TAMAMLAYICI BESLENME 58. MİLLİ EDİATRİ KONGRESİ ANTALYA 2014 Dr. Sema ÖZBAŞ Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanı
Çocuk Haklarına dair Sözleşme, çocukları hak sahipleri olarak tanıyan benzersiz ve evrensel bir çerçeve sunmaktadır. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından 20 Kasım 1989 tarihinde benimsenen Çocuk Hakları Sözleşmesi 2 Eylül 1990 tarihinde de yürürlüğe girmiştir. Türkiye de dahil olmak üzere 193 ülkenin taraf olduğu sözleşme en fazla ülkenin onayladığı insan hakları belgesidir. Türkiye, ÇHS'yi 14 Ekim 1990'da imzaladı ve sözleşme 27 Ocak 1995'te Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Madde 24: Taraf Devletler, çocuğun olabilecek en iyi sağlık düzeyine kavuşma, tıbbi bakım ve rehabilitasyon hizmetlerini veren kuruluşlardan yararlanma hakkını tanırlar... Taraf Devletler, bu hakkın tam olarak uygulanmasını takip ederler ve özellikle: Bebek ve çocuk ölüm oranlarının düşürülmesi; Temel sağlık hizmetleri çerçevesinde ve başka olanakların yanı sıra, kolayca bulunabilen tekniklerin kullanılması ve besleyici yiyecekler ve temiz içme suyu sağlanması yoluyla ve çevre kirlenmesinin tehlike ve zararlarını gözönüne alarak, hastalık ve yetersiz beslenmeye karşı mücadele edilmesi;... amaçlarıyla uygun önlemleri alırlar.
Kapsamlı bir bebek ve çocuk beslenme programının elementleri Politika Ulusal koordinatör ve koordinasyon yapısı Sağlık sistemi normları Çalışma hayatına ilişkin düzenlemeler Bilgi, eğitim, iletişim Sağlık hizmeti Mezuniyet öncesi eğitimde müfredat değişimi Bebek Dostu Hastane Girişimi Hizmetiçi eğitim Destekleyici süpervizyon Toplum Toplum katılımı Danışmanlık için eğitim ve süpervizyon ağı Toplum eğitimi Kaynak: Wellstart International, 1996 Bilgi, eğitim, iletişim Sevk ve geri sevk Sağlık bilgi sistemleri İzleme, araştırma ve değerlendirme
Yaşam Boyu Sağlık İçin Yürüttüğümüz Beslenme Programları Geç Çocukluk Ergenlik Doğum öncesi ve doğum Yaşamın ilk yılı Gebelere demir ve D vitamini desteği Gebelere beslenme danışmanlığı ve gestasyonel diyabete yaklaşım Anne sütü Sağlıklı beslenme ve hareketli hayat programı Tuzun iyotlanması Erken çocukluk
Yaşam Boyu Sağlık İçin Yürüttüğümüz Beslenme Programları Ergenlik Doğum öncesi ve doğum Geç Çocukluk Erken çocukluk Yaşamın ilk yılı Emzirmenin sürdürülmesi Tamamlayıcı beslenme Demir ve D vitamini desteği
Yaşam Boyu Sağlık İçin Yürüttüğümüz Beslenme Programları Ergenlik Doğum öncesi ve doğum Geç Çocukluk Yaşamın ilk yılı Erken çocukluk Beslenme Sağlıklı beslenme ve hareketli hayat programı Tuzun iyotlanması Gelişmenin izleme ve desteklenmesi
Yaşam Boyu Sağlık İçin Yürüttüğümüz Beslenme Programları Ergenlik Doğum öncesi ve doğum Sağlıklı yaşam biçimi kazandırılması Okullarda sağlıklı beslenme çalışmaları Sağlıklı beslenme ve hareketli hayat programı Tuzun iyotlanması Geç çocukluk Erken çocukluk Yaşamın ilk yılı
Yaşam Boyu Sağlık İçin Yürüttüğümüz Beslenme Programları Ergen ve genç sağlığı ve gelişimi programı, beslenme danışmanlığı Sağlıklı beslenme ve hareketli hayat programı Tuzun iyotlanması Ergenlik Doğum öncesi ve doğum Geç çocukluk Yaşamın ilk yılı Erken çocukluk
Sağlık Bakanlığının Yürüttüğü Çocukluk Çağı Beslenme Programları Anne sütünün teşviki ve bebek dostu sağlık kuruluşları Tamamlayıcı beslenme Mikrobesin destek programları Demir gibi Türkiye D vitamini desteği ve kemik sağlığının korunması İyot yetersizliği hastalıklarının kontrolü ve iyotlu tuz
Anne Sütünün Teşviki ve Bebek Dostu Sağlık Kuruluşları Bebek dostu hastane Bebek dostu ilçe Bebek dostu il Bebek dostu işyeri Altın bebek dostu il Bebek dostu aile hekimi Bebek dostu yoğun bakım
Bebeklikte doğru beslenme sağlık, büyüme Bebeklere ve gelişme için esastır İlk 6 ay sadece anne sütü verilmeli, İki yaş ve sonrasına kadar anne sütüne devam edilmeli, Katı gıdalara 6. ayda başlanmalıdır. Bebeklerin temel besininin anne sütü olduğu unutulmamalıdır.
Tamamlayıcı Beslenme Bebeklik ve erken çocukluk döneminde yeterli beslenme her bir çocuğun kendi potansiyelini gerçekleştirebilmesi için temeldir Optimal büyüme, sağlık ve davranışsal gelişimin sağlanması için doğumdan 2 yaşa kadar olan periyod kritik pencere olarak kabul edilmektedir Longitudinal çalışmalar, büyümede duraklama, bazı mikro besinlerin eksiklikleri ve ishal gibi yaygın çocukluk hastalıkları için bu dönemin pik yaş olduğunu tutarlı biçimde göstermiştir Çocuk 2 yaşına eriştiğinde daha önce başlamış olan büyümedeki duraklamayı geri döndürmek son derece zordur (Martorell R, Kettel Khan L, Schroeder DG.Reversibility of stunting: epidemiological findi ngs in children from developingcountries. Eur J Clin Nutr, 1994, S45-S57)
Tamamlayıcı Beslenme Anne sütünün tek başına, süt çocuğunun besin ihtiyacını karşılamaya daha uzun süre yeterli olamayacağı zamanda başlatılan ve diğer yiyecek ve içeceklerin anne sütü ile birlikte sunulduğu süreç Anne sütüne ilave olarak bebeğin yaşına, gereksinmesine uygun diğer besinlerin verilmesi Verilen bu besinler tamamlayıcı besin Tamamlayıcı beslenme süresince, bebekler yavaş yavaş ailenin yediği besinleri yemeğe alıştırılmalıdır. Bu sürecin sonunda anne sütü aile besinleri ile tamamen yer değiştirmiş olur
Katı Gıdalara 6. Aydan Önce Başlanmamalıdır 17 haftadan önce Böbrek solit yükünün artması Obesite riskinin artması Malnutrisyon gelişmesi Enfeksiyona yatkınlık Allerji gelişme riskinin artması 26 haftadan sonra Bebeğin büyümesinin yavaşlaması Malnutrisyon ve vitaminmineral eksikliği Farklı tatlara alışmakta sorun Bebeğin çiğneme becerisinde gecikme 6. Ayda başlanmalı
Aile Besinlerine Geçiş Süreci
Tamamlayıcı Beslenmeye Geçiş Ek besinler verilirken çocuğun biyolojik ihtiyaçları ve besinlerin hijyeni kadar anne-bebek ilişkisi de çocuğun ilerideki yıllarda yaşamını etkileyecektir. Bebekler altıncı aylarından sonra (6-36 ay) ayrılma ve bireyselleşme sürecine girerler. Bu dönem aynı zamanda ek besinlerin verilmeye başladığı dönemidir.
Beslenmede Uyulması Gereken Psikososyal Bakım Kuralları Yemek ne bir ödül, ne de bir cezadır. Sizin göreviniz yalnızca çocuğunuza yemeği sunmaktır. Zorla yemek yedirmek değildir. Yemek saatlerini çocuğunuzla savaş saatlerine çevirmeyin. Bu savaşı kesinlikle kaybedeceğinizi bilin. Yemek saatleri, çocuğunuzla paylaştığınız, ona yakınlaştığınız, birlikte bir sevgi yumağı oluşturduğunuz, yaşamınızın en güzel anlarıdır.
Beslenmede Uyulması Gereken Psikososyal Bakım Kuralları Çoğu besini reddeden çocuklar için değişik tat ve yapıda yeni birleşimler denenmeli ve teşvik yöntemleri artırılmalıdır. Bebekle göz teması kurulmalı ve konuşulmalıdır, Yemek esnasında çocuğun dikkatini dağıtacak oyunlar en aza indirilmeli, yemek zamanlarının öğrenme ve aile içi iletişim için olduğu bilinmelidir. Televizyon karşısında beslenmemelidir.
Beslenmede Uyulması Gereken Psikososyal Bakım Kuralları Çocuk uykuluyken yemek yedirilmemelidir, Çocuğa zorla yemek yedirilmemesi gerektiği, çocuğun stresle iştahının azalabileceği bilinmelidir, Çocuğun besinlerinin ayrı bir kaba konulmasının yeterli miktarda besin alıp almadığının kontrolünde kolaylık sağlar,
Ailelerin Çocuğu Besleme Yöntemleri 1- Yüksek Kontrollü Yemek Yedirme; Genelde çocuğun ne yiyeceğine, ne miktarda ve ne zaman yiyeceğine bakan kişi karar verir bu zorla beslemeyi içerebilir. 2- Yemek Yemenin Tamamen Çocuğa Bırakılması; Genelde çocuğa bakan kişi eğer çocuk açsa yemeğini yiyeceğini düşünür. Ayrıca yeteri kadar yedikten sonra çocuğun yemek yemeyi bırakacağını düşünür. 3- Çocuğun İsteği ve Eğilimlerine Bakarak Beslemek; Çocuğa bakan kişi genelde çocuğu destekler, över ve güzel sözler söyler.
BLW, katı gıdaya geçiş üzerine bir yöntem (babyled weaning -bebek öncülüğünde besinlere geçiş - bebek öncülüğünde beslenme) "Kendim yapabilmem için bana yardım et"
Bebeklerin Mide Kapasitesi Sınırlıdır! Doğumda yaklaşık 30 cc (2 yemek kaşığı) 6. ayda 180 cc (1 çay fincanı) 1 yaşta 240 cc (1 su bardağı) Dikkat!!! Doğru içerik çok önemlidir. bebeklerin küçük mide kapasitesi unutulmamalıdır. Genel olarak mide hacmi 30 cc/kg olarak kabul edilmektedir. Erişkin mide kapasitesi 1 sürahi (960 cc) kadardır.
6-8 Ayda Anne Sütü-Katı Gıda Dengesi 6-8 aylık bebeğin günlük besininin 2/3 ü anne sütü 1/3 ü katı gıda olmalıdır. Toplam katı gıda miktarı 2 çay bardağını geçmemelidir.
9-12 Ayda Anne Sütü-Katı Gıda Dengesi 9-12 aylık bebeğin günlük besininin 1/2 si anne sütü 1/2 si katı gıda olmalıdır. Toplam katı gıda miktarı 3 çay bardağını (3 kap) geçmemelidir.
Tamamlayıcı Besinlerin Kıvamı Nasıl Olmalıdır? 6-7 aylık püre 7 aylık pütürlü (çatalla ezilmiş) 8 aylık parmak besinleri ile kendini besleyebilir 9 aylık küçük parçalara bölünmüş aile besinleri 12 aylık aile besinleri Besin öğesi yoğunluğu fazla olanlar TERCİH EDİLMELİ
Beslenme Yeterliliğinin En Önemli Göstergesi Haftalık Tartı Alımıdır. 6-8 ay arası 100 g/hafta, 9-12 ay arası 50-75 g/hafta, > 1 yaş 50 g/hafta tartı alımı yeterlidir. Persentil eğrilerinde ; yaşa göre tartı yaşa göre boy boya göre tartı değerlendirmesi akut ve/veya kronik malnütrisyonun belirlenmesi için vazgeçilmez olmalıdır.
Tamamlayıcı Besinlerin Hazırlanmasında ve Saklanmasında Uyulması Gereken Kurallar Besin hazırlamadan önce eller mutlaka sabunlu su ile yıkanmalı, Mevsimine uygun, taze sebze ve meyveler kullanılmalı, Çocuğu beslerken temiz kaşık ve bardak kullanılmalı, asla biberon kullanılmamalı, Çocuğun altı temizlendikten sonra ya da tuvalete gittikten sonra mutlaka eller sabunlu su ile yıkanmalı, Hazırlanan besin buzdolabına konulmayacaksa, 2 saat içinde tüketilmeli, Mikrodalga kullanılmamalıdır.
Besinleri Zenginleştirmek İçin Makarnalara sebze eklenmesi, Yemek ve çorbalara süt veya yoğurt eklenmesi, Yemek ve çorbalara zeytinyağı ve tereyağı eklenmesi, Dolmalar, et yemeklerine sebze eklenmesi, Tavuğun kereviz, havuç, pırasa, patates gibi mevsim sebzeleriyle birlikte pişirilmesi, Çorba ve yemeklere ekmek, bulgur, erişte, pirinç, patates, nohut, mercimek, havuç vs. katılması, Yemeklere et, tavuk, balık, yumurta ve ceviz eklenmesi gibi uygulamalar yapılabilir.
Sıvı İhtiyacının Karşılanması Yemek arasında susayan çocuğa verilen sıvı susama duygusunu giderir. Öğün sırasında çocuğa sıvı verilecekse öğünün sonuna doğru az miktarda verilmeli. İlk tercih sağlıklı su olmalıdır. Mevsimine uygun taze meyvelerden hazırlanmış ve şeker ilave edilmemiş meyve suları Ayran ve süt
Vitamin ve Mineral Desteği Doğum sonrası ilk altı saat içinde, bebek ilk kez meme emdikten sonra kas içine 0.5-1 mg K1 vitamini yapılmalıdır. Tüm bebeklere günde 400 IU D vitamini damlası verilmelidir. İlk 6 ay flor desteği yapılmaz; 6 ay-3 yaş arası çocuklara içme sularındaki flor miktarı 0,3 ppm den düşükse destek uygulanır. Altıncı ay civarında başlanan tamamlayıcı beslenmenin demir ve çinko açısından zengin olmasına özen gösterilmelidir. 4. ayda demir depolarını desteklemek için demir takviyesi yapılmalıdır. Prematürelere 2.ayda demir desteğine başlanmalıdır.
Mikrobesin destek programları Demir Gibi Türkiye Programı 4-12 ay bebeklere demir desteği Program kapsayıcılığı: %96 Çocuklarda anemi sıklığı: %6,3* D vitamini desteği ve kemik sağlığının korunması programı Program kapsayıcılığı: %99 Çocuklarda vitamin D eksikliği: %20* İyot yetersizliği hastalıklarının kontrolü ve iyotlu tuz programı Hanede iyotlu tuz kullanımı: %85** Üriner iyot konsanrasyonu UIC: 105 μg/dl*** *Türkiye de 6-17 Aylık Çocuklarda ve Annelerinde Hemoglobin Ferritin D -Vitamini Düzeyi Ve Demir Eksikliği Anemisi Durum Belirleme Yürütülen Programların Değerlendirilmesi Araştırması, 2011, Ankara **TNSA 2008 ***2007 Yılı Türkiye İyot Durumu Belirleme (TDB) Projesi Kesin Raporu, 2007, Ankara
Ailelere Verilebilecek Öneriler Çocuğun her öğünde sofrada en az on dakika oturması özendirilmeli ve çocuğun kendi kendine yemesine izin verilmelidir. Çocuğun tabağına az miktarlarda yemek konmalı çocuk isterse tekrar verilmelidir. Çocuklar için ayrı beslenme oturumlarından kaçınılmalı, erişkin ve çocuk beraber yemeye özendirilmelidir. Besinlerin seçimi ve hazırlanması aşamasında da çocuğun yer alması desteklenmelidir.
Tamamlayıcı Beslenme Programı Program ile 5 yaş altı çocuklarda akut ve kronik malnütrisyonun önlenmesi amaçlanmaktadır. Çocukların gerek beden gerekse zihinsel gelişimlerinin yeterli olması yaşamlarının ilk günlerinden itibaren uygun beslenmeleriyle mümkün olmaktadır. Etkili bir beslenme her yaşta çocuğun hem büyümesini hem de gelişimini destekler. Kronik beslenme bozukluğunun göstergesi olan yaşa göre kısa olan (bodur olan) çocukların oranı 2008 yılı Türkiye Nüfus Sağlık Araştırmasına göre yüzde 12 dir. 2003 yılı araştırmasında ise bodurluk oranı %15 idi. %3 lük bir düşüş 5 yıl içinde gerçekleştirilmiştir.
Aile Sağlığı Merkezi Bebek Beslenmesi Rehberi
Bilgilendirme Broşürleri
Beslenme ile ilgili gerçekler Gebe ve bebeklerdeki beslenme yetersizliği birlikte küresel hastalık yükünün %10undan fazlasını oluşturmaktadır Vitamin ve mineral yetersizlikleri de dahil olmak üzere beslenme yetersizlikleri çocuk ölümlerinin 1/3 ünden sorumludur ve uzun dönemde üretkenliği ve sağlıklı gelişimi etkilemektedir Yılda yaklaşık 1,5 milyon çocuk akut beslenme yetersizliği nedeni ile ölmektedir Dünya genelinde 5 yaş altı ölümlerin %20 si uygun beslenme müdahaleleri ile önlenebilir 2011 yılı rakamlarına göre dünya genelinde yaklaşık 165 milyon çocuk yetersiz gıda, vitamin ve mineralden fakir diyet, yetersiz bakım ve hastalıklar nedeniyle bodurdur WHO, 10 facts on nutrition, October 2012
Bebeğin Beslenmesini Özel Zaman Olarak Algılayın ve Bebeğinizi Mutlu Edin.