YURTDIfiI H ZMET BORÇLANMASI YAPARAK AYLIK BA LANANLAR SOSYAL GÜVENL K DESTEK PR M NE TAB OLARAK ÇALIfiAB L R M? Süleyman TUNÇAY* I-GENEL AÇIKLAMALAR Sosyal güvenlik sistemimizde uygulamaya konulan 3201 say l Kanun(Yasalar, 1985) ile yurt d fl nda yaflayan Türk vatandafllar n n yurt d fl nda geçen baz sürelerinin borçlanarak sosyal güvenlikleri bak m ndan de erlendirilmesi ve emekli olabilmelerine olanak tan nm flt r. Yurtd fl hizmet borçlanmas ndan, yurtd fl nda ev kad n veya sigortal - l kta geçen sürede ve borçlanma talep tarihinde Türk vatandafl olanlar ile bunlar n ölmeleri halinde hak sahibi kimseleri yararlanabilecektir. 3201 say l Kanuna göre yurt d fl hizmet borçlanmas nda Türk vatandafllar n n, yurtd fl nda geçen ve belgelendirilen sigortal l k süreleri ile bu sigortal l k süreleri aras nda veya sonundaki iflsizlik sürelerinden her birinde bir y - la kadar olan k sm ile yurtd fl nda ev kad n olarak geçen süreler dikkate al - n r. 3201 say l Kanuna göre borçlanma yap lan süreler, Türkiye de daha önceden herhangi bir sosyal güvenlik kanununa göre çal flmas bulunmayanlar için 5510 say l Sosyal Sigortalar ve Genel Sa l k Sigortas Kanununun(Yasalar, 2006) 4 üncü maddesinin birinci f kras n n (b) bendi kapsam nda sigortal l k süresi olarak kabul edilir. Türkiye de daha önce sigortal l k çal flmas bulunanlar n borçlanma yapmas halinde, borçlan lan süreler borçlanma talep * Sosyal Güvenlik Kurumu Baflmüfettifli 255
tarihinde tabi olunan en son sigortal l k hali esas al narak belirlenir. Yani borçlanma yapacak kiflinin talep tarihinde en son sigortal l k hizmeti 5510 say l Kanunun 4 üncü maddesinin birinci f kras n n (a) bendi kapsam nda geçmifl ise borçlan lan süreler 4/a bendi kapsam nda sigortal l k süresi, en son sigortal l k hizmeti 5510 say l Kanunun 4 üncü maddesinin birinci f kras n n (c) bendi kapsam nda geçmifl ise bu kez borçlan lan süreler 4/c bendi kapsam nda sigortal l k süresi olarak kabul edilir. 1 Bu flekilde borçlan larak de erlendirilen sigortal l k hizmetlerine göre yafll l k ayl a ba lanmas na hak kazananlara, yaz l istek tarihini takip eden ay bafl ndan itibaren bafllat lmak üzere ayl klar ödenmeye bafllan r. Bu çal flmada yurt d fl hizmet borçlanmas yaparak yafll l k ayl na hak kazand ktan sonra emeklilik statüsüne geçenlerin tekrar çal flma hayat nda yer al p alamayacaklar, çal flmalar durumunda statülerinin ne olaca ve prim kesintisi yap l p yap lmayaca hususlar, ülkemizde sosyal güvenlik kanunlar na göre çal flarak emekli olanlar n durumlar ile birlikte irdelenmeye çal fl lacakt r. II-SOSYAL GÜVENL K DESTEK PR M NE TAB OLARAK ÇALIfiMA Sosyal güvenlik destek primi uygulamas, uzun vadeli sigorta kollar aras nda yer alan yafll l k sigorta kolundan ayl k ba lanan sigortal n n, emekli olduktan sonra sigortal bir iflte çal flmaya bafllamas halinde ayl n n ödenmesine devam edilerek çal flt süre zarf nda elde etti i kazançlar üzerenden kanun gere i belli oranlarda al nan bir sigorta primidir. Bilindi i gibi 5510 say l Kanunun malullük, yafll l k ve ölüm sigortas - na iliflkin hükümleri 01/10/2008 tarihi itibariyle yürürlü e girmifltir. Yine 1 5510 say l Kanunun k sa ve uzun vadeli sigorta kollar uygulamas bak m ndan: 4 üncü maddesinin birinci f kras n n (a) bendi kapsam ndaki sigortal lar; hizmet akdi ile bir veya birden fazla iflveren taraf ndan çal flt r lanlar, (b) bendi kapsam ndaki sigortal lar; köy ve mahalle muhtarlar ile hizmet akdine ba l olmaks z n kendi ad na ve hesab na ba ms z olarak çal flanlar, (c) bendi kapsam ndaki sigortal lar; kamu idarelerinde çal flanlar ifade eder. 256
5510 say l Kanun yürürlü e girmeden önce 506,1479,5434,2925,2926 say l sosyal güvenlik kanunlar na göre geçen hizmetler 5510 say l Kanunun 4 üncü maddesinin birinci f kras n n (a), (b) ve (c ) bendi kapsam nda geçmifl sigortal l k süreleri olarak kabul edilir. 5510 say l Kanunun yürürlü e girdi i 01/10/2008 tarihinden önce ifltirakçi, sigortal olanlar, yafll l k veya emekli ayl ba lananlar ve bu Kanunun yürürlü e girdi i tarihte sosyal güvenlik destek primi ödeyerek çal flmaya devam edenler hakk nda kanunla yürürlükten kald r lan ilgili kanun hükümlerinin uygulanmas devam edilece inden bunlardan tercihleri do rultusunda ayl klar kesilmeksizin 4/a bendi kapsam ndan çal flanlar n prime esas kazançlar üzerinden, % 30 oran na k sa vadeli sigorta kollar prim oran eklenmek suretiyle bulanacak oranda, 4/b bendi kapsam nda çal flanlar n almakta olduklar yafll l k ayl klar ndan 2008 y l Ekim ay bafl ndan itibaren % 12, takip eden y l n Ocak ay nda bir puan art r larak % 15 oran n geçmeyecek flekilde sosyal güvenlik destek primi kesilir. 5510 say l Kanunun 14 üncü maddesine konulan bu geçifl hükmü ile bu kanunun yürürlü e girdi i tarihten önce sigortal olan ve ayl k ba lanm fl olanlar n kazan lm fl haklar n n korunmas amaçlanm flt r. 5510 say l Kanunun yürürlü e girdi i 01/10/2008 tarihinden sonra bu kanuna göre sigortal olup, yafll l k ayl ba lananlardan tar msal faaliyetlerde kendi nam ve hesab na ba ms z olarak çal flanlar hariç yeniden sigortal bir iflte çal flmaya bafllayanlar n yafll l k ayl klar, çal flmaya bafllad klar tarihi takip eden ödeme dönemi bafl ndan itibaren kesilecektir. Yeniden çal flmaya bafllamas nedeniyle yafll l k ayl kesilenlerden çal flt klar süre zarf nda kanuna göre belirlenen prime esas kazançlar üzerinden k sa ve uzun vadeli sigorta kollar ile genel sa l k sigortas na ait primler al n r. 5510 say l Kanuna göre ilk defa sigortal olarak çal flmaya bafllay p yafll l k ayl ba lananlardan emekli ayl kesilmeksizin sosyal güvenlik destek primine tabi olarak çal fl lmas sadece 4/b bendi kapsam nda yani kendi nam ve hesab na ba ms z olarak çal flanlar için müsaade edilmifltir. Ancak bunla- 257
r n almakta olduklar ayl klar ndan, % 15 oran nda sosyal güvenlik destek primi kesilir. 3201 say l Kanunun 6 nc maddesinin B bendinde Kanun hükümlerinden yararlanmak suretiyle ayl k ba lananlardan tekrar yurt d fl nda yabanc ülke mevzuat na tabi çal flanlar, ikamete dayal bir sosyal sigorta ya da sosyal yard m ödene i alanlar ile Türkiye'de sigortal çal flmaya bafllayanlar n ayl klar, tekrar çal flmaya bafllad klar veya ikamete dayal bir ödenek almaya bafllad klar tarihten itibaren kesilir. 31/5/2006 tarihli ve 5510 say l Sosyal Sigortalar ve Genel Sa l k Sigortas Kanununun sosyal güvenlik destek primi hakk ndaki hükümleri, bu Kanun hükümlerinden yararlanmak suretiyle ayl k ba lananlar için uygulanmayaca hükmü yer alm flt r. 3201 say l Kanunun 6 nc maddesinde yap lan özel düzenlemeye göre yurt d fl hizmet borçlanmas yaparak yafll l k ayl ba lananlar n sosyal güvenlik destek primine tabi olarak yeniden sigortal bir iflte çal flmalar na izin verilmemifltir. Bunlar n Türkiye de 5510 say l Kanuna göre sigortal olmay gerektirecek bir iflte çal flmaya bafllamalar halinde almakta olduklar ayl klar kesilir. Çal flmaya bafllamas nedeniyle ayl kesilenler çal flt klar süre zarf nda 5510 say l Kanuna göre sigortal say l rlar ve bu kanuna göre belirlenen prime esas kazançlar üzerinden k sa ve uzun vadeli sigorta kollar ile genel sa l k sigortas na ait primler al n r. III-SONUÇ OLARAK 5510 say l Kanun yürürlü e girmeden önce sigortal olanlar, emekli ve yafll l k ayl ba lananlar ve kanun yürürlü e girdi i tarihte sosyal güvenlik destek primine tabi olarak çal flmaya devam edenlerin kazan lm fl haklar korunarak ayl klar kesilmeksizin çal flmalar na izin verilmifltir. Ancak bu durumdakilerin iflten ayr ld ktan sonra tekrar çal flmaya bafllamalar halinde ayl klar kesilir. 5510 say l Kanun yürürlü e girdikten sonra ilk defa sigortal olarak çal flmaya bafllay p yafll l k ayl ba lananlar n ayl klar kesilmeksizin 258
sosyal güvenlik destek primine tabi olarak sadece 4/b bendi kapsam nda çal flmalar na izin verilmifltir. Bununla birlikte 3201 say l Kanuna göre yurt d - fl hizmet borçlanmas yaparak ayl k ba lananlar n bu ayl klar kesilmeksizin sosyal güvenlik destek primine tabi olarak çal flmalar mümkün de ildir. KAYNAKÇA Sosyal Güvenlik Kurumu Baflkanl (28.09.2008). Hizmet Borçlanma fllemlerinin Usul ve Esaslar Hakk nda Tebli Ankara : Resmi Gazete (27011 say l ). T.C. Yasalar (22.05.1985). 3201 say l Yurt D fl nda Bulunan Türk Vatandafllar n n Yurt D fl nda Geçen Sürelerinin Sosyal Güvenlikleri Bak m ndan De erlendirilmesi Hakk nda Kanun Ankara : Resmi Gazete (18761 say l ) T.C. Yasalar (16.06.2006). 5510 say l Sosyal Sigortalar ve Genel Sa l k Sigortas Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (26200 say l ) 259
260