TEİAŞ TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 380 kv Cizre Kızıltepe Enerji İletim Hattı ÇED Başvuru Dosyası MARDİN İLİ MERKEZ, KIZILTEPE, YEŞİLLİ, ÖMERLİ, NUSAYBİN, MİDYAT İLÇELERİ İLE ŞIRNAK İLİ İDİL VE CİZRE İLÇELERİ ANKARA AĞUSTOS 2013
Proje Sahibinin Adı Türkiye Elektrik İletim A.Ş. Genel Müdürlüğü Adresi Nasuh Akar Mah. Türkocağı Cad. No:2 06520 Çankaya/ANKARA Telefon ve Faks Numaraları Tel : 0 (312) 203 86 11 Faks : 0 (312) 203 87 17 Projenin Adı 380 kv Cizre - Kızıltepe Enerji İletim Hattı Projenin Bedeli 44.500.000 TL Proje için Seçilen Yerin Açık Adresi Mardin İli Merkez, Kızıltepe, Yeşilli, Ömerli, Nusaybin, Midyat İlçeleri İle Şırnak İli İdil ve Cizre İlçeleri Raporu Hazırlayan Kuruluşun Adı TEİAŞ Genel Müdürlüğü Yeterlilik Belge No:179 Veriliş Tarihi:30.12.2012 Adresi Nasuh Akar Mah. Türkocağı Cad. No:2 06520 Çankaya/ANKARA Telefon ve Faks Numaraları Tel : 0 (312) 203 86 11 Faks : 0 (312) 203 87 17 Rapor Sunum Tarihi Karar No ve Tarihi Ağustos 2013 i
Proje Koordinatları UTM ZONE :35 DOM:39 WGS84 ZONE:35 Nokta_No Y (Sağa m) X (Yukarı m) ENLEM (DERECE) BOYLAM (DERECE) Nokta Adı Eski Y Eski X Yeni Y Yeni X CS.1 778929,712 4137195,513 37,33897395 42,14835550 CS.2 772459,378 4137506,790 37,34369600 42,07553471 CS.3 767330,566 4137311,286 37,34342669 42,01764402 CS.4 760797,671 4137248,104 37,34471545 41,94396814 CS.5 755844,930 4138574,513 37,35803370 41,88858339 CS.6 751817,026 4138477,162 37,35825878 41,84312537 CS.7 747052,903 4135069,871 37,32886337 41,78825981 CS.8 735701,967 4133691,351 37,31940018 41,65984355 CS.9 709090,203 4131769,172 37,30845760 41,35924185 CS.10 692577,624 4131860,933 37,31285141 41,17307578 CS.11 685876,049 4131416,591 37,31021324 41,09739004 CS.12 682991,183 4130804,893 37,30527553 41,06470649 CS.13 676876,499 4130662,077 37,30517241 40,99571882 CS.14 666002,298 4129979,842 37,30103148 40,87293326 CS.15 659803,098 4129574,332 37,29846422 40,80293533 CS.16 654570,521 4129432,257 37,29806869 40,74389603 CS.17 651868,946 4130075,641 37,30431051 40,71356041 CS.18 648479,894 4130141,662 37,30545279 40,67534953 CS.19 647734,009 4129647,454 37,30111886 40,66683841 CS.20 645620,466 4125404,395 37,26322211 40,64216989 CS.21 645296,004 4123455,221 37,24571053 40,63813188 CS.22 645243,753 4123394,845 37,24517468 40,63753123 ii
İÇİNDEKİLER iii Sayfa No BÖLÜM I: PROJENİN TANIMI VE AMACI... 2 I.1 Proje Konusu, Yatırımın Tanımı, Ömrü, Hizmet Amaçları, Önem ve Gerekliliği,... 2 I.2 Projenin Fiziksel Özelliklerinin, İnşaat Ve İşletme Safhalarında Kullanılacak Arazi Miktarı Ve Arazinin Tanımlanması.... 4 I.3. Önerilen Projeden Kaynaklanabilecek Önemli Çevresel Etkilerin Genel Olarak Açıklanması (Su, Hava, Toprak Kirliliği, Gürültü, Titreşim, Işık, Isı, Radyasyon Vb.). 6 I.3.1. İnşaat ve İşletme Aşamasında Gerekli Olan Su İhtiyacının Nereden Temin Edileceği ve Oluşan Atık Suyun Bertaraf Sistemi... 6 I.3.2. Katı Atık... 7 I.3.3. Hafriyat ve Hava Kalitesine Etkiler... 8 I.3.4. Gürültü... 8 I.3.5 EMA (Elektromanyetik Alan)... 8 I.3.6 Tehlikeli Atık, Tıbbi Atık, Atık Pil ve Akümülatörler... 8 I.4. Yatırımcı Tarafından Araştırılan Ana Alternatiflerin Bir Özeti Ve Seçilen Yerin Seçiliş Nedenlerinin Belirtilmesi... 9 BÖLÜM II: PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KONUMU... 11 II.1. Proje Yeri ve Alternatif Alanların Mevkii, Koordinatları, Yeri Tanıtıcı Bilgiler.... 11 BÖLÜM III: PROJE YERİ VE ETKİ ALANININ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİ... 14 III.1. Önerilen Proje Nedeniyle Kirlenmesi Muhtemel Olan Çevrenin; Nüfus, Fauna, Flora, Jeolojik ve Hidrojeolojik Özellikler, Doğal Afet Durumu, Toprak, Su, Hava (Atmosferik Koşullar) İklimsel Faktörler, Mülkiyet Durumu, Mimari ve Arkeolojik Miras, Peyzaj Özellikleri, Arazi Kullanım Durumu, Hassasiyet Derecesi (EK-V Deki Duyarlı Yöreler Listesi de Dikkate Alınarak) ve Yukarıdaki Faktörlerden Birbiri Arasındaki İlişkileri de İçerecek Şekilde Açıklanması... 14 III.1.1. Nüfus... 14 III.1.2. Flora ve Fauna... 14 III.1.3 Jeolojik ve Hidrojeolojik Özellikler ile Doğal Afet Durumu... 15 III.1.4. Meteorolojik Durum ve İklimsel Özellikleri... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. III.1.5. Arazi Kullanım Durumu ve Toprak Özellikleri... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. III.1.6 Mülkiyet Durumu... 23 III.1.7 Mimari ve Arkeolojik Miras... 23 III.1.8 Proje Alanının Hassasiyet Derecesi... 23 BÖLÜM IV: PROJENİN ÖNEMLİ ÇEVRESEL ETKİLERİ VE ALINACAK ÖNLEMLER... 25 IV.1. Önerilen Projenin Aşağıda Belirtilen Hususlardan Kaynaklanması Olası Etkilerinin Tanıtımı. (Bu Tanıtım Kısa, Orta, Uzun Vadeli, Sürekli, Geçici ve Olumlu Olumsuz Etkileri İçermelidir.)... 25 IV.1.1. Proje İçin Kullanılacak Alan... 25 IV.1.2. Doğal Kaynakların Kullanımı... 26 IV.1.3. Kirleticilerin Miktarı, (Atmosferik Koşullar İle Kirleticilerin Etkileşimi) Çevreye Rahatsızlık Verebilecek Olası Sorunların Açıklanması ve Atıkların Minimizasyonu. 26 IV.1.3.1. Atıksu... 26 IV.1.3.2. Katı Atık... 27 IV.1.3.3. Hava Kirliliği... 28 IV.1.3.4. Gürültü... 29 IV.1.3.5. EMA (Elektromanyetik Alan)... 36 IV.1.3.6. Hafriyat... 39 IV.2. Yatırımın Çevreye Olan Etkilerinin Değerlendirilmesinde Kullanılacak Tahmin Yöntemlerinin Genel Tanıtımı,... 40 IV.3. Çevreye Olabilecek Olumsuz Etkilerin Azaltılması İçin Alınması Düşünülen Önlemlerin Tanıtımı.... 40 BÖLÜM V: HALKIN KATILIMI... 46
V.1. Projeden Etkilenmesi Olası Halkın Belirlenmesi Ve Halkın Görüşlerinin ÇED Çalışmasına Yansıtılması İçin Önerilen Yöntemler,... 46 V.2 Görüşlerine Başvurulması Öngörülen Diğer Taraflar,... 46 V.3 Bu Konuda Verebileceği Diğer Bilgi ve Belgeler,... 46 BÖLÜM VI: YUKARIDA VERİLEN BAŞLIKLARA GÖRE TEMİN EDİLEN BİLGİLERİN TEKNİK OLMAYAN BİR ÖZETİ... 48 EKLER NOTLAR VE KAYNAKLAR PROJE TANITIM DOSYASINI HAZIRLAYANLARIN LİSTESİ iv
TABLOLAR DİZİNİ Sayfa No Tablo 1.1. EİH İş Zamanlama Tablosu...6 Tablo 2.1. EİH Güzergahına En Yakın Yerleşim Merkezleri ve Güzergaha Uzaklıkları...11 Tablo 3.1.Şırnak İli Kentsel Nüfus Kırsal Nüfus Dağılımı...14 Tablo 3.2. Mardin İli Kentsel Nüfus Kırsal Nüfus Dağılımı...14 Tablo 4.1. Toz Emisyonu Kütlesel Debi Hesaplamalarında Kullanılacak Emisyon Faktörleri...28 Tablo 4.2. EİH Alt Montaj Çalışmalarında Kullanılacak Makine ve Ekipmanların Özellikleri ( )...31 Tablo 4.3. EİH Alt Montaj Aşamasında Tüm Kaynaklardan Oluşacak Ses (Gürültü) Düzeylerinin Mesafelere Göre Dağılımı...32 Tablo 4.4.Üst Montaj Çalışmalarında Kullanılacak Makine Ve Ekipmanların Özellikleri...33 Tablo 4.5.Üst Montaj Aşamasında Tüm Kaynaklardan Oluşması Beklenen Ortalama Ses Basınç Seviyelerinin Mesafelere Göre Dağılımı...33 Tablo 4.6. Şantiye Alanı İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri,...34 Tablo 4.7. Yüksek Gerilimli Elektrik İletim Tesislerinden Kaynaklı Elektrik ve Manyetik Alanlar (Havai Hattın Tam Altında Yer Altı Hattının Tam Üstünde TM nin Çitinde Yaklaşık Ölçüm Aralığı)...35 Tablo 4.8. ÇGDYY Tablo-4 de Belirtilen Endüstriyel Tesisler İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri...35 Tablo 4.9. Kansere Sebebiyet Vermesi Muhtemel Faktörlerin Bağıl Riskleri,...37 Tablo 4.10. Elektrikli Ev Aletlerinin EMA Şiddetleri...37 Tablo 4.11. Frekens Bantlarındaki Elektrik, Manyetik ve Elektromanyetik Alanlar İçin Limit Değerler...38 Tablo 4.12. 50/60 Hz. Elektrik ve Manyetik Alanlar İçin Sınır Değerler...38 Tablo 4.13. Yüksek Gerilimli Elektrik İletim Tesislerinden Kaynaklı Elektrik ve Manyetik Alanlar (Havai Hattın Tam Altında, Yer Altı Hattının Tam Üstünde, TM nin Çitinde Yaklaşık Ölçüm Aralığı)...39 ŞEKİLLER DİZİNİ Sayfa No Şekil 1.1. Planlanan EİH ve Bölgenin Enerji Üretim-İletim Sistem Haritası(Ölçeksiz)...3 Şekil 1.2. EİH İş Akış Şeması...5 Şekil 3.1.3.3. Şırnak İli Deprem Haritası...16 Şekil 4.1. EİH Alt Montaj Aşamasında Tüm Kaynaklardan Oluşacak Ses (Gürültü) Düzeylerinin Mesafelere Göre Dağılımı Grafiği...33 Şekil 4.2. Üst Montaj Aşamasında Tüm Kaynaklardan Oluşması Beklenen Ortalama Ses Basınç Seviyelerinin Mesafelere Göre Dağılımı Grafiği...34 EKLER DİZİNİ Ek-1 Ek-2 Ek-3 Yer Bulduru Haritası, Proje Güzergahını Gösterir 1/25.000 Ölçekli Topoğrafik Harita, Proje Güzergahına Ait Fotoğraflar, v
KISALTMALAR ÇED Çevresel Etki Değerlendirme EİH Enerji İletim Hattı kv Kilo Volt TEİAŞ Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi TM Trafo Merkezi EMA Elektromanyetik Alan TÜİK Türkiye İstatistik Kurumu vi
BÖLÜM 1 PROJENİN TANIMI VE AMACI 1
380 kv ZETES-AMASRA TES(HEMA) EİH BÖLÜM I: PROJENİN TANIMI VE AMACI I.1 Proje Konusu, Yatırımın Tanımı, Ömrü, Hizmet Amaçları, Önem ve Gerekliliği, Türkiye Elektrik İletim A.Ş. (TEİAŞ) Genel Müdürlüğü, Devletin genel enerji ve ekonomik politikalarına uygun olarak; elektrik iletimi ve yük dağıtımı ile ilgili faaliyetleri verimlilik ve karlılık ilkelerine göre kurulması öngörülen yeni iletim tesislerinin (şalt, enerji iletim hattı, trafo merkezi) etüt ve planlamasını yapmak, buna bağlı olarak yatırım programına alınıp yapılmasını sağlamak ve tüm iletim tesislerini devralmak, mevcut ve kurulacak tesisleri işletmek, bakım, onarım ve rehabilitasyonunu yapmak ve gerek gördüğünde bu fonksiyonları yerine getirmek üzere, hizmet satın almak amacı ile 05.02.2001 tarihinde kurulmuştur. Enerji sektöründe temel amaç, artan nüfusun ve gelişen ekonominin enerji ihtiyaçlarının sürekli ve kesintisiz bir şekilde ve mümkün olan en düşük maliyetlerle karşılanabilmesidir. Bu proje kapsamında, TEİAŞ Genel Müdürlüğü tarafından 380 kv geriliminde 1272MCM iletkenli yaklaşık 145 km uzunluğunda Cizre-Kızıltepe Enerji İletim Hattının (EİH) tesisi ve işletilmesi planlanmaktadır. Planlanan EİH Mardin ili Kızıltepe ilçe sınırlarında, mevcut Kızıltepe 380 Trafo Merkezinden (TM) başlayacak olup Şırnak ili Cizre ilçe sınırlarında mevcut Cizre TM nde son bularak enterkonnekte sisteme bağlanacaktır. Hat boyunca 20 adet some direği kullanılacaktır. Böylece, Mardin ve Şırnak İlleri Merkez İlçeleri çevresindeki sanayi tesislerinin enerji ihtiyaçları sürekli ve kesintisiz şekilde karşılanacak, bölgenin ekonomik ve sosyal gelişimindeki süreklilik sağlanmış olacaktır. Dolayısıyla projenin tesis edilmesi, hem bölge ekonomisini hem de Türkiye ekonomisini olumlu yönde etkileyecektir. Proje alanını gösterir yer bulduru haritası Ek-1 de, hat güzergahını gösterir 1/25.000 ölçekli topografik harita ise Ek-2 de verilmiştir. Tesisi planlanan enerji iletim hattı enerji kaynağı olarak yüksek gerilime ihtiyaç duyan sanayi alanlarının bu bölgede yaygınlaşması sağlanmış olacaktır. Tesis edilmesi ve işletilmesi planlanmakta olan bu hattın, en son düzenlemelere göre % 3 amortisman göz önüne alındığında, projenin ömrü yaklaşık 30 yıl olarak öngörülmektedir. Ömrünü tamamlayan hat uygun görülmesi halinde mevcut güzergah kullanılarak yenileme yapılmaktadır. Aksi durumlarda ise direkler yerlerinden sökülerek işletmeye son verilebilir. Projenin yerini gösterir, bölgenin enerji üretim-iletim sistem haritası Şekil I.1.1 de verilmiştir. ÇED çalışmalarında, hat güzergahının sağından ve solundan 2.5 km olmak üzere toplam 5 km genişliğinde bir koridor "inceleme alanı" olarak alınacaktır. Bu inceleme alanı ÇED sürecinde taranmış olacaktır. 2
380 kv KARAKAYA-DİYARBAKIR (değiştir) EİH Şekil 1.1. Planlanan EİH ve Bölgenin Enerji Üretim-İletim Sistem Haritası(Ölçeksiz) 3
I.2 Projenin Fiziksel Özelliklerinin, İnşaat Ve İşletme Safhalarında Kullanılacak Arazi Miktarı Ve Arazinin Tanımlanması. Planlanan EİH Mardin ili Kızıltepe ilçe sınırlarında, mevcut Kızıltepe 380 Trafo Merkezinden (TM) başlayacak olup Şırnak ili Cizre ilçe sınırlarında mevcut Cizre TM nde son bularak sisteme dahil edilmesini sağlamak amacıyla 3B, 1272 MCM yaklaşık 145 km uzunluğunda Mardin İli Merkez, Kızıltepe, Yeşilli, Ömerli, Nusaybin, Midyat İlçeleri ile Şırnak İli İdil ve Cizre ilçelerinden geçen 380 kv gerilimde Enerji İletim Hattı yapılması planlanmaktadır. Yapılması planlanan hattın güzergahının sağından ve solundan 2.5 km olmak üzere toplam 5 km genişliğinde bir koridor inceleme alanı olarak belirlenmiştir. Tesisi planlanan 380 kv Cizre-Kızıltepe güzergahında 20 adet some direği ve yaklaşık 340 adet taşıyıcı direkle birlikte toplam 360 adet dikilmesi öngörülmektedir. Güzergah boyunca, direk tesislerinin alt montajı sırasında yoğun olmak üzere, hat boyunca 50 m genişliğinde inşaat çalışmaları sürdürülecektir. EİH için kullanılacak direk tipleri henüz belirlenmemiştir. Bu nedenle yaklaşık 340 adet taşıyıcı direk için ortalama 200 m 2 (340*200=68.000 m 2 ) 20 adet durdurucu direk için ise ortalama 300 m 2 (20*300=6.000 m 2 ) olmak üzere yaklaşık 74.000 m 2 alan için mülkiyet hakkı olarak kamulaştırma yapılacak, izin alınacak veya tahsis amacı değişikliği yapılacaktır. Ayrıca, güzergahın sağından ve solundan 25 m er metre olmak üzere toplam 50 m (direk yerleri ve mera alanları hariç) yaklaşık (145.000*50-74.000 = 7.176.000 m 2 ) alanda ise irtifak hakkı kurulacaktır. EİH güzergahı boyunca hangi vasıfta (orman,mera, mülkiyet, hazine vb.) ne kadar arazinin kullanılacağı kamulaştırma planları sonucu kesinlik kazanacak olup bu aşamada verilen değerler bilgi olup amaçlı daha önceki İrtibat Hatları tesisleri çalışmalarından elde edilen tahmini değerlerdir. Kamulaştırma Kanunu gereğince, gerçek ve tüzel kişilerin mülkiyetinde olan alanlar için, kamulaştırma planı doğrultusunda, gerek mülkiyet için ve gerekse irtifak tesisi için öncelikle anlaşma yoluna gidilecek, anlaşma sağlanamaması durumunda ise istimlak komisyonu tarafından kamulaştırma işlemleri yapılarak hak sahiplerine arazi bedelleri ödenecektir. İzin alınacak, tahsis amacı değişikliği yapılacak alanlar ve diğer niteliklere sahip alanlar için ilgili kurumlarla ile meri mevzuatlar kapsamında gerekli çalışmalar yapılacaktır. Enerji İletim Hattının tesisi alt montaj, üst montaj ve tel çekimi olmak üzere 3 aşamalı olarak gerçekleşecektir. Bu işlemler kısaca aşağıda açıklanmıştır. Alt Montaj EİH alt montajının ilk işlemi, direk ayaklarının yerleşeceği alanların açılmasıdır. Yaklaşık 3x3 m 2 genişliğinde 3 m derinliğinde açılan 4 ayrı çukura elektrik direğinin ayakları yerleştirilir. Direk ayakları etrafına demir çubukların hazırlanmasının ardından, kalıplar halinde kubbe şeklinde beton dökme işlemi yapılır. Ayrıca, topraklama elektrotları 1.5 m derinliğe gömülür. Toprak direncinin 20 ohm un altındaki yerlere 1 adet, 20 ohm un üzerinde olan yerlerde ise 4 adet elektrot yerleştirilir. Eğer 4 elektrot ile yeterli topraklama sağlanamazsa elektrotlar iletken bir ızgara ile birbirlerine bağlanarak temas alanı arttırılarak yeterli iletkenliğe ulaşılır. Bu işlemlerin tamamlanmasının ardından çukurların 4
kazılması sırasında çıkartılan hafriyat tekrar çukurların kapatılmasında kullanılır ve ayakların etrafına kubbe şeklinde beton dökülerek alt montaj tamamlanır. Üst Montaj Üst montaj işleminde; alt montaj sırasında çukurlara yerleştirilen direk ayaklarına galvanizli çelik pilonlar cıvatalarla monte edilerek elektrik direkleri inşa edilir. Direklerin inşasının ardından izolatörler direklere monte edilecektir. Tel Çekme Alt ve üst montaj işlemlerinden sonra tel çekimine geçilir. Elektrik tellerinin çekilmesi işlemi için tel çekme ve fren makinesi kullanılacaktır. Bu teller üç fazda olup tek devrelidir. Tel çekimi sırasında direklerin kulesinden yıldırıma karşı koruma maksatlı koruma telleri çekilmektedir. Ayrıca kuşları EİH den uzaklaştırmak için direklere kuş kovanlar, hava taşıtlarının hattı fark etmeleri için ikaz küreleri takılacaktır. EİH nın tesis ve işletme aşamalarında her türlü güvenlik önlemi için gerekli yerlere standart işaretler ve uyarıcı yazılı levhalar yerleştirilecektir. Projeye ait iş akış şeması Şekil I.2.1. de zamanlama Tablo 1.1 de verilmiştir. GÜZERGAH ETÜT ÇALIŞMASI ÇED OLUMLU KARARININ TEMİNİ İNŞAAT VE MONTAJ İŞLEMLERİ KONTROL VE KABUL Şekil 1.2. EİH İş Akış Şeması İŞLETME 5
Tablo 1.1. EİH İş Zamanlama Tablosu YIL 2013 2014 2015 Yapılacak İşler Ay 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Etüt Proje ÇED Prosedürü Kamulaştırma Direğin İnşası, Tel Çekimi Gerekli Testlerin Yapılması İşletme Tesis çalışmaları sırasında öncelikle direklerin kurulacağı alanlarda inşaat çalışmaları yapılacağından ve bu alanlarda mevcut yolların bulunamaması durumunda arazi kullanım şekli kısa süreli değişecektir. İnşaat sırasında mevcut yollar kullanılacaktır. direk yerlerine ulaşmak için tarım arazilerinden geçmişte yan yollar açılması söz konusu olabilecektir. Bu yolla oluşabilecek hasarlar inşaatı yapan yüklenici tarafından ödenecektir. İnşaat çalışmalarının tamamlanmasının ardından direk yerleri ve yan yollar topografyaya uygun hale getirilecektir. Ancak ormanlık alanlarda açılacak servis yolları daha sonra hattın bakımında da kullanılacaktır. Özellikle tarım alanlarındaki arazilere direklerin kurulmasından sonra işletme aşamasında tarım aktivitesinin sürdürülmesinde sakınca olmayacağı için, arazi kullanımında önemli bir değişiklik olmayacaktır. EİH inşaat çalışmalarının son aşaması olan tel çekme işlemleri sırasında ise yaklaşık 50 m genişliğindeki koridorda çevresel etki söz konusudur. Ancak bu etki kısa sürelidir. Projenin ÇED çalışmaları kapsamında, güzergâh boyunca iklim, topografya, bitki örtüsü ve çeşitli büyük toprak grupları ile ilgili bilgiler için Mardin ve Şırnak İl Çevre Durum Raporu verilerinden faydalanılmış olup Bölüm III de anlatılmıştır. I.3. Önerilen Projeden Kaynaklanabilecek Önemli Çevresel Etkilerin Genel Olarak Açıklanması (Su, Hava, Toprak Kirliliği, Gürültü, Titreşim, Işık, Isı, Radyasyon Vb.) Tesis edilmesi planlanan 380 Cizre-Kızıltepe EİH projesinin arazi hazırlama ve inşaat aşamasında; kazı, inşaat, montaj vb. işlemlerden kaynaklanacak çevresel etkiler beklenmektedir. Buna göre arazi hazırlama ve inşaat aşamasında; gerek çalışacak personelden ve gerekse yapılacak inşaat, montaj vb çalışmalardan dolayı atık su, katı atık, emisyonlar ve gürültü kirliliği oluşması söz konusu olacaktır. Projenin işletme aşamasında ise herhangi bir atık su veya emisyon oluşmayacaktır. İşletme aşamasında insan ve çevre sağlığı açısından etki; Elektromanyetik Alan (EMA), katı atık ve gürültüdür. Proje kapsamında EİH arazi hazırlık ve inşaat aşamasında; alt montaj çalışmalarında 15 kişi, üst montaj çalışmalarında 15 kişi, tel çekme işlemlerinde 15 kişi olmak üzere; tüm işlemleri aynı anda yapılması durumunda yaklaşık 45 kişi çalışacaktır. Dolayısıyla bu rapordaki tüm hesaplamalar bu değerler üzerinden yapılmıştır. Projenin gerek inşaat ve gerekse de işletme aşamasında projenin önemli çevresel etkileri ve alınacak önlemler hususunda gerekli bilgiler ve hesaplamalar, Bölüm IV te detaylı olarak açıklanmıştır. I.3.1. İnşaat ve İşletme Aşamasında Gerekli Olan Su İhtiyacının Nereden Temin 6
Edileceği ve Oluşan Atık Suyun Bertaraf Sistemi Projenin arazi hazırlama ve inşaat aşamasında çalışacak personel, en yakın yerleşim yerlerinde, mevcut yapılarda (elektrik, su ve kanalizasyonu olan imarlı konutlar vb.) ihtiyaçlarını karşılayacaklardır. Dolayısıyla çalışanların ihtiyaç duyacağı içme ve kullanma suyu mevcut tesislerden (içme suyu şebeke hattı) sağlanacak olup, çalışanlardan kaynaklanacak evsel nitelikli atık sular ise; yapının mevcut atık su sistemine (fosseptik veya kanalizasyon sistemi) verilerek bertaraf edilecektir. Şantiye kurulması durumunda ise su tankerler yardımıyla şebeke suyundan sağlanarak şantiyeye taşınacak, oluşan atık sular sızdırmasız fosseptikte biriktirilip ilgili belediyenin vidanjörleri ile şantiye alanından uzaklaştırılacaktır. Ayrıca enerji iletim hattının inşaat çalışmalarında yapılacak beton imalatları için; arazide ulaşımın mümkün olduğu direklerde hazır beton (beton santralinde hazırlanarak mikser araçları ile direk yerine getirilen beton) kullanılacaktır. Hazır beton için gerekli su beton tedarikçi firma tarafından betonun hazırlandığı yerde temin edilmektedir. Kullanılacak suyun kaynağına bağlı olarak gerekli izinler inşaatı üstlenen müteahhit firma tarafından ilgili makamlardan temin edilecektir. Hazır beton imalatlarında kullanılacak sular, betonun bünyesinde kalacağından herhangi bir atık su oluşturmayacaktır. Ayrıca çalışma yapılan direkte beton imalatların bitmesinden sonra geri dönen mikser araçlarının yıkanması, proje sahası ve yakın çevresinde yaptırılmayacak olup, beton tedarikçi firmanın kendi sahasında (beton santrali) yapması sağlanacaktır. Çalışanlardan oluşacak atık su miktarının 6.75 m 3 /gün olması beklenmekte olup, atık sularla ilgili hesaplamalar ve detaylı bilgiler, Bölüm IV de verilmiştir. İşletme aşamasında atık su oluşması beklenmemektedir. EİH nin işletme aşmasında sadece belli aralıklarla ve gerek duyulduğunda (tellerin uzaması, izolatörlerdeki sorunlar vb.) bakım ekiplerinin çalışması söz konusudur. I.3.2. Katı Atık Projenin arazi hazırlama ve inşaat aşamasında çalışacak personeller, en yakın yerleşim yerlerinde, mevcut yapılardan (elektrik, su ve kanalizasyonu olan imarlı konutlar vb.) ihtiyaçlarını karşılayacaklardır. Mevcut durumda ki yapılarda personelden kaynaklı oluşacak evsel nitelikli katı atıklar; bölgedeki belediyeye ait konteynırlara bırakılmakta ve konteynırlarda biriken katı atıklar ise belli periyotlarda ilgili belediye tarafından alınarak, katı atık bertaraf tesisinde bertaraf edilmektedir. Şantiye kurulması durumunda da atıklar sınıflarına göre kaynakta ayrılarak benzer şekilde ilgili belediyenin bu atıkları bertaraf etmesi sağlanacaktır. Bu proje kapsamında da çalışacak personellerden kaynaklı katı atıklar, mevcut katı atık toplama sistemine verilerek bertaraf edilecektir. Çalışan personelden kaynaklanacak evsel katı atık miktarının yaklaşık 54.45 kg/gün olacağı ve diğer detaylar Bölüm IV verilmiştir. Ayrıca enerji iletim hattının arazi hazırlık, inşaat ve montaj çalışmalarında oluşacak, inşaat (demir, tahta metal vb.) ve ambalaj (çimento kağıdı, trafo merkezindeki makine ve ekipmanların kapları, kağıt, strafor vb.) atıkları hurda olarak toplanacaktır. Geri kazanımı mümkün olan atıklar yeniden kullanılacak ve/veya lisans almış geri dönüşüm firmalarına verilecektir. Geri kazanımı mümkün olmayan atıklar ise yine ilgili belediyenin katı atık toplama sistemine verilerek bertaraf edilmesi sağlanacaktır. İnşaat sırasında çalışması planlanan araçların bakımlarından oluşabilecek atık yağ, akü ve lastikler ilgili yönetmelikler dahilinde bertaraf edilecek olup, bu bakım işleri en yakın akaryakıt istasyonun yapılacak ve böylece proje alanın herhangi bir atık oluşumu söz konusu olmayacaktır. 7
Projenin işletme aşamasında ise; tesisin bakım çalışmalarında katı atık oluşması söz konusudur. Bakım sırasında tespit edilen hasarlı malzemeler yenisi ile değiştirilecek, eskileri TEİAŞ a ait depolarda stoklanacak ve daha sonra da hurda olarak lisanslı firmalara teslim edilecektir. Katı atıkların bertaraf edilmesi ile ilgili detaylı bilgiler, Bölüm IV de verilmiştir. I.3.3. Hafriyat ve Hava Kalitesine Etkiler EİH alt montaj işlemleri kapsamında hafriyat çalışmaları yapılacaktır. Alt montaj işlemlerinde çıkartılan hafriyat direk temellerine dolgu işlemlerinde değerlendirilecektir. Artan hafriyat ise direk çevresinde tesviye amacıyla kullanılacak olup, hafriyat taşınması ve hafriyat atığı söz konusu olmayacaktır. Projenin arazi hazırlama ve inşaat aşamasında direklerin temel çukurları için yapılacak kazı işlemlerinden dolayı emisyon oluşumu söz konusudur. Araçların egzozlarından çıkan gaz emisyonları araçlara ait Emisyon Pulları sayesinde kontrol edilecektir. Toz emisyonu ile ilgili hesaplamalar Bölüm IV de diğer emisyonlar ile ilgili hesaplamalar ve detaylı bilgiler hazırlanacak ÇED Raporu'nda verilecektir. I.3.4. Gürültü Projenin arazi hazırlama ve inşaat aşamalarında; kazı, inşaat, montaj ve tel çekimi çalışmalarından, işletme döneminde ise iletkenlerden oluşan korona gürültüsü söz konusu olacaktır. İnşaat sırasında çalışması planlanan araçların oluşturacağı gürültü değerleri ve hesaplamaları Bölüm IV de verilmiştir. İşletme döneminde oluşması muhtemel korona gürültüsü ise çevrede oluşabilecek seslere oranla düşüktür, göz ardı edilebilir seviyededir. I.3.5 EMA (Elektromanyetik Alan) Projenin işletme aşamasındaki en önemli hususlardan biri, enerji iletim hatlarından yayılan elektromanyetik alanların etkisidir. Henüz elektromanyetik alanların insan ve çevreye olan etkisi kesin olarak kanıtlanmamış olmakla birlikte çalışmalar sürmektedir. Konuyla ilgili günümüze dek yapılmış çalışmalar, literatür bilgileri ve elde edilen sonuçlar Bölüm IV de detaylı olarak irdelenmiştir. I.3.6 Tehlikeli Atık, Tıbbi Atık, Atık Pil ve Akümülatörler EİH inşaat aşamasında tehlikeli atık ve tıbbi atık oluşması söz konusu oluşmayacaktır. Bunun yanı sıra projede çalışacak araçların bakımları en yakın servislerinde yapılacağı için proje sahasında Atık Pil ve Akümülatör Kontrolü Yönetmeliği kapsamında da atık oluşmayacaktır. Projenin işletme aşamasında ise tesisin bakım çalışmalarından dolayı katı atık oluşması söz konusu olacaktır. Bakım sırasında tespit edilen hasarlı malzemeler yenisi ile değiştirilecek, eskileri depolarda stoklanacaktır. Ekonomik değeri olan malzeme yönetmeliklere uygun olarak bertaraf edilecektir. Arazi hazırlama ve inşaat aşamasında kullanılan araçların bakımları bölgedeki akaryakıt istasyonlarında yapılacağından proje alanında herhangi bir atık oluşumu söz konusu olmayacaktır. Ancak 14.03.2005 tarih ve 25755 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ve 21.01.2004 tarih ve 25353 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği ndeki esaslara uyulacaktır. 8
I.4. Yatırımcı Tarafından Araştırılan Ana Alternatiflerin Bir Özeti Ve Seçilen Yerin Seçiliş Nedenlerinin Belirtilmesi 380 Cizre-Kızıltepe EİH mevcut güzergahın yenilenmesi şeklindedir. Bu güzergah kamulaştırma ve işletme kolaylığı açısından seçilmiştir. Bu nedenle güzergah alternatifi söz konusu değildir. Proje kapsamında tesisi planlanan 380 Cizre-Kızıltepe EİH nin yerinin belirlenmesinde arazinin topografik ve coğrafi koşulları dikkate alınmıştır. Belirtilen bu ana nedenlere ilaveten güzergah seçiminde, EİH nin yerleşim yerlerine olan mesafesi, tesis - bakım - işletme kolaylıkları, bataklık - sel yatağı - heyelana maruz alanlar, orman - meyvelik - kavaklık gibi alanlar, askeri sahalar, hava meydanları - devlet üretme çiftlikleri - kavakçılık enstitüsü vb. olan alanlar, PTT, Özel Çevre Koruma Alanları, Karayolları, Devlet Demir Yolları, baraj, gölet, sulama kanalları, imarlı sahalar, maden, kömür alanları, arazi kullanım durumları gibi önemli unsurlar göz önünde bulundurulmuştur. Güzergahın belirlenmesinde etkili olan bir diğer unsur da planlanan EİH bölgedeki yük dağılımıdır. Bu unsurlar dikkate alınarak, takribi güzergah seçimi yapılmıştır. Ayrıca yapılmakta olan ÇED çalışmaları kapsamında devam eden haritalama çalışmaları ile birlikte, ilgili kurumların ve yörede yaşayan halkın görüşleri alınacaktır. EİH güzergahındaki olası değişiklikler için ÇED çalışmaları, güzergahın sağından ve solundan 2,5 km olmak üzere toplam 5 km genişliğindeki inceleme alanı içerisinde yapılacak olup ÇED Raporu bu alanın tamamı taranarak hazırlanacaktır. EİH nin takribi güzergahı yukarıda açıklanan unsurlar dikkate alınarak belirlenmiş olup, EİH güzergah planı Ek-2 de verilmiştir. 9
BÖLÜM II PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KONUMU 10
380 kv Kızıltepe-Viranşehir EİH BÖLÜM II: PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KONUMU II.1. Proje Yeri ve Alternatif Alanların Mevkii, Koordinatları, Yeri Tanıtıcı Bilgiler. TEİAŞ Genel Müdürlüğü tarafından tesisi ve işletmesi planlanan 380 kv gerilimli yaklaşık 145 km uzunluğundaki Cizre-Kızıltepe EİH güzergahı; Mardin İli Merkez, Kızıltepe, Yeşilli, Ömerli, Nusaybin, Midyat İlçeleri İle Şırnak İli İdil ve Cizre İlçeleri İlçeleri sınırları içerisinde kalmaktadır. ÇED çalışmaları kapsamında güzergahın sağından ve solundan 2,5 km olmak üzere toplam 5 km lik bir koridor değerlendirilmektedir. Bunun sebebi, proje ile ilgili kurum kuruluşlardan alınacak görüşler doğrultusunda yapılması muhtemel güzergah değişikliğinin bu koridor içerisinde kalmasını sağlamaktır. Projeye ait Yer Bulduru Haritası Ek-1 de, EİH güzergahından fotoğraflar Ek-3 te verilmiştir. Planlanan EİH güzergahının en yakın yerleşim yerleri, yerleşim yerlerinin hatta göre konumları ve hat güzergahına uzaklıklarını gösterir liste Tablo 2.1 de verilmiş olup, Some noktalarının koordinatları ise 1/25.000 ölçekli Ek-2 de sunulan pafta üzerinde belirtilmiştir. Tablo 2.1. de hattın yerleşim yerlerinin göre konumları ve uzaklıkları yerleşim yerleri (il, ilçe, köy vb.) merkezleri esas alınarak takribi olarak belirtilmiş ve sadece konum belirlemeye yönelik bir bilgi olup, anılan mesafeler taahhüt değildir. Söz konusu mesafeler inceleme koridoru içerisinde direk yerlerinin kesinleşmesi durumunda ve teknik gerekçeler nedeniyle değişkenlik gösterecektir. Tablo 2.1. EİH Güzergahına En Yakın Yerleşim Merkezleri ve Güzergaha Uzaklıkları Takribi Takribi Güzergaha Yerleşim Yeri İli İlçesi Güzergaha Yönü Mesafesi (m) Ziyaret Mardin Kızıltepe Batı 660 Sancarlı Mardin Kızıltepe Batı 720 Kocalar Mardin Kızıltepe K.B 190 Karaman Mardin Kızıltepe K.B. 1000 Acar Mardin Merkez Güney 370 Çiftlikköy Mardin Merkez Güney 1660 Eryeri Mardin Merkez Güney 500 Eskikale Mardin Merkez Kuzey 930 Bülbül Mardin Yeşilli Kuzey 1810 Uzunköy Mardin Yeşilli Kuzey 120 Sancar Mardin Yeşilli Kuzey 780 Işıkdere Mardin Ömerli Kuzey 1110 Çayıralanı Mardin Ömerli Güney 1250 İkipınar Mardin Ömerli Kuzey 1120 Kömürlü Mardin Ömerli Kuzey 1750 Harmankaya Mardin Ömerli Kuzey 1740 Duygulu Mardin Ömerli Kuzey 1540 Kovanlı Mardin Ömerli Kuzey 670 Dallıağaç Mardin Nusaybin Güney 770 Kuyular Mardin Nusaybin Güney 1270 Kutlubey Mardin Midyat Güney 520 Kayalıpınar Mardin Midyat Kuzey 2300 Çaldere Mardin Midyat Güney 930 Yemişli Mardin Midyat Kuzey 900 11
Yayvantepe Mardin Midyat Kuzey 1260 Güngören Mardin Midyat Kuzey 370 Haberli Şırnak İdil Güney 830 Karalar Şırnak İdil Güney 2400 Öğündük Şırnak İdil Kuzey 1400 Toklu Şırnak İdil Güney 1830 Tepeli Şırnak İdil G.D 1140 Kayalı Şırnak İdil K.B 2150 Dirsekli Şırnak İdil Güney 570 Düzova Şırnak Cizre Güney 1210 Çatalköy Şırnak Cizre K.D. 1220 Kaynak: 1/25.000 Ölçekli Güzergah Planı. 12
380 kv Kızıltepe-Viranşehir EİH BÖLÜM III PROJE YERİ VE ETKİ ALANININ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİ 13
BÖLÜM III: PROJE YERİ VE ETKİ ALANININ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİ III.1. Önerilen Proje Nedeniyle Kirlenmesi Muhtemel Olan Çevrenin; Nüfus, Fauna, Flora, Jeolojik ve Hidrojeolojik Özellikler, Doğal Afet Durumu, Toprak, Su, Hava (Atmosferik Koşullar) İklimsel Faktörler, Mülkiyet Durumu, Mimari ve Arkeolojik Miras, Peyzaj Özellikleri, Arazi Kullanım Durumu, Hassasiyet Derecesi (EK-V Deki Duyarlı Yöreler Listesi de Dikkate Alınarak) ve Yukarıdaki Faktörlerden Birbiri Arasındaki İlişkileri de İçerecek Şekilde Açıklanması. III.1.1. Nüfus Bu projenin inşaat ve işletme aşamalarında olası sosyo-ekonomik etkilerin en belirgin olması tahmin edilen bölge, proje alanı yakın çevresindeki yerleşim alanıdır. Mardin İli Merkez, Kızıltepe, Yeşilli, Ömerli, Nusaybin, Midyat İlçeleri İle Şırnak İli İdil ve Cizre İlçeleri civarlarındaki kasaba ve köyler birinci öncelikli olarak sosyo-ekonomik yönden etkilenecek yerleşim yerleridir. Bahsi geçen bu bölgede sosyo-ekonomik etkilerin değerlendirilmesi ve mevcut sosyo-ekonomik yapının belirlenmesi amacıyla Türkiye İstatistik Kurumundan (TÜİK) elde edilen 2010 yılı adrese dayalı nüfus sayımı sonuçları değerlendirilmiştir. 2010 yılı itibariyle Şırnak ve Mardin illerine ait nüfus verilerine göre incelme alanına giren yerleşim yerlerindeki cinsiyete göre nüfus dağılımı Tablo 3.1 ve Tablo 3.2 de görülmektedir. Tablo 3.1.Şırnak İli Kentsel Nüfus Kırsal Nüfus Dağılımı Toplam Erkek Kadın Şırnak - il nüfusu 430.109 219.187 210.922 Şırnak - il/ilçe merkezleri nüfusu 269.494 139.257 130.237 Şırnak - belde ve köyler nüfusu 160.615 79.930 80.685 Tablo 3.2. Mardin İli Kentsel Nüfus Kırsal Nüfus Dağılımı Toplam Erkek Kadın Mardin il nüfusu 744.606 371.019 373.587 Mardin il/ilçe merkezleri nüfusu 428.899 215.376 213.523 Mardin belde ve köyler nüfusu 315.707 156.643 160.064 III.1.2. Flora ve Fauna Flora ve fauna çalışmaları, Nisan 2013 de yapılmış olup özel formata göre ÇED Raporu nda bu başlık altında detaylandırılacaktır. Flora listesinde bitki türlerinin Latince ve Türkçe adları, endemizm durumları, tehlike kategorileri, fitocoğrafik bölgeleri ve habitatları belirtilecektir. ÇED Raporu nun flora kısmı oluşturulurken arazi çalışmasında elde edilen veriler doğrultusunda bitki türlerinin teşhisi için Davis in Flora of Turkey and East Aegean Islands adlı eserinden yararlanılacak, hazırlanacak flora listesinin tam ve eksiksiz olması amacıyla aynı eserden literatür çalışması yapılacak, bu bölgede daha önceden yapılan araştırma, yayın, makale ve tez çalışmaları varsa araştırılarak yapılan arazi çalışması desteklenecektir. Faaliyet alanı ve çevresinde bulunabilecek endemik bitki türlerinin belirlenmesinde Ekim, T. (2000) tarafından hazırlanan Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı adlı yayından 14
yararlanılacaktır. Faaliyet alanı ve çevresinde endemik bitki türlerinin bulunması halinde bunların adları ve kategorileri kapsam belirleme sonrası verilecek özel formata göre hazırlanacak ÇED Raporu nda yer alacaktır. Fauna türlerinden amfibi, sürüngen, kuş ve memeli türlerinin Latince ve Türkçe adları, Bern Sözleşmesi Ek-2 ve Ek-3 listelerinin hangisinde yer aldığı, habitatları, IUCN kategorileri, Mülga T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü nün 26 Mayıs 2010 tarih ve 27592 sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren 2010-2011 Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararları Ek-I (Çevre ve Orman Bakanlığınca Koruma Altına Alınan Yaban Hayvanları), Ek-II (Merkez Av Komisyonunca Koruma Altına Alınan Av Hayvanları), Ek-III (Merkez Av Komisyonunca Avına Belli Edilen Sürelerde İzin Verilen Av Hayvanları) listeleri ilgili fauna tablolarına işlenecektir. III.1.3 Jeolojik ve Hidrojeolojik Özellikler ile Doğal Afet Durumu Şırnak İli; Cizre İlçesi ve yakın civarının; jeolojisi, yapısal jeolojisi, hidrojeoloji ve hidrolojik özellikleri, tektonik yapı ve yer altı sularıyla arasındaki ilişkiler, yer altı ve yerüstü suyundan faydalanma imkânları ÇED raporunda ayrıntılı bir şekilde irdelenecektir. Projenin sınırlarından geçtiği Şırnak iline ait genel jeoloji bilgisi aşağıdaki gibidir. İlin bulunduğu Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin stratigrafik dizilimi Paleozoikten Kuvaternere doğru şu şekildedir. (Ketin. 1983); Ülke jeolojisinin belirlenmesi için MTA (Maden Tetkik Arama Enstitüsü) tarafından yapılmış olan 1/100.000 ölçekli jeolojik haritada Kocapınar, Eruh, Güzeldere, Çiğli dörtgeni içerisinde kalan alanda yüzeylenen birimler yaşlarına göre Silüriyen, Devoniyen, Permokarbonifer, Tirias, Jura-Kretase, Üst Kretase-Paleosen, Paleosen-Alt Eosen, Orta Eosen-Lütesien, Üst Miosen, Pliosen (karasal), Neojen (kısmen karasal, kısmen denizel), Pleistosen (eski alüvyon), Holosen (yeni alüvyon) ile bazaltdolerit püskürmesi ve serpantin sokulumu mevcuttur. Kocapınar, Eruh, Güzeldere, Çiğli dörtgeni içerisinde yer alan Paleozoik yaşlı istif; kireçtaşı, dolomitik kireçtaşı, kumtaşı ve şeyl litolojik birimlerinden (Tanin Formasyonu) oluşmakta iken Trias yaşlı istif kireçtaşı, marn, şeyl-kireçtaşı, kumtaşı, killi ve oolitik kireçtaşı litolojik birimlerinden (Goyan-Çiğli Formasyonu) oluşmaktadır. Trias yaşlı birimler üzerine uyumsuz olarak gelen Jura- Kretase yaşlı istif ise kumlu-dolomitik kireçtaşları ve dolomit ile kumlu kireçtaşı litolojik birimlerinden (Mardin Formasyonu) oluşmaktadır. Bu birimlerin üzerine ise yine uyumsuz olarak Üst Kretase-Paleosen yaşlı istif ince-orta tabakalı killi kireçtaşı, kumtaşı-süttaşı ve şeyl, resifal kireçtaşı, kumtaşı-marn ara tabakalı şeyl ile iri tabakalı sert kireçtaşı litolojik birimlerinden (Germav Formasyonu) oluşan istif gelir. Bu formasyonların üzerine Paleosen-Alt Eosen yaşlı şeyl-marn ara tabakalı kırmızı kumtaşı ve konglomera litolojik birimlerinden (Gercüş Formasyonu) oluşan çökel istifi yüzeylenir. Bu istifi ise Orta Eosen-Lütesien yaşlı tebeşirli-çörtlü ve masif-dolomitik kireçtaşı litolojik birimi (Midyat Formasyonu) örter. Birimler Üst Miosen-Pliosen yaşlı kırmızı kaba konglomera kumtaşı ve marn, resifal kireçtaşı, şeyl-silttaşı, kumtaşı, şeylli-marn evaporit birimlerinden (Germik-Şelmo Formasyonu) oluşan istifçe izlenir. Konglomera, kaba kumtaşlarından (Lahti Formasyonu) kısmen karasal, kısmen denizel çökel karakterdeki istif Üst Mosen-Pliosen yaşlı istifi yüzeyler. Stratigrafik dizilim en üstte Pleistosen ve Holosen yaşlı alüvyonlar ile sonlanır. Kocapınar, Eruh, Güzeldere, Çiğli dörtgeni içerisinde Kocapınar ve Cizre çevresinde bazalt-dolerit lav püskürmeleri ile Beytüşşebap-Kavalda arasında serpantin sokulumları bulunmaktadır. İl alanının güney ve batı kesimleri III. zaman yaşlı oluşumlarla kaplıdır. Aynı oluşumlar İran ve Irak ta da devam etmekte ve bol miktarda petrol içermektedir. Bu oluşumların Türkiye deki uzantıları incedir ve III. Zaman sonlarında tektonik hareketler sonucu kıvrılmıştır. Bu kıvrımlama ilin güney kesiminde Cudi dağlarında daha fazla olmuş, yaşlı tortullar güneye doğru genç depolar üzerine itilmiştir. III. zaman yaşlı neolojen oluşumları bazalt ve bolaritten oluşan volkanik örtü ise ilin batısında bu alanlara yayılmıştır. 15
Depremsellik: Güneydoğu Anadolu Bölgesi içindeki fayların bir çoğunun geçmişte ve günümüzde aktif olduğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki bir çok yerleşim alanında önemli hasarlara yol açan depremler oluşturduğu bilinmektedir. Şırnak ili, Bakanlar Kurulu nun 18.04.1996 tarih ve 96/8109 sayılı kararı ile yürürlüğe giren Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası nda gösterildiği gibi büyük oranda 2. Derece Deprem Bölgesi içinde kalmakla birlikte, il içerisindeki Beytüşşebap ve Uludere yerleşim alanları 1. Derece Deprem Kuşağında bulunmaktadır. İl sınırları içerisinde ise son yüzyılda şiddetli, büyük ve zararlı bir deprem olmamıştır. Ancakufakçaplıyersarsıntılarıolmaktadır. Şekil 3.1.3.1. Şırnak İli Deprem Haritası Mardin İlinin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu: Dağlar: Mardin il alanının % 52,6 sı dağlarla kaplıdır. Pek yüksek olmayan bu geniş dağ kütlesi, il topraklarının ortasında doğu batı istikametinde uzanır. Genellikle kalker kaplı bu dağlar oluşum özellikleri açısından Toroslara benzerler. Yörede yer yer çıkan lavların oluşturduğu seyrek yükseltilerde vardır. İl alanında doğu batı istikametinde uzanan bu dağlar Diyarbakır Havzası ile Suriye Çölü arasında basamaklarla yükselen bir eşik oluşturur. Suriye Çölüne egemen bir konumu olan Mardin Dağları, Mardin Ovasından yaklaşık 600 metre yükseklikte çok geniş bir kütle oluşturur. Sıranın bazı kesitlerinde yükselti 1.000 metre üzerine çıkar. Bu yükseltilerin başlıcaları, Dilek Dağı, (1.231 m.) Ziyaret Tepe (1.160 m.) Kalınca Tepe (1.134 m.) ve Alem Dağı (1.041 m.) dır. Suriye Çölü ve bu çölü kapatan bozkır kuşağında kalan Mardin Dağları genellikle çıplaktır. Büyük bölümü kalkerli olduğundan çatlaklar ve yarıklar oluşmuştur. Yüzey suları çatlaklardan dibe çekilmekte ve ancak ovalara yakın kesimlerde yüzeye yakın seviyeye çıkabilmektedir. 16
Mardin Dağları nın; Mazıdağı, Derik, Midyat, Savur ve Nusaybin yörelerinde sokulan yüksek kesimlerde meşe ağaçlarından oluşan topluluklara rastlanır. Yörenin diğer engebelerini Mazıdağı, Abdulaziz Dağları ve Midyat Dağları teşkil eder. Platolar: Mardin de platolar, yeryüzü şekillerinin en az ağırlıklı bölümünü oluşturmaktadır. Mardin Dağlarının, özellikle kalkerli kesimleri hızla aşınarak platolara dönüşmüştür. Bu platolar 700 1.000 metre yükselti kuşağında yer alır. Kuzeyde Diyarbakır Havzasına doğru, güneyde ise Mardin Kızıltepe ve Mardin Nusaybin Ovalarına doğru basamak basamak açılan bu platolar yer yer yüzeye çıkan lavlarla kaplıdır. Platolarda genelde kalkerli yapı egemendir. Umumiyetle bitki örtüsünden yoksun olduğu için platolar il hayvancılığı açısından çok önemli değildir. Ancak ovalara yakın platolarda dağların yüksek kesimlerinde dibe çekilen suların yüzeye çıkması ile oluşmuş zengin çayırlarla kaplı, hayvancılığa elverişli bölümlere de rastlanır. Vadiler: İlin büyük bir bölümü dağlarla kaplı olduğundan vadiler önemli yer tutmaktadır. Mardin Dağlarından kaynaklanan Dicle Irmağı nın bazı kolları ile Fırat Irmağı nın bazı kolları genellikle kalkerli olan topraklarda koridorlar oluşturmuştur. Dicle Vadisi: Güneydoğu Anadolu nun Fırat Irmağı ndan sonra en önemli vadisidir. Diyarbakır Havzasını ortadan bölen bu vadi Diyarbakır Mardin, Batman il alanlarının birleşme noktasından doğuya doğru uzanır. Ovalar: Kızıltepe Mardin Nusaybin Ovaları; Şanlıurfa ili sınırlarında kalan Ceylanpınar Ovasının doğu uzantısı durumundaki bu ovalar bir bütün oluşturmaktadır. Büyükdere Vadisi ile Gümüş Çayı Vadisinin birleşmesi ile genişleyen taban üzerinde yer alan Kızıltepe Ovası en geniş olanıdır. Uzunluğu 35 km. genişliği 20 km. civarındadır. Kızıltepe Ovasından sonra doğuya doğru Suriye sınırı boyunca takriben 90 km. uzanan düzlüklere Mardin ve Nusaybin Ovaları adı verilmektedir. Ova tabanlarının derinliği fazla olmayıp, 5 10 metre arasında değişmektedir. Geniş alanlar kaplamalarına rağmen Kızıltepe Mardin Nusaybin Ovalarında sulama imkanları son derece kısıtlıdır. Çünkü yöredeki akarsular genellikle yaz aylarında kurumaktadır. Ancak Nusaybin Ovasının bir kısmı Çağ Çağ Suyu ile sulanabilmektedir. Akarsular: GAP projesi ile birlikte bu ovaların büyük bir bölümü sulamaya açılacaktır. Mardin ili sınırları içerisinde çok sayıda akarsu bulunmaktadır. Bu akarsulardan en önemlileri şunlardır; Gümüş Çayı (Zegran): Mardin İlinin batısında, Erdem Köyü yakınlarından doğan Gümüş Suyu, önce güneydoğuya sonra güneybatıya doğru akar. Kızıltepe den geçtikten sonra batıya yönelen çay, Akdoğan (Arrade) Köyünün güneyinden Suriye Devleti sınırlarına girer. Söz konusu Akarsu iklim değişikliği ve yağışların azlığı sonucu kuru dere 17
niteliği kazanmış olup, kış aylarında mevsimsel akış göstermektedir. Çağ Suyu: Midyat ve Nusaybin İlçeleri arasında Dali Köyünün güneyinde iki ayrı kaynaktan çıkan Aksu (Beyazsu) ile Karasu nun birleşmesi ile Çağ Çağ Suyu oluşmaktadır. Bu su üzerinde kurulan baraj ile yörenin içme ve sulama suyu ihtiyacı temin edilmektedir. Nusaybin İlçesi sınırlarından Suriye Devleti topraklarına geçen Çağ Çağ Suyu, üzerinde kurulan baraj ile gerek sulama gerek enerji üretimi açısından önemli bir yere sahiptir. Savur Suyu (Habur Çayı): Savur İlçesinin Suçi Köyünden çıkmaktadır. Bu su, Savur İlçesinin hayat kaynağıdır. Çayın geçtiği yerlerdeki kavaklık ve bahçelik, bu su ile sulanmaktadır. Buğur Çayı: Derik İlçesinin Buğur Köyü nün yakınlarında bir kaynaktan doğmaktadır. Bu suyun üzerinde kurulan Dumluca Barajı ile Derik İlçesinin tarımsal sulama ihtiyacının bir kısmını karşılamaktadır. Bu suların dışında, Hınız Deresi, Gülzar Deresi, Sultan Şeyhmus Deresi, Gurs Suyu, Büyük Dere ve Cehennem Deresi Mardin ilinde bulunan akarsulardır. Mardin İlinin Jeolojik ve Tektonik Yapısı: Kambrien ve Daha Eski Formasyonlar: Arap Blokunda bu formasyon yalnız Mardin in Derik İlçesinde Kermik, Sadan ve Telbismi de gözükmektedir. Genellikle gre, konglomera ve kırmızı renkli çapraz tabakalı kumtaşı ve şeyllerden oluşur. Kretase: Eosen ve Paleosen formasyonlarının aşındığı yerlerde Jura-Altkretase kireçtaşları ile Üst kretase marn ve killeri, Mardin Mazıdağı İlçesi çevresinde Kentalan, Espandika, Gercüş, Hermis, Kerbent Basenlerinde yüzeylenir. Batıya gidildikçe kalınlıkları azalan kretase kireçtaşları Mardin Mazıdağı İlçesinde 400 metre kalınlıktadır. Üst Kretase (Mardin Formasyonu): Genellikle Mardin ve Mazıdağı Bölgesinde Üst Kretase Paleosen ve Senoniyen kireçtaşları üzerinde 200 metre kadar kalınlıkta marnlı gre ve şeyler durumundadır. Orta Eosen (Midyat Formasyonu): Güneydoğu Anadolu Bölgesinde geniş bir Trasgresyon alanına sahip olan eosen kireçtaşlarının en karakteristik gelişimi ilk defa Midyat Platosunda görüldüğünden bu eosen kireçtaşı birliğine Midyat Formasyonu adı verilmiştir. Genellikle alt düzeylerde sarımsı ve devetüyü renkte sileks modüllü stratifiye, üst düzeylerde ise açık kırmızı renkte tebeşirli ve bazen çörtlüdür. Kalınlığı yaklaşık 270 350 metre dolayındadır. Mardin Blokunda çok geniş surette yayılan eosen kalkerleri kenar kıvrımlarında açığa çıkan Midyat Kalkerleri tipinde olup, alt kesimi bol fosilli ve zengin bir Nummulit faunası içerir. Mardin Blokunda alttan yukarı başlıca üç seviyeye ayrılabilir; 18
Masif, gri krem renginde sık dokulu kalker, Marnlı Seviye, Beyaz Tebeşirli Kalker. Neojen (Kısmen Denizel, Kısmen Karasal): Suriye sınırı boyunca alt kısımları kısmen denizel, üst kısımları karasal fasiyeste gelişmiş olan bu formasyon geniş alanlar kaplar. Alt kesimlerde miyosen kireçtaşları, paleosen ve yer yer kuvaterneri içine alan üst düzeylerde kumlu, çakıllı tabakalar bulunur. Tektonik: Bölge sınırlarında başlıca tektonik karakterler şöyle özetlenebilir; Bitlis Masifinin güneyinde ardı ardına gelen eden zoojen ve pelajik kalker, marn ve arjilli serilerle detritik gre çökelleri binlerce metre kalınlıkta birbiri üzerine yığılmıştır. Bu muazzam yığılma çökelme havzasının devamlı surette çökmesi ile mümkün olabilmiştir. Çökeller arasında tespit edilen gre, konglomera ve hafif diskordanslar daha kuzeydeki metamorfik hareketlerine tabi olarak litolojik değişiklikleri meydana getirmiştir. Kıvrık sisitemlerinin ekseriya antiklinal şeklinde oluşması bölgeye çok karakteristik bir bünye arz eder. Mardin Bloku nun kuzeyinde uzanan subsidans havzasında birbirini takip eden yönleri önce NB SE, daha sonra batıya doğru SB NE istikametini kenar kıvrımlarının ekserisi monoklinal sistemde antiklinal ve senklinallerden ibarettir. Kenar kıvrımlarının yön değiştirmelerinin sebebi daha kuzeyde bu kıvrımları doğuran Bitlis Masifinin virgasyonundan ileri gelmektedir. Aynı zamanda virgasyonun diğer bir sebebini ön ülke rolünde olan Arap Blokunun eperon ve girintilerinde aramak gerekir. Kenar kıvrımları biri doğuda Cilo Dağlarında, diğeri bölgemizin hemen kuzeyinde Hacertun Dağında önemli eksen yükselmeleri sayesinde bölgenin en derin kesintilerini görmek mümkündür. Bu iki yükselim arasındaki sahada, geniş bir senklinal depresyonu mevcuttur. Dipten gelen dikey hareketlerin rijit kalker tabakalarını yükselim bölgelerinde kademeleştirdiği Körkandil, Hacertun Dağ, Cudi ve Katimehenk Dağlarında tespit edilmiştir. Epirojenik hareketlerin en bariz örnekleri bölgemizde Espandika, Kentalan ve Garzan istikametinde görülmektedir. Antiklinallerin kırılma yönlerindeki faylar çok derinlere kadar iner. Kentalan ve Sadak antiklinali kuzey cephelerinde faylarla sınırlanmış ve hatta Kentalan antiklinali kısmen kuzeye itilmiş dip kıvrımsı arz eder. Güneye gittikçe antiklinaller daha domumsu olup, fay tesirleri azalır. Gercüş antiklinalinin güney flankındaki fay sistemi doğuya doğru büyür. Hermis ve Kerbent antiklinallerini sınırladıktan sonra Fındık Dağı antiklinalinden Cudi Dağı bindirmesine vasıl olur. Gene epirojenik hareketlerin tesirleri aynı antiklinallerde dubl deversmanla kendini göstermektedir. Kentalan ve Garzan antiklinalleri aslında aynı eksenli bir kıvrım sistemi olup, Kurtalan nın güney batısında N S istikametinde bir fayla birbirinden ayrılmış ve Kentalan antiklinali kuzeye Reşan Dağı üzerine bindirmesine rağmen, Garzan güneye devrik bir antiklinal meydana getirmiştir. Kenar kıvrımlarının Siirt in güney doğusunda çok sıkışmış ve fazlaca faylanmış ve hatta senklinallerinin çoğunun yatık birer izoklinal şekil almasına karşılık Diyarbakır Ovası etrafında antiklinal eksenlerin birbirinden uzaklaşarak yelpazevari yayılmalar teşkil ettikleri görülür. Siirt in güney doğusundaki sıkışmalar güneydeki Arap Platformunun çok yakın ve muhtemelen Diclenin hemen güneyinden geçtiğine işaret etmektedir. Diyarbakır Ovasında 19
yapılan gravimetrik jeofizik haritası, Arap Platformunun Diyarbakır Ovasının altına girdiğini ve böylelikle kıvrım sistemlerinin yelpazevari ayrılmalar yaptığını göstermektedir. Özellikle Arap Platformunun Karacadağı etrafında bir yükselim gösterdiği, bu eski blokun İran dan ve Irak tan gelen sübsidans havzası ile sınırlarındaki fraktürlerden çıkan genç akıntılardan anlaşılır. Keza, Tektek Dağlarının batısında Harran Ovasında bulunan N S doğrultulu faylar ve eosen kalkerlerinin bu yönde faylanmaları Arap Platformu ile ilgilidir. Sübsidans havzasının güney hudutları muhtemelen Mardin Bloku denilen Savur, Nusaybin hattında geçmekte ve kuzeye doğru tedrici olarak inmektedir. İdil Nusaybin arasındaki Bazalt Kraterleri de bu hattı işaret etmektedir. Mardin Bloku nun güneyinde Cebeli Sincar, Cebeli Abdulaziz, Toualabba istikametinde Arap Platformu içinde diğer bir sillon belirtmektedir. Böylece Karacadağın etrafında Arap Platformu nun bir eperon yaptığı görülür. Ön çukurların etrafına giren bu eski masif çıkıntısı bütün bölgedeki bu kenar kıvrımlarının yön değiştirmelerine sebep olmuştur. Mardin Bloku nun kuzeyinde uzanan Cizre Diyarbakır sübsidans havzası Devonienden pliosene kadar devamlı bir çökelme gösterir. Bu çökelme kuzeybatı yönünde incelmektedir. Güneydoğuya doğru çökellerin genel bir kalınlaşma arzetmesi Raman da, Kentalan da, Gercüş te masif kalkerler içinde yapılan sondajlarla ve nihayet Harbol ve Hacertun Dağı kesitlerinin karşılaştırılması ile kafi derecede izah edilmiş olmaktadır. Sübsidans Havzası nın Arap Platformu ile temas zonlarında en son paroksizma hareketleri dolayısıyla oluşan fraktürlerden çıkan bazalt lavları, bu havzanın güney sınırlarını meydana getirmektedir. Güneyde Mardin Bloku, sübsidans havzasına nazaran değişik bir tektonik bünye arz etmektedir. Arap Platformu nun yükselim noktalarından birini teşkil eden bu blok üzerinden Üst Paleozik ve Alt Mesozoik transgresyonları ulaşmamıştır. Gerçekten, Mardin antiklinalinin incelenmesiyle bu durum daha iyi anlaşılır. Mardin antiklinali güneyde ani olarak fay hattı ile ovada sınırlanmıştır. Bu fay, batıya doğru yürüyerek Mesozoik kalkerlerinin parçalanmasına ve nihayet Derik te substratumu teşkil eden eski paleozoik bünyelerin aflöre etmesine neden olur. Bu fay boyunca birçok genç akıntı merkezleri görülmektedir. Derik kesiti de Alt ve Orta Kambrien tabakaları ile Algonkiene ait olan eski efüziflerin üzerine kretase masif kalkerleri açılı diskordansla oturmuşlardır. Kambrien Formasyonlarının doğrultuları NE SB olmasına mukabil, örtü tabakalarını teşkil eden Mesozoik ve Tersiyer Formasyonlarının doğrultuları E B istikametlidir. Paleozoik serilerinin kıvrımlanma yönlerinin Alpin Plisman yönlerinden farklı olması, eski Huronien masifinin çok önce karakterini kazandığına Karacadağ bazalt akıntılarının güneydoğu ucunda aflöre eden bu eski paleozoik silsilenin bütün Karacadağ çevresinde ve Tektek Dağları Tersiyer Tabakaları altında mevcut olduğuna delil olduğu gibi, bu bölgede Tersiyer Denizinin değişik çökelleride buna işarettir. Arap Bloku nun batı hudutları üzerindeki Tersier ve Üst Mesozoik çökelleri, hemen hemen horizontal denecek derecede az dalgalıdır. Epirojenik hareketler Arap Bloku nun batı hatlarında Tektek Dağlarında rijit blok faylanmalara kadar tezahür eder. Kenar kıvrımlarında mevcut devamlı çökel ve muhtelif derin açmaların mukayesesi sayesinde bölgenin jeolojik tarihçesini oldukça sağlıklı çizmek mümkündür. Mardin in Depremsellik Haritası Şekil 3.1.3.4 te gösterilmiş olup, Mardin ili bu haritaya göre 3. derecede deprem bölgesi içinde yer almaktadır. 20