aşağıdaki paragraf tahtaya yansıtılır veya öğrencilere dağıtılır ve okunur. Bütün insanları kapak toplatmaya sevk etmek, kamuoyunun yanıltılması anlamına gelmektedir. Bu tip kampanyalar toplumda engelli sorunlarının tekerlekli sandalye temin sorunlarına indirilmesi gibi bir yanlış algılama doğmasına sebep olur. Diğer taraftan engelliler için kapak toplayan kesimlerde (özellikle çocuklarda) engellilerin yardıma muhtaç, kapak toplanmasına dahi ihtiyacı olan insanlar olarak algılanması tehlikesini içermektedir. Engellilerin tekerlekli sandalye ihtiyaçlarının karşılanması için kapak toplanmasına ihtiyaç yoktur. Yazının tamamına ulaşmak için bkz. http://www.birgun.net/haber-detay/kapakla-vicdan-dolandiriciligi-65402.html Paragrafın okunmasının ardından aşağıdaki sorular tahtaya yazılır ve bu sorular çerçevesinde küçük grup çalışması yapılır. Bu paragrafta Mavi Kapak Kampanyası na hangi gerekçelerle karşı çıkılıyor? Engelliler için tek sorun tekerlekli sandalye temini midir? Bunun dışında ne gibi sorunlar yaşamaktadırlar? Engellilerin yardıma muhtaç, kapak toplanmasına dahi ihtiyacı olan insanlar olarak algılanması nasıl bir sorun içeriyor? Toplumda çok yaygın kabul gören Mavi Kapak Kampanyası, engellilerin bir kapağa bile muhtaç bireyler olarak algılanmasına ve kapak toplayanların engellileri kendileriyle eşit görmek yerine yardımlarına muhtaç olan zavallı insanlar olarak tanımalarına yol açmaktadır. Bu algı biçiminde engelli, zayıf, başkasının yardımına muhtaç, acınacak varlık olarak etiketlenmekte ve bu algının uzantısı olarak engelliler, ihtiyaçları karşılanarak topluma katkı sağlaması beklenen kişiler olarak değil, tam tersine yaşamını idame ettirmesi toplumun görevi ve sorumluluğu olan muhtaç kişilere dönüştürülmektedir. Böyle olduğu için de, engellilerin toplumun diğer bireyleri gibi sokağa çıkması, eğitim görmesi, istihdam edilmesi gibi olgular gereklilik olarak görülmemekte ve engelliler evlerine hapsedilerek toplumsal mekânlardan dışlanmaktadır.
160 ikinci kısım: örnek dersler Mevzuattan Uygulamaya Engelli Hakları Raporu 2013 Erişilebilirlik, Eğitim, Çalışma Hayatı ve Sağlık Verileri-Analizler e göre, 61 ilde hizmet veren 12.417 toplu taşıma aracının sadece %33 ünde fiziksel engelliler için rampa, %7 sinde görme engelliler için anons sistemi, %6 sında işitme engelliler için bilgilendirme ekranı bulunuyor. 51 ildeki 110.538 cadde ve sokağın sadece %16 sında rampa, %3 ünde hissedilebilir zemin ve %2 sinde sesli sinyalizasyon sistemi var. 2005-2013 yılları arasında iş arayan 401.375 engelli vatandaştan sadece 249.591 i iş bulabildi; engelli kadınların iş bulabilme oranları çok daha düşük! 2013-2014 Eğitim Yılı ndaki öğrencilerin sadece %1,5 i engelli öğrencilerden oluşuyor. Rapora ulaşmak için bkz. http://www.engellihaklariizleme.org/tr/files/belgeler/kitap_2013.pdf Grup sözcüleri tarafından her bir grubun sorulara verdikleri cevaplar paylaşılır; her bir soru için tüm grupların katkısı alınır. Son olarak, yardım kampanyalarının engellilerin yardıma muhtaç insanlar olarak algılanmasına yol açtığı ve bu algının engellilerin herkesle eşit görülmesini engellediği vurgulanır; engelli bireylerin tüm insanlarla aynı hak ve özgürlüklere sahip oldukları, bu hakların uluslararası sözleşme ve yasalarla güvence altına alındığı belirtilir. Küçük grup çalışmasının sonundaki paylaşımlarda, soruların cevaplarını teker teker almanızı ve her bir sorunun cevaplanması için farklı bir gruba söz vererek başlamanızı öneriyoruz. Bir gruba sözü verdiğinizde diğer grupların dikkatle dinlemesi ve başka bir soruya geçmeden önce diğer grupların da bu soruya ilişkin katkılarının alınması çok daha etkili oluyor. Grup çalışmalarının başında, gruplara sözcü belirlemeleri gerektiğini hatırlatmayı unutmayın! Bu doküman Sabancı Vakfı Toplumsal Gelişme Hibe Programı kapsamında hazırlanmıştır. Bu belgenin içeriğinden sadece İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyoloji ve Eğitim Çalışmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi (SEÇBİR) sorumludur ve bu içerik herhangi bir şekilde Sabancı Vakfı nın görüş veya tutumunu yansıtmaz.
yardım kampanyalarına eleştirel bakmak Ek 1 - Hayat Bilgisi 2. sınıf ders kitabı sayfası İlköğretim Hayat Bilgisi 2 Ders Kitabı ve Öğrenci Çalışma Kitabı (1. Kitap), Ankara: Ada Matbaacılık, 2013. s.44. 161
162 ikinci kısım: örnek dersler Ek 2 - Kapakla Vicdan Dolandırıcılığı başlıklı yazıdan bir paragraf ve tartışma soruları Bütün insanları kapak toplatmaya sevk etmek, kamuoyunun yanıltılması anlamına gelmektedir. Bu tip kampanyalar toplumda engelli sorunlarının tekerlekli sandalye temin sorunlarına indirilmesi gibi bir yanlış algılama doğmasına sebep olur. Diğer taraftan engelliler için kapak toplayan kesimlerde (özellikle çocuklarda) engellilerin yardıma muhtaç, kapak toplanmasına dahi ihtiyacı olan insanlar olarak algılanması tehlikesini içermektedir. Engellilerin tekerlekli sandalye ihtiyaçlarının karşılanması için kapak toplanmasına ihtiyaç yoktur. Yazının tamamına ulaşmak için bkz. http://www.birgun.net/haber-detay/kapakla-vicdan-dolandiriciligi-65402. html Tartışma soruları: Bu paragrafta Mavi Kapak Kampanyası na hangi gerekçelerle karşı çıkılıyor? Engelliler için tek sorun tekerlekli sandalye temini midir? Bunun dışında ne gibi sorunlar yaşamaktadırlar? Engellilerin yardıma muhtaç, kapak toplanmasına dahi ihtiyacı olan insanlar olarak algılanması nasıl bir tehlike içeriyor?