105 TRAKYA YÖRESİ TARIM ALET VE MAKİNALARI İMALATCILARININ YAPISI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA A research on the structure of farm machinery manufacturers in Trakya Region. Selçuk ARIN 1 İbrahim İÇÖZ 2 Erdal KILIÇ 3 ÖZET Bu çalışmada, Trakya yöresinde tarım alet ve makinası üretimi yapan firmaların üretim desenlerinin ortaya çıkarılması yanında işletmelerde çalışan Mühendis gibi teknik ve idari personel ile işletmelerdeki kültürel ve sosyal yapıların belirlenmesi amaçlanmıştır. Elde edilen veriler, hazırlanan anket formu ile Trakya yöresinin tüm sanayi siteleri dolaşılarak yüz yüze yapılan görüşmelerde elde edilmiştir. Çalışma sonucunda işletme sahiplerinden 4 kişinin fakülte, 2 kişinin meslek yüksekokulu, 9 kişinin endüstri meslek lisesi, 7 kişinin düz lise, 10 kişinin orta okul ve diğerlerinin ilkokul mezunu oldukları saptanmıştır. Yörede üretilen tarım alet ve makinalarının büyük çoğunluğunun, yöre tarımında kullanılan toprak işleme ve ekim makinalarından oluştuğu görülmüştür. Ayrıca, işletmelerin küçük bir kısmının yurtdışı bağlantısının bulunduğu ve yurtdışına makina satışı gerçekleştirdiği belirlenmiştir. Ġşletmelerde, tüm çalışanların sigortalı olmadığı ve işyerlerinin ise 45 'inin sigortalı, 78 'inin ise sigortasız olduğu belirlenmiştir. Yapılan çalışmada, işletmelerin yıllık enerji tüketimleri ile ilgili sorunun yöneltilmesine karşın, bu soruya tam yanıt alınamadığından değerlendirilememiştir. ABSTRACT In this research, our aim is to determine the production desing of the firms that product farm machinery in Trakya region and additionally, the cultural and social aspects in the foundations and to determine the careers of the technical an administrative staff working in these places. These datas have been obtained from face to face conversations which were made with all industrial foundations in Trakya region. As a results of this research, among the owners of these foundations, we have found that the four of them have bachelor s degree, the two graduated from vocation school, the nine graduated from Industrial Vocational High School, the seven have high school diplomas, the ten have secondary school diplomas and finally the rest them have a primary school degree. Most of the sowing and cultivation machinery used in the local farming are the agricultural machinery which were produced here. Additionally, it has been determined that the minority of these foundations has been exporting some machinery and that 45 of these wokplaces as well as the staff working in them are insured but on the contrary the 78 of these wokplaces have not set insurance. In this research, although the questions of energy consuming per year was asked to the foundations, a satisfactory response was not taken; therefore, the questions has not been evalvated. GİRİŞ 1 Prof.Dr. Trakya Üniversitesi Tekirdağ Ziraat Fakültesi Tarım Makinaları Bölümü 2 Yrd.Doç.Dr. Trakya Üniversitesi Tekirdağ Meslek Yüksek Okulu Tarım Makinaları Bölümü 3 Yrd.Doç.Dr. Trakya Üniversitesi Tekirdağ Meslek Yüksek Okulu Tarım Makinaları Bölümü
106 Ülkemizin artan nüfusunun beslenebilmesi için tarım çok önemlidir. Ülkelerin gelişmesinde bir gösterge olan sanayileşmeye paralel olarak, tarımda çalışan nüfusun azalmasına karşın birim alandan daha yüksek verim almak zorundayız. Tarımda gelişmişlik düzeyi, tarım alanlarında kullanılan tarım alet ve makinaları ile elde edilen yüksek verimle değerlendirilir. Ülkemizde DĠE verilerine göre 18 475 000 hektar alan ekilebilir durumdadır. Trakya yöresinde ise bu işlenebilir alanların %5 i bulunurken yörede hektar başına 1.61 BG traktör düştüğü bildirilmektedir (Arın., 1992). Trakya yöresi tarıma uygun topraklarıyla ve ürettiği ürünlerle önemli bir yere sahiptir. Yörede yaygın olarak buğday, arpa, ayçiçeği, şeker pancarı, mısır, çekirdeklik kabak, çeltik, kavun, karpuz gibi ürünler yetiştirilmektedir. Yetiştirilen ürünlerin toprak işlemesi, tohum yatağı hazırlığı, ekim, bakım, ilaçlama ve hasat harman gibi işlemlerin tümünde makinalar kullanılmaktadır. Trakya yöresinde imalatta bulunan işletmeler %40 gibi düşük bir kapasiteyle çalışırken AR-GE leri bulunmamaktadır. Buna karşın tarımında kullanılan makinaların büyük çoğunluğunun üretimi, bakım ve onarımı yöre içerisinde yapılmaktadır. Özellikle yöre, toprak işleme ve ekim makinaları konusunda çok önemli gelişmeler sağlamış olup üretim fazlasını yurtiçi veya yurtdışı pazarlarına sunmaktadır. Bu araştırmada, Trakya yöresinde tarım alet ve makinası üretimi yapan kişilerin eğitim durumlarıyla tarım makinaları sanayindeki gelişmeleri nasıl izlediklerini, işletmelerin durumlarını ve üretim alanlarıyla yıllık üretim adetlerini ortaya çıkarmayı amaçlanmıştır. Trakya Yöresinde Tarım Alet ve Makina İmalatcılarının Yapısı Yöredeki imalatcı ve işletmelerin durumunu saptayabilmek için bir anket hazırlanımış ve bu anket imalatcılarla yüz-yüze yapılan görüşmelerde doldurulmuştur. Anket formuna verilen yanıtlara göre gerekli bilgiler alınıp değerlendirilmiş ve aşağıdaki sonuçlar bulunmuştur. Tekirdağ, Edirne ve Kırklareli il ve ilçelerinde toplam imalathane sayısı 129 dur. Bu imalathanelerin 58 'inde imalat ve bakım onarım işlemleri birlikte yapılırken, 25'inde imalat ve diğerlerinde sadece bakım ve onarım işlemleri yapılmaktadır. Yine yörede toplam 10 mühendis, 10 tekniker, 24 teknisyen, 172 usta, 150 kalfa, 224 işçi, 97 çırak, 32 satış temsilcisi ve 87 idari personel çalışmaktadır. Yörede 116 imalathenede, işletme sahibi ve usta aynı kişi olurken bu imalathane sahiplerinden 35 kişi aynı zamanda çiftçilik yapmaktadır. Ayrıca yörede bulunan imalathane sahiplerinden 4 'nün Fakülte, 2 'sinin Meslek Yüksekokulu, 9 'nun Endüstri Meslek Lisesi, 7 'sinin düz Lise, 10 'nun ise Orta Okul ve diğerlerininde Ġlkokul mezunu oldukları belirlenmiştir. Ġmalatahanelerin büyüklükleri 15 m 2 ile 5000 m 2 arasında değişmektedir. Yapılan çalışmada 44 işletmenin sigortasının olduğu, ayrıca işletmelerin 98'i çalışanlarına
107 sigorta yaptıklarını belirtmişlerdir. Ġmalathaneler atıklarını genellikle hurda olarak değerlendirdiklerini belirtirken, 6 işletmenin dışındakilerde servis ağının olmadığı görülmektedir. Yörede bulunan imalatheneler küçük işletme tipinde olması ve zamana bağlı olarak çalışmamalarından dolayı mesai kavramı işin durumuna göre değişirken bu işletmelerin sadece 5 tanesinde kendi yemekhanesi bulunmaktadır (Çizelge 1a., 1b.,). Yörede bulunan 129 imalathaneden 76 adedi Tekirdağ ilinde olup ağırlıklı olarak Hayrabolu (25 adet) ve Malkara (24 adet ) ilçelerinde bulunmaktadır. Tekirdağ il ve ilçelerinde bulunan 29 imalathane üretim yapmalarının yanında bakım ve onarım işleriyle de uğraşmaktadır. Yine aynı il ve ilçelerde bulunan 24 işletmede imalat, diğer işletmelerde ise sadece bakım ve onarım yapmaktadır. Tekirdağ il ve ilçelerinde imalat işlemlerinde 8 mühendis, 9 tekniker, 24 teknisyen, 109 usta, 103 kalfa, 217 işçi, 68 çırak, 32 satış temsilcisi ve 80 idari personel çalışmaktadır. Tekirdağ il ve ilçelerinde 68 işyerinde usta ve mal sahibi aynı kişiler olurken bu işletme sahiplerinden 28 kişi aynı zamanda çiftçilik yapmaktadır (6555 da). Yine bu işletmelerden 12 işletmenin sahibi yurtiçi tarım makinaları fuarlarını izlerken bu firmalardan 3'ünün komşu ülkelerdeki yurtdışı tarım makinaları fuarlarına ziyaretçi olarak ve aynı zamanda satış bağlantısı yapmak için gittikleri belirlenmiştir. Tekirdağ il ve ilçelerinde bulunan işletmelerin büyüklükleri ele alındığında ise en büyük işletme 5000 m 2 lik alan ile Hayraboludaki Ġrtem firması, ikincisi 3500 m 2 ile Malkara'daki Mert-San dır, bunları 3000 m 2 lik alan ile Malkara daki Güngör firması izlemektedir. Diğer imalathane büyüklükleri ise 30 m 2 ile 480 m 2 arasında değişmektedir. Tekirdağ il ve ilçelerinde bulunan 76 işletmeden 30 'nun işyeri sigortasının olduğu, ayrıca bu işletmelerin 64 'nün çalışanlarının tümünü yada bir kısmını sigorta ettirdiği belirlenmiştir. Bu işletmelerin 4 'nün servis ağı varken diğer işletmeler yaptıkları işlerin sorumluluğunu belli bir süre için kendi üzerlerine alarak kendi işletmelerinde sorunlarını çözmektedir. Yine bu işletmelerin sadece 4 tanesinde işletme yemekhaneleri bulunmaktadır (Çizelge 1a.,). Edirne il ve ilçelerinde bulunan 36 imalathanenin sadece 1 tanesi üretime dönük çalışırken 21 imalathane üretim, bakım ve onarım işlerini yapmakta geri kalan işletmeler sadece onarım yapmaktadırlar. Edirne il ve ilçelerindeki imalathanelerde 2 mühendis çalışırken tekniker ve teknisyenin olmadığı, 40 usta, 29 kalfa, 1 işçi 24 çırak ve 7 idari personelin çalıştığı görülmektedir. 32 işyerinde usta ve imalathane sahibi kişiler aynıdır. Ġmalathane sahiplerinin 2 'sinin yurtiçi fuarları izlediği, 2 'sinin ise servis seminerlerine katıldığı belirlenirken yurtdışı fuarlarına katılmadıkları görülmüştür. Yine bu il ve ilçelerde bulunan imalathanelerden en büyüğünün 200 m 2, en küçüğünün ise 15 m 2 olduğu görülürken genellikle imalathane büyüklüğünün 100-200 m 2 arasında değiştiği belirlenmiştir. Edirne de 9 imalathane işyeri sigortası yaptırıken, bu işyerlerinden 24 'nün çalışanlarının tümüne veya bir kısmına sigorta yaptırdıkları görülmüştür. Bu ildeki işletmelerin hiçbirinde düzenli servis ağı bulumamaktadır (Çizelge 1b.).
108 Kırklareli il ve ilçelerinde ise işletmelerden 8 'i hem üretim hem de onarım yaparken diğerleri sadece onarım yapmaktadır. Bu il ve ilçede tarım makinaları imalatında 1 tekniker, 23 usta, 18 kalfa, 6 işçi ve 5 çırak çalışmaktadır. Ġmalathane sahipleri aynı zamanda işyerlerinin ustalık işlerini yaparken 3 kişi çiftçilikle de uğraşmaktadır. Yine imalathane sahiplerinden 5 tanesinin yurtiçi tarım makinaları fuarlarına katıldığı belirlenmiştir. Ġlde en büyük alanlı işletmenin 4000 m 2 ile Lüleburgazdaki Durmaz Kardeşler olduğu belirlenirken diğer işletmelerin genellikle 100 m 2 cıvarında olduğu görülmektedir. 5 imalathanede işyeri sigortası bulunmasına karşın 1 imalathane dışındakiler çalışanlarını sigortalı yapmadıklarını belirtmişlerdir (Çizelge 1b.,). Trakya yöresinde üretim yapan imalathanelerin ürettikleri tarım alet ve makina üretim miktarlarının değişik yılları kapsayacak şekilde imalathane sahiplerine sorulmasına karşın en gerçekçi yanıtların 1997 yılına göre alınması nedeniyle değerlendirmelerde 1997 yılı esas alınmıştır (Çizelge 2a., 2b.,). Çizelgede görüldüğü gibi Trakya yöresinde 21 değişik makina üretimi yapılmaktadır. 1997 yılında yörede, 1327 adet pulluk, 934 adet tırmık, 576 adet kültüvatör, 168 adet dipkazan, 330 adet çizel, 2099 adethububat ekim makinası, 1166 adet pnömatik ekim makinası, 130 adet pülverizatör, 12 adet çapa makinası, 12 adet mekanik-hidrolik kepçe, 250 adet diskli gübre dağıtma makinası, 160 adet diskaro, 3 adet soğan ekim makinası, 25 adet kabak çekirdeğ çıkarma makinası, 40 adet helezon, 396 adet tarım arabası, 1 adet sap toplama tırmığı, 73 adet tesviye bıcağı, 100 adet çayır biçme makinası, 35 adet traktör kabini üretildiği görülmektedir. Tarım makinaları üretimi yönünden Tekirdağ il ve ilçeleri ele alındığında ise 867 adet pulluk, 792 adet tırmık, 372 adet kültüvatör, 142 adet dipkazan, 275 adet çizel, 2029 adet buğday ekim makinası, 1136 adet pnömatik ekim makinası, 115 adet pülverizatör, 250 adet diskli gübre dağıtma makinası, 150 adet diskaro, 3 adet soğan ekim makinası, 40 adet helezon, 233 adet tarım arabası, 1 adet sap toplama tırmığı, 35 adet traktör kabini üretildiği görülmektedir (Çizelge 2a.,). Edirne il ve ilçelerinde imalatı yapılan tarım alet ve makinaları arasında 334 adet pulluk, 112 adet tırmık, 172 adet kültüvatör, 8 adet dipkazan, 35 adet çizel, 25 adet buğday ekim makinası, 20 adet pnömatik ekim makinası, 15 adet pülverizatör, 12 çapa makinası, 10 adet diskaro, 25 adet kabak çekirdeği çıkarma makinası, 85 adet tarım arabası, 23 adet tesviye bıcağı yer almaktadır (Çizelge 2b.,). Kırklareli il ve ilçelerinde üretilen tarım alet ve makina sayıları ise, 116 adet pulluk, 30 adet tırmık, 32 adet kültüvatör, 18 adet dipkazan, 20 adet çizel, 45 adet buğday ekim makinası, 10 adet pnömatik ekim makinası, 12 adet mekanik-hidrolik kepçe, 78 adet tarım arabası, 50 tesviye bıcağı ve 100 adet çayır biçme makinasıdır (Çizelge 2b.,). SONUÇ
109 Trakya yöresinde bulunan 129 imalathane ve bunların çalışanlarının durumları incelendiğinde, Trakya tarımında gereksinimi duyulan tarım alet ve makinaların büyük bölümünün yöre içerisinde üretildiği görülmektedir. Tarım alet ve makina üretim çeşitliliğini ve miktarını belirlemede en etkin unsurun arz ve talep olduğu bilinmektedir. Buna göre yörede küçük işletmelerin büyük çoğunluğu kendi çevresinden gelen talebe yönelik olarak çalışmaktadır. Ġşletmeler genel olarak incelendiğinde Trakya yöresinde 129 işletme bulunmaktadır. Bunların illere göre dağılımlarına bakıldığında Tekirdağ da 76 adet olup tüm işletmelerin %58 'ini oluşturmaktadır. Edirne'de 36 imalathane bulunmakta ve bu %27' lik bir oranı teşkil ederken, Kırklareli'nde ise bu sayı 17 olup işletmelerin %13 'ünü oluşturmaktadır. Ġşletmelerin büyük bir bölümü üretim yada üretim, bakım onarım işlemlerini birlikte yapmaktadır. Sadece onarım yapan işletme sayısı az olup buna bağlı olarak çalışan sayısı az ve işyerlerinin alan büyüklükleri de düşük olmaktadır. Ġmalathanelerde çalışan teknik eleman, usta, işçi, çırak ve idari personelin Çizelge 3' te görüldüğü gibi tarım alet ve makina üreteminin yoğun olduğu işletmelerde çalıştığı görülmektedir. 129 imalathanenin 116 tanesinde usta ve işletme sahibi aynı kişi olup bunlardan 35 kişi işletmelerindeki işlerinin yanında çiftçilik de yaptıkları belirlenmiştir. Buradaki en büyük etkenin büyük çapta üretim yapmayan küçük işletmeler olması ve günlük kazanıp günlük tüketen konumda bulunmalarıdır. Ayrıca imalathane sahiplerinden 4 'ünün fakülte, 2 'sinin yüksekokul, 9 'unun endüstri meslek lisesi, 7 'sinin lise ve 10 'u da orta okul mezunu olmalarına karşın büyük çoğunluğunun ilkokul mezunu olduğu belirlenmiştir. Ġşletmelerden 129 tanesinden sadece 44 işletmenin işyeri sigortasının olması, sigortaya gerekli önemin verilmediğini göstermektedir. Ġşyerlerinden 98 adedinin çalışanları Sigortalı yada Bağkur'lu olduğu belirlenmiştir. Bu sayının işyeri sigortasına göre yüksek olmasındaki neden insanların sosyal güvenceye olan ihtiyaçlarının artması ve kendi yaşamlarını daha garantide hissetmek istemelerinden kaynaklanmaktadır. Bütün işletmelerde ortaya çıkan metal atıkların tamamı hurda olarak değerlendirilirken işletmelerin büyük çoğunluğunda servis ağı bulunmamaktadır. Büyük çapta üretim yapan işletmeler servis ağlarını kurmaya çalışırken küçük işletmeler böyle bir duruma gereksinim duyulmamaktadır. Ġller içerisinde Tekirdağ ili üretilen tarım alet ve makina bakımından çok farklı bir konumdadır. Çizelgelerin incelenmesinden de anlaşıldığı gibi üretilen tarım alet ve makinalarından pulluğun % 65 'i, tırmığın %84.7 'si, kültüvatörün %64.5 'i, dipkazanın % 84.5 'i, çizelin %83.3'ü, buğday ekim makinasının %96.6'sı, Pnömatik ekim makinasının %97.4'ü, pülverizatörün %88'i, diskli pulluğun %100'ü, diskaronun %93.75'i, tarım arabasının %58.8'i, traktör kabininin %100'ü Tekirdağ da üretilmektedir. Edirne de ise pulluk %25.9, tırmık %11.9, kültüvatör %29.8, dipkazan %4.7, çizel %10.6, buğday ekim makinası %1.1, pnömatik ekim makinası %47, pülverizatör %11.5, diskaro %6.7, kabak çekirdeği çıkarma makinası %100, tarım arabası %21.4, tesviye küreği %31.5 oranında üretilmektedir.
110 Kırklareli ilinde ise en yüksek oranda toprak işleme aletleri ve tesviye küreği üretilmektedir. Trakya yöresinde üretim yapan firmaların büyük çoğunluğu ekim makinası ve toprak işleme aletleri üretmesine karşın araştırma ve geliştirme kuruluşları bulunmamaktadır. Makinalar üzerindeki değişiklikler kopyalama yada öneriler yoluyla yapılmaktadır. Ayrıca işletmelerin kapasitelerinin altında çalıştıkları bilinmekte olup ortak pazarlama birimlerini kurmalıdırlar. Ġşyerlerinin sosyal güvence önem vermesi, çalışanlara bazı sosyal hakların verilmesi, sigortalılık süresinin devamlı olması işyerine olan bağlılığı ve verimliliği arttıracaktır. Üretilen tarım alet ve makinaların çiftçinin ihtiyacına yanıt verebilmesi için üretici firmaların degişik tarım alet ve makina fuarları ile tarım fuarlarına katılmalarında büyük yararlar olacaktır. KAYNAKLAR 1. ARIN, S., 1992. Trakya Yöresinin Tarımsal Mekanizasyon Yapısı Üzerine Bir Araştırma, T.Ü Tekirdağ Ziraat Fak., Yayın No:146, Araştırmalar: 54, TEKĠRDAĞ 2. ANONYMOUS, 1994. Tarımsal Yapı, T.C. Başbakanlık Devlet Ġstatistik Enstitüsü., Yayın No:1873, ANKARA 3. ANONYMOUS, 1995. Tarımsal Ġstatistikleri Özeti, T.C. Başbakanlık Devlet Ġstatistik Enstitüsü., Yayın No:1889, ANKARA 4. ANONYMOUS, 1997. Trakya Tarım Alet ve Makinaları Sektörünün Türkiye Genelinde Yeri ve Geleceği. Trakya' da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II Bildiriler Kitabı. MMO Yayın No: 202.