ADP İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ AFET YÖNETİM MERKEZİ Yerel Yönetimler İçin Afet ve Acil Durum Yönetimi 2 1 3 4 Prof. Dr. Mikdat KADIOĞ KADIOĞLU kadioglu@itu.edu.tr kadioglu@ itu.edu.tr Yerel Yönetimlerin Afete Hazırlık İçin Yasal Sorumlulukları: 1. Afet Risklerini Azaltmak 2 1 3 2. Afet ve Acil Durum Planı Yapmak 4 3. Ekip ve Donanımları Hazırlamak 4. Halkı Eğitmek Tehlike ve Risk Bu durumda: Giriş Köpek balığı; Tehlike midir? Risk midir? 6 1
Fay Hatları JICA Deprem Senaryoları Beklenmeyene ve en kötüsüne hazırlanmak Model A Model B Model A L=119km,M=7.5 BAŞARDIM! Model C Acil Durum Afet Model D Model C L=174km, M=7.7 8 İstanbul'un, çoğumuzun ömür süresi içinde ciddi bir depremden, önemli ölçüde etkilenecek olması bilimsel bir gerçektir. Afet yönetimi bir sürdürebilir kalkınma problemidir; sadece arama ve kurtarma değil.. İstanbul büyük bir depremden etkilenirse ne olur? Afetlerin etkisi Tahmini can kaybı 73,000 ~ 87,000 kişi! Tahmini ekonomik kayıp Türkiye nin yıllık GSMH sının % 24.5 ~ 27.8! Türkiye nin sosyo-ekonomik istikrarına büyük bir tehdit... kaynak : JICA raporu Ara. 2002 JBIC raporu Şub. 2003 Kriz Yönetimine Hayır! Tek başına Kriz Yönetiminin panik ve vurdum duymazlık gibi iki aşaması vardır: Dünya da afet yönetimi!.. Tek başına uygulanan kriz yönetimi: Tepkiseldir, Eşgüdüm yoktur, Hedef kitle yanlıştır, Etkisizdir, Zamansızdır, Güven vermez ve Afetin felakete dönüşmesine yardımcı olur... 2
Bütünleşik Afet Yönetim Sistemi Risk yönetimi 2 1 Tahmin ve Erken Uyarı Hazırlık Zarar Azaltma Tüm tehlikeleri/ Afet riskleri Koruma Tüm evreleri Düzeltme İyileştirme Tüm bireyleri/ Müdahale 4 Kriz yönetimi 3 Afet Yönetiminin Tüm Evreleri 1. 2. 3. 4. Tüm kaynakları Etki Analizi Yeniden yapılanma Risk/Zarar Azaltma Hazırlık Müdahale İyileştirme 10,000-30,000 Ölü 2.500-10.000 Çok Ağır Hasarlı Bina / 13.000-34.000 Ağır Hasarlı Bina kapsamalıdır.. kapsamalıdır birimleri 1. Afet Zarar ve Risklerini Azaltmak Afet yönetiminin kalbi mevcut risklerin azaltılmasıdır. Bunun için öncelikle afetlerde halka zarar verecek olan yapısal ve yapısal olmayan riskler belirlenir. Bu işte yasaklar ile olmaz! Afetler ile arama-kurtarma ile baş edebilmek için mutlaka riskin yönetilebilir olması gerekir. Bu nedenle öncelikle mevcut riskler belirlenip azaltılma yoluna gidilmelidir. 85.000-150.000 Orta Hasarlı Bina / 250000-350000 Hafif Hasarlı Bina 20.000-60.000 Hastanede tedavi / 50.000-140.000 Hafif Yaralı Mw: 7,5 Güncelleme Çalışması Senaryo Depremi Sonuçları 2009 İBB 530.000 Acil Barınma İhtiyacı Olan Hane 80-100 Milyar TL Toplam Mali Kayıp / 26 Milyar TL Yapısal Hasar Kaynaklı Mali Kayıp 400 Adet Yanıcı Patlayıcı İhtiva Eden Binada Hasar İSKİ, 450 Noktada İçme Suyu ve 1500 Noktada Atık Su Hattı Hasarı İGDAŞ; 650 Noktada Doğalgaz Şebekesi Hasarı / 17.000 Adet Doğalgaz Kutusu Hasarı Can Kaybı İstanbul nüfusunun % 0.1-%0.2 si Kullanılamayacak binalar (çok ağır,ağır,orta) ise, yapıların % 10-% 15 i 3
Ç o k l u Tehlike ve Risk Bu durumda: Köpek balığı; T e h l i k e 20 Tüm tehlikeler Doğal iklim değişiminin nedenleri bu gün Son 750 bin yıl O-18 Y a k l a ş ı m ı Tehlike midir? midir? Risk midir? 21 Güneş Lekleri İnsanlar yeryüzünden silinmedikçe bir daha Buz Çağı olmayacak James E. Hansen Güneş ve Atmosferimizde Ne Oluyor? 2013 e hazır mıyız? 4
Tehlike Analizi Sıvılaşma Tehlikesi Heyelan Tehlikesi Sel Tehlikesi Doğal Tehlikelere Bağlı Riskli Alanlar 26 Bütünleşik Tehllike Haritası Tehlike Analizi Yüksek Gerilim Hatları Düzensiz Gelişme Patlayıcı Maddeler Sanayi ve Üretim Alanları27 Sel Durumunda Deprem Durumunda Yaşamlar Mülk Çevre Tarihi İş Hizmetler Gelişme Yer sallantısı Yüzeydeki fay Sıvılaşma Artçı deprem Heyelan Çığ Çamur akıntıları Tsunami Seller Yangınlar Afet yönetimi müdahale değil, bir sosyo-ekonomik kalkınma problemidir!.. Hızlı ve kontrolsüz kentleşme Yetersiz fiziksel yaşam koşulları Yetersiz altyapı Zayıf planlama ve kontrol Nüfusun artması Çevrenin bozunması Uygunsuz bölgesel işlemler ve uygunsuz arazi kullanımı Afet bakımından hassas bölgelerde nüfus yoğunluğu Farkındalık ve eğitim eksikliği Risk aktarımı eksikliği Yaşamlar Mülk Çevre Tarihi İş Hizmetler Gelişme Sel suları Alt yapıda çökme Ulaşım aksaması Heyelanlar Boğulmalar Elektrik çarpması Kontaminasyon... Afet yönetimi müdahale değil, bir sosyo-ekonomik kalkınma problemidir!.. Hızlı ve kontrolsüz kentleşme Yetersiz fiziksel yaşam koşulları Yetersiz altyapı Zayıf planlama ve kontrol Nüfusun artması Çevrenin bozunması Uygunsuz bölgesel işlemler ve uygunsuz arazi kullanımı Afet bakımından hassas bölgelerde nüfus yoğunluğu Farkındalık ve eğitim eksikliği Risk aktarımı eksikliği 5
UYGULAMA Risk Analizi Tehlike Profili hazırlamak Nufüs Yoğunluğu Eğitim ve Kültür Tesisleri Kamu Binaları 32 UYGULAMA Risk Analizi Risk derecesi/önceliğinin belirlenmesi (4) (3) (2) (1) (4) Elekt (i) (3) Yangın (c,m,i) (2) Rekrasyon Alanları Sağlık Tesisleri Ambülans Noktaları (1) Elekt (c,m) 33 Yönetimlerin Sel Zararlarını Azaltma Önlemleri: Tehlike ve risk analizinde şehirleşme ile ilgili tehlike ve riskler tek tek belirlenip azaltılmalı. YAPISAL ve Mühendislik Yaklaşımı akarsu yatağını düzeltme ve düzenleme sel kontrol setleri ve barajları, duvarları ve derivasyon kanalları, yağmur suyu drenaj sistemi binaların taşınması, yükseltilmesi,... YAPISAL OLMAYAN Yaklaşım selyatağı zonları/kamulaştırma/yasalar rölekasyon, özel kullanım ve yapı izinleri nehirlere ait sulak alanların geri verilmesi sigorta 6
Deprem, sel ve heyelan gibi tehliklerin insanlara zarar vermemesi için yapısal riskler belirlenip azaltılmalı Afetlerden sonra belediye, kaymakamlık, vb idari kamu binaları ile birlikte hastane gibi kritik tesislerdeki techizatın da çalışır durumda olması gerekir. Yapısal olmayan riskler... İş Makineleri Yağmur suyu tahliye sistemi, boyutları ve sayısı artırılmış mazgallar ile birlikte kesitleri artırılıp kanalizasyondan ayrılmış drenaj sistemiyle geliştirilmeli bina yapımı veya başka bir şekilde müdahale kesinlikle yasaklanmalı! TEMEL KURAL: KURAL: Su havzasındaki inşa faaliyetlerinin hiç biri, 100yıllık sel suyu seviyesinde hiç bir artışa neden olmamalı!.. 7
SEL YATAKLARINA MÜDAHALE EDİLMEMELİ! SEL YATAKLARINA MÜDAHALE EDİLMEMELİ! Sel yataklarındaki mevcut tüm bina ve alt yapı tesisleri belirlenmeli ve kaldırılmalı. SELYATAKLARINA YATAKLARINAMÜDAHALE MÜDAHALE SEL EDİLMEMELİ! Dereler, yolları en az 100 yıllık fırtına verisine göre boyutlandırılıp inşa edilmiş kutu menfezlerle geçmeli. Köprü ayakları arasında biriken malzemeye ilgili kurumlar periyodik olarak ve gerektiğinde müdahale etmeli. 8
kavramının içi doldurulmalı! Uzmana göre sel seviyesi Mühendise göre sel seviyesi Ihlamur Kasrı, Beşiktaş ve Nişantaşı arasındaki vadide yer alan yüksek bir subasman üzerine tek kattan oluşan dikdörtgen planlı köşk, kesme taştan inşa edilmiştir. Ihlamur Kasrı Vatandaşa göre sel seviyesi Diplomasız mühendisler! Diplomalı mühendisler! Risk Transferi Kolonlar üzerinde yükseltme subaman sev > temel sel su seviyesi 52 Risk Transferi Sigorta primleri, alçak kat kotu ve temel tipini belirmek için Sel Bölgeleri UYGULAMA Mevcut Durum ve Tehlike Analizi... 9
ZARAR AZALTMA PLANI UYGULAMA Azaltılması gereken zarar unsurlarını belirlendikten sonra, bir zarar azaltma planı hazırlamak ve bu plan çerçevesinde uygulama aşamasına geçmektir. Tehlike Profili ve Tehlike Avı ile belirlediğiniz eksiklik ve zayıflıklara yönelik riski azaltıcı önerileriniz? Zarar azaltma çalışması için öncelikle, belirlenen tehlikeler listelenir. Her bir tehlike için alınması gereken önlemlere karar verilir. Ancak bütün bu önlemler arasında bazılarına öncelik vermek gerekebilir. RİSK AZALTMA PLANI Tehlike ve risk analizi sonucu belirlenen problemlerin çözülmesi için plan ve yatırım yapın SORUN STRATEJİLER 2. Afet ve Acil Durum Planı Yapmak EYLEMLER AYP AFET KARAR / POLİTİKA SEVİYELERİ STRATEJİK KARAR DÜZEYİ TAKTİİK KARAR VE TAKT MUA UAMELE MELE DÜZEYİ DÜZEYİ OPERASYON DÜZEYİ Ana Hükümet/Afet Yön. Bakanı plan Ekler İl Müdürlüğü Yerel Yönetimer 59 10
ADP Planın Bölümleri Selde Planlı Tahliye ve Ana plan Ekler Geçici Barınma 61 GEÇİCİ İSKAN 1.kamu tesisleri 2.tanıdık ve akraba 3.kiralık konut 4.bireysel çadır 5.çadırkent Planın zamansal hedefleri olmalı Afetlerde kurulan çadır/prefabrik sayısı ile afetlere hazırlık ters orantılıdır! UYGULAMA PLAN KONTROLU Öncelikle afet ve acil durumlara karşı kuruluşunuzun ne kadar hazırlıklı olduğunu belirlemelisiniz. Örneğin, ilk dakikalarda çalışanlarınız ne yapacağını biliyor mu? Personelinizi, müşterilerinizi, onların ziyaretçilerini nasıl yönlendireceksiniz? Tüm Birim ve Bireyler 11
Kurulan Acil Yardım Hizmet Grupları ve Teşkilat Şemaları KOMUTA SERVİS H GRUPU EKİP OLMASI GEREKEN T.C. BAŞBAKANLIK AFET VE ACİL DURUM YÖNETİMİ BAŞKANLIĞI MEVCUT DURUM VALİ (Vali Yardımcısı/ İstanbul AFAD Müdürü) İstanbul AFAD *Garnizon Komutanlığı *İl Jandarma Alay Komutanlığı *İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği *İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı *Kaymakamlıklar *İlçe Belediye Başkanlıkları *Kızılay MAFOM Müdürlüğü *Planda görevli tüm kurumların İl Müdürlükleri KOMUTA Basın Sözcüsü Hukuk Müşaviri İletişim Görevlisi 3 1 7 3 3 MÜDAHALE / OPERASYONLAR SERVİSİ 5 Haberleşme Hizmetleri Ulaşım Hizmetleri 4 5 2 6 9 Güvenlik Hizmetleri 8 Yangın ve Tehlikeli Maddeler Hizmet Arama ve kurtarma Hizm. İlkyardım ve Sağlık Hizmetleri Altyapı Hizmetleri BİLGİ VE PLANLAMA SERVİSİ Sosyal Hizmetler Etki ve İhtiyaç Analizi Hizmetleri Enkaz Kaldırma Hizmetleri Yayınlar ve Belgeleme Hizmetleri Defin İşlemleri Hizmet Hasar Tespiti Hizmetleri Tarım Hizmetleri Planlama ve Zarar Azaltma LOJİSTİK ve BAKIM SERVİSİ FİNANS VE YÖNETİM SERVİSİ Haberleşme Sistemleri Personel ve Taşıt Temini Personel İşleri Hizmet Bağış ve Dağıtım Hizmetleri Geçici İskan Hizmetleri Satınalma, Kiralama, El Koyma Hizmetleri Sağlık Hizmetleri STK ve Gönüllüler Hizmet Hizmetleri Tahliye Planlama Hizmetleri Anlaşmalı Kuruluşlar Finans Hizmetleri Muhasebe Hizmetleri Mali Zarar Tespit UYGULAMA Basit bir Olay Komut Sistemi (OKS) oluşturmak 71 12
YILLIK İŞ PLANI Müdahale Planlama Lojistik Finans/İd ari Plan intranet ortamında güncellenebilir... OCAK: Valinin katılımı ile personele planı tanıtıcı eğitimler verilir. TEMMUZ: İstanbul AFAD binasındaki yangın ve acil durum tesisatı ve malzemelerinin yıllık periyodik kontrolleri ve bakımı yapılır. ŞUBAT: Haziran ayında personele verilecek eğitimler planlanır. AĞUSTOS: Personel iletişim, ulaşım ve teçhizat ile ilgili tüm bilgiler kontrol edilip planda yenilenir. MART: Tehlike analizleri, olası riskler ve senaryolar yenilenerek planlar güncellenir. EYLÜL: Valinin katılımı ile İstanbul AFAD Olay Komuta Organizasyonu şemasında görevlendirilen servis amirleri, grup başları, ekip amirleri tanıtılır. NİSAN: Masabaşı egsersizi, işlevsel tatbikat ve/ veya gerçek boyutta tatbikatlar planlanır. EKİM: Servis ve ekiplerin yaptıkları tatbikat/ egsersiz değerlendirme formları toplanır ve değerlendirilir. MAYIS: Valinin katılımı ile tatbikatlar gerçekleştirilir. Planlar değerlendirilir ve geliştirilir. KASIM: Servis amirlerinin yürütücülüğünde toplanılarak sonraki yılın Yıllık Afet İş Planları yapılır. HAZİRAN: Şubat ayında planlanan personel eğitimleri gerçekleştirilir. ARALIK: İstanbul AFAD Afet ve Acil Durum Önleme Müdahale ve İyileştirme Planı nın kontrolü yapılır, güncellenir ve onay için ilgili makama sunulur. 3. Ekip ve Donanımları Hazırlamak İlerisi için plan yapmak karşılığını geri verir. Nuh gemisini inşa ederken yağmur yağmıyordu. Tüm Kaynaklar Belli başlı lojistik birimleri l Haberleşme l Sağlık l Gıda/Bakım l Malzeme l Tesis/Barınma l Yer/hava destek Temel ilk Yardım ve Hafif Arama Kurtarma Malzemeleri 78 13
Okullara sığınacak afetzedeler düşünülerek okullara konulan acil durum malzemeleri Halk sadece okullara değil, diğer kamu ve belediye tesisleri ile birlikte fabrikalara da sığınacak. Okul, Spor Salonu, Hastane, vb Bahçelerine Su Tankları, Gıda Depoları ve Acil Durum Malzemeleri Parklara sığınacak afetzedeler düşünülerek yapılan temiz su tankları Yollar afetlerde kapanabileceği düşünülerek yerel itfaiye için su deposu 14
Mevcut Acil Durum Tesisleri Afet ve Acil Durum Yönetim Tesisleri Önerilen Acil Durum Tesisleri Incident Command Post (ICP) / Mobile Komuta Aracı S Staging Areas/Geçici Areas/Geçici Depolama Alanı B Base / Üs C Camp / Kamp H Helibase / Helikopter Pisti H -3 Şehrinizdeki afet ve acil durum malzeme ve depolarınızı belirleyip eksiklerinizi giderin Helispot / Helikopter Terminali 87 88 Hazırlık Piramidi Mali Durumu Koru 4. Halkı Eğitmek Şehriniz, ancak herkes afete hazır olunca afetlere hazır olacaktır. Bu nedenle halkın afetlerin en az ilk 3 günü kendine yeterli olabilecek şekilde hazırlanmış olmalısınız. Binaların Yapısal Elemanlarını Koru Maliyet Binaların İçindekllerinin Güvenliğini Sağla Malzeme & Techizatı Sağla Eğitim & Tatbikat Ne Yapılacağını Planla Nasıl Hazır Olacağını Öğren 15
İlk 72 Saat: "Altın Saatler" Saatler" Herkes, her kurum, her tehlikede ne yapacağını bilmeli!.. 91 Birey ve Aile için Depremde Eğitim Şart! İlk 72 Saat Tümüyle azaltılamayan riski yönetebilmek için de öncelikle halk, uyarıları algılayıp doğru önlemler alabilmesi için eğitilmeli. Halkın riski doğru algılayabilmesi için onları afet öncesi sel risk haritalama, vb çalışmalara da katılmalı. 0. SANİYE İçin Hazırlık 3. SANİYE İçin Hazırlık 3. DAKİKA İçin Hazırlık 30. DAKİKA İçin Hazırlık 3. SAAT İçin Hazırlık 3. GÜN İçin Hazırlık 3. HAFTA İçin Hazırlık 3. AY İçin Hazırlık Burayı asla su basmaz Tehlikeli Tüm izler silinmemeli Unutma, Sel tehlikesini hatırlatan ve geçmişte yaşanmış olan selleri hatırlatan işaretler konulmalı. Unutturma!... Kobe Limanı, 2003 95 16
Eski Sel Yatağı Eski sel yatakları, sel yatağına müdahale edilince değişir Temel Davranışların Öğrenilmesi Eski Sel Yatağı Yeni Sel Yatağı Yeni Sel Yatağı Eğitimlerle öğretilmesi ve tatbikatlarla pekiştirilmesi gereken önemli konulardan biri, tehlike anında nasıl bir davranış sergilenmesi gerektiğidir. Bu konuda provalar yapılırsa, tehlike başladığında insanlar refleksleriyle doğru davranışlara yönelecektir. 97 Çök-Kapan ÇökKapan-Tutun Deprem Uçak Kazası Bomba patlaması Bomba Tehdidi Deprem Anında Yıldırım Hortum Heyelan Yıldırım Anında Hortum Anında 99 Yerinde Sığınak Oluşturmak Kilitlen--Yat Kilitlen Duman Alarmı Silah Sesi Kimyasal Serpinti Tehlikeli Kişiler Nükleer Serpinti Tehlikeli Madde Kaza Keskin nişancı Keskin nişancı ve silah sesi 17
1. Müdahale (A) Planı Yangın anı Deprem Sonrası Patlama Sonrası Sel/Su Baskını Öncesi Bina İçi Kimyasal Kazalar Terör/Bomba Tehdidi Heyelan Öncesi 104 103 Dışarı Tahliye Planları 2. kat Engeller! Acil çıkış kapıları önünde çıkışı önleyecek engeller mutlaka kaldırılmalıdır. 105 Tahliye zamanı çok kısıtlıdır... 108 18
Dibi görünmeyen sudan geçme Yangın Uyarı Sistemleri Atasözü Sele karşı / suyun önünde durma! Yangın söndürme ekipmanıyla yangın detektörleri ve alarm sistemleri ve yangın springler bulunmalıdır. Marriott Waterside A BOILING WATER REACTOR like the one at Fukushima Downtown Tampa Vertical Evacuation 111 Tahmin ve Erken Uyarı 1. Risk Tespiti Jenaratör, pomba, tesisat, vb temel sel su seviyesinin üzerine yükseltilmeli! 112 26 Nisan 1986 Saat 01:23:43 Çernobil Nükleer Santral Kazası C137 birikme miktarları Erken Uyarı: İnsanların tehlikelere karşı, zamanında ve gerektiği gibi davranmalarına imkan tanıyacak şekilde haberdar etmektir. 114 19
2. İzleme ve Uyarı Uyarılar: 1. Kullanışlı 2. Anlaşılır 3. Dakik 4. İnandırıcı olmalı Erken uyarı sistemleri ve Avrupa Acil Durum Numarası 112 yle ilgili vatandaşların ve medyanın farkındalığının artırılmalı 3. Yayma ve İletişim 4. Müdahale Kapasiteleri YANGIN SÖNDÜRÜCÜ KULLANMAYI ÖĞRENİN PİMİ ÇEKİN Pİ İlk YANGININ TABANINA Yardım NİŞAN ALIN YA SAPI SIKIN Eğitimi ATEŞİ TARAYIN Kurslarına S katılın A 119 120 20
Afete planlı hazırlık evden başlar Arama- Kurtarma 121 122 AFETLERE HAZIRLIKTA TATBİKAT VE EGZERSİZLER En Basit En Karmaşık 2 TEMEL FELSEFE Alıştırma 3 1 Yönlendirme Semineri 5 Gerçek Boyutta Tatbikat Tatbikatların Tanımlanmasında Masabaşı Egzersizi İşlevsel Tatbikat 4 Gerçekçi Ölçülebilir Basit Elde edilebilir Katkıya yönelik Çocuklar olmadan tatbikat ve afete hazırlık olmaz! 21
Japonya da 1 Eylül Ulusal Tatbikat Günü Daha Fazla Bilgi İçin www.guvenliyasam.org 128 Daha Fazla Bilgi İçin Daha Fazla Bilgi İçin İTÜ Afet Yönetimi Yayınları www.aym.itu.edu.tr Türkiye de herkes afetlere hazır olduğunda, Türkiye afetlere hazır olacaktır İTÜ Afet ve Acil Durum Yönetimi Master Programı 130 Çözümde görev almayanlar problemin bir parçası olurlar. Goethe Texas A&M University ve Oklahoma State University işbriliği ile 2002 2003 yılında başladı İlk Mezunlar Şubat 2004 www.aym.itu.edu.tr TEŞEKKÜRLER! 22