21 OCAK-MART DÖNEM BANKA KRED LER E M ANKET Doç.Dr.Mehmet Emin Altundemir 1 Sakarya Akademik Dan man nin 21 y ilk çeyrek verileri, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas (TCMB) taraf ndan 1 Nisan 21 tarihinde yay mland., ekonomik büyümenin finansman nda önemli bir görev üstlenen banka kredilerindeki e ilimlerin izlenmesi amac yla üçer ayl k periyotlarla haz rlanmaktad r. Bu anket ile kredi arz etkileyen ko ullarda gerçekle mi ve gerçekle mesi beklenen de imler, bu de imlerde rolü oldu u dü ünülen faktörler ve kredi talebinin izlenmesi hedeflenmektedir. Sektör toplam kredilerinin yakla k yüzde 8 ini sa layan ve toplam içinde en yüksek paya sahip ilk 1 bankaya gönderilerek uygulanan ankette yer alan bankalar n biri kamu, dokuzu özel, be i ise yabanc sermayeli bankad r. Ankette, i letmelere kulland lan krediler ve bireysel krediler için ayr ayr olmak üzere, öncelikle kredi standartlar n, kredi ko ul ve kurallar n ve kredi talebinin geçmi aydaki de im yönü sorulmaktad r. Bunun ard ndan ise bu de imi etkileyen faktörlerin önem derecesinin belirtilmesi istenmektedir. Faktörler irdelendikten sonra bankalara, ayn göstergelerin de im yönlerine ili kin gelecek üç ay kapsayan beklentileri sorulmaktad r. Bankalardan al nan yan tlar analize a rl kland rma yöntemi ile dâhil edilmektedir. A rl klar, bankalar n belirli kredi türlerindeki piyasa paylar na göre hesaplanmaktad r. Yukar da özetlenen yöntem çerçevesinde gerçekle tirilen nin Ocak-Mart 21 dönemine ili kin aç klanan sonuçlar, 21 y ilk çeyrekteki gerçekle meleri ve 21 y ikinci çeyre ine ili kin beklentileri içermektedir. Buna göre Ocak-Mart 21 döneminde, bankalar n i letmelere verilen kredilerde ve bireysel kredilerde standartlar s rl ölçüde la rd, konut ve ta t kredilerinde ise bir miktar gev etti i görülmektedir. 21 y ikinci çeyre inde i letmelere kulland lan kredilerdeki la rman n devam edece i, bireysel kredilerden konut ve ta t kredilerinde standartlar n temelde ayn kalaca ve di er bireysel kredilerde ise gev etilece i beklenmektedir. Bunun yan s ra letmelerin banka kredilerine olan talebi daralm, konut ve di er bireysel kredilere olan talep artm, ta t kredilerinde ise azalm r. Bankalar n fon sa lama imkânlar na bak ld nda ise yurt içi fonlama ko ullar n önceki çeyrekte oldu u gibi la ld görülmektedir. 214 y son çeyre inde gev etilen yurt d fonlama ko ullar ise gerek fonlama maliyeti gerekse de di er ko ul ve kurallar n etkisiyle 21 y ilk çeyre inde s la lm r. 1 Sakarya Üniversitesi BF Ö retim Üyesi Cep: 6 627 33 e-posta: altundemir@sakarya.edu.tr 1
21 OCAK-MART DÖNEM BANKA KRED LER ANKET 212 y ilk çeyre inden bu yana i letmelere kulland lan kredi türünde beklentiler ile gerçekle melerin genellikle ayn yönlü oldu u ancak s la rma beklenen baz dönemlerde gerçekle menin gev etme yönünde oldu u da gözlenmi tir. 21 y ilk çeyre inde bankalar n genel olarak i letmelere kulland lan kredilere uygulanan standartlar s la rd görülmektedir. Bu s la rmada esas olarak genel ekonomik faaliyetlere ili kin beklentiler ve risk alg na ili kin faktörler etkili olmu tur. Bununla birlikte bankalar, 21 y ilk çeyre inde di er bankalar n rekabetinin standartlar üzerinde gev etici etki yaratt belirtmi tir. Tablo 1: Genel olarak i letmelere verilen kredilere uygulanan standartlarda de im bildiren bankalar n net yüzde oranlar (> = Gev etme; < = S la rma) 212 213 214 21 Mar Haz Eyl Ara Mar Haz Eyl Ara Mar Haz Eyl Ara Mar GEÇEN ÜÇ AYDA Çok s la ld Biraz s la ld 12 12 37 13 7 1 17 3 Temelde ayn kald 74 88 63 87 1 97 1 9 93 8 1 83 97 Biraz gev etildi 14 3 14 Çok gev etildi Gerçekle en Net De im % (*) 1-12 -37-13 3 - -7 13-17 -3 Yan tlayan Banka Adedi 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 GELECEK ÜÇ AYDA Çok s la lacak Biraz s la lacak 4 11 1 1 21 1 1 4 2 2 1 Temelde ayn kalacak 96 89 99 98 84 76 84 8 9 86 98 98 9 Biraz gev etilecek 1 16 3 1 1 1 14 Çok gev etilecek Beklenen Net De im % (*) -4-11 -1 16-18 -1-14 -39 14-2 -2-1 Yan tlayan Banka Adedi 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 (*) Net De im Yüzdesi: (Biraz Gev etme+çok Gev etme)-(biraz S la rma+çok S la rma) Not: Tabloda rakam format n ondal ks z al nm olmas nedeniyle, oranlar toplam 1 'den farkl olabilmektedir. 2
ekil 1, bankalar n genel olarak i letmelere verilen kredilere uygulad klar standartlar la rd göstermektedir. Çizgi grafikte gerçekle me söz konusu dönemde standartlarda meydana gelen de imi ifade ederken beklenti ise ayn dönem için bankalar n bekledi i de imi ifade etmektedir. ekil 1: Genel olarak i letmelere verilen kredilere uygulanan standartlarda de im bildiren bankalar n net yüzde oranlar (> = Gev etme; < = S la rma) ve standartlar etkileyen faktörler 21-1 Döneminde Standartlar Etkileyen Faktörler (Net De im Yüzdeleri) (>; Gev etici Etki; <; S la Etki) 1 1 1 - - -1-1 -1-2 212-1 212-2 212-3 212-4 213-1 213-2 213-3 213-4 214-1 214-2 214-3 214-4 21-1 -2-3 Gerçekle me Beklenti -3 2 2 1 1 - -1-1 -2-2 Standartlar Etkileyen Faktörler (Net De im Yüzdeleri) (>; Gev etici Etki; <; S la Etki) 214-2 214-3 214-4 Sermaye Yeterlili i ile lgili K tlar Para ve Tahvil Piyas na Eri im Olana Bankan n Likidite Pozisyonu Di er Bankalar n Rekabeti Banka D Mali Kesimin Rekabeti Piyasa Finansman Kaynakl Rekabet Genel Ekonomik Faaliyetlere li kin Beklentiler Endüstri ya da Firmalara li kin Görünüm Talep Edilen Teminatlara li kin Riskler 3
letmelere verilen kredilere uygulanan kredi ko ul ve kurallar na bak ld nda, bankalar n daha riskli olarak de erlendirdi i krediler üzerinden ald klar kar marjlar art rmaya devam etti i, vade ko ullar, kredi ya da kredi limitinin büyüklü üne ili kin ko ullar ve kredi sözle mesi özel ko ullar gev etti i görülmektedir (Tablo 2). Tablo 2: letmelere verilen krediler: ko ullar ve kurallar Net de im FAKTÖRLER 214-2 214-3 214-4 21-1 A- F YAT Ortalama Krediler Üzerindeki Kâr Marj * 1 22 1-2 Daha Riskli Krediler Üzerindeki Kâr Marj * -34 16-17 -22 B- D ER DURUM VE ARTLAR Faiz D nda Al nan Ücret ve Komisyonlar -31-1 -2 Teminat htiyac - 12-2 -2 Kredi Sözle mesi Özel Ko ullar 2 Vade 9 16-4 23 Kredi ya da Kredi Limitinin Büyüklü ü 1 21-2 19 Net De im Yüzdesi:(Biraz Gev etme+çok Gev etme)-(biraz S la rma+çok S la rma) Not: Tabloda rakam format n ondal ks z al nm olmas nedeniyle, oranlar toplam 1 'den farkl olabilmektedir. * (marj art ld =ko ul s la ld, marj azalt ld =ko ul gev etildi) 21 y ilk çeyre inde genel olarak i letmelerin banka kredilerine olan talebinin bir önceki çeyre e k yasla darald görülmektedir. Bankalar, kredi talebindeki daralman n temelinde sabit yat mlar ile di er bankalardan al nan kredilerin yatt belirtmi tir. Bununla birlikte stok art ve i letme sermayesi gereksinimi ile borcun yeniden yap land lmas ve sat lar n pe in al mlarda uygulad iskonto ve kolayl klar n talebi art yönde etkisi oldu u da ifade edilmi tir. 21 y n ikinci çeyre inde kredi talebindeki daralman n devam edece i beklenmektedir. Bireysel kredilere uygulanan standartlar n de imi incelendi inde, konut ve ta t kredilerinde standartlar n gev etildi i, di er bireysel kredilere uygulanan standartlar n ise s la ld gözlenmi tir. Konut kredilerindeki standartlar n gev etilmesi esas olarak banka d mali kesimin rekabeti olarak belirtilmi tir. Ta t kredilerindeki standartlar n gev etilmesi ise fon maliyetleri ve bilanço k tlamalar ile rekabet bask na ili kin faktörler kaynakl olmu tur. Di er bireysel kredilerde, bankalar n rekabeti ile fon maliyetleri ve bilanço k tlamalar gev etici yönde etki etse de, tüketicilerin kredi itibar ve genel ekonomik faaliyetlere ili kin beklentiler standartlar n s la lmas sonucunun do mas na neden olmu tur. 21 y ikinci çeyre ine ili kin beklentilerin, konut ve ta t kredilerine uygulanan standartlar n esas olarak de meyece i ve di er bireysel kredilere uygulanan standartlar n ise gev etilece i yönünde oldu u görülmektedir. Bankalar, 21 y ilk çeyre inde bireysel kredilere uygulanan ko ul ve kurallar ayn rakmay tercih etmi tir. 4
ekil 2: Bireysel kredi talebinde de im bildiren bankalar n net yüzde oranlar (> = Artt ; < = Azald ) 1 Ta t Konut Di er - -1 212-1 212-2 212-3 212-4 213-1 213-2 213-3 213-4 214-1 214-2 214-3 214-4 21-1 21-1 Döneminde Kredi talebini Etkileyen Faktörler (Net De im Yüzdeleri) (>; Art Etki; <; Azalt Etki) 3 3 Konut kredileri 4 31 3 Ta t kredileri 4 3 Di er bireysel krediler 2 2 2 1 2 1 1 6 1 1-1 -2-3 -14-23 -23-23 -1-2 -3-1 -16-9 Konut piyasas na ili kin beklentiler Ta t piyasas na ili kin beklentiler Bireysel Tasarruflar Di er Bankalardan Sa lanan Krediler Di er Finansman Kaynaklar Dayan kl Tüketim Mallar na Yap lan Harcama Tüketici Güveni Bireysel Tasarruflar Di er Bankalardan Sa lanan Krediler Krediler Üzerindeki Vergi vb. Yükler 21 y ilk çeyre i itibar yla konut ve di er bireysel kredilere olan talepte art ya and tespit edilmi tir. Ta t kredilerine olan talep ise azalm r. Konut piyasas na ili kin beklentiler, konut kredilerine olan talebin artmas n ard ndaki temel neden olarak gösterilmi tir. Ta t kredilerine olan talebin azalmas ise beklentilerin ve alternatif finansman
kullan ndaki talebin azalt etkisinden kaynaklanm r. Di er bireysel kredilere olan talepteki art a, dayan kl tüketim mallar na yap lan harcama ve di er bankalardan sa lanan kredilerin art etkisi kaynakl k etmi tir. 21 y ikinci çeyre ine ili kin beklentiler, konut ve ta t kredilerine olan talebin gerilemesi, di er bireysel kredilere olan talebin ise artmaya devam edece i yönündedir. Son olarak bankalar n fonlama ko ullar incelemek gerekirse, yurt içi fonlama ko ullar n 21 y n ilk çeyre inde s la ld görülmektedir. Yurt d fonlama ko ullar ise beklentilere paralel olarak fonlama maliyeti ve di er ko ul ve kurallar n etkisiyle 21 y ilk çeyre inde s la lm r. 21 y ikinci çeyre e ili kin beklentiler de yurt içi ve yurt d fonlama ko ullar ndaki s la rman n devam edece i yönündedir ( ekil 3). ekil 3: Fonlama ko ullar nda de im bildiren bankalar n net yüzde oranlar (> = Gev eme; < = la ma) 1 Yurt çi Fonlama Ko ullar 7 1 Yurt D Fonlama Ko ullar - -1 7-11 -1-8 -3-43 -43-4 -3-3 43 38-27 2-36 -37-67 - -1 41 16-1 -13 36 3 7-17 -19-29 -4-73 1-43 4-21 -29-44 213-1 213-2 213-3 213-4 214-1 214-2 214-3 214-4 21-1 213-1 213-2 213-3 213-4 214-1 214-2 214-3 214-4 21-1 Gerçekle me Beklenti Gerçekle me Beklenti 6