se Li ANABİLİM EĞİTİM KURUMLARI ETKİN ÇALIŞMA VE ZAMAN YÖNETİMİ PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK VE REHBERLİK BİRİMİ - EKİM 2014
OKULA UYUM SÜRECİ Etkili çalışmak; zamanı, belirlenmiş amaçlar ve saptanmış incelikler doğrultusunda progralı olarak kullanmaktır. Etkili çalışma programı içinde eğlenmeye, dinlenmeye, aileye, sevdiklerine zaman ayırmaya ve hobilere daima yer vardır. Başarılı olabilmek için, mutlaka amacın açık ve net bir tanımının yapılmış olması, öğrencinin buna inanması ve bu amaca yönelik programların yapılması ön şartlardır. Öğrencilerin okul başarısını etkileyen fizyolojik, sosyokültürel, ekonomik ve psikolojik pek çok etken olabilir. Bunlar içinde en önemlisi öğrencilerin etkili çalışma becerilerini kazanmalarıdır. Kişiyi başarıya götüren yolun çok çalışmak değil etkili çalışmak olduğunu unutmamak gerekir. Birçok öğrenci zamanının çoğunu çalışmaya ayırdığı halde başarısız olmaktan yakınır. Başarılı olmanın ölçüsü çalışma süresinden daha önce çalışmanın biçimiyle ilgilidir. Etkili çalışma becerisini nasıl öğrenileceğini öğrenme olarak da tanımlamak mümkün. Başarı çalışmaya ayrılan sürenin etkin kullanımına bağlıdır. Bu süreçte öncelikle bir hedef belirlenmeli ve her çalışma hedefe yönelik olmalıdır. Bu hedefler günlük, haftalık, aylık gibi kısa ve uzun zamanlı olarak planlanabilir. Hedefleri oluşturmak ve zamanı planlamak yolculukta önemli adımlardır. Etkili Çalışma Becerisi: Öğrencinin zamanını, belirlenmiş hedefler ve saptanmış öncelikler doğrultusunda programlı ve verimli bir şekilde kullanmasıdır. Etkili çalışma becerisini nasıl öğrenileceğini öğrenme olarak da tanımlamak mümkün. Genellikle zeki insanların başarılı olduklarını düşünsek de bunun yeterli olmadığı başarılı insanların ifadelerinden anlaşılmaktadır. Zekâ başarı için gereklidir ama tek başına yeterli değildir. Gerçekte başarı zekâ ile beraber düzenli ve sistemli çalışmaya bağlıdır. Yapılan araştırmalara göre başarıda etkili olan faktörler şu şekilde ifade edilmektedir: Zekâ ve özel yetenekler: % 50-60 Çalışma alışkanlıkları ve tutumlar: % 30-40 Şans ve çevre faktörü: % 10-15 Bu dağılımdan çıkan sonuçları incelediğimizde 1. ve 3. grupta yer alan faktörleri etkilemenin elimizde olmadığını fark etmemiz zor olmaz. Zekâ ve özel yetenek düzeyimize etki etmemiz mümkün görünmemektedir. Ancak bunların ortaya çıkmalarına olanak hazırlayabiliriz. Bu da çalışma becerilerimize bağlıdır. Bir örnekle açıklayacak olursak yer altında yatan rezervin miktarına ya da düzeyine etki etme şansımız olmaz fakat rezervin çıkartılması veya işlenmesi çalışmamıza bağlıdır. Üçüncü gruptaki şans ve çevre faktörüne de etkimiz olmayabilir. Fakat şu da bir gerçektir ki şansın olması da çalışarak bir düzeye gelmeye bağlıdır. Bilet almayan kişiye piyango çıkması olası değildir.
AMAÇ VE VERİMLİ ÇALIŞMA Her bireyin bedensel, zihinsel, duygusal yapıları ile ilgi ve yeteneklerinin birbirlerinden farklı olduğunu unutmamak gerekir. Bir öğrencinin isteyerek çalıştığı ve kısa sürede öğrendiği bir dersi, başka bir öğrenci aynı hızda öğrenemeyebilir. Diğer bir öğrenciyse daha çabuk yorulabilir. Bu nedenle bir ders ya da konu içinde ayrılacak süre öğrenciden öğrenciye değişir. Her öğrenci zamanı kendine göre ayarlamalıdır. Bir saat çalıştıktan sonra araya kısa süreli dinlenme koymak yararlı olacaktır. Bu sayede bir saatlik çalışma sonunda dağılan dikkat ve azalan verim tekrar kazanılabilir. Ders çalışırken genellikle aynı ortamın tercih edilmesine özen gösterilmelidir. Aynı mekânda ders çalışmak, çalışmaya daha kısa sürede adapte olunmasını sağlar. Çalışma masasını tercih eden öğrenci o masaya sadece çalışmak için oturduğunu hissetmelidir. Çalışma yerinin seçimi çok önemlidir. Çalışma yeri derli toplu, yalın elden geldiğince sabit ve sakin olmalı, tüm fiziksel sorunları da çözümlenmiş olmalıdır. Öğrenilenler zamanla unutulabilir. Unutmayı önlemenin iki yolu vardır. Bunlardan biri öğrenilen bilgileri yeri geldikçe kullanmak, diğeri de aralıklı olarak tekrar etmektir. Öğrenciler öğrendiklerini yeri geldikçe kullanırken hem bunların işe yaradığını görecekler, hem de yeni bilgiler edinmeye motive olacaklardır. Aralıklı olarak yapacakları tekrarlar sayesinde ise bir taraftan eski öğrendiklerini hatırlarken diğer yandan da sınavlara her an hazır durumda olacaklardır. Etkili çalışma becerilerini kullanmak için her şeyden önce kendilerine ait ve belirgin bir amaçlarının olması gerekmektedir. Bu amaç bireyden bireye farklılık veya benzerlik gösterebilir ya da farklı şekillerde tanımlanabilir. Nasıl ifade edilirse edilsin neticede üzerinde düşünülmüş, kişiyi ve özelliklerini yansıtan ve en önemlisi gerçekçi bir amaç olmalıdır bu. Amaç varılacak noktadır, çalışma teknikleri ise yol, rota, rehberdir. Bu yolları, rehberleri veya rotayı kullanmadan gerçekten hedeflenen noktaya ulaşılması mümkün olmayacaktır. Bu anlamda öncelikle kişi kendisine aşağıdaki soruları sormalıdır: 10 sene sonra nerede olmak istiyorum. 5 sene sonra nerede olmak istiyorum. 1 sene sonra nerede olmak istiyorum. Bu soruların yanıtları kısa ve uzun dönemli amaçlardır. Bu noktada başkaları kişinin hedeflerine doğrudan müdahale etmemelidir. Çünkü kişiye ait olmayan bir hedefin onu motive etme olasılığı daha düşüktür. Anneler ve babalar elbette çocukları için iyi şeyler isterler ama bu çocuklarımızın hedeflerini belirleyerek olabilecek bir şey değildir sadece onların bilgi ve deneyimlerimizden faydalanmalarını sağlamak gerekir.
VERİMLİ ÇALIŞMA BECERİLERİ Yapılan birçok araştırma hemen her eğitim öğretim kademesinde ve genel olarak iş yaşamında bireylerin etkili çalışma becerilerine sahip olmadıklarını ortaya koymaktadır. Özellikle okullarda yapılan Problem Tarama Envanterleri nde ve diğer çeşitli anketlerde öğrencilerin ders başarısızlıklarının başlıca sebeplerinden biri ders çalışma yöntem ve tekniklerini bilmemeleri olarak öne çıkmaktadır. Hemen her yıl bu konuda okulların rehberlik servisleri veya sınıf öğretmenleri tarafından bilgi verilse de bu sorun güncelliği korumaktadır. Bunun da başlıca sebebi öğrencilerin bu becerileri içselleştirmede ve günlük yaşamlarına adapte etmelerinde zorlanmalarıdır. Oysa bu beceriler aynı zamanda hem ders çalışma sürelerinde ve kalitesinde bir artma sağlamakta hem de bu sayede öğrencilerin kendilerine daha fazla zaman ayırmalarını sağlamaktadır. Derslerde not alan, etkili dinleme ve okuma yöntemlerini kullanan, planlı çalışan bir öğrenci hiç kuşkusuz diğer öğrencilerden daha fazla başarı gösterecektir. Bu konuda farkı yaratacak olan öğrencinin kendi iradesi ve çalışma azmidir. Azmini ve iradesini kullanan öğrenci için başarılı olmak doğal bir sonuç olacaktır. Öğrenci amacını ve çalışma becerilerini birer kefeye koymalı ve tartmalıdır. Kefelerin eşit olması veya becerileri kullanma yanının ağır bastığı durumda öğrenci başarıyı hak ediyor demektir. Etkili çalışma becerileri şunlardır: 1) Zamanın iyi planlanması 2) Çalışma ortamının düzenlenmesi 3) Çalışma sürelerinin ve aralıklarının düzenlenmesi 4) Belleği güçlendirme 5) Motivasyon 6) Not tutma 7) Aktif dinleme 8) Hızlı ve etkili okuma 9) Bilgi kaynaklarından yararlanma ( internet, sözlük, ansiklopedi, yazım kılavuzu, atlas vb.) ÇALIŞMA ORTAMINI DÜZENLEME Zamanı düzenlemek kadar önemli olan ve verimi etkileyen bir unsur da çalışma ortamının düzenlenmesidir. Uygun çalışma ortamı çalışmak için ayrılan zamanı en etkin şekilde kullanmanıza yardımcı olacaktır. Uygun çalışma ortamının nasıl olması gerektiğini açıklamadan önce çalışma ortamıyla ilgili birtakım yanlış inançlardan söz etmek faydalı olacaktır: Bağımsız bir çalışma odası gereksizdir. Bu durum aile bireylerinizden uzaklaşmanıza sebep olur, bu da sosyalleşmenizi engeller. Ders çalışmak için oturma odası ideal bir
ortamdır. Bu sayede ailenizi de çalıştığınıza inandırmış olursunuz. Çalışmak için mutlaka masa gerekmez, ders çalışacaksam her yerde çalışabilirim. Zaten ders çalışırken beyin önemli, bedeni zorlamaya gerek yok. Ders çalışmaya otururken bütün malzemelerin yanında olması seni rahata alıştırır. Gerekli şeyleri tek tek bulup getirmen seni mücadeleci yapar. Ders çalışırken fonda bir müzik, karşında bir televizyonla bütün duyularını aktif hale getirmiş olursun, bu da çalışmalarını olumlu etkiler. Bu yanlış inanç ve düşünceler içindeyseniz başarılı olmanızı tamamıyla şansa bağlamışsınız demektir. Çalışma ortamının düzenlenmesi konusunda ufak tefek bireysel farklılıklar olsa da genel olarak uzmanlar uygun çalışma ortamının özelliklerin şu şekilde sıralamaktadırlar: Evinizde bir çalışma odasının bulunması, buna imkân yoksa en sessiz odada bir çalışma köşenizin bulunması gerekir. Bu oda veya köşede bir çalışma masanız olmalı ve çalışma masanızda gereksiz şeyleri bulundurmamanız tavsiye edilir. Çalışmalarınızı mutlaka çalışma masanızda yapın. Çalışma masanız pencereden uzakta olmalıdır ve üstünde 60x100 cm ebadında bir bölümün çalışma faaliyetleriniz için boş olmasına dikkat edin. Çalışma masanızın etrafında dikkat dağıtıcı resim, poster, renkli ışık olmamalıdır. Çalışma ortamının sessizliğine önem verilmelidir. Buna rağmen müzikli ders çalışacaksanız enstrümantal ve hafif parçaların seçilmesine dikkat edilmelidir. Çalışma ortamı iyi havalandırılmış, uygun oda sıcaklığında ve iyi aydınlatılmış olmalıdır. Havasız bir oda oksijen eksikliğinden baş ağrısına sebep olur. Çalışmaya başlamadan önce ders materyallerinizi bir araya getirmeniz sizi çalışma etkinliği sırasında zaman harcamadan ve dikkatinizin dağılmasından alıkoyacaktır. Ders çalışırken bir şeyler yiyip içmeyin. Yemek içmek gibi şeyleri kendinize bir ödül olarak ders çalışma aralarında verebilirsiniz. 5. MOTİVASYON Çalışmam gerektiğini biliyorum ama çalışamıyorum. Kitabımı açıyorum ve kitaba bakarak öylesine oturuyorum. Gereksiz bir sürü iş yapıp dersin başına oturamıyorum. Yukarıdaki cümleler ders çalışma konusunda motivasyon eksikliğine işaret eden cümlelerdir. Motivasyon (güdülenme) çalışılacak konuya veya yapılacak etkinliğe ilişkin ilgi, istek duymak ve çaba harcamaya hazır olmak demektir. Motivasyon sorununun sebeplerinden birkaçı şunlardır: Çalışmayı sevmemek Dersi veya konuyu sevmemek, ilgisiz kalmak Yapılması gereken iş yerine başka bir iş yapmayı istemek Başarısız olmaktan korkmak Amacı tam olarak belirlememiş olmak
Çalışma eylemi birçokları için zor ve örseleyici bir süreçtir. Kişi çoğu zaman derse oturmak, çalışmayı sürdürmek ve gerekli olan yerde bitirmek konusunda kendisiyle sürekli mücadele halindedir. Bunlar arasında en zoru çalışmaya oturmaktır. Başlamak bitirmenin yarısıdır. sözünü de göz önünde bulundurursak işe başlamış olmanın önemi açıktır. Bu süreç bazıları için neden kolay olurken çoğumuz için zor olmaktadır. Bu çoğunlukla çalışma alışkanlığının kazanılmış olmasıyla ilgilidir. Çalışma alışkanlığını kazanmış olan birey için çalışmak yemek yemek ya da yolda yürümeye yakın bir doğallıkta ve zorlanmadan gerçekleşecektir. Çalışma becerisi her ne kadar küçük yaşta kazanılsa da hiçbir zaman geç kalınmış sayılmaz. Bu tamamıyla istek ve iradeye bağlıdır. Kişi kendisini bu konuda disipline etmeyi başardığında, bu durum giderek alışkanlık halini alacak ve daha az zorlanacaktır. Yaşamın her alanı bir büyük yarış sahasının parçasıdır. Bu yarışın çeşitli bölümleri vardır. Kimi üniversite tercihini kullanırken kimi de çalışma yaşamına atılıp o alanda ter dökmek zorundadır. Bu her alandaki yarışın elbette kaybeden ve kazananları olacaktır. Kaybeden ve kazanan arasındaki farkı belirleyen de harcadıkları çaba ve emekleridir. Genellikle okulda öğrenilenlerin pek işe yaramadıkları, hayatta karşılıklarının olmadığı düşünülür ve bu durum öğrenci motivasyonunu önemli ölçüde etkiler. Bu durum eğitim sistemindeki aksaklıkların olduğu kadar bu konudaki yanlış inançların da sonucudur. Şöyle ki öğrenme ve öğretme etkinlikleri öncesinde öğretici kendisine Bu konuyu öğretirken amacım ne?, Hangi duygu, düşünce ve bilgiyi kazandırmak istiyorum?, Bunu öğrenmek öğrencilere ne kazandıracak? sorularının tam karşılığını bulmalı ve bunları etkinlik öncesi öğrencilerine açıklamalıdır. Diğer yandan öğrenci de kendine şu soruları sormalıdır: Yeni şeyler öğrenmek ve kendimi geliştirmek istiyor muyum? Bilgisiz, cahil biri olmanın bana ne gibi zararları olur? Yaşamdaki hedeflerim neler? Öğrenmek bu hedeflerimin gerçekleşmesine yardımcı olacak mı? Öğrendiklerim ihtiyaçlarımı (sosyal, psikolojik, ekonomik) ne şekilde karşılıyor? Bu ve benzeri sorulara verecekleri yanıtlarla öğrenmenin gerekli olduğuna karar verildiğinde öğrenmeyle ilgili duygular da değişecektir. Bundan sonra kendilerine soracakları sorular şunlar olmalıdır: Çalışmayı nasıl zevkli hale getirebilirim? Başarılı olduğumda elde edeceğim sonuçlar neler? Başarılı olduğumda kendimi nasıl ödüllendirebilirim? Öğrencilerimizin önünde zorlu ve uzun bir yolculuk olduğunu, bu yolculukta başarı merdivenlerini tırmanabilmeleri için de en çok aile desteğine ihtiyaç duyduklarını da unutmamak gerekir. Planlı çalışma, zamanı kullanma gibi etkin ders çalışma yöntemlerini kullanmalarının yanı sıra hedeflerini kendi ilgi ve yeteneklerine uygun bir şekilde belirlemelerini sağlamak ve onları bu yönde desteklemek, çocuğunuzun ileride daha başarılı ve mutlu bir geleceğe sahip olmasını sağlayacaktır.
ZAMAN YÖNETİMİ Verimli ders çalışma tekniklerinin çok önemli bir parçası da zaman yönetimi adını verdiğimiz, zamanı verimli kullanma becerisidir. Zaman yönetimi, yaşam boyu karşı karşıya kalacağımız ve eğer bir beceri olarak edinmişsek hem ders çalışırken hem de daha sonraki hayatımızda bize büyük avantajlar getirecek bir beceridir. Tanım olarak zaman yönetimi, tamamlamak, başarmak istediğimiz bir iş için bir plan yapıp bunu uygulamaya verilen isimdir. Zaman yönetimine başlamak için öncelikle, Zamanı denetlemek Zamanın nasıl geçtiğini, zamanı nasıl değerlendirdiğini anlamaya çalışmak Zaman kaybettiği durumların farkında olmak Hangi zamanlarda verimli çalıştığını bilmek: Yapılacaklar listesini hazırlamak ve buraya yapılması gereken her şeyi yazmak Günlük ve haftalık program kullanmayı mutlaka alışkanlık haline getirmek: Bu programlara ders saatlerini, randevularını, göreceği kişileri ve diğer yapacaklarının tümünü not etmesi gerekir. Kısacası her sabah kalktığında o gün ne yapacağını bilmesi gerekir. Aylık plan kullanmak: Bu plana da neler yapılacağını not etmesi gerekir. Aylık plan sayesinde, programını tümden görebileceği için, uzun vadeli planlar yapma imkânı artar. Verimli ders çalışma planı yapmak için öğrenci şunları yapmalıdır: Yeterli bir uyku, düzenli beslenme ve eğlenmek için kendisine yeterince zaman ayırmalı. Ödevlerini ve yapması gerekenleri önem sırasına göre sıralamalı: Derslerde yapılacak olan, konuşma, yazma ya da tartışma gibi aktivitelere önceden hazırlanmak Dersten hemen sonra, derste öğrendiklerini hemen tekrar etmek için zaman ayırmalı: Unutulmamalı ki en çok unutma, 24 saat içinde gerçekleşir. Öğrenmeyi pekiştirmek için tekrar edeceklerini mutlaka 24 saat içinde yapması gerekir. Ders çalışırken 40 dakikada bir mola vermeli: Diğer bir deyişle bloklar halinde çalışmalı. Çalışmak için dikkatini dağıtmayacak, rahat edebileceği ve sevdiği bir ortam seçmeli. Kaynaklar Selçuk Ziya, (2007), Eğitim Psikolojisi, Nobel Yayın Dağıtım Şener Beria Bilge, Çelik Zafer, Uçak İbrahim, (2005) Psikoloji, Devlet Kitapları http://okulweb.meb.gov.tr/25/06/491387/teknik.htm Fry Ron, (2002), Ders Nasıl Çalışılır, İstanbul, Timaş Yayınları Yeşilyaprak Binnur, (2003), Eğitimde Rehberlik Hizmetleri, Ankara, Nobel Yayınları Atılım Üniversitesi, Hazırlık Okulu Öğrenci Gelişim Ve Danışma Merkezi