AĞ TEMELLİ E-ÖĞRENME MODELLERİ NETWORK-BASED E-LEARNING MODELS Dr. Alaattin PARLAKKILIÇ Gülhane Askeri Tıp Akademisi apkilic@gata.edu.tr Dr. Murat Paşa UYSAL Kara Harp Okulu Savunma Bilimleri Enstitüsü mpuysal@kho.edu.tr ÖZET: İletişim teknolojilerindeki gelişmeler e-öğrenme modellerinin geliştirme araçlarının ve sunum platformlarının artmasına sebep olmuştur. Teknoloji yoğun ortamda eğitim ve öğretimin planlanıp uygulanmasında teknoloji ve pedagojinin beraber uyumlu kullanılması tekno-pedagoji olgusunu yaratmıştır. Artık öğrenene daha esnek öğretim modelleri ortaya çıkmıştır. E-öğrenme ortamında modeller, iletişim ağlarına bağımlı modeller, yüksek teknolojik sınıflar, dağıtık sınıflar, bağlantı ortamlı bireysel eğitim, online eğitim, uygulamalı grup modelleri ve performans değerlendirmeli model sistemler olarak sınıflandırılabilir. Bu çalışmada e-öğrenme ortamında bu modellerin kullanılabilirliği ve özellikleri açıklanmaktır. Eğitimde istenen sonuçlara göre bu modellerin özellikleri değişiktir. Bazı özellikler esnek, zamandan, mekandan bağımsız ve kaynaklara erişme durumuna göre farklılık arz eder. Diğer özellikler bilgiye erişim, ortak çalışma, ergonomik çalışma ortamıyla ilgilidir. Anahtar Sözcükler: E-öğrenme Modelleri, Ağ Temelli, Online Eğitim, Yüksek Teknolojik Sınıf, Dağıtık Sınıf. ABSTRACT: Advances in communications technology have led to increase e-learning models development tools and delivery platforms. Planing and implementation of education and training in technology-intensive environment have created a techno-pedagogical phenomenon in harmony. Now, flexible teaching models have emerged for learners. Models in e-learning environment can be classified as high-tech classrooms, distributed classrooms, hypermedia self-trainning, online training, community of practice and performance support systems. In this study the availability of this models and features are explained in e-learning environment. Characteristics of these models are different according to the desired results in training. Some features are flexible, time and location-independent and vary according to access to the resources. Other features are related with access to information, collaboration and ergonomic working environment. Keywords: E-Learning Models, Network-Based, Online Education, High-Tech Classrooms, Distributed Classroom GİRİŞ Bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımdaki artışı ve kullanım alanının genişleyerek olanaklarının artması eğitim alanında da değişimi beraberinde getirmiştir. Uzmanlara ve bilgiye erişim kolaylaşmış fakat güvenilmeyen bilgi kaynakları da siber alemde artmıştır. Öğrenen yapıcı bir ortamda, seçerek, kendi seviyesine uyumlu, doğru ve elde edilebilir bilgiyi seçmede dikkatli davranmalıdır. Eğitim yönetim sürecinde yapılandırılan bilgi, öğrencilerin ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde sunulmalıdır. Burada öğretim mühendisliği önemli bir role sahiptir. Öğretim mühendisliği, öğretim sistemlerinin yapılandırılması ve oluşturulması sürecinde bilginin edinilmesi ve iletilmesinde tasarımcının yaptığı işlerdir. Burada, bilginin yayımı, bilginin kaynağından yapılandırılmış hali ile tüm diğer öğrenenlere ulaşmasıdır. Bilginin edinilmesi ise bilginin anlamlı bir şekle getirilerek yararlı hale getirilmesidir (Paquette, 2003). Gelişen internet teknolojileri ve hızlı internet bağlantıları uzaktan eğitimin önemli bir bölümünü internet üzerinden yayımlanan eğitim ortamlarının oluşturulmasına neden olmuştur. Bu nedenle bu tür eğitim ortamları isimlendirilirken, çok daha geniş bir alanı tanımlayan uzaktan eğitim kavramı yerine web tabanlı eğitim, online eğitim, popüler ifadesiyle e-öğrenme kavramları kullanılmaya başlanmıştır. Bu bağlamda e-öğrenme, internet veya belirli bir ağ üzerinden yayımlanan, sesli, görüntülü ve etkileşimli, senkron ya da asenkron eğitim ve öğretim aktivitelerinin bilgisayar aracılığı ile verilmesi olarak ifade edilebilir. Tanımdan ne, nasıl, ne için sorularının cevaplarına bakıldığında Nasıl? e-öğrenmenin uygulama modellerini sorgular. E-öğrenme uygulamaları ise farklı modeller kullanılarak gerçekleştirilmektedir (Clark ve Mayer,2008). ~ 857 ~
ÖĞRENMEDE TEKNOLOJİK MODEL GELİŞİMİ Öğrenme, akademik alanda bilgi, teori ve analitik becerilerin temelini oluşturur. E-öğrenme modelleri geleneksel eğitim yöntemlerine teknolojinin pedagojik olarak entegrasyonundan kaynaklanmaktadır. E-öğrenme, teknolojinin hızlı gelişimi ile büyük bir ivme kazanmış olmasına rağmen ilk başlarda eğitimciler yöntemin bekleneni verememesinden dolayı e-öğrenmeyi kolay kabullenmemişlerdir. İlk evredeki e-öğrenme modellerinde içerik, dağıtım, erişim ve elektronik hizmetlere daha fazla önem verilirken daha yeni modellerde ise öğretim tasarımı ve online öğrenme toplulukları gibi pedagojik konulara daha fazla önem verilmektedir. Bu evrede çoğu eğitimci ve teknoloji uzmanı e-öğrenmeyi geleneksel öğrenme içeriğinin internet yoluyla dağıtılmasını kastediyordu. Bilişim teknolojilerinin gelişimiyle eğitim yöntemlerine teknolojinin pedagojik olarak entegrasyonu daha çok ön plana çıkmıştır (Engelbrecht, 2003). Şekil 1: İhtiyaç Güdümlü Öğrenme Modeli (Engelbrecht, E,2003) E-öğrenme alanında, akademisyenler ile teknoloji uzmanlarının Kanada da geliştirdikleri Şekil-1 deki İhtiyaç Güdümlü Öğrenme Modelini işbirlikçi çabayı içerik, teknoloji ve hizmetler alanında maliyet etkin olarak öğrenme hedeflerine erişmeyi sağlayacak şekilde yapılandırmışlardır. Modelin öncelikli amacı akademisyenlere teknolojinin geliştirilmesi ve kullanımında proaktif rol almayı teşvik etmektir. Model yüksek kaliteli içeriğin dağıtım ve hizmeti üzerinde önemle durmaktadır. İçerik, kapsamlı, gerçek ve araştırmaya dayalı olmalıdır. Dağıtım web tabanlı ve etkileşimi sağlayıcı tarzda kullanışlı olmalıdır. Hizmet idari ve teknik desteği sağladığı kadar öğrenmeyi sağlayıcı nitelikte olmalıdır. Bu modelde teknoloji ön planda olmasına rağmen öğrencilerin pedagojik ihtiyaçları da değişen oranlarda dahil edilmiştir (Engelbrecht, 2003). Bilişim teknolojilerinin hızlı gelişmesi, bilgi toplumunun ve bireylerin bilgiye olan ihtiyaçlarını da hızla artırmıştır. Geleneksel eğitim paradigmasında değişiklik olmuş, öğretenden öğrenene bilgi akışı yerini kaynaktan, çevreden ve dinamik gelişmiş bilgiden öğrenene doğru yön değiştirmiştir. Şekil-2 de eğitimde eski ve yeni paradigma gösterilmektedir(paquette, 2003). ~ 858 ~
Şekil-2: Eğitimde Eski ve Yeni Paradigma Yeni eğitim teknolojileri ile bilgi edinme ve becerileri geliştirme herhangi bir yerden ve herhangi bir zamanda kişiye uygun bir yapıda mümkün olmaktadır. Burada asıl konu artık nasıl öğrenileceğinin öğrenilmesidir. Çoklu ortam teknolojileri (ses, görüntü, netin, animasyon gibi sunum teknolojileri) geleneksel eğitim paradigmasını tersine çevirmiş ve bilginin öğrenen tarafından yapılandırılmasını sağlamıştır. İşte e-öğrenme ortamında ortam teknolojilerinin kullanımı ile birlikte değişik e-öğrenme modelleri kullanılmaktadır (Paquette, 2003). E-ÖĞRENME MODELLERİ Başarılı e-öğrenme uygulamasının en önemli gereklerinden biri pedagojinin teknoloji ile uyumlu entegrasyonudur. Etkili e-öğrenmeyi bu bağlamda Öğretim uygulamalarının ve internet becerilerinin öğrenciye belirli bir yeteneğin kazandırılması için kazandırılması şeklinde tanımlamaktadır. E-öğrenme ortamında eğitsel değerler oluşturulurken; Öğrenci ihtiyaçlarına göre içeriğin uyarlanması, Ürün temelli öğrenme hedefleri sunumu, Belirlenen hedeflere ulaşmak için mantıksal sıralı materyal oluşturmak, Öğrencilerin değerlendirme aşamasında gelebilmeleri için tamamlamaları gereken hedef temelli, etkileşimli öğrenme aktiviteleri tasarımı, Öğrencilerin bilgisi, istek ve mevcut becerilerine göre hiper bağlantı oluşturmak temel alınmalıdır. Çoklu ortam iletişim teknolojilerindeki gelişmeler e-öğrenme modellerinin geliştirme araçlarının ve sunum platformlarının artmasına sebep olmuştur. Teknoloji yoğun ortamda eğitim ve öğretimin planlanıp uygulanmasında teknoloji ve pedagojinin beraber uyumlu kullanılması tekno-pedagoji olgusunu yaratmıştır. Artık öğrenene daha esnek öğretim modelleri ortaya çıkmıştır. E-öğrenme ortamında, iletişim ağlarına bağımlı modeller, yüksek teknolojik sınıflar, dağıtık sınıflar, bağlantı ortamlı bireysel eğitim, online eğitim, uygulamalı grup modelleri ve performans değerlendirmeli model sistemler olarak altı başlık altında sınıflandırılabilir. Belirtilen bu modeller yalnız veya beraber kullanılabilir (Paquette, 2003). Yüksek Teknolojik Sınıf Modeli Yüksek teknolojik sınıf genel olarak geleneksel bir sınıfa eğitsel amaçlı teknolojik araçların yerleştirilmesi ve daimi olarak orada kullanılmasıdır. Bu yapı karmaşık çoklu ortam sistemlerinin, geniş veya yerel ağlara bağlı bilgisayarları, internet erişimini ve sunuları yansıtan projeksiyon cihazlarını içerir. Video konferans sistemine sınıftaki bilgisayarlarla ve çift taraflı bağlantı ile sınıf sunumlarına dışarıdan erişilebilir. Bu sınıflara çoklu ortam laboratuarları da denir. Böylece yüksek teknolojik sistemler diğer sınıflara ve eğitim merkezlerine kadar girer ki bu elektronik kampüsün akla getirilmesini sağlar. Bazı okul ve yüksek eğitim kurumlarında öğrenciler bilgisayarlarını sınıfta kullanarak internet, özel ağ ve kaynaklara erişebilirler (Paquette, 2003). Dağıtık Sınıf Modeli Dağınık olarak uzak bölgelerde bulunan birden fazla sanal yüksek teknolojik sınıftır. Bölgeler video konferans sistemi ve bilgisayarlara bağlı sistemlerle donatılmıştır. Burada çevresel sistemler, kamera, sese hassas mikrofonlar, oynatıcılar, CD/DVD gibi sistemlerdir. Öğrenme olay ve faaliyetleri canlı olarak öğreten tarafından teknolojik sistemler yardımıyla icra edilir. Bu modelde öğrenci ve öğretmenler aynı zamanda kendi bulundukları sınıflarında bulunur ve iletişim sistemleri ile birbirlerine bağlanırlar. İletişim tek yönlü öğretenden öğrenciye doğru olup öğrenciler birbirlerine soru e-posta ile soru sorabilirler. Eğer katılımcı sınıflar aynı sistemlerle donatılmışlarsa davet edilenler seminerler için sunum yapabilirler. Bazı sınıflar için sadece öğrenci bazlı olarak ~ 859 ~
ilgili bilgisayar ekranına yayın yapılabilir ve etkileşim arttırılabilir. Bazı üniversiteler ve kurumlar kampüsleri dışına bu modelle ülke ve hatta ülke dışına yayınlarını ulaştırabilirler (Paquette, 2003). Hiperortam Bireysel Eğitim Modeli Hiperortamda bireysel eğitim, bireysel öğrenmeyi ön plana çıkarır. Hipermedya terimi bağlantılar yardımıyla bir ağ ortamında öğrenenin bir tarayıcıyla bilgisayar ekranında iç ve dış kaynaklara erişimi anlamına gelmektedir. Kullanıcı yalnız çalışabilir, ağ ortamında çoklu ortam dökümanlara internette ulaşabilir ve yüksek bant genişliği gereken materyallere de CD/DVD lerle erişebilir. Eğitsel içerik tamamen yerel olabileceği gibi ( bilgisayara indirilmiş veya CD/DVD ortamında) internette akıcı olarak ses ve video şeklinde veya kısmen yerel kısmen de internette hibrit olarak bulunabilir. Bazı hiperortam materyallerine bir sayfadan diğerine geçerek ulaşılabilinir, bu şartlarda kullanıcının ilerlemesi doğrusal değil de rastgele yapıya göre olur. Bu durumda öğrencilerin ilerlemesi dersin yapısı ve hedeflerine göre esnek şekilde öğrencinin bilgisi ve bağlantılara göre olur. Bireysel eğitim, öğretmen olmaksızın bir yönlendiricinin yardımıyla olur ve öğrenenler arasında bir işbirliğinin oluşturulmasını zorlamaz. İnternetin gelişmesiyle binlerce hiperortam web de yayınlanmaya başlandı ve bu sayı giderek artmaktadır. Eğitim kurumları tarafından oluşturulan portallar ders ve programlardan oluşmakta ve sanal kampus hizmeti de sağlanmaktadır (Paquette, 2003). Online (Eş Zamanlı) Eğitim Eğitim Modeli Eş zamanlı eğitim, interneti, farklı ortamları ve hiper bağlantıları kullanır. Eş zamanlı eğitim çeşitli şekilde birbirinden uzak kullanıcı gruplar için bir eğitmen tarafından yönetilir ve uzaktakilerle etkileşim asenkron durumda yapılır yani katılımcıların aynı anda birbirleri karşısında olması gerekmez. Bundan dolayı katılımcılar kendi hızlarında ilerler, aralarında etkileşimde bulunur ve öğretmenin belirlediği seviyelerde öğretim materyalleri kullanılır. Her seviyede aktivite hızı ve paylaşılan içerik öğretmen tarafından yönetilir. Öğretmen, örneğin bir modüle zaman tahsisi yapabilir, işlem sırası verebilir ve sonraki modüle kadar bir içerik uzmanı ve danışmanı gibi hareket edebilir. Bu modelde teknolojik araçlar asenkron kullanılabilir. Bunlar haber grupları, e- posta ve dosya paylaşımı gibidir. Bu model, ağ ortamı kullanan eğitim kurumlarında (açık üniversiteler gibi), dünyanın bazı yerlerinde geleneksel sınıf eğitimlerine alternatif olarak kullanılmaktadır (Paquette, 2003). Uygulama Topluluğu Modeli Uygulama topluluğu eş zamanlı eğitim modeli gibi asenkron iletişim araçlarını kullanır ve bazen de gerçek zamanlı iletişim sınıfları gibi kullanılabilir. Bu modelin ana özelliği eğitim teknolojilerinin nasıl kullanılması gerektiği veya belli bir problemin çözümünde belli bir konu üzerine odaklanılması gibi grup veya grup üyelerinin kendi aralarında iletişim kurma ve tartışma özelliğini sağlamasıdır. Bu durumda eğitimci yoktur fakat bir yardımcı vardır. Genel bir kural olarak yardımcı, öğretmen gibi bilgili değildir, fakat verimli bir bilgi değişimi ve ortam için teknik ve kabiliyete sahiptir. Katılımcılar bilgi değiştirerek öğrenilen ve çeşitli durum ve senaryolara ait uygulamaları kıyaslarlar. Bir doküman sunucusu bilgi tabanının zenginleşmesine çok yardımcı olur. Bu araçları kullanarak takım halinde problem çözümü yapılabilir ve projeler yenilenerek gerekli bilgiler edinilir. Bu model geleneksel devam eden eğitime adapte edilebilir, öğretmenler, doktorlar ve mühendisler tarafından bilgi ve uygulama aktarımı için kullanılabilinir. Bu model üniversitelerin uzaktan eğitimlerinde ve bir uygulamanın görev çerçevesinde yönetilmesinde kullanılabilir (Paquette, 2003). Elektronik Performans Destek Sistemi (EPDS)Modeli Uygulama topluluğunda olduğu gibi Elektronik Performans Destek Sistemi (EPDS) de bir profesyonel göreve odaklanmıştır. Burada eğitim temel olarak bireyseldir. Profesyonel aktivitelere yakın bağlantıda oluşur. Aktivite süresince işte ilerlemek için eğitime ihtiyaç olabilir, işten sonra daha derin sorularla karşılaşabilir, hatta aktiviteden önce gereken ilave eğitim gerekli görülebilir. EPDS kurumun bilgisayarlarında kullanılır ve veri tabanı ile entegre çalışarak personele hizmet verir. Yönetici, içerik uzmanı ve yardımcı uzman personel eğitim bilgisayarlarının idamesine yardımlarını sağlarlar. Kullanıcı böylece anında bilgi edinerek iş başarımını sağlamaya çalışır. Bu özellikler EPDS yi dinamik yapar ve öğrenme ve iş yönetimi faaliyetlerinde kullanılmasını sağlar (Paquette, 2003). Modellerin Analizi Tablo-1: Ağ Temelli Öğrenme Modellerin Özellikleri. ~ 860 ~
Bu modeller istenen ve içerik özelliklerine göre kıyaslanırlar. Bazı özellikler esneklik, katılım yerinden bağımsızlık, zaman sınırlamaları, kaynak erişiminde bağımsızlık ve kendi ilerleme hızına göre değerlendirilirler. Diğer özellikler global veya yerel olarak bilgiye erişim, katılımcılar arası iş birliği, eğitim uzmanlarından destek, kullanım ve teknolojik çevrenin ekonomikliğidir. Modeller, iş ve eğitimin entegrasyonu, tekrar kullanabilirlik, eğitim ortamının idamesi, değerlendirilmesi ve eğitim süresi ile bilginin kalıcılığı konularında eğitimin etkinliğini yükseltmektir (Paquette, 2003). Tablo-1 de modellerin özellikleri belirtilmiştir. Modellere genel bakış Artı (+) işareti ile belirtilen özellik konusunda kuvvetli olduğunu, eksi (-) işareti zayıf olduğunu gösterir. Bu değerlendirmeler subjektiftir. Teknolojik sınıf, dağıtık sınıf ve eş zamanlı öğrenme eğitici merkezlidir. Geri kalan üç model esas olarak öğrenen merkezlidir. Teknolojik sınıf ve dağıtık öğrenme sınıfı, senkron, öğreneni öğreteni aynı anda istenen yerlerde bulunmasını gerektirir. Diğer dört model asenkron olup katılımcılar kendi aralarında veya seçtikleri kaynaklarla iletişime geçerler. Hiperortam bireysel eğitim ve performans destek sistemi otonom öğrenmeden yanadır. Diğer modeller katılımcılar arasında iletişim ve bazen de iş birliğinden yanadır. Uygulama topluluğu ve performans destek sistemi iş görevleri çerçevesine merkezleşmişlerdir. Diğerleri genel bilgi verici modellerdir. SONUÇ E-öğrenmenin gelişimi ve kullanılmaya başlanması günümüz eğitim dünyasında gereklilik haline gelmiştir. Bu bağlamda teknoloji ve pedagojinin beraber uyumlu kullanılması tekno-pedagoji olgusunu yaratmış ve farklı e- öğrenme modelleri ihtiyaçlara göre ortaya çıkmıştır. E-öğrenme ortamında, iletişim ağlarına bağımlı modeller, yüksek teknolojik sınıflar, dağıtık sınıflar, bağlantı ortamlı bireysel eğitim, online eğitim, uygulamalı grup modelleri ve performans değerlendirmeli model sistemler olarak sınıflandırılabilir. İleri teknoloji sınıfı, dağıtık sınıf ve online öğrenme eğitim modeli eğitici merkezlidir. Diğer üç model de öğrenen merkezlidir. İleri teknoloji sınıf modeli ve dağıtık sınıf modeli senkron modellerdir. Öğrenenlerin hazır oluşu gerekir ve eğitimciler planlanan yerlerdedir. Diğer dört model asenkrondur ve katılımcılar kendi aralarında iletişimde bulunur ve kaynakları paylaşırlar. Eğitimde istenen sonuçlara göre bu modellerin özellikleri değişiktir. Bazı özellikler esnek, zamandan, mekandan bağımsız ve kaynaklara erişme durumuna göre farklılık arz eder. Diğer özellikler bilgiye erişim, işbirliği ve ergonomik çalışma ortamıyla ilgilidir. ÖNERİLER E-öğrenme artık eğitim ve öğretim hayatımızı gün geçtikçe daha fazla etkilemektedir. E-öğrenme sistemi tasarlanırken kullanılan bilişim teknolojileri pedagojik olgularla beraber kullanılmalı, asıl gayret öğretimin etkinliğini arttırmadan yana olmalı buna karşın kullanılan teknolojiler araç olmalıdır. Güdülen amaçlara göre öğrenen merkezli sistemler için senkron modellerden ileri teknoloji sınıf modeli ve dağıtık sınıf modeli kullanılmalı, katılımcıların aralarında iletişim ve etkileşimin gerekli gerekli olduğu durumlarda bağlantı ortamlı bireysel eğitim modeli, online eğitim modeli, uygulamalı grup modeli ve performans değerlendirmeli asenkron modeller kullanılmalıdır. KAYNAKLAR Paquette, G. (2003).The e-learning challange. Instructional engineering in networked environments (pp.1-14). John Wiley and Sons, (2003). Clark,R, & Mayer, E.(2008). E-Learning,(pp.10-11). E-Learning and the Science of Instruction, John Wiley & Sons, 2nd Ed,(2008). Engelbrecht, E.(2003).A look at e-learning models: investigating their value for developing an e-learning strategy Bureau for Learning Development, Retrieved from http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.133.4962&rep=rep1&type=pdf ~ 861 ~