İzmir in Geleceğinde Yenilik Stratejik Bir Yaklaşım için Ortak Akıl Arayışları Fikri Haklar ve Rekabet Gücü

İzmir in Geleceğinde Yenilik Stratejik Bir Yaklaşım için Ortak Akıl Arayışları ---- Fikri Haklar ve Rekabet Gücü ---- M. Kaan DERİCİOĞLU Ankara Patent Bürosu Genel Müdürü 20 Mayıs 2014 İZMİR

Fikir ürünlerini üretenlere, ürettikleri fikir ürünleri üzerinde tanınan münhasır hak, fikri hak olarak adlandırılır. Rekabet gücü, her ülkenin, her kurumun, her işletmenin gerek ulusal ve gerekse uluslararası alanda elde etmek istediği bir güç. Bu gücün elde edilmesi Ar-Ge ve inovasyonla doğrudan ilgili. 2014 Ankara Patent/Tüm Hakları Saklıdır 2

Ulusal rekabet gücü, Bir ülkenin, vatandaşlarının gelir düzeyini sürdürülebilir şekilde koruyarak ve arttırarak, ürettiği hizmet ve ürünlerle, serbest piyasa koşullarında, uluslararası pazarlarda satış yapabilmek düzeyi olarak açıklanmıştır. [1] Bir şirketin rekabet gücü, şirketin müşterilerine sunduğu mal ve hizmetlerin alternatifleri karşısında tercih edilmelerinin sürekliliğini sağlayabilmek yeteneğidir. [2] [1] Prof. Dr. Nüket YETİŞ, Bilim & Teknoloji ve Rekabet Gücü, 29 Kasım 2004, İstanbul Sanayi Odası [2] Prof. Dr. Gündüz ULUSOY, Yenilik ve Rekabet, 13 Mart 2005, Teknorama, Istanbul 2014 Ankara Patent/Tüm Hakları Saklıdır 3

The intangible assets are the most important sources of the organization that grant competitive advantages to other companies. Maddesel olmayan varlıklar, diğer şirketlere göre rekabet avantajı sağlayan en önemli kaynaklardır. 2014 Ankara Patent/Tüm Hakları Saklıdır 4

MADDESEL VARLIKLAR (TANGIBLE ASSETS) ve MADDESEL OLMAYAN VARLIKLAR (INTANGIBLE ASSETS) Arazi, binalar, makineler ve diğer donanımlar, sermaye, vb. elle tutulur ve gözle görülür varlıklar olup bunların tümü mülkiyet kavramı kapsamındaki maddesel varlıklardır. (Kaynak: http://www.webandmacros.net/assets-balanced- Scorecard.htm) 2014 Ankara Patent/Tüm Hakları Saklıdır 5

Eserler, bilgisayar programları, buluşlar, ticaret sırları, endüstriyel tasarımlar, entegre devre topografyaları; yeni bitki çeşitleri, markalar, internet alan adları, ticaret unvanları, veri tabanları, müşteri bilgileri, iş yapış yöntemleri, vb. elle tutulamayan ve gözle görülemeyen varlıklar olup bunların tümü hak kavramı kapsamındaki maddesel olmayan varlıklardır. (Kaynak: http://www.webandmacros.net/assets-balanced-scorecard.htm) 2014 Ankara Patent/Tüm Hakları Saklıdır 6

ŞİRKETLERDE VARLIKLARIN DEĞERİNDE DEĞİŞİM http://www.webandmacros.net/assets-balanced- Scorecard.htm Maddesel varlıkların şirket değerlerindeki payı 1982-1992 döneminde maddesel olmayan varlıklarla yer değiştirmiştir. Maddesel varlıklar yaklaşık 25 yıllık bir dönemde önemini yitirmiş ve maddesel olmayan varlıklar şirket değerlerinde önemli paya sahip olmuştur. 2014 Ankara Patent/Tüm Hakları Saklıdır 7

500 büyük Amerikan şirketini kapsayan bu tablodaki değerler maddesel olmayan varlıkların şirket değerlerinde %80 paya sahip olduğunu göstermektedir. http://www.edatafusion.com/whitepaper 2014 Ankara Patent/Tüm Hakları Saklıdır 8

Ürün ve rekabet gücü Bir sanayi ürününün, mevcutlarla rekabet edebilmesi için, yeni/özgün, kaliteli, çevreye zarar vermeyen, vb. niteliklerinin yanında ekonomik olması da gerekmektedir. 2014 Ankara Patent/Tüm Hakları Saklıdır 9

Ekonomik bir sanayi ürününü üretebilmek, ciddi bir ARGE faaliyeti gerektirir. Rakip ürünlerin mevcut özelliklerini sağlamanın yanında, yeni özelliklerin de yaratılması zorunludur. Yeni özelliklerin yaratılmasında dünya çapında büyük bir yarış yaşanmaktadır. Bu yarışa patent başvurusu ve verilen patent sayıları ışık tutmaktadır. 2014 Ankara Patent/Tüm Hakları Saklıdır 10

KÜRESEL ENDEKSTE TÜRKİYE NİN SIRASI GCI 59 SCI 47 GCI: Global competition index SCI : Science citation index http://www3.weforum.org/docs/wef_gcr_report_2011-12.pdf 2014 Ankara Patent/Tüm Hakları Saklıdır 12

Ar-Ge ve inovasyonun sürdürülebilmesi, elde edilen rekabet gücünü sağlayan unsurlardan olan fikir ürünlerinin korunmasına bağlıdır. Örneğin yeni buluşlara verilen belge olan patentler rekabet gücü bakımından önemli bir göstergedir. 2014 Ankara Patent/Tüm Hakları Saklıdır 14

WIPO PATENT İSTATİSTİKLERİ WIPO istatistiklerine göre 2012 yılında dünya çapında - patent başvurusu 2,350,000 - verilen patent 1.333,800 olarak gerçekleşmiştir. 2012 yılında dünya çapında yaşayan patent sayısı 8,660,000 kadardır. (US 2.24, JP 1.7, CN 0.9, KR 0.7, TR 0.0075) 2014 Ankara Patent/Tüm Hakları Saklıdır 16

DÜNYANIN EN BÜYÜK EKONOMİLERİ ve 2011 PATENT SAYILARI SIRA ÜLKE GSYH PATENT VERİLEN YAŞAYAN 2011 BAŞVURULARI 2011 PATENTLER 2011 PATENTLER 2011 (US$ trilyon) (*) (**) (**) 1 ABD 15.09 503.582 224.505 2.113.628 2 ÇİN 7.29 526.412 172.113 696.939 3 Japonya 5.86 342.610 238.323 1.542.096 4 Almanya 3.57 59.444 11.719 527.917 5 Fransa 2.77 16.754 10.213 435.915 6 İngiltere 2.41 22.259 7.173 445.380 7 Brezilya 2.49 22.686 3.251 40.022 8 İtalya 2.19 9.721 6.380 38.900 9 Rusya 1.85 41.414 29.999 168.558 10 Kanada 1.73 35.111 20.762 137.368 11 Hindistan 1.67 42.291 5.168 41.361 12 İspanya 1.49 3.626 2.812 32.834 13 Meksika 1.15 14.055 11.485 89.992 14 Güney Kore 1.11 178.924 94.720 678.005 15 Türkiye 0.778 4.113 893 7.565 WIPO Statistics: (*) sayfa 172-175 (**) sayfa 176-178 http://www.wipo.int/export/sites/www/freepublications/en/intproperty/941/wipo_pub_941_2012.pdf 2014 Ankara Patent/Tüm Hakları Saklıdır 18

TÜRKİYE NİN 2011 YILI PATENT VERİLERİ Yıl Yerli Patent Başvuruları TPE PCT EPC 2011 3962 43 82 Yıl Yerli Verilen Patent Toplam 4087 TPE PCT EPC 2011 714 59 74 Toplam 847 Kaynak: Türk Patent Enstitüsü 2014 Ankara Patent/Tüm Hakları Saklıdır 19

Teknoloji alanlarındaki patent başvuru sayıları Beş temel alanda yoğunluk söz konusu: - Elektrik mühendisliği - Optik, ölçme, biyolojik malzemelerin analizi, kontrol, tıp teknolojisi - Kimya - Makine mühendisliği - Diğer alanlar (mobilya, tüketici eşyaları, inşaat) 2014 Ankara Patent/Tüm Hakları Saklıdır 21

PATENT SINIFLARI IPC International Patent Classification IPC, sekiz bölüm ve yaklaşık 70000 alt bölümü kapsayan, uluslararası patent sınıflandırma sistemidir. http://www.wipo.int/classifications/ipc/en/ http://www.tpe.gov.tr/portal/default2.jsp?sayfa=170 CPC Cooperative Patent Classification Avrupa Patent Ofisi tarafından kullanılan CPC sınıflandırma sistemi dokuz bölüm ve yaklaşık 250000 alt bölümü kapsamaktadır. IPC de yer almayan «GENERAL TAGGING OF NEW TECHNOLOGICAL DEVELOPMENTS» konusu CPC de «Y» bölümü olarak bölümlere eklenmiştir. http://worldwide.espacenet.com/classification?locale=en_ep#!/cpc=b64f3%2f00 2014 Ankara Patent/Tüm Hakları Saklıdır 24

IPC, Uluslararası Patent Sınıflandırması tüm teknoloji alanını 8 bölüme ayırır. BÖLÜM A İnsan İhtiyaçları BÖLÜM B İşlemlerin Uygulanması; Taşıma BÖLÜM C Kimya; Metalürji BÖLÜM D Tekstil; Kağıt BÖLÜM E Sabit Yapılar (İnşaat) BÖLÜM F Makine Mühendisliği; Aydınlatma; Isıtma; Silahlar; Tahrip malzemeleri BÖLÜM G Fizik BÖLÜM H Elektrik http://www.tpe.gov.tr/portal/default2.jsp?sayfa=170 2014 Ankara Patent/Tüm Hakları Saklıdır 29

BULUŞ Buluşun tanımı, kavrama sınır getirmemek amacıyla, genellikle yapılmaz. Belirli bir teknik sorunun çözümüne ilişkin teknik özelliği olan fikir ürünü tercih edilen bir yorumdur. Buluşun tanımı yerine, hangi buluş iddialarına patent verileceği, tercih edilmiştir. 2014 Ankara Patent/Tüm Hakları Saklıdır 32

Ürün/Buluş İlişkisi Bir üründeki her bir teknik sorunu çözen yenilik buluş olarak kabul edilebilir. Bir ürünü oluşturan unsur sayısı gibi, bir üründe birden çok sayıda buluş bulunabilir. Bu durumda bir üründeki her bir buluşun ayrı korunması ve her buluş için ayrı patent başvurusu yapılması gerekecektir. 2014 Ankara Patent/Tüm Hakları Saklıdır 33

Üründeki unsurların gruplandırılması Sonuç olarak üründeki unsurların niteliklerine göre gruplandırılması yapılabilir: Ürün için teknik zorunluluk olan unsurlar Başkaları tarafından geliştirilmiş, patent koruması olan unsurlar Başkaları tarafından geliştirilmiş patent koruması olmayan unsurlar ARGE veya ÜRGE faaliyeti sürecinde geliştirilen yenilik içeren unsurlar 2014 Ankara Patent/Tüm Hakları Saklıdır 34

Buluş yapan nasıl davranır? Buluş yapanın dört davranış seçeneği olduğu söylenebilir; Seçenek 1 - Buluşu açıklamaz ve uygulamaz: Bu seçenek; «Buluşun toplum yararına kullanılamaması anlamına gelir» Seçenek 2 - Buluşu açıklar ve uygular, herkese serbest bırakır: Bu seçenek; «Buluşu herkes serbestçe kullanabilir anlamındadır. Buluş sahibi, emek, zaman, para harcadığı buluşu için kendisine tanınan münhasır hakkını kullanmaz» 2014 Ankara Patent/Tüm Hakları Saklıdır 35

Seçenek 3 Buluş sahibi veya haklarını devir ettiği kişi, önce patent başvurusu yapar, daha sonra isterse buluşu açıklar ve uygular veya bir başka kişinin uygulaması için lisans sözleşmesi yaparak izin verir Bu seçenek; «Yasal düzenlemelerle buluş yapana tanınan münhasır hakkın kullanımı anlamındadır. Buluş başvuru yapılarak topluma sunulur» Buluş iddiası, araştırılacak - incelenecek ve eğer patent verilebilirlik ölçütlerini karşılıyorsa patent verilerek korunacaktır. 2014 Ankara Patent/Tüm Hakları Saklıdır 36

Seçenek 4 - Dördüncü seçenek, buluş üçüncü kişilere açıklanmaz, gizli tutulur. Bu seçenek; «Buluş sahibi isterse buluşu kendisi kullanır ve uygular veya isterse buluşun kullanımı ve uygulanması için bir başka kişiye, ticaret sırları kapsamında gizlilik sözleşmesi ile izin verir» 2014 Ankara Patent/Tüm Hakları Saklıdır 37

Buluşçunun buluşun yapılması için harcadığı emek, zaman ve para ilk iki seçenekte kendisine geri dönemez. Üçüncü ve dördüncü seçenekler ise, patentle veya ticaret sırrı olarak korunan buluşun teknik alandaki başarısına veya sağladığı rekabet gücüne paralel olarak buluşçuya ekonomik getiri sağlar. 2014 Ankara Patent/Tüm Hakları Saklıdır 38

Üçüncü ve dördüncü seçenekler arasındaki en önemli fark, patentte buluşun açıklanmasına karşın ticaret sırrında buluşun açıklanmamasıdır. Bu fark ticaret sırlarında herhangi bir nedenle açıklama yapıldığında korumanın sona ermesine neden olacağı için önemlidir. Üründen geriye mühendislik ile anlaşılabilen bir buluş doğal olarak da korunamayacaktır. Bu olay, patent başvurusu yerine ticaret sırrı olarak korumayı tercih etmesi nedeni buluşçu için risk oluşturabilir. 2014 Ankara Patent/Tüm Hakları Saklıdır 39

Avrupa Birliği nde, Avrupa 2020 stratejisinin bir parçası olarak, INOVASYON BİRLİĞİ teriminin kullanıldığı, yeni bir araştırma ve inovasyon politikası hazırlanmıştır. Innovation Union The European Union adopts a new strategic approach to innovation. The initiative presented by the Commission as part of the Europe 2020 strategy aims at improving conditions for innovation throughout all stages of research and development. This initiative should also have a positive impact on employment, green growth and social progress in the EU by 2020. http://europa.eu/legislation_summaries/research_innovation/general_framework/em0041_en.htm Bu girişimin, aynı zamanda 2020 yılına kadar AB'de istihdam, yeşil büyüme ve sosyal gelişme üzerinde olumlu bir etkisi olması gerektiği belirtiliyor. Bu yeni yaklaşım, iklim değişikliği, enerji verimliliği, gıda güvenliği, sağlık ve yaşlanan nüfus gibi Avrupa toplumunun zor alanlarında, inovasyonu desteklemeyi özellikle amaçlamaktadır. 2014 Ankara Patent/Tüm Hakları Saklıdır 41

2020 yılında ulaşılacak hedefler şu şekilde açıklanmaktadır: - GSYH nın %3 ünün Ar-Ge harcamalarına ayrılması - Eğitim ve öğretim sistemlerinin, özellikle fen bilimlerinde, modernize edilmesi - Araştırmacıların işbirliğini kolaylaştıran Avrupa Araştırma Alanı alt yapısının oluşturulması - Yenilikçi şirketlerin teşviki için Avrupa risk sermayesi fonu kurulması ve vergi bariyerleri kaldırılması - Avrupa patenti ve birleşik uyuşmazlık çözüm sistem ile iç pazarda ürün ve yenilikçi sistemleri birlikte geliştirerek yenilikçi şirketlerin faaliyetlerinin kolaylaştırılması - Üye Ülkeler arasında ortak araştırma girişimlerinin ve teknoloji transferinin teşvik edilmesi - Fikri haklar ve kamu araştırma sonuçlarına ücretsiz erişim de yaratıcılığın teşvik edilmesi - Yapısal fonlar tarafından verilen mevcut ve gelecekteki finansmanın inovasyonu teşvik için kullanılması - Ulusal inovasyon sistemlerinin, akıllı uzmanlaşma stratejilerinin, sınır ötesi projeler ve sosyal inovasyonu finanse etmek için kullanılması - Bölgesel, ulusal ve Avrupalı paydaşlar arasında inovasyon için ortaklıklar kurulmasının teşvik edilmesi 2014 Ankara Patent/Tüm Hakları Saklıdır 42

Gerek Avrupa Birliği tarafından önerilen «iklim değişikliği, enerji verimliliği, gıda güvenliği, sağlık, vb.» WIPO istatistiklerindeki belirtilen «elektrik, kimya, sağlık, makine, insan ihtiyaçları, vb.» konulara odaklanmak gerekiyor. Bir başka önemli konu da organik gıdalar konusudur. Doğa, yöreye zeytin ve üzüm gibi birçok yöresel ürün bağışlamıştır. Bunlara odaklanmak, bu alanlardaki Ar-Ge ve inovasyona yoğunlaşmak rekabet gücü kazandıracaktır. http://www.inao.gouv.fr/ bu kuruluş yayınlarında 601 yöresel ürün üreticisinin bir yıllık dönemde ki ihracat tutarı ile 125 AİRBUS satın alınabileceği belirtilmektedir. 2014 Ankara Patent/Tüm Hakları Saklıdır 44

Avrupa Patent Ofisi nin http://worldwide.espacenet.com patent veri tabanında yapılan «yogurt», «white cheese», «oil olive» için yaplan patent araştırmalarında Türkiye den yapılmış patent başvuruları ya yoktur ya da yok denecek kadar azdır. Örneğin «beyaz peynir» için Türkiye 0 (sıfır) sonuç verirken Bulgaristan 28 sonuç vermektedir. 0 results found in the Worldwide database for: white cheese in the title or abstract AND TR as the priority number 28 results found in the Worldwide database for: white cheese in the title or abstract AND BG as the priority number Yoğurt (2) ve zeytinyağı (12) için de durum aynıdır. 2014 Ankara Patent/Tüm Hakları Saklıdır 47

Türkiye de buluş faaliyeti yapan ve buluş iddiasını bir buluş bildiriminde tanımlayan kişilerin buluşlarının patent başvurusuna ulaşım oranı yaklaşık %25 ve patent başvurusundan patente ulaşım oranı yaklaşık %20 kadardır. Patent alan buluşların ticarileştirme oranı konusunda veri bulunmamaktadır. (Bu oran, Türkiye için binde bir buçuk olarak tahmin edilmektedir) Birleşik Devletlerde ise yaklaşık %3 kadar olup, bir yılda 200 bin patent verildiğine göre ticarileşen buluş sayısı 6 bin olarak tahmin edilmektedir. Konunun önemini bu sayısal değerler göstermektedir. Teknik sorunları önceden saptamış, planlı ve programlı bir Ar-Ge faaliyeti ile ne kadar çok buluş yapılır ise alınan patent sayısı da buna paralel olarak artacaktır. Buluşların ticarileştirilmesi, patent korumasına bağımlı olduğu için ticarileşme şansı da o kadar artacaktır. 2014 Ankara Patent/Tüm Hakları Saklıdır 48

M. Kaan DERİCİOĞLU Patent ve Marka Vekili Avrupa Patent Vekili Ankara Patent Bürosu Limited Şirketi Kurucu Ortağı ve Genel Müdürü ODTÜ Mimarlık Fakültesi Endüstri Ürünleri Tasarımı Bölümü Öğretim Görevlisi TOBB ETÜ Hukuk Fakültesi Öğretim Görevlisi Ankara Üniversitesi FİSAUM Yönetim Kurulu Üyesi Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Fizik Mühendisliği Bölümü Öğretim Görevlisi kaan.dericioglu@ankarapatent.com mkaan@metu.edu.tr www.kaandericioglu.com www.ankarapatent.com 2014 Ankara Patent/Tüm Hakları Saklıdır 49