TÜRKİYE KÖMÜR İŞLETMELERİ KURUMUU 2012 YILI RAPORU
Bu rapor; 03.12.2010 tarih ve 6085 Sayılı Kanun ile 08.06.1984 tarih ve 233 sayılı KHK uyarınca düzenlenmiş, Rapor Değerlendirme Kurulu nun 24.10.2013 tarih ve 83 nolu kararı ile 41 nolu oturumunda kabul edilmiştir.
Unvan Merkezi İlgili Bakanl k Esas sermayesi Ödenmiş sermayesi Ödenmemiş sermaye : Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu : Ankara : Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl ğ : 1.000.000.000 TL : 800.000.000 TL : 200.000.000 TL Karar organ (Yönetim kurulu) Yönetim kurulu Ad ve soyad Temsil ettiği bakanl k veya kuruluş Kuruluştaki görevi veya mesleği Başlama tarihi Görevli bulunduğu süre Ayr lma tarihi 1- Başkan Mustafa Aktaş TKİ Genel Müdürlüğü Genel Müdür 28.11.2011 Devam ediyor 2 - Üye Ömer Sezgin TKİ Genel Müdürlüğü Genel Müdür Yard mc s 30.01.2010 Devam ediyor 3 -Üye Tuğrul Alper TKİ Genel Müdürlüğü Genel Müdür Yard mc s 06.09.2012 Devam ediyor 4- Üye Mehmet Tombul ETKB ETKB Daire Başkan 28.07.2010 Devam ediyor 5- Üye Yusuf Ziya Coşar ETKB MTA Genel Müdür Yard mc s 04.03.2010 Devam ediyor 6- Üye Arslan BAŞ Hazine Müsteşarl ğ İdari ve Mali İşler Daire Başkan 04.03.2011 Devam ediyor
RAPORDA YER ALAN KISALTMALAR BLİ: Bursa Linyitleri İşletmesi CIF: Mal bedeli + Sigorta + Navlun dahil teslim ÇLİ: Çan Linyitleri İşletmesi DMO: Devlet Malzeme Ofisi DSİ: Devlet Su İşleri EİE: Elektrik İşleri Etüt İdaresi ELİ: Ege Linyitleri İşletmesi Müessesesi ETİ MADEN: Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü ETKB: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl ğ EÜAŞ: Elektrik Üretim Anonim Şirketi GAP: Güneydoğu Anadolu Projesi GELİ: Güney Ege Linyitleri İşletmesi Müessesesi GLİ: Garp Linyitleri İşletmesi Müessesesi GSMH: Gayri Safi Milli Has la GSYH: Gayri Safi Yurtiçi Has la GÜBRETAŞ: Gübre Fabrikalar TAŞ HÜ: Hacettepe Üniversitesi ILİ: Ilg n Linyitleri İşletmesi İTÜ: İstanbul Teknik Üniversitesi İZTEK: İzmir Teknoloji Sanayi ve Ticaret AŞ KAMAG: Kamu Kurumlar Araşt rma ve Geliştirme Projelerini Destekleme Program KHK: Kamu Hükmünde Kararname KİAŞ: Kömür İşletmeleri Anonim Şirketi KİK: Kamu İhale Kurumu / Kanunu KİT: Kamu İktisadi Teşebbüsü MİGEM: Maden İşleri Genel Müdürlüğü MTA: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü ODTÜ: Orta Doğu Teknik Üniversitesi ÖİB: Özelleştirme İdaresi Başkanl ğ ÖTV: Özel Tüketim Vergisi
PTT: Türkiye Posta Telgraf Teşkilat Genel Müdürlüğü SLİ: Seyitömer Linyitleri İşletmesi Müessesesi SYDV: Sosyal Yard mlaşma ve Dayan şma Vakf TAEK: Türkiye Atom Enerjisi Kurumu TKİ: Türkiye Kömür İşletmeleri TÜGEM: Tar msal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü TOKİ: Toplu Konut İdaresi Başkanl ğ TPAO: Türkiye Petrolleri Anonim Ortakl ğ TTK: Türkiye Taşkömürü Kurumu TÜBİTAK MAM: Türkiye Bilimsel ve Teknik Araşt rma Kurumu Araşt rma Merkezi TÜBİTAK TÜSSİDE: Türkiye Sanayi Sevk ve İdare Enstitüsü TMO: Toprak Mahsulleri Ofisi YKK: Yönetim Kurulu Karar YLİ: Yeniköy Linyitleri İşletmesi Müdürlüğü YPK: Yüksek Planlama Kurulu Marmara
SÖZLÜKÇE Aç k işletme: Üzerindeki örtü tabakas n kald rarak, yer kabuğunda bulunan maden yatağ ndan üretim yapmak amac yla uygulanan maden işletme yöntemi.-aç k ocak Ağ r kamyon: Ekskavatör-kamyon örtü kaz yönteminde kullan lan nakil arac. Ağ r kamyon kasas :Ağ r iş koşullar nda kullan ld ğ ndan dayan kl ve özel biçimli olarak üretilir. Malzemenin yap şmamas için bir çok türlerinde taban yivli olup, kenarlar nda b rak lan özel kanallardan s cak egsos gazlar geçirilir. Ağ r mayi: Suya çok ince öğütülmüş manyetit, barit ve ferrosillisyum gibi yoğunluğu fazla maddeler kat larak elde edilen s v. Cevher veya kömürün zenginleştirilmesi amac ile yüzdürülecek cisme göre birim ağ rl k dengesi yap larak kullan l r. Ak şkan yatakl yakma yöntemi: Düşük kaliteli kömürleri, yüksek verimle yakabilen ve yanma s ras nda sisteme verilen kalker tozu ile kömür içindeki kükürdü tutarak hava kirliliğini önleyebilen yeni bir kömür yakma yöntemi. Amenajman: Üretim için haz rl k çal şmalar n n tümü, yeralt nda madene ulaşmak için yap lan yollar n tamam, aç k işletmede örtü kaz faaliyetleri, dekapaj ve üretim yollar n n haz rlanmas. Ana galeri: Yeralt nda ocak üretim birimlerini ihraç kuyusuna veya ocak ç k ş na bağlayan ana ulaş m ve havaland rma yolu. Anfo: % 94 oran nda teknik amunyum nitrat ile % 6 oran nda mazot kar ş m ndan elde edilen ve deliklerin patlat lmas nda kullan lan patlay c madde. Ara ürün: Kömürün zenginleştirilmesi s ras nda elde edilmesi öngörülen kalitede olmay p ana ürünle at k malzeme aras nda kalan orta kalitede ürün. Lavvarda elde edilen ara ürüne mikst denir. AR-GE: Araşt rma-geliştirme Ar tma: Lavvarda ç kan su gibi at k sular n çevreyi kirletmemesi için al nan önlem. Bu amaçla at k sular toprak döküm sahalar nda mevcut büyük çukurlara pompalanarak küçük göller oluşturulmak suretiyle kat maddelerin çökertilmesine terkedilir. At lan sudan duruma göre tekrar zenginleştirilme işinde yararlan l r. Asfaltit: Suda erimeyen ancak karbondisülfit, benzol, kloroform vb de az çok eriyen, zor ergiyen, kat, koyu renkli doğada bulunan hidrokarbon. Asfaltitin petrolden türüyerek oluştuğu fikri kabul edilmektedir. Yer kabuğundaki çatlak ve faylar boyunca yükselen petrolün uçucu birleşenlerini kaybederek asfaltite dönüşmesiyle asfaltit yataklar oluşabilmektedir. Ülkemizdeki en önemli yatak Ş rnak bölgesindedir. Ş rnak Asfaltit yataklar n n zengin k s mlar örtü kayac içinde filonlar şeklindedir. Ateşleme: Sert araziyi gevşetmek amac yla delinmiş ve patlay c madde ile doldurulmuş deliklerin patlat lmas işlemi. Ayak: Maden içerisinde iki galeri aras nda cephe halinde üretim yap lan yer.
Basamak: Aç k işletmelerde örtü kaz ve üretim işinin verimli ve güvenli yap labilmesi için oluşturulan kademeler aras düzlük. Birincil enerji kaynaklar : Taş kömürü, linyit, asfaltit, bitümlüşist, petrol, doğalgaz, hidrolik enerji, nükleer enerji, odun, hayvan ve bitki art klar. Bitümlüşist: Bitki art klar yla kar ş k kat hidro karbonlar ihtiva eden şist. Buldozer: Kazma, küreme, itme, boşaltma ve yayma işlerinde, özellikle yol yap m nda ve aç k işletme madenciliğinde kullan lan iş makinas. Dekapaj: F rans zca terim. Örtü kaz. Aç k işletmelerde kömür tabakas n n veya cevherin üzerini açmak için yap lan kaz, yükleme, taş ma, boşaltma, kesme, düzeltme, araziyi gevşetme ve yol yap m işlemlerinin genel tan m. Üst örtü dekapaj ve ara kesme dekapaj olarak ikiye ayr l r. Dekapaj giderleri tükenme pay : 1 ton kömüre isabet eden dekapaj miktar ve maliyeti ile ilgili muhasebe değerlendirme yöntemi. Dekapaj oran : 1 ton cevher veya kömür üretebilmek için yerinde metre küp olarak yap lmas gereken örtü kaz miktar. Dragl ne:(draglayn) Çekme kepçeli kaz c. Kamyon nakliyat na gerek göstermediğinden, örtü kaz işinde ekskavatör kamyon yöntemine göre % 40 daha ekonomiktir. Belli kal nl k ve genişlikteki dilim üzerinde örtü kaz malzemesini kazarak, daha önce kömürü al nm ş olan bir önceki dilimin içine döker. Sis hariç her türlü iklim koşullar nda çal şabilir. Ekonomik cevher: Günün teknik ve ekonomik koşullar nda kârl olarak değerlendirile bilecek cevherler. Ekskavatör: Kaz c döner kepçeli, klasik kepçeli ve zincirli kaz c lar n genel tan m. Eski imalat: Madene üretilmiş veya çal ş lm ş pano. Filon: Kaya çatlaklar aras nda bulunan cevher damar. Genel rand man: Sat labilir üretim miktar n, üretimle ilgili tüm yevmiye adedine oran. ( Ton/yevmiye ) veya ( Kg/yevmiye ) olarak ifade edilir. Gurup: Bir ana ortakl k ve onun tüm müessese ve bağl ortakl klar d r. Heyelan: Arazinin veya bir y ğ n n, şev dayan m n n bozularak akmas durumu. İçeri rand man : Yer alt ocak rand man. Yer alt nda yap lan üretim miktar n n, yer alt nda üretim ve nakliyat işinde yap lan yevmiye adedine bölünmesiyle elde edilen ( ton/yevmiye) veya (Kg /yevmiye ) değeri. Bu rand mana ( İçeri_A_Rand man ) da denir. İhzarat: Haz rl k. İkincil enerji kaynaklar : Elektrik, kok, hava gaz vb. İşletme hakk : Bulunan maden devletindir. İşletme hakk Kamu ve tüzel kuruluşlara ve şah slara verilir. İşletme hakk, işletme ruhsat (İR veya işletme imtiyaz İİ şeklinde olur.)
İşletme kayb : Uygulanan işletme yöntemi gereği ve al namayan rezerv miktar n simgeler. % olarak ifade edilir ve üretilen miktar n yerinde mevcut rezerv miktar na tonaj olarak oran n gösterir. İşletme yöntemi: Doğal konumda bulunan madenin en az kay pla, en ekonomik şekilde ç kar lmas ve değerlendirilmesi için uygulanan çal şma yöntemi. Kaz rand man : Yap lan üretim miktar n n, bu üretimin yap lmas nda kullan lan işçi yevmiye adedine bölünmesiyle elde edilen ( Kg/yevmiye) veya (ton/yevmiye) oran. Konsolide finansal tablolar: Bir grubun finansal tablolar n n tek bir işletme gibi sunulduğu finansal tablolard r. Krible kömür: Tuvönan kömürün zgara ve elekten geçirildikten ve triyaj band nda taşl k s mlara el ile ay kland ktan sonra elde edilen parça kömür. Lave kömür: ocakta üretilen kömür tuvönan n n lavvarda zenginleştirilmesi y kanmas sonucu sat labilir olarak elde edilen y kanm ş kömür. Lavvarda zenginleştirilmesi sonucu elde edilen sat labilir ara ürüne mikst, ayr lan ve at lan art ğa da lavvar şisti denir. Muhtemel rezerv: iki boyutuyla belirlenmiş olan ve devaml l ğ konusunda görünür rezerve nazaran daha büyük risk taş yan maden kitlesi. Pankobirlik: Pancar Ekicileri Kooperatifleri Birliği Rand man: yap lan işleri bir biriyle mukayese edebilmek veya bir tesis ve makinan n verimliliğini saptamak için kullan lan ölçme kavram. Rand man yap lan işe göre çeşitli şekilde ifade edilir. Yer alt işletmesinde, kaz mac ve bacac rand manlar tuvönan üretime, içeri rand man ve umumi rand man hem tuvönen hemde sat la bilir üretime, genel işletme rand man ise yaln z sat labilir üretime göre hesaplan r. Aç k işletmede ise, tuvönan üretime göre elde edilen rand mana A-Rand man, sat labilir üretime göre elde edilen rand mana B-Rand man denir. Bu rand manlar n birimi (Kg/yevmiye) veya (ton/yevmiye) dir. Rantabilite: İşletme faaliyeti sonu elde edilen kâr n kullan lan kapitale oran. Rodövans: Bir berat, lisans hakk veya ticari marka sahibinin bunu devrettiği firmalardan ald ğ maddi karş l k. Sat labilir kömür:tuvönan kömürden, değerlendirilemeyen taş, şist gibi k s mlar ayr ld ktan sonra geri kalan iyileştirilmiş kömür. Tuvönan: ham maden, doğal yerinden üretilen ve zenginleştirmek için hiçbir işleme tabi tutulmam ş olan cevher veya kömür. Yevmiye adedi: Bir yerde çal şan işçilerin belirli bir dönemde yapt klar yevmiye say s.
İ Ç İ N D E K İ L E R Sayfa I. TOPLU BAKIŞ. I A- Kömürün Dünya ekonomisindeki yeri... I B- Kuruluşun Tarihçesi, Türkiye ekonomisindeki yeri ve gelişimi IV C- Öneriler... XI II. İDARİ BÜNYE... 1 A- Mevzuat... 1 B- Teşkilat... 6 C- Personel durumu... 13 III. MALİ BÜNYE.. 27 A- Mali Durum... 27 B- Mali Sonuçlar... 37 IV. İŞLETME ÇALIŞMALARI. 41 A- İşletme bütçesinin genel durumu... 41 B- Finansman... 43 C- Giderler... 46 D- Tedarik İşleri... 50 E- Üretim ve maliyetler... 80 F- Pazarlama... 122 G- Sigorta işleri... 148 H- İşletme Sonuçlar... 149 I- Bağl ortakl k ve iştirakler... 158 J- Kalk nma Plan ve Y ll k Programlar... 161 V. BİLANÇO... 181 Aktif..... 182 Pasif.... 193 VI. GELİR TABLOSU... 203 VII. EKLER... 211
I I. TOPLU BAKIŞ A- Kömürün dünya ekonomisindeki yeri: Enerji, tüketimi durmadan artan ve gelecekte de artmaya devam edecek olan en önemli ihtiyaçlar m zdan birisidir. Enerji kaynaklar, tükenebilir ve yenilenebilir olmak üzere iki ana grupta toplanmaktad r. Taşkömürü, linyit, bitümlü şist (kömür grubu) ile petrol, asfaltit, doğal gaz (petrol grubu) gibi fosil kaynaklar ve nükleer enerji birinci grup tükenebilir enerji kaynaklar n oluştururken, hidrolik, güneş, jeotermal, biomas, rüzgar ve dalga enerjisi ikinci grup yenilenebilir enerji kaynaklar n oluşturur. Kömür, termik santrallerde elektrik üretilmek üzere enerji sektörü nde, sanayi sektöründe ve s nma amaçl olarak teshinde, koklaşabilir nitelikli taş kömüründen elde edilen kok kömürleri ise demir-çelik sanayi (metalürji) sektöründe kullan l r. Taşkömürünün kok f r nlar nda yak lmas yla elde edilen maddeler ise boya, patlay c madde, asfalt, tecrit malzemesi, benzol, neft ve naftalin, gübre, kauçuk, tekstil, naylon, deterjan ve plastik imalat n n hammaddelerini oluştururlar. Kömür, dünya ekonomisindeki yerini 18 inci yüzy l ortalar nda özellikle İngiltere de sanayi devriminin başlamas ile alm ş, buhar gücünün ulaş m ve sanayide kullan lmaya başlan lmas ile bu gücü elde etmede başl ca tüketim maddesi olmuş, buna paralel olarak dünya nüfusunun artmas ile artan elektrik enerjisi ihtiyac n n karş lanmas ve s nmadaki rolü ile önemini giderek art rm şt r. Sanayi devriminin gerçekleşmesinde ana faktör olan ve önemini günümüzde de koruyan kömürü yeterince değerlendiren ülkeler bugünün gelişmiş ülkeleri konumundad r. Nitekim, Almanya da bulunan zengin kömür yataklar bu ülkenin sanayileşmesinde önemli rol oynam şt r. Güney Afrika %93, Polonya %92, Avustralya %77, Çin %79, Kazakistan %70 ve Hindistan %69 elektrik üretimlerini kömüre dayal santrallerden üretmekte olup, bu oran İsrail de %63, Çek Cumhuriyetin de %60, Yunanistan da %52, ABD de %49 ve Almanya da %46 iken Türkiye de %28 dir. International Energy Agency (IEA) verilerine göre dünyada kömür kullan m % 62 lik oranla en fazla enerji santrallerinde gerçekleşmektedir. Özellikle elektrik üretiminde kullan lan kömürün Dünya elektrik enerjisinin üretiminin % 42 sini sağlad ğ belirtilmektedir. 20 nci yüzy l başlar na kadar enerji üretiminde kömür başl ca hammadde iken, 20 nci yüzy l başlar ndan itibaren petrol tüketiminin h zla artmas sonucu, 1960 l y llardan itibaren dünya enerji tüketiminin büyük bölümü petrole dayal hale gelmiştir. Ancak, 1973 ve 1979 y llar nda yaşanan dünya petrol krizleri nedeniyle petrol rezervleri aç s ndan k s tl imkanlara sahip ülkeler petrole olan bağ ml l klar n azaltmak amac yla bir seri önlemler alm ş, bu çerçevede bir yandan rezerv aç s ndan yeterli ve yayg n olan kömürün üretimini art r rken, diğer yandan yeni enerji kaynaklar n n araşt r l p geliştirilmesine büyük önem vermişlerdir. Son y llarda nükleer enerji ve doğal gaz n dünya enerji tüketimindeki paylar önemli oranda artarken, akarsular bol olan ülkelerde hidrolik enerjinin pay kayda değer art şlar göstermiştir. Düşük kalorili kömürlerin yanmas yla oluşan karbondioksitin (CO 2) sera etkisi ve karbonmonoksitin (CO) hava kirliliği yaratmas nedeniyle özellikle gelişmiş I
II Sayıştay ülkelerde, güneş, rüzgar ve dalga enerjisi gibi alternatif enerji kaynaklar n n kullan m yayg nlaşm şt r. Kömür madeni Dünya ölçeğinde kullan m en fazla artan birincil enerji kaynağ olma özelliğini bu y l da korumuştur. Mevcut tüketim seviyesi baz al nd ğ nda Dünya kömür rezervlerinin bu talebi 120 y l daha karş lamas, buna karş l k yeni bir rezerv bulunmad ğ taktirde yaklaş k doğal gaz rezervlerinin 60, petrol rezervlerinin ise 45 y l içinde tükenmesi beklenmektedir. Enerji kaynaklar n n kalan ömürleri dikkate al nd ğ nda, kömürün, özellikle 2030 y l ndan sonra çok daha büyük önem kazanacağ anlaş lmaktad r. Dünya birincil enerji tüketiminin türler baz nda dağ l m na bak ld ğ nda; %6 ile nükleer, %6 ile hidro-elektrik, %24 ile doğal gaz, %27 ile kömür ve %37 ile petrol yer almaktad r. Dünya fosil yak t rezervinin, petrol eşdeğeri olarak %74 ünü kömür, %13 ünü petrol ve %13 ünü doğal gaz oluşturmaktad r. Dünya görünür kömür rezervi 826 milyar ton olup, bunun %50 si taşkömürü, %50 si linyittir. 415 milyar ton olan dünya linyit rezervinin %41 i Avrupa ve Avrasya k tas nda, %34 ü Amerika k tas nda ve %25 i ise Asya-Pasifik k tas nda bulunmaktad r. Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesinin 2012 y l na ilişkin enerji raporuna göre 2009 y l Dünya kömür rezervlerinin 405 milyar ton ile % 47 si antrasit ve taş kömürü, 261 milyar ton ile % 30 u alt bitümlü kömürler ve 195 milyar ton ile % 23 ü ise linyitlerden oluşmaktad r. Dünya kömür rezervleri 5 k taya dağ lm ş olmas na karş n en büyük pay Asya k tas ndad r. Ülkeler baz nda en fazla kömür rezervi 237 milyon tonla ABD de bulunmaktad r. ABD den sonra diğer ülkelerin kömür rezervleri Rusya n n 157, Çinin 115, Avusturalya n n 76, Hindistan n 61, Almanya n n 41, Ukrayna n n ve Kazakistan n 34, Güney Afrika n n 30 milyar tondur. 2009 y l baş itibariyle 195 milyar ton olan Dünya ekonomik üretilebilir linyit rezervlerinin en önemli pay % 21 ve 41 milyar ton ile Almanya da bulunmaktad r. Avusturalya n n 37 milyar ton ile % 19, ABD nin 30 milyar ton ile % 16, Çin in 19 milyar ton ile % 9, S rbistan n 13 milyar ton ile % 7 Kazakistan n 12 milyar ton ile % 6, Rusya n n 10,4 milyar ton ile % 5 pay vard r. Türkiye de çok s n rl doğal gaz ve petrol rezervlerine karş 515 milyon tonu görünür olmak üzere, yaklaş k 1,3 milyar ton taş kömürü ve 12,2 milyar tonu görünür rezerv niteliğinde toplam 13,4 milyar ton linyit rezervi bulunmaktad r. Ülkemizdeki linyit üretimi enerji sektörü, sanayii ve s nma sektörü olmak üzere 3 ana sektörün taleplerinin karş lanmas na yöneliktir. 2011 y l itibar yla 72,6 milyon ton olan linyit üretiminin % 43 ü EÜAŞ, % 48 i TKİ ve % 9 u ise özel sektör taraf ndan yap lm şt r. Linyit üretiminin tamam na yak n o y l tüketilmektedir. 2011 y l n da stoklarla birlikte 72,6 milyon ton olan toplam linyit arz n n en büyük tüketim pay ton olarak % 82 oran ile Termik Santrallara aittir. Ancak bu tüketim oran, ton eş değer petrol (TEP) olarak % 66 d r. II
III Kömür ithalat nda 2000-2011 y llar aras ndaki son 11 y l incelendiğinde; 2001 d ş nda 2007 y l na kadar 9,4 milyon ton ile % 68 oran nda art şla kömür ithalat 23,4 milyon ton olmuştur. Dünyadaki ekonomik gelişmelere uygun olarak kömür ithalat 2008,2009 y llar nda azalm ş olsa da 2011 y l nda 24 milyon tonu aşm şt r. Son y llarda Elektrik santrallar nedeniyle buhar kömürünün ithalat miktar giderek artmaktad r. Türkiye nin enerjide d şa bağ ml son 20 y lda % 20 fazlalaşm şt r. Birincil enerji arz nda d şa bağ ml l k 1990 da % 52 düzeyinde iken 2011 y l nda ise % 72,4 olmuştur. Türkiye deki linyit rezervlerinin santral potansiyeli toplam 27.531 MW olup mevcut kurulu güç 8.516 MW inşaat başlayan kurulu güç 425 MW d r. Avrupa Birliği, temiz kömür teknolojilerinin geliştirilmesindeki öncü konumuna rağmen kömür üretiminin yap ld ğ sahalar n yap sal ve jeolojik zorluklar ndan dolay üretim maliyetlerinde dezavantajl bir konumdad r. Almanya ve İngiltere de çok kapsaml maliyet azaltma programlar uygulanarak maliyet azalt lm ş ve verimlilikler art r lm şsa da, uygulanan bu programlar üretim miktarlar nda önemli düşüşlere neden olmuştur. Benzer gelişmeler Fransa ve İspanya da da yaşanm ş olup, AB ülkeleri içerisinde en yüksek verimlilik rakamlar na İngiltere de ulaş lm şt r. ABD, Kanada ve Güney Afrika ile karş laşt r ld ğ nda AB ülkelerindeki kömür üretim verimliliği düşük kalmaktad r. AKÇT (ECSC) -Avrupa Kömür Çelik Topluluğu Anlaşmas n n 23 Haziran 2002 de sona ermesinden sonra Avrupa Konseyi bir çerçeve oluşturmak üzere 1407 say l Kömür Endüstrisine Devlet Yard m tüzüğünü kabul etmiştir. An lan Tüzükle oluşturulan çerçevede, AB nin yerli enerji arz güvenliğini sağlamaya yönelik olarak kömürün en alt düzeyde korunmas, küçülme sürecinden kaynaklanan yeniden yap lanma ihtiyac n n giderilmesi ile oluşacak sosyal ve bölgesel sorunlar n hafifletilmesi temel al nmaktad r. AB bünyesindeki pek çok üye ülke elektrik üretiminde kömür kullan m na karş t bir tutum izlemişler ve Danimarka, Finlandiya, İtalya, Hollanda, Norveç ve İsveç gibi ülkeler karbon ve enerji vergisi gibi vergi uygulamalar ile kömüre dayal elektrik santrallerinin fiyat avantajlar n büyük ölçüde ortadan kald rm şlard r. AB ile üyelik sürecindeki aday ülkelerde önemli miktarda kömür rezervi bulunmas na rağmen bu rezervlerin üretimi büyük ölçüde sektöre sağlanacak sübvansiyonlara bağl d r. Belçika bu nedenle yerli taşkömürü üretimini tamam ile durdurmuştur. Fransa bir çok kömür ocağ n kapatm şt r. AB ülkeleri içerisinde Avusturya, Fransa, Yunanistan, Almanya ve İspanya da linyit üretimi yap lmakta Almanya bu ülkeler içinde en büyük kömür üreticisi olma konumunu sürdürmektedir. Linyit, Almanya n n önemli bir enerji kaynağ olup, üretiminin tümü aç k ocaklardan elde edilmekte ve termik santrallerde tüketilmektedir. AB kömür talebi, demir çelik sektörünün yeniden yap land r lmas, teshin ve elektrik üretiminde kömürün gaz karş s nda önemli pazar kay plar nedeni ile azalan bir yönelim içerisindedir. Gelecekte beklenen en olas senaryoda, yeni üye olan ve giriş sürecindeki ülkelerin kömür sektörlerinde gerçekleşecek yeniden yap land rma çal şmalar ile kömür üretiminde talebi karş layamayacak kadar önemli düşüşlerin olacağ ve bunun da ithal kömüre olan bağ ml l ğ art racağ tahmin edilmektedir. Bir Avrupa birlikteliği olan EUR-ACOM, Avrupa k tas üzerindeki kömür madenciliği yapan kuruluşlar ve topluluklar bir araya getirmektedir. Bu toplulukta III
IV Sayıştay AB nin 7 üye ülkesi; Belçika, Fransa, Almanya, İtalya, Portekiz, İspanya ve İngiltere, 2004 te üye olan 3 ülke; Çek Cumhuriyeti, Polonya ve Romanya ile 2 eski Sovyet bloğu ülkesi; Rusya ve Ukrayna bulunmaktad r. Bu topluluğun ana hedefleri aras nda s nma ve enerji üretimi sektörlerine yak t arz nda kömürün pay n n tart ş ld ğ platformlarda kömürden yana taraf olarak kömürün pay n n artt r lmas n sağlamak, güvenilir, ekonomik ve sürdürülebilir enerji arz sağlamak ve enerji politikalar nda kömürün yükleneceği dengeleyici rolün önemini vurgulamak, Avrupa n n ithal enerji bağ ml l ğ n azaltmak ve kömürün kullan m esnas nda çevre üzerinde yaratacağ olumsuz etkilerin azalt lmas n teminen temiz kömür teknolojilerinin yayg nlaşt r lmas n ve geliştirilmesini teşvik etmek bulunmaktad r. B- Kuruluşun tarihçesi, Türkiye ekonomisindeki yeri ve gelişimi: 22.05.1957 tarih ve 6974 say l Kanununla kurulan Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu, çal şmalar na Garp Linyitleri İşletmesi Müessesesi, Ereğli Kömürleri İşletmesi Müessesesi ile Kömür Sat ş ve Tevzi Müessesesi ile başlam ş bu statüsüyle faaliyetlerini yurt çap nda yay larak 1983 y l na kadar sürdürmüştür. 11.04.1983 tarih ve 60 say l İktisadi Devlet Teşekkülleri ve Kamu İktisadi Teşebbüsleri ve Kamu İktisadi Kuruluşlar Hakk nda KHK ile Kurum ikiye ayr lm ş, Linyit İşletmeleri Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumunda kalm ş, Taşkömürü İşletmeciliği yapmak üzere Türkiye Taşkömürü Kurumu kurulmuştur. 19.10.1983 tarih ve 2929 say l İktisadi Devlet Teşekkülleri ve Kamu İktisadi Kuruluşlar Hakk nda Kanun ile de bu statü muhafaza edilmiştir. 08.06.1984 tarih ve 233 say l KHK ile Kamu İktisadi Teşebbüsleri yeniden düzenlenmiş, 233 say l KHK uyar nca haz rlanan Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu Ana Statüsü de 27.11.1984 tarihli 18588 say l Resmi Gazetede yay mlanm şt r. 22.05.1957 tarih ve 6974 say l Kanunla Kurulan Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu, faaliyetlerine 233 say l KHK gereğince İktisadi Devlet Teşekkülü olarak devam etmektedir. Türkiye nin kalk nmas, h zl nüfus art ş, sanayileşme ve sosyal gelişiminin doğal sonucu olarak enerji talebi h zla artmakta olup, bu talebi karş lamada ana hedef, gereksinimimiz olan enerjinin zaman nda, ucuz ve kaliteli olarak sağlanmas d r. Bu çerçevede, iç talebin mümkün olabildiği ölçüde yerli kaynaklar n değerlendirilmesi ile karş lanmas n n yan s ra, arz güvenliğinin sağlanmas için, ithal etmek zorunda kald ğ m z enerjide ülke ve kaynak çeşitlendirilmesi esaslar doğrultusunda politika oluşturulmas önem arz etmektedir. Kurumun son beş y ll k işletme faaliyetlerine ilişkin veriler ilişikteki tabloda gösterilmiştir. IV
V Art ş Toplu bilgiler Son iki veya y l azal ş Ölçü 2008 2009 2010 2011 2012 fark % Konsolide Sermaye Bin TL 600.000 600.000 1.000.000 1.000.000 1.000.000 - - Ödenmiş sermaye Bin TL 600.000 600.000 800.000 800.000 800.000 - - Öz kaynaklar Bin TL 708.371 902.532 1.172.559 1.419.549 1.818.914 399.365 28 Yabanc kaynaklar Bin TL 995.176 1.040.259 860.413 1.003.984 1.204.275 200.291 20 Finansman giderleri Bin TL 107.837 65.411 25.718 8.649 - (8.649) (100) Maddi duran varl klar (edinme değeri) Bin TL 516.100 543.819 568.866 668.489 673.310 4.821 0,7 Mad.dur.varl klar birikmiş amortisman Bin TL 239.039 321.235 336.576 372.948 306.892 (66.056) (18) Yat r mlar için yap lan nakdi ödeme Bin TL 34.267 46.282 64.176 61.674 64.482 2.808 4 Yat r mlar n gerçekleşme oran (nakdi) % 57 75 65 43 60 17 40 İştiraklere ödenen sermaye Bin TL 777 777 777 777 Tüm al m tutar : Bin TL 819.081 1.006.544 1.046.984 1.329.401 1.436.534 107.133 8 -Malzeme al mlar Bin TL 244.631 229.921 228.008 257.087 269.079 11.992 5 -Hizmet al mlar Bin TL 258.145 237.478 328.449 339.429 482.436 143.007 42 -Ticari kömür al mlar Bin TL 316.305 539.145 490.527 732.925 685.019 (47.906) (6,5) Linyit üretim miktar (sat labilir) Bin ton 31.684 28.444 25.891 29.162 28.420 (742) (2,5) Üretim maliyeti (sat labilir kömür) Bin ton 1.076.000 1.054.312 1.041.794 1.260.176 1.327.177 67.001 5,3 Sat ş miktar : Bin ton 36.618 33.047 29.780 35.316 33.622 (1.694) (5) -Mamul kömür Bin ton 31.767 27.392 24.971 29.557 28.389 (1.168) (3,9) -Ticari kömür Bin ton 4.851 5.655 4.809 5.759 5.233 (526) (9) Net sat ş tutar Bin TL 2.122.423 2.261.585 2.157.541 2.907.025 3.182.801 275.776 9 Stoklar : - İlk madde ve malzeme Bin TL 95.195 104.713 105.443 110.228 108.662 (1.566) (1,4) -Mamuller Bin TL 53.214 73.555 76.296 94.199 109.592 15.393 16,3 -Ticari mallar Bin TL 42.017 25.582 15.182 9.414 16.345 6.931 74 -Diğer stoklar Bin TL 946 1.840 1.572 2.923 2.446 (477) (16) Memur ( ortalama ) Kişi 265 257 251 250 240 (10) (4) Sözleşmeli ( ortalama ) Kişi 2.054 1.987 1.964 1.932 1.832 (100) (5) İşçi ( ortalama ) Kişi 7.295 6.793 6.257 5.936 5.179 (757) (13) Personel için yap lan tüm giderler Bin TL 488.905 441.245 443.118 470.883 495.664 24.781 5 Cari y la ilişkin : -Memurlar için yap lan giderler Bin TL 9.329 9.626 10.427 11.794 13.667 1.873 16 -Memur baş na ayl k ortalama gider TL 3.025 3.121 3.402 3.931 4.745 814 21 -Sözleşmeliler için yap lan giderler Bin TL 61.469 66.216 70.995 80.011 89.391 9.380 12 -Sözleşmeli baş na ayl k ortalama gider TL 2.578 2.777 3.012 3.451 4.066 615 16 -İşçiler için yap lan giderler Bin TL 314.162 328.911 320.890 331.054 304.413 (26.641) 8 -İşçi baş na ayl k ortalama gider TL 3.854 4.035 4.273 4.647 4.898 251 5 Dönem kar na ilişkin vergi ve diğer yasal yükümlülükler Bin TL 37.307 74.924 63.069 127.761 149.580 21.819 17 Tahakkuk eden vergiler Bin TL 218.826 277.837 247.357 381.542 433.425 51.883 14 GSYH' ya katk (üretici fiyatlar yla) Bin TL 1.488.257 1.668.858 1.427.805 1.874.006 2.081.795 207.789 11 GSYH' ya katk (al c fiyatlar yla) Bin TL 1.668.262 1.871.771 1.612.093 2.127.787 2.365.640 237.853 11 GSMH' ya katk (al c fiyatlar yla) Bin TL 1.668.262 1.871.771 1.612.093 2.127.787 2.365.640 237.853 11 Faaliyet kârl l ğ (öz kaynaklar yönünden % 51,5 53,9 31,7 46 52 6 13 Mali kârl l k (öz kaynaklar yönünden) % 31,2 52,6 32,7 39,6 53,1 13,5 34 Ekonomik kârl l k % 18,2 25,4 18,4 22,1 29,4 7,3 33 Faaliyet kâr veya zarar Bin TL 323.767 434.153 329.135 595.846 842.318 246.472 41 Dönem kâr veya zarar Bin TL 196.000 424.021 340.110 513.807 860.016 346.209 67,3 Bilanço kâr veya zarar Bin TL 42.491 239.682 217.483 359.835 822.999 463.164 12,9 TKİ Genel Müdürlüğü (Merkez) Faaliyet kâr veya zarar Bin TL 9.636 7.984 (1.331) (581) 20.296 20.877 - Dönem kâr veya zarar Bin TL 13.887 21.365 151.676 220.630 464.659 243.829 111 Bilanço kâr veya zarar Bin TL 11.100 17.076 149.545 217.946 457.009 239.063 110 V
VI Sayıştay Devlet ad na linyit işletmeciliği 01.01.1940 tarihinde Etibank a bağl olarak kurulan, Garp Linyitleri İşletmesi Müessesesi ile başlam ş, Müessese 1957 y l na kadar Etibank bünyesinde faaliyet göstermiştir. 31.05.1957 tarihli 9621 say l Resmi Gazete de yay mlanan 22.05.1957 tarih ve 6974 say l Kanunla, Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu kurulmuş, linyit işletmeciliği yapan Garp Linyitleri İşletmesi Müessesesi, taş kömürü işletmeciliği yapan Ereğli Kömürleri İşletmesi Müessesesi ile Kömür Sat ş ve Tevzii Müessesesi, Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumunun (TKİ) müesseselerini oluşturmuştur. Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu bu yap s yla faaliyetlerini yurt sath na yayarak 1983 y l na kadar sürdürmüştür. 20.05.1983 tarihli 18052 say l Resmi Gazete de yay mlanan 11.04.1983 tarih ve 60 say l İktisadi Devlet Teşekkülleri ve Kamu İktisadi Kuruluşlar Hakk nda KHK ile yap lan düzenleme sonucunda; Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu linyit işletmeciliği yapmak üzere yap land r l rken, taş kömürü işletmeciliği yapmak üzere Türkiye Taşkömürü Kurumu kurulmuştur. TKİ nin bu statüsü 2929 say l Kanun ve bu Kanunu yürürlükten kald ran 233 say l KHK ile de korunmuştur. 2172 say l Devletçe İşletilecek Madenler Hakk nda Kanun 04.10.1978 tarihinde kabul edilmiş ve 14.10.1978 günlü Resmi Gazete de yay mlanarak yürürlüğe girmiştir. 17.11.1978 tarihinde yay mlanan üç ayr kararname ile de hangi bölgelerdeki yataklar n devlet eliyle işletileceği saptanm şt r. Yine Kanunun, Bakanlar Kuruluna verdiği yetkiye dayan larak dört Kararname ç kar lm şt r. Bu Kararnamelerden 28.11.1978 tarih 7/16826 say l Kararname ile 11 bölgedeki kömür ve asfaltit sahalar n n Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu eliyle işletilmesi kararlaşt r lm şt r. Öte yandan 13.6.1983 tarihli Resmi Gazete de yay mlanan Bor Tuzlar, Trona ve Asfaltit Madenleri ile Nükleer Enerji Hammaddelerinin İşletilmesini, Linyit ve Demir Sahalar n n Baz lar n n İadesini düzenleyen Kanun un 3 üncü maddesinde ise: Bor tuzlar ve asfaltit sahalar ile bu Kanuna ekli listede yer alan linyit ve demir sahalar n n ilgili kamu kuruluşuna devir işlemleri 2172 say l Devletçe İşletilecek Madenler Hakk nda Kanunun devirle ilgili hükümleri çerçevesinde, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren alt ay içinde tamamlan r hükmü uyar nca Muğla Yatağan, Milas, Manisa - Soma, Ankara - Beypazar - Nall han, Bursa - Orhaneli - Keles, Sivas - Kangal, Bingöl - Karl ova, Konya - Ilg n, Bolu - Göynük, Çanakkale - Çan, Çorum - Osmanc k daki toplam 62 saha TKİ Kurumuna devrolunmuştur. Ancak 12 Temmuz 2012 tarihli Resmi Gazete de yay mlanan Baz Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yap lmas na Dair Kanun un 16 nc maddesi ile 3213 say l Maden Kanununa Geçici 20 nci madde eklenmiş olup, bu madde ile: 2840 say l Kanuna ekli listedeki linyit ruhsatlar ile daha sonra bu sahalarla birleştirilmek suretiyle 2840 say l Kanun kapsam na dahil olan linyit sahalar, VI
VII 24.11.1994 tarihli ve 4046 say l Özelleştirme Uygulamalar Hakk nda Kanuna göre Özelleştirme İdaresi Başkanl ğ taraf ndan özelleştirilir. hükmü getirilmiştir. TKİ Kurumu faaliyetlerini, - Seyitömer Linyitleri İşletmesi Müessesesi ile bağl işletmesi Bursa Linyitleri İşletmesi Müdürlüğü, - Garp Linyitleri İşletmesi Müessesesi ile bağl işletmesi Ilg n Linyitleri İşletmesi Müdürlüğü, - Ege Linyitleri İşletmesi Müessesesi ile bağl işletmesi Çan Linyitleri İşletmesi Müdürlüğü, - Güney Ege Linyitleri İşletmesi Müessesesi ile bağl işletmesi Yeniköy Linyitleri İşletmesi Müdürlüğü, ile yürütmekte iken: - Yüksek Planlama Kurulu nun 03.09.2012 gün ve 2012/T-14 say l karar uyar nca Seyitömer Linyitleri İşletmesi Müessesesinin 01.10.2012 tarihi itibar yla tüzel kişiliği kald r larak EÜAŞ a bağlanm ş ve Özelleştirme Yüksek Kurulunca Seyitömer Termik Santral ile birlikte özelleştirme kapsam ve program na al narak, özelleştirilmiştir. - Seyitömer Linyitleri İşletmesi Müessesesine bağl bulunan Bursa Linyitleri İşletmesi Müdürlüğü ise TKİ Yönetim Kurulunun 08.08.2012 gün ve 25/325 say l karar ile merkezi Kütahya İli Tavşanl ilçesinde bulunan Garp Linyitleri İşletmesi Müessesesine bağlanm şt r. - Garp Linyitleri İşletmesi Müessesesine bağl bulunan ve üretim yapt ğ kömür sahas rodövansla TKİ nin iştiraki Yeni Çeltek AŞ ye devrolunan, Konya İli, Ilg n ilçesindeki, Ilg n Linyitleri İşletmesi Müdürlüğünün, işletme müdürlüğü statüsü kald r larak ve kontrol müdürlüğüne dönüştürülerek İşletmeler Dairesi Başkanl ğ na bağlanm şt r. - Güney Ege Linyitleri İşletmesi Müessesesi ve bağl işletmesi Yeniköy Linyitleri İşletmesi Müdürlüğünün taş n r ve taş nmazlar ile ruhsatlar n n kapsad ğ maden sahalar n n özelleştirme kapsam ve program na al nmas na ve 4046 say l özelleştirme uygulamalar hakk nda kanunun 2/i maddesine istinaden tüm hak ve yükümlülükleri ile birlikte Yeniköy Yatağan Elektrik Üretim ve Ticaret AŞ ye (YEAŞ) bedelsiz olarak devredilmesine, Yüksek Planlama Kurulunun 26.08.2013 gün ve 2013/148 say l karar ile karar verildiğinden, Özelleştirme İdaresi Başkanl ğ, devrin 26.08.2013 tarihi itibar yla yap lmas gerektiğini TKİ Genel Müdürlüğüne bildirmiştir. Böylece Ekim-2013 tarihi itibar yla Kurum faaliyetini: - Ege Linyitleri İşletmesi Müessesesi ve bağl işletmesi Çan Linyitleri İşletmesi Müdürlüğü, - Garp Linyitleri İşletmesi Müessesesi ve bağl işletmesi Bursa Linyitleri İşletmesi Müdürlüğü ile yürütmektedir. VII
VIII Sayıştay Faaliyet döneminde 8242 personelle çal ş lacağ öngörülmesine rağmen ortalama 7390 personelle çal ş lm ş olup, y l sonu personel say s ise bir önceki y la göre 1424 kişi azalarak 6539 kişiye gerilemiştir. Eylül-2013 ay itibariyle personel say s 4210 u işçi olmak üzere 6187 kişidir. İşçi say s n n her y l azalmas özellikle, nitelikli işçi istihdam n gerektiren sanat kollar nda kendini hissettirmekte olup, zaman zaman ana çal şma konusunu oluşturan, dekapaj ve üretim faaliyetlerinin aksamas na neden olmaktad r Mekanik atölyeler ile çoğu özel donan ml ya da özel imal ettirilmiş, iş makinalar ve kamyonlar n bak m onar m ve revizyonlar n n yap ld ğ atölyelerdeki tecrübeli işçilerin ve dekapaj ile kömür üretim panolar ndaki kullan lan ağ r iş kamyonu ve makinalar operatörlerinin ayr lmas, nitelikli iş gücü aç ğ n art rmakta, ayr ca bu tür sanatlarda çal şan işçilerin tecrübe kazanmas belirli bir süreyi de gerektirdiğinden ve gerek Genel Yat r m ve Finansman program Kararnamesindeki k s tlamalar, gerekse İş Kanununun ana faaliyet konusuna giren işlerin taşeronlara ihale edilemeyeceğine ilişkin hükmü kapsam nda, hizmet al m suretiyle de işçi eksiği giderilemediğinden, bu olgu üretimde önemli darboğazlar n oluşmas na neden olmaktad r. 2012 y l nda TKİ topluluğunda çal şan personel için 496 milyon TL tutar nda harcama yap lm şt r. Faaliyet döneminde Kurumca, 35,8 milyon ton tuvönan kömür, 29,8 milyon ton sat labilir kömür üretim program na karş l k, program %102 oran nda gerçekleştirilerek 36,4 milyon ton tuvönan kömür, 29,1 milyon ton sat labilir nitelikte kömür üretilmiştir. Kömür üretimi için 1,3 milyar TL harcama yap lm şt r. TKİ nin toplam tuvönan kömür üretiminin %65 i aç k ocaklardan üretilmektedir. Bu nedenle kömür rezervi üzerindeki toprak örtüsünün kald r lmas büyük maliyet unsuru olduğu gibi, y lda ortalama 230 milyon m³ toprağ n kald r lmas gerekmektedir. 2012 y l nda 236 milyon m³ dekapaj program na karş l k 153 milyon ton toprak örtüsü kald r lm ş ve dekapaj yüklenicilerine 244 milyon TL ödemede bulunulmuştur. Ayr ca müesseselerce yap lan dekapaj nedeniyle de 379 milyon TL tutar nda gider oluşmuştur. Kurumun işletmelerinde programlanan dekapaj gerçekleştirilememekte olup, özellikle Bursa Linyitleri İşletmesi Müdürlüğü uhdesindeki aç k ocaklarda oluşan heyelanlar dekapaj ve üretim aç s ndan önemli darboğaz oluşturmaktad r. Ayr ca yeterli dekapaj n yap lamamas nedeniyle işletmeye haz r cevher rezervleri de çok yetersiz düzeydedir. TKİ de makine park n oluşturan ağ r iş makinelerinin büyük bir k sm oldukça yaşl ve ekonomik ve fiziki ömürlerinin sonuna gelmiş durumdad r. Her ne kadar bak m-onar m çal şmalar titizlikle yap larak bu makineler mümkün olabildiğince faal durumda tutulmaya çal ş lmakta ise de, an lan makinelerin yedek parça, yağ ve yak t tüketimleri yönünden değerlendirilmesi yap ld ğ nda belirgin bir biçimde ekonomik parametrelerin d ş na ç k ld ğ görülmektedir. VIII
IX Ortalama yaşlar 21 civar nda olan bu makinelerin yedek parçalar n n temininde güçlük çekilmekte, temini mümkün olmayan yedek parçalar daha yüksek maliyetle ve özel imalat siparişleri ile elde edilebilmektedir. Fiziki yap lar itibariyle oldukça y pranm ş durumda olan bu makinelerin performanslar ve çal şma saatleri program n oldukça gerisinde kalmakta ve iş verimleri de olmas gerekenden çok daha düşük gerçekleşmektedir. Bu itibarla ekonomik ve fiziki ömürlerini doldurmuş olan ve yüksek maliyetle çal şt r lan iş makinalar n n yapt ğ işlerin, ihale suretiyle yapt r lmas hususunun değerlendirilmesi gereklidir. Kurumun 1,6 milyon tonu mümkün, 219 milyon tonu muhtemel, 2,3 milyar tonu görünür, 26 milyon tonu haz r olmak üzere faaliyet dönemi sonu itibar yla toplam 2,5 milyar ton kömür rezervi bulunmaktad r. Kurumun rezerv aç s ndan en önemli darboğaz aç k ve yer alt üretim yöntemleriyle yap lmakta olan üretimlerin y llarca aç k işletme ağ rl kl yap lmas nedeniyle, yer alt işletmeciliğine oransal olarak daha fazla kömürün kalm ş olmas d r. Kurumun müessese ve işletmelerinde farkl verimlilik değerleri elde edilmekle birlikte işçi say s giderek azald ğ ndan ve üretimin büyük bir bölümü yüklenicilere yapt r ld ğ ndan, müessese işçisinin yapt ğ üretime göre hesaplanan verimlilik rakamlar pek anlam ifade etmemektedir. Faaliyet döneminde 685 milyon TL si üçüncü kişilerden al nan kömür, 268 milyon TL si malzeme olmak üzere 953 milyon TL tutar nda malzeme ve ticari kömür al m, ayr ca 482 milyon TL tutar nda da hizmet al m yap lm şt r. Önceki dönem 733 milyon TL olan kömür al mlar %6,5 oran nda azalarak 685 milyon TL ye gerilemiş olup, malzeme ve ticari kömür al mlar toplam da % 3,7 oran nda azalarak 990 milyon TL den 953 milyon TL ye düşmüştür. 685 milyon TL tutar ndaki kömür al mlar n n; 391 milyon TL si Ege Linyitleri İşletmesi Müessesesince rodövans sözleşmeleri kapsam nda rüçhan hakk kullan m ve al m taahhütleri çerçevesinde rodövansç firmalardan sat n al nan tüvönan kömürden elde edilen sat labilir kömür bedelinden, 286 milyon TL si 233 say l KHK n n 35 inci maddesi kapsam nda ç kar lan Bakanlar Kurulu kararlar gereği bedelsiz olarak fakir ailelere dağ t lmak üzere sat n al nan torbalanm ş kömür ve 8,8 milyon TL si de diğer kömür al mlar bedelinden oluşmuştur. Bakanlar Kurulu kararlar gereği bedelsiz olarak fakir ailelere dağ t lmak üzere sat n al nan kömürlerin, ortalama birim sat n alma fiyatlar ile Hazine Müsteşarl ğ bütçesinden karş lanmak üzere fatura edilen fiyatlar, ayn kapsamda TKİ nin kendi mamullerinden yap lan dağ t m ve teslimlerin maliyetine göre oldukça yüksek seviyelerde oluşmaktad r. Bir önceki faaliyet döneminde 35,3 milyon ton kömür sat larak 2,9 milyar TL tutar nda net sat ş has lat sağlanm şken, 2012 y l nda 33,6 milyon ton kömür sat larak 3,2 milyar TL tutar nda net sat ş has lat sağlanm şt r. TKİ nin bir diğer önemli görevi de Bakanlar Kurulu Karar Uyar nca fakir ailelere kömür dağ t m işidir. Faaliyet döneminde 2,2 milyon ton kömür, Sosyal IX
X Sayıştay Yard mlaşma Vak flar na gönderilerek, bedeli 631,4 milyon TL Hazine hesab na borç kaydolunmuştur. Kurumca faaliyet döneminde konsolide olarak bir önceki y ldan: - % 9 oran nda 276 milyon TL fazlas yla 3,2 milyar TL tutar nda net sat ş has lat, kâr, - % 41 oran nda 246 milyon TL fazlas yla 842 milyon TL tutar nda faaliyet - % 67 oran nda 347 milyon TL fazlas yla 860 milyon TL tutar nda dönem kâr sağlanm şt r. Kurumun öz kaynaklara ise 1,4 milyar TL den 1,8 milyar TL ye yükselmiştir. Öte yandan ortalama öz kaynak birimi baş na sağlad ğ dönem kâr ve faaliyet kâr da önemle oranda artm şt r. Ancak Kurumun 2012 y l nda sağlad ğ net konsolide sat ş has lat n n % 19 oran nda 595 milyon TL sini, dönem kâr n n % 36 oran nda 307 milyon TL sini sağlayan Güney Ege Linyitleri İşletmesi Müessesesinin 26.08.2013 tarihi itibariyle tüzel kişiliğinin kald r larak Yeniköy Yatağan Elektrik Üretim ve Ticaret AŞ ye (YEAŞ) bedelsiz olarak devredilmesi Kurumu finansman aç s ndan darboğaza sokacak bir olgudur. Zira Kurum Bakanlar Kurulu Karar uyar nca fakir ailelere dağ t lmak üzere ilgili Valiliklere gönderdiği kömürün bedelini Hazineden süresinde tahsil edememektedir. Geçmiş y llarda bu nedenle özel bankalardan kredi kullan ld ğ ndan önemli tutarda finansman gideri oluşmuştur. Faaliyet döneminde iyi bir nakit yönetimiyle kredi kullan lmamas na rağmen Kurum Hazineden olan alacağ n tahsil edemez ise, en kârl iki müessesesinin devredilmesi nedeniyle yürüttüğü faaliyetin finansman n sağlamas oldukça zor olacakt r. Ekim-2013 ay itibar yla Hazineden alacaklar n tutar 1,6 milyar TL dir. Kurumun bilanço günü itibar yla 999 milyon TL tutar ndaki k sa vadeli borçlar n n 629 milyon TL si Hazineye devrolunacak kâr paylar n n tutar, 75 milyon TL si ise ödenecek kurumlar vergisi ve diğer vergilerin tutar d r. Kurum borçlar n süresinde ödemekte olup, temerrüde düşmemektedir. Kurumun önemli gelir kaynaklar ndan birisi de rodövans geliridir. Kurumca farkl bölgelerde bulunan 16 adet saha üçüncü kişilere akdolunan rodövans sözleşmeleri ile devredilmiştir. Bu sahalar n 13 ünde ilgili yükleniciler taraf ndan üretim yap lmakta olup, üç saha ise termik santral yap m taahhütlü ve üretilecek elektrik enerjisine göre tahakkuk edecek rodövans tahsili esas na dayand ğ ndan termik santrallar üretime başlay ncaya kadar rodövans tahsil edilemeyecektir. Faaliyet döneminde 13 yükleniciden 72,2 milyon TL tutar nda rodövans tahsil olunmuş ayr ca Ağustos- 2013 ay itibar yla da tahsil olunan rodövans n tutar 13,6 milyon TL dir, öte yandan rodövansla verilen 16 sahada 8 adet termik santral kurulacak olup, ŞIRNAK-Silopi ye kurulan birisi faal durumdad r. X