MALİYE POLİTİKALARI ANALİZ VE DEĞERLENDİRME MODELLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ EKONOMİK VE SEKTÖREL VERİ ANALİZİ SÖZLÜĞÜ 106G133

MALİYE POLİTİKALARI ANALİZ VE DEĞERLENDİRME MODELLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ EKONOMİK VE SEKTÖREL VERİ ANALİZİ SÖZLÜĞÜ 106G133

İçindekiler TÜRKİYE İÇİN HESAPLANABİLİR GENEL DENGE MODELİ SÖZLÜĞÜ... 3 SAĞLIKTA ÇIKTIYA DAYALI ÖDEME YÖNTEMİ SÖZLÜĞÜ... 4 TÜRKİYE DE SİGARA İLE MÜCADELE KAMPANYASININ... 7 FAYDA-MALİYET ANALİZİ VERİ SÖZLÜĞÜ... 7 ENERJİ FAYDA MALİYET ANALİZİ SÖZLÜĞÜ... 10

TÜRKİYE İÇİN HESAPLANABİLİR GENEL DENGE MODELİ SÖZLÜĞÜ Genel Denge Modeli: Tüm piyasaların, birbirleriyle etkileşim içerisinde olduğu ve eş zamanlı olarak çözülen bir denklem sistemi ile temsil edilen modellerdir. Model içerisinde fiziksel aktivite değerleri fiyatlar ile eş zamanlı, içsel olarak belirlenmekte böylelikle bir piyasada meydana gelen değişikliklerin ekonominin diğer aktörleri ve piyasaları üzerindeki etkilerini izlemek mümkün olmaktadır. İçsel Değişken: Modelde önceden tanımlanmış olan ancak değeri dışarıdan verilmeyerek, model çözümü sırasında diğer değişkenlere bağlı şekilde belirlenen değişkenlerdir. Dışsal Değişken: Modelde önceden tanımlanmış olan ve değeri dışarıdan verilen değişkenlerdir. Dışsal Şok: Modelde tanımlanmış olan ekonominin dışsal değişkenlerinde meydana gelerek modelin içsel değişkenleri üzerinde etkisi olacağı öngörülerek modele dışarıdan verilen değişikliklerdir. Kapama Kuralları: Genel denge modellerinde temel nedensellik ilişkilerini sağlayan, kamu dengesi, ödemeler dengesi ve yatırım-tasarruf dengesinde hangi değişkenlerin içsel, hangi değişkenlerin dışsal olacağını belirleyen makro ekonomik özdeşliklerdir. Statik Genel Denge Modeli: Temel alınan yıla göre kurulan statik model, o yıl için farklı kapama kuralları ve dışsal şoklar ya da araçlarla sonuçlar arasında farklı politika kararlarının etkisini ölçmek için kullanılan, istenilen zaman aralığında, her bir dönem için ayrı ayrı çözülen modellerdir. Yarı Dinamik Genel Denge Modeli: Her bir dönem için ayrı ayrı çözülen statik genel denge modellerindeki, parametrelerin, makro ve/veya mikro dışsal değişkenlerin dışsal ve içsel güncellenmesi dönemler arasındaki bağlantının sağlandığı ve orta vadeli çözüm aranan genel denge modelleridir. Dinamik Genel Denge Modeli: Dönemler arası bağlantının modelde içsel olarak oluşturulduğu belirli bir zaman aralığı için çözüm sunan modellerdir. Sosyal Hesaplar Matrisi: Milli hesaplar, kamu kesimi genel dengesi ve ödemeler dengesi gibi farklı muhasebe ve hesap işlemleriyle farklı kurum ve kuruluşlarca meydana getirilen ekonomik verileri aynı çerçevede birleştirerek uyumlaştıran bir veri tabanı ve hesap sistemidir. Mal ve Hizmet Piyasaları: Üretim faktörlerinin (işgücü, sermaye ve ara malları) kullanılarak, modelde tanılanmış olan üretim süreçleri sonucunda ortaya çıkan mal ve

hizmetlerin tüketiciler tarafından talep edildiği ve arz-talep dengesine göre fiyatlarının belirlendiği piyasalardır. İşgücü Piyasaları: Üretimin gerektirdiği işgücü girdisinin hanehalkları tarafından arz edildiği, firmalar tarafından talep edildiği ve bu arz-talep dengesi içerisinde ücretlerin oluştuğu piyasalardır. Kompozit Mallar: İthal edilen mallar ile iç piyasada üretilen malların ya da iç piyasada üretilen ve ihraç edilen malların bir araya gelmesiyle oluşan ve üretim sürecinde ara girdi olarak kullanılan mallardır. Katma Değer: Üretim faaliyetlerinde işgücü ve sermayenin bir araya gelerek oluşturduğu değerdir. Sürecin en son aşamasında toplulaştırılmış ara girdi ile birlikte nihai ürünü oluşturur. Tam İstihdam: Her bir işgücü kategorisindeki işgücü arzının bu kategorideki işgücü talebine eşit olması durumudur. Numeraire: Modeldeki ölçü birimidir. Bir kabul edilerek modeldeki tüm mal ve hizmetler ve üretim faktörleri buna göre değer alır. Hanehalkı: Modelde üretim faaliyetlerinin gerçekleştirilebilmesi için gereken girdilerden işgücünü ve sermayeyi kiralayan ve buradan elde ettiği gelirle tüketim ve tasarruf kararı veren aktörlerdir. Kurumlar: Modelde tarif edilmekte olan ekonomide Hanehalklarını da kapsayan yurtiçindeki, yurtdışındaki, kamu ve kamu dışı tüm aktörlerdir. SAĞLIKTA ÇIKTIYA DAYALI ÖDEME YÖNTEMİ SÖZLÜĞÜ

Çıktıya Dayalı Ödeme Yöntemi; Aile Hekimlerinin tanımlanacak çıktıları gerçekleştirme oranları doğrultusunda ücretlendirilmesi ya da performans primi ile ödüllendirilmesini sağlayan ödeme yöntemidir. Hizmet sunucuya yapılacak ödemeyi ölçümlenebilir çıktıların sağlanmasına şart koşan bir yöntemdir. Maaş; gerçekleştirilen bakım faaliyetlerine bakılmaksızın, hizmet sunuculara sıklıkla aylık bazda ve sabit olarak gerçekleştirilen bir ödeme yöntemidir. Muayene sayısının azaltılması amacıyla hastaların tedavi edilmemesi yoluyla hizmet maliyetlerinin ikinci basamağa kaymasına neden olmaktadır. Maaş yönteminde hizmet kalitesinin asgari düzeyde bile muhafaza edilmesine yönelik bir teşvik sağlanamamaktadır. Hizmet başı ödeme; sunulan hizmet miktarının hizmet için belirlenen liste fiyatı ile çarpılması sonucu hesaplanan bir ödeme yöntemidir. Hizmet başı ödeme bakım hizmetlerine ait aktivitelerin beklenenden fazla sunulması için doğrudan bir teşvik sağlamaktadır. Doktorları, mevcut hizmet başı ödeme planı ve buna bağlı ücretlendirme prensiplerinden hareketle, daha fazla sayıda hasta muayene etme, daha çok ve daha komplex tetkik ve müdahaleler isteme yada yapma konusunda teşvik etmektedir ki bu durum etkili ve uygun olmayan hizmet sunumuna sebep olabilmektedir. Hizmet başına ödemede, hizmet sunucu bakım maliyetleri konusunda risk taşımaz, bu konuda tüm riski ödeyen üstlenmektedir. Kişi başı ödeme; hizmet sunuculara belirli bir grup hasta yada tanımlanan bir nüfus grubuna gerekli sağlık hizmetlerini sunmaları karşılığında yapılan bir ödeme yöntemi olup, yaş ve cinsiyet gibi farklı parametreler temelinde farklılaşabilir. Genellikle nüfus bazlı hizmet sunumunu temel alan aile hekimliği uygulamalarında, sıklıkla bir yıllık periyod içinde, aile hekiminin listesine kayıtlı bireylere sunacağı hizmetler için gerçekleştirilen bir ödemedir. Hizmet başı ödemenin aksine, bakım hizmetlerine ait aktivitelerin sunulması için negatif bir teşvik sağlamakta, tek başına uygulandığında, doktorları listelerindeki bireyleri muhafaza edecek düzeyde bir aktivite ve kalite düzeyine teşvik etmektedir. Girdiye dayalı ödeme; genellikle hastanelere yapılacak ödemelerde sık kullanılan geleneksel ödeme yöntemlerden birisidir. Hastane yatak sayısı, çalışan personel sayısı vb. parametreler hizmet sunucuya yapılacak ödemelerde girdi anlamında kullanılmaktadır. Teşvik; Hizmet sunucu yada hizmeti alanlara yönelik finansal yada hizmet kazancı sağlama yöntemidir. Görev tahsisatı; Aile Hekimlerince kullanılan bazı kaynakların (personel, kira, elektrik, su, ısınma, kırtasiye vb. giderler) finansmanının sağlanması amacıyla ödenen parasal miktardır.

Parametre İl Ortalaması; Belirlenen parametreye ait çıktının il bazında gerçekleştirilme oranıdır. Yüzde olarak ifade edilir. Parametre Aile Hekimi Ortalaması; Belirlenen parametreye ait çıktının Aile Hekimince gerçekleştirilme oranıdır. Yüzde olarak ifade edilir. Kaba Performans Puanı; Parametre il ortalaması ile Aile Hekimi ortalaması arasındaki farkdır. Yüzde olarak ifade edilir. Performans Ayarlama Faktörü; Ödeyici kurum tarafından, tesbit edilen parametreye ait çıktının önem derecesini belirlemek amacıyla tanımlanan katsayıdır. Parametre Performans Puanı; Kaba performans puanı ile Performans ayarlama faktörünün çarpımı sonucunda elde edilen rakamdır. Koruyucu Hizmetler Performans Puanı; Koruyucu hizmetlere ait çıktıların elde edilme durumunu gösteren puandır. Poliklinik Hizmetleri Performans Puanı; Poliklinik hizmetlerine ait çıktıların elde edilme durumunu gösteren puandır. 2. Basamağa Sevk Performans Puanı; ikinci basamak sağlık kuruluşlarına yapılan sevklere ait çıktıların elde edilme durumunu gösteren puandır.

TÜRKİYE DE SİGARA İLE MÜCADELE KAMPANYASININ FAYDA-MALİYET ANALİZİ VERİ SÖZLÜĞÜ Bugünkü Değer (present value): Bugünkü değer, gelecekteki nakit akışlarının belirli bir iskonto oranıyla azaltılmasıyla elde edilen toplam değeridir. Çevresel Tütün Dumanı (ÇTD): ÇTD sigara içen bir kişi tarafından bulunulan ortama verilen, sigara içmeyen kişilerin de etkilendiği dumandır. Ekonomik Fayda-Maliyet analizi (EFMA): EFMA yaklaşımında maliyetler fırsat maliyeti olarak tanımlanır ve çoğunlukla ilgilenilen politika değişikliğinin toplumun geneli üzerindeki refah etkileri merak edildiği zaman kullanılır. Temel varsayım bireylerin kendi refahlarını ençoklamaya çalıştıkları ve rasyonel davrandıklarıdır. Ekonomik maliyetlerin çoğu üretim veya tüketimdeki dışsallıklardan veya bilgi eksikliği nedeniyle kararların yanlış verilmiş olmasından kaynaklanır. Bu yaklaşımda hem doğrudan ve dolaylı maliyetlerin, hem de elle tutulan (tangible) ve tutulmayan (intangible) maliyetlerin tamamı hesaba katılır. Ancak bu yaklaşımda maliyetlerin sadece beklenmeyen kısmı hesaba katılır; beklenen, bilinen kısmı dikkate alınmaz, çünkü bireylerin kararlarını verirken bilinen maliyetleri zaten hesaplarına dahil ettikleri varsayılır. (Lightwood ve diğerleri, 2000) Emekliliğe kadar kazanç: Her cinsiyet-yaş grubu için bir kişinin emeklilik yaşına kadar çalışması durumunda ortalama olarak elde edeceği gelir. Göreceli Ölüm Oranı: bkz. Tehlike Oranı GSYİH Bazlı Sosyal Maliyet Analizi (GSMA): GSMA yaklaşımında maliyet vazgeçilen (foregone) üretimin değeri olarak tanımlanmıştır. Bu yaklaşımda toplumun tamamı ele alınabileceği gibi, ekonominin bir sektörü veya kamu kesimi esas ilgi alanı olabilir. Bu yaklaşımın EFMA dan farkını açıklamak için şu örneği kullanabiliriz: Sigara nedeniyle beklenenden önce gerçekleşen bir ölümün ekonomik maliyeti, sigara içenin ölüm olasılığındaki beklenenin üstünde artışın yarattığı refah kaybı olarak tanımlanır. GSMA yaklaşımına göre maliyeti ise erken ölümün yarattığı üretim kaybıdır, beklenen ve beklenmeyen ayrımı yapılmadan toplam kayıp ölçülür. GSMA yaklaşımı elle tutulmayan (intangible) maliyetleri hesaba katmaz, mesela hastalık ve ölüm nedeniyle duyulan acının parasal maliyeti göz ardı edilir, sadece (aynen Milli Gelir hesabında olduğu gibi) piyasası olan işlemlerin maliyeti dikkate alınır. (Lightwood ve diğerleri, 2000) Harcamalara Bağlı Maliyet Analizi (HMA): HMA yaklaşımında söz konusu aktivitenin belli bir sektörde yarattığı doğrudan gelirler ve doğrudan giderler dikkate alınır; elle tutulamayan maliyetler ve fırsat maliyetleri hesaba katılmaz. Örneğin, sigara

kullanımının yarattığı hastalıkların hastaya ve çevresine verdiği psikolojik zarar veya hastanın yaşam kaybının ekonomik değeri hesaba katılmaz. Bu yaklaşımda sektör tanımı önemlidir. HMA yaklaşımında sektörler arası transfer ödemeleri hesaba katılırken sektörün kendi içindeki ödemeler hesaba katılmaz. Her iki tür transfer ödemesinin de ekonomik maliyet olarak sayılmayacağı, dolayısıyla EFMA açısından hesaba katılmayacağı zaten açıktır. (Lightwood ve diğerleri, 2000) Hayatın İstatistiksel Değeri (Value of Statistical Life (VSL)): Ortalama saatlik ücret ile hayat boyu çalışılan saat sayısının çarpımı olarak elde edilen, bir kişinin yaşam boyu ortalama gelirini gösteren değer. İnsidans Oranı: Bir olay (hastalık vb.)'ın belli bir nüfusta, belirli süre içindeki görülüş sayısı; sıklık. (Kocatürk U., Açıklamalı Tıp Terimleri Sözlüğü, 2000) İskonto Oranı (Discount Rate): İskonto oranı bugünkü değer hesaplamasında gelecekte gerçekleşecek nakit akışlarının azaltılmasında kullanılan, paranın zaman değerini yansıtan orandır. İşe devamsızlık nedeniyle üretim kaybı: Bir kişinin rahatsızlık vs. gibi bir nedenle işe devam edememesi durumunda kaybolan üretim değeri. Modelde bir günlük işgücü maliyeti olarak alınmıştır. Mortalite Maliyeti: Mortalite maliyeti her hastalık için bir yıl içinde meydana geleceği tahmin edilen ölümlerin ortalama ücrete sahip bir çalışanın emekliliğe kadar elde edeceği toplam gelir ile çarpımı olarak hesaplanmıştır. Mortalite Oranı: Belli bir nüfus içinde belli bir zaman sürecinde görülen ölümlerin binde olarak ifade edilen miktarı; ölüm oranı. (Kocatürk U., Açıklamalı Tıp Terimleri Sözlüğü, 2000) Ortalama Günlük İşgücü Maliyeti: Ortalama aylık işgücü maliyetinin 20 işgününe bölünmesi ile elde edilen değer. Ölüm Oranı: bkz. Mortalite Oranı Pasif Etkilenim: bkz. Pasif İçicilik Pasif İçicilik: Sigara içmeyen kişilerin çevresel tütün dumanından etkilenme durumu. Pasif Maruziyet: bkz. Pasif İçicilik

Sigara Bırakma Oranı: Sigarayı bırakma oranı, sigarayı bırakmış olanların sigara içmekte olanlar ve bırakmış olanların toplamına oranı olarak tanımlanmaktadır. Sigara İçme Oranı: Verilen bir cinsiyet-yaş grubu içinde sigara içen bireylerin oranı. Sigara İçme Prevalansı: bkz. Sigara İçme Oranı Sigara kullanım statüsüne bağlı insidans-mortalite oranları: Verilen bir cinsiyet-yaş grubu ve sigara içme durumu (içen-bırakmış-hiç içmemiş) için belirli bir hastalığın insidans-mortalite oranı. Tedavi Maliyeti: Tedavi maliyeti modelde her hastalık için bir yıl içinde oluşacağı tahmin edilen yeni vaka sayısı ile vaka başı maliyetlerin çarpımı olarak hesaplanmıştır. Tehlike Oranı (Hazard Ratio): Tehlike oranı modelde "göreli risk" olarak kabul edilmiştir. İki farklı grubun risklerinin (insidans/mortalite) oranı olarak hesaplanmıştır. Her cinsiyet-yaş grubu için sigara içmeyen grup referans olup göreli riski 1 kabul edilmiştir. Telafi Edici Ücret Farkları (compensating wage differentials) Teorisi: Bu teoriye göre tüm özellikleri aynı olan iki işten riski daha yüksek olan daha fazla ücret ödemelidir. Vaka başına Tedavi Maliyeti: Bir hastalık için oluşan her yeni vakanın maliyeti. Yaşam Yılının İstatistiksel Değeri (Value of Statistical Life Year (VSLY)): Hayatın istatistiksel değeri (VSL) üzerinden hesaplanan, bir yılda bir kişinin elde edeceği ortalama gelir.

ENERJİ FAYDA MALİYET ANALİZİ SÖZLÜĞÜ Asit Yağmurları: Sulfürdioksit (SO2) ve azotoksitler (NOx) havaya salındıklarında, nem ile birleştiklerinde asit oluşturarak yağmur ve kar ile yeryüzüne inmektedirler. Asit yağmurları orman ve su ekosistemlerini olumsuz etkilemekteyken, tarihi, kültürel, artistik yapıların yanı sıra, ev ve araba gibi kullandığımız eşya ve yapıların yıpranmasına neden olmaktadır. Aşağıdan-yukarıya modeller: Teknoloji-açık (technology-explicit) da denilen bu çok ayrıntılı modellerin temel özelliği enerji sektörlerine teker teker odaklanılmasıdır. Bu modellerde odaklanılan her bir enerji-kullanan teknoloji, girdilerinin, çıktılarının, birim maliyetlerinin ve diğer teknik ve ekonomik özelliklerinin detaylı serimiyle tanımlanır; her bir sektör birbirine girdileri ve çıktıları ile bağlanmış rasyonel dizilmiş teknolojiler toplamı olarak görülür. Birincil Enerji Kaynakları: Doğada herhangi bir dönüşüme ya da çevrime konu olmadan bulunan enerji kaynaklarıdır (Wikipedia, 21 Aralık 2010, http://en.wikipedia.org/wiki/primary_energy). Çevresel Faydalar: Ekonomik faaliyetlerin doğal çevre üzerinde oluşturduğu olumlu etkiler. Hali hazırda var olan negatif veya olumsuz etkilerin ortadan kaldırılması olumlu etki olarak sınıflandırılmaktadır. Çevresel Dışsallıklar: Bir ekonomideki oyuncuların asıl etkinliklerini yaparken doğal çevreye olan ikincil olumlu ya da olumsuz etkileridir. Dışsallık: Bir ekonomik faaliyetin, bu ekonomik faaliyetin dışında kalan aktörlerin refahlarını olumlu veya olumsuz etkilemesi durumudur. Doğrudan Fayda: Maddi ve ölçülebilen faydalara doğrudan fayda olarak adlandırılmaktadır. (Tokatoğlu, 2005). Dolaylı Fayda: Ölçülebilen veya ölçülemeyen olumlu dışsallıkları kapsamaktadır. Dönemsel Maliyetler: Sadece belli dönemlerde üstlenilmesi gereken maliyetlere denir. Enerjinin Toplumsal Üretim Maliyeti: Üretilen enerjinin, bu üretim dolayısıyla oluşan çevresel ve toplumsal dışsallıklar da dâhil tüm maliyetlerinin toplam parasal değeridir. Eskalasyon (escalation) Oranı: Söz konusu üretim için gerekli ham maddelerin fiyatlarındaki zaman içerisindeki artış oranı.

Etki Analizi: Bir projenin, politikanın, programın ya da olayın etkilerini analiz etmeye yarayan bir yöntemdir. Analiz, uygulama öncesinde ya da uygulama sonrasında yapılabilmektedir. Politikaların ya da projelerin düzenlemeye dönüştürülmesi sürecinde istenmeyen etkilerin azaltılmasına ve pozitif etkilerin artırılmasına katkıda bulunmaktadır (Ekici, 2006; Karaosmanoğlu, 2006). Fayda-Maliyet Oranı: Fayda Maliyet Analizinde bir projenin toplam parasal değerini özetleyen bir göstergedir. Parasal cinsten ifade edilen faydaların, yine parasal olarak ifade edilen maliyetlere oranıdır. Bütün fayda ve maliyetler şimdiki değerde ifade edilmelidir (Pogue, 2004). Fırsat Maliyeti: Bir sonuca götüren seçeneklerden birinde karar kılındığında, diğer seçenekleri seçmeyerek vazgeçilen (feda edilen) faydaların toplam değeri. İkinci aternatif seçeneğin değeri olarak da ifade edilmektedir. Fosil Yakıtlar: Yerkürenin oluşumundan bugüne kadar yeraltında oluşmuş ve birikmiş olan, tükenebilen, yakıt olarak kullanılan kaynaklardır. Geri Ödeme Süresi: Paranın zaman değerini dikkate almayan bir ölçüttür. Bu yaklaşıma göre, projeler ilk yatırım maliyetlerinin ne kadar süre içinde geri alınabileceğine göre sıralanırlar. Bu yaklaşım daha çok geleceğin belirsiz ve yatırımların çok riskli olduğu durumlarda tercih edilmektedir (İşgüden, 1980). Gömülü (sunk) Maliyetler: olmayan maliyetler Hali hazırda üstlenilmiş ve geri getirilmesi mümkün İç Getiri Oranı: Farklı yatırımların kârlılıklarını karşılaştırmak için kullanılan getiri oranıdır. Bu oranda, yatırımın maliyetleri, getirilerine eşitlenir; diğer bir ifadeyle, net şimdiki değerin sıfırlandığı orandır. Yüksek iç getiri oranı, yatırımın karlılığını gösterir (Pogue, 2004). İlk Maliyetler: Herhangi bir projenin ömrü boyunca gerçekleşecek tüm maliyetlerin projenin başlangıcında sarf edilen miktarı. İskonto (discount) Oranı: Zaman içerisinde gerçekleşecek olan gelir ve gider akımlarının bugüne karşılık gelen değerlerinin hesaplanmasında (bugüne indirgenmesinde) kullanılan orana denir. İşletim Maliyetleri: Bir işin ya da projenin yürütülürken meydana gelen maliyetlerin tümüne denir. Sabit ve değişken maliyetler olmak üzere iki gruba ayrılır.

İşletme Hakkı Devri: Kamu iktisadi teşebbüslerinin müessese, işletme, bağlı ortaklıklarına ve benzerlerine ait tesislerin belirli süre ve şartlar dâhilinde gerçek ve tüzel kişiler tarafından işletilmesi ve varsa mamullerinin pazarlama ve dağıtımının yapılması hakkının devrini ifade etmektedir. Mülkiyet devri söz konusu olmamakla birlikte işletme ve yönetim hakları doğrudan bir bedel karşılığı devredilmektedir (Kilci, 1994, http://ekutup.dpt.gov. tr/kit/kilcim/ozelles.pdf). Karbon Dioksit Eşdeğeri: Her bir sera gazının küresel ısınmaya katkı potansiyeli, atmosferde kalış sürelerine bağlı olarak, farklı seviyelerdedir. Bu gazların emisyonlarının birbirleri ile karşılaştırılabilmelerini sağlamak amacı ile etkileri karbondioksit biriminden ifade edilmektedir. Kaynağın Ekonomik Değeri: Bir kaynağın kullanım, potansiyel ve kullanım dışı değerlerinin toplamıdır. Kullanım değeri, tüketim ve tüketim dışı kullanımları ile ortaya çıkan değerdir. Gelecekte kullanım opsiyonunun var olmasının değeri ise potansiyel değeri oluşturur. Kaynağın kullanılmamasına rağmen sadece var olmasından elde edilen değere ise kullanım dışı değer olarak adlandırılır. (Tietenberg, 2006). Maliyet-Etkinliği Analizi: Faydaların parasallaştırılamadığı durumlarda kısıtlı kaynakların en etkin yolla kullanımını tanımlamaya yarayan bir tekniktir. Fayda-maliyet analizine kıyasla daha sınırlı analiz imkânı sunan bu teknikte belirlenmiş bir amaca/faydaya ulaşmak için mevcut olasılıkların maliyetleri karşılaştırılır. Her bir olasılığın dolaylı ve dolaysız tüm maliyetleri göz önüne alınarak birim fayda başına maliyeti hesaplanır ve birim fayda başına toplam maliyeti en düşük olan seçilir. (Ekici, 2006; Karaosmanoğlu, 2006; Güven v.d., 2008; http://cevre.terimleri.com/maliyet_etkinligi_analizi.html) Marjinal Maliyetler: Bir birim daha mal ya da hizmet üretilmesinin toplam maliyet üzerinde meydana getirdiği artışa denir. MegaWatt (MW): Watt ın bir milyon katıdır. Santrallerin üretim kapasitesi bu birim ile ifade edilir (Wikipedia, 21 Aralık 2010, http://en.wikipedia.org/wiki/megawatt#multiples). Melez (hibrid) Modeller: Hem yukarıdan-aşağıya hem de aşağıdan-yukarıya öğeler içeren modellerdir. Net Şimdiki Değer: Net şimdiki değer, nakit girişlerinin şimdiki değerinden nakit çıkışlarının şimdiki değerinin çıkarılması ile bulunur. Net şimdiki değerin pozitif ve yüksek olması istenir (Khan, 1993).

Net Toplumsal Yarar Akımı: Proje/program/politika ufkundaki her bir dönemin parasallaştırılmış toplumsal faydalarının toplamıyla toplumsal maliyetlerinin toplamının farklarından oluşan akım (dizi). Otoprodüktör: Esas olarak kendi elektrik enerjisi ihtiyacını karşılamak üzere elektrik üretimi ile iştigal eden tüzel kişidir (20/2/2001 tarihli 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu, Madde 1). Özel Elektrik Üreticileri: Sahip oldukları, finansal kiralama yoluyla edindikleri veya işletme hakkını devraldıkları üretim tesisi ya da tesislerinde elektrik enerjisi üretimi ve satışı ile iştigal eden özel hukuk hükümlerine tabi tüzel kişilerdir (20/2/2001 tarihli 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu, Madde 2). RETScreen: Ücretsiz, bir çok dilde komut ve destek dosyaları olan, özellikle yenilenebilir enerji ve enerji verimliliği projelerinin fizibilite öncesi çalışmalarının maliyetini düşürmek için Kanada Doğal Kaynaklar Bakanlığınca yaptırılmış bir enerji proje değerlendirme yazılımıdır; çeşitli enerji verimliliği ve yenilenebilir enerji teknolojilerinin üretim ve tasarruflarını, yaşam çevrim maliyetlerini, emisyon azaltımlarını, finansal yapılabilirliklerini ve risklerini hesaplar. (http://www.retscreen.net) Sabit Maliyetler: Üretilen mal ya da hizmetin üretim seviyesinden bağımsız olarak ortaya çıkan maliyetlerdir. Senaryo: Olası demografik ve iktisadi koşullar kümesidir (http://www.konsult.leeds.ac.uk/public/level1/sec17/index.htm). Sera Gazları: Yeryüzüne gelen ve tekrar uzaya yansıyan ısıyı tutarak yeryüzünün ısınmasına neden olan gazlardır. Metan, Karbondioksit, Azotoksit, Halokarbonlar (Hidrofluorokarbonlar, Perfluorokarbonlar, Sülfürheksafluorit). Sosyal Fayda-Maliyet Analizi (SFMA) Yöntemi: 1844 yılında Dupuit (1952) tarafından teorik temelleri atılan Fayda-maliyet analizi, bir projenin, programın ya da politikanın toplumun bütün üyeleri üzerindeki etkilerinin tamamının parasal değerinin ölçülmeye çalışıldığı bir proje değerlendirme metodudur. Fayda-Maliyet analizinin (FMA) geçmişi, 1808 de ABD nin su projelerinin faydalarını ve maliyetlerini belirlemesine kadar dayanmaktadır. Ancak, 1930 larda iktisadın modern aracı olarak yükselişe geçtiği görülmektedir (Boardman v.d., 2006; Ergen, 2008; İşgüden, 1980; http://www.ridgway.co.nz/files/cba-energy.pdf). Sosyo-ekonomik Faydalar: Demografik, istihdam, eğitim, mali, sağlık gibi sosyal ve ekonomik alanlarda oluşan faydalardır.

Sosyo-ekonomik Maliyetler: Söz konusu yatırımın ya da işin istihdam, halk sağlığı, demografi gibi alanlarda sebep olduğu maliyetlerdir. Şalt Sahası: Transformatörler kullanılarak gerilimin yüksek formdan alçak veya ters forma dönüştürüldüğü elektrik üretim, iletim ve dağıtım sisteminin bir alt istasyonudur. Elektrik, üretim santrali ve müşteriler arasındaki birkaç istasyonda akabilir ve gerilim birkaç adımda değişebilir. (Wikipedia, 20 Aralık 2010, http://tr.wikipedia.org/wiki/şalt_sahası) Şimdiki Değer: Paranın zaman değerini ya da yatırım riski gibi diğer etmenleri yansıtmak için gelecek ödemelerin değerinin iskonto edilmesidir (Khan, 1993). Tahkim: Taraflar arasında çıkan uyuşmazlıkların devletin resmi yargı organları yerine, kendileri tarafından belirlenen hakemlerce çözümlendiği bir uyuşmazlık çözüm yöntemidir. Kimi görüşlere göre bir alternatif uyuşmazlık çözümü yöntemi olan tahkim, kimilerine göre doğrudan yargısal bir faaliyettir. (Wikipedia, 20 Aralık 2010, http://tr.wikipedia.org/wiki/tahkim) Toplumsal Sürdürülebilirlik Göstergeleri (ölçütleri): Bir proje/program/politikanın, çevresel ve toplumsal dışsallıklarını da hesaba katarak ilgili toplumun sahip olduğu kaynaklar ve bunların kullanımları bakımından, kuşaklar arası adaleti de gözeterek, uygulanabilirliğini ölçmeye yarayan göstergelerdir. Watt: Enerji dönüşümü oranını ölçen uluslararası standart güç birimidir. Buhar makinesi mucidi James Watt'ın katkısına izafeten Uluslararası Birimler Sisteminde güç birimi olarak kabul edilmiştir (Wikipedia, 21 Aralık 2010, http://en.wikipedia.org/wiki/megawatt#multiples). Yan Hizmetler: Şebekenin güvenli bir biçimde işletiminin temini için ihtiyaç duyulan ve üretim yapan üniteler ile bazı iletim teçhizatlarınca sağlanması gerekli olan destek hizmetleridir. (Tör, Osman B., 2008,TOBB-ETÜ, Maliye Bakanlığı, KAMAG 106G133 Projesi, Yan Hizmetler Sunumu, s. 3) Yenilenebilir Enerji: Doğal süreçlerle kendilerini tekrar üreterek doğada sürekli var olan kaynaklardan üretilen enerjidir. (Ör: Güneş, rüzgâr, akarsu, gel-git, dalga enerjileri) Yukarıdan-aşağıya Modeller: Bu modellerde bütün bir ekonomi görece az sayıda değişken ve denklemle açıklanır. Denklemler, ekonominin genelinden (yukarıdan) başlayarak sektörlere, alt-sektörlere ve işletmelere (aşağıya) doğru kurulur.