Pseudologia Phantastica (Olgu Sunumu) Dr. Mazlum ÇÖPLR li.ıkırkı ı\ Ruh iv Sinir Hastalıkları Hastanesi Çocuk Psıkıvatnsı Klınıgı Dr. Yalçın G ZELHAN Vakıf liurvba Hastanesi l\ıkı\atn klınıgı Özet Olgumuz 26 ya ında N.D. isimli bir bayandır. "Memuru görevi esnasında öldürmeye tam te ebbüs ve ruhsatsız tabanca ta ımak" suçlarına kar ı ceza ehliyetinin bulunup bulunmadıappleı sorulan olgumuz. stanbul Adli Tıp Kurumunda muayene edilmi ve adli dosyası incelenmi tir. DSM-IV tanı kriterlerine göre "Pseudologia komponenti belirgin histerik ki ilik" tanısı konulmu ve bu durumunun suçun i leni inde önemli derecede rol oynadıappleı kanısına varılarak T.C.K'nun 47.nci maddesinden faydalanması (azaltılmı ceza alması) gerektiappleine karar verilmi tir. Bu olgu nedeni ile pseudologia phantastica semptomu içeren vakaların adli psikiyatrik yönü incelenmi tir. Summary Our case is a 26 years old female with the initials ofn.d. She was sent to the Council of Forensic Medicine for determining if she had legal competency with regard to the crimes of attempting to kill an employee on duty and carrying an unlicensed weapon. Her forensic file was examined here and the case was evaluated psychiatrically. According to DSM-IV criteria she was diagnosed with "hysterical personality with a predominant pseudologia component". Since this disorder was considered effective in the realization of the crime, it was decided that she should benefit from the 47 th. Item Of Turkish Penal Code (reduced penalty). "On the basis of this case report, "Pseudologia Phantastica" was evaluated from the forensic psychiatric point of view". D R M/MUT- SIU» 2002 11
Giri ve Amaç Pseudologia phantastica denilen arazda hasta yalan olduappleunu bildiapplei halde ve kendisine bir yararı olmayacaappleını bildiapplei halde olmadık hikayeler uydurur ve bunları çevresine anlatır. Bu hayali hikayelere hastanın kendisi de bir dereceye kadar inanır gibi olmakta ve böyle bir hayal ve yalan aleminde ya amaktadır (1). DSM-IV kriterlerine göre yapay bozukluk ba lıappleı altında anlatılan ve fiziksel semptomlarla seyreden yapay bozukluk olarak anlatılan bozuklukta, organik bir neden olmadan ve ortada çıkar elde etmeye yönelik bir sebep yokken ki i fiziksel bazı hastalıkları taklit etmektedir (2). Pseudologia phantastica'da ki i bazen gerçek olayları çarpıtır, dinleyicilerin ilgisi hastanın ho una gider ve bu nedenle ikayetlerini arttırır. Hasta sıklıkla yalan söyler ve ya amının diappleer alanlarında da çatı malar vardır. Bu hastalar histrionik ki ilik özellikleri ta ırlar. Bazen iddet davranı ı gösterebilirler (3). Daha çok borderline ve antisosyal ki ilik bozukluklarında görülen eyleme vuruk davranı ların bir biçimi olarak kabul edilen pseudologia phantastica'nın temelinde, dü lemler ve gerçekler içiçedir (4). Powell pseudologia phantastica'yı. gerçeapplein tümüyle deapplei tirildiapplei ve yalanın karma ık bir sistem üzerine kurulduappleu dü lemsel yalanlar olarak tanımlamı tır. Pseudologia phantastica dönemsel olmaktan çok ki ilik özelliapplei olarak kar ımıza çıkmakta, bu ki iler uydurdukları yalanlara kendileri de inanmaktadırlar (5). VViersma. pseudologia phantastica'da ki inin görünür bir çıkarı olmadıappleını ve yalanla gerçeapplein kesin ayırımının zor olduappleunu belirtmi tir. Bellek bozukluappleu ile ilgili olmaması ile konfabulasyondan. gerçekle kar ıla ınca gerçeapplei kabul etmesiyle sanrıdan ayrılmaktadır. Pseudologia bir gerçekten yola çıkılarak bu gerçeapplein çarpıtılması, abartılması, yada buna ekler yapılması ile olu makta, böylece mitomaniden ayrılmaktadır. Mitomanide öyküler ki i tarafından deapplei ik ortamlarda deapplei ik biçimlerde sunulur: oysa pseudologia phantastica'da öykü deapplei mez ve ısrarlıdır (6). Dupre'ye göre pseudologia phantastica'da üç temel tanı kriteri vardır (7). L Anlatılanların gerçekle baapplelantısı olmalıdır. 2. Bu öyküler deapplei tirilmeden sürdürülmelidir. 3. Öykünün konusu deapplei se de kahraman ya da kurban daima ki inin kendisidir. Histerinin belirli bir semptomu olan yalan uydurmaya puberte sıralarında sık rastlanır. Gerçeapplei kabul etmek istemeyen ve deapplei tiremeyen ki i önce bilinçli olarak bir hikaye uydurur, bir süre sonra gerçekle yalan karı ır: genç. i in gerçekliappleine kendisi de inanır (8). Henri Ey'e göre yalan uydurma, rol yapma ve hastalıapplea öykünme histerik ki iliapplein bir özelliappleidir (9). T.C.K.'nun 47. maddesine göre suçu fiili i lediapplei zaman uurunun veya harekatının serbestisini ehemmiyetli derecede azaltacak surette akli maluliyete müptela olan kimseye verilecek cezalarda suçun niteliappleine göre deapplei ik oranlarda indirimler uygulanır. Olgumuz'un da ortada hiçbir görünür çıkarı olmadıappleı halde, yalnızca kendisinin hasta olduappleunu çevresine kabul ettirebilmek amacı ile vücudu üzerinde kendisini hasta gösterecek birtakım i lemler yapması, bazı yalanlar söylemesi veya bazı olayları tamamen deapplei tirerek anlatması ve bu durumunu yıllarca sürdürerek bir hayal aleminde ya aması kontrol edemediapplei bazı iç çatı malarının olduappleunu, hayatını bu iç çatı maların yönlendirdiappleini göstermektedir. Bu nedenle tam olarak kendi hür irade uur ve harekat serbestisi ile hareket etmediapplei 24 DIR MA...1-M..V 2002
dü ünülerek T.C.K'nun 47. maddesinden faydalanması gerektiappleine karar verilmi tir. Materyal ve Metod stanbul Adli Tıp Kurumuna gönderilerek "Memuru görevi ba ında öldürmeye tam te ebbüs ve ruhsatsız tabanca ta ımak" suçuna kar ı ceza ehliyetinin bulunup bulunmadıappleı sorulan 26 ya ındaki N.D isimli bayan hastanın Adli Tıp Kurumundaki gözlem ve muayene bulguları, hakkında hazırlanan raporlar ve adli dosyası incelenmi tir. Olgu Olgumuz 26 ya ında, ilkokul mezunu ve bir fabrikada i çi olarak çalı ırken koluna bir demir parçasının dü mesi sonucu hastalanmı ve bir daha çalı amamı tır. Bu olaydan sonra kolundaki yaranın iyile memesi nedeni ile pekçok hastane dola mı tır. Öz ve soygeçmi inde bir özellik yoktur. Tedavi gördüappleü hastaneden taburcu olduktan iki ay sonra hastaneye gitmi ve tedavi dosyasını istemi, dosyanın verilemeyeceapplei ancak epikriz verileceappleinin söylenmesi üzerine doktora tabanca ile ate etmi tir. Adli dosyasının ve dosyada bulunan tıbbi belgelerin incelenmesinde "1988 yılında koluna bir demir parçasının dü mesi sonucu tedaviye alındıappleı, iyile memesi sonucu Ankara'da bir tıp fakültesine gönderildiapplei burada gazlı gangren te hisi ile tedavi edildiapplei, tedavisi devam ederken psikiyatri konsültasyonunda -konversiyon nevrozu, depresif reaksiyon- saptandıappleı, daha sonra a ırı dozda ilaç alarak suisid giri iminde bulunduappleu, birkez kolunda, birkez de uterus arkasında kırık iapplene çıkarıldıappleı, sag kolda mevcut flexion kontraktürünün serum fizyolojik ile açıldıappleı. 1992 yılında stanbul'da bir tıp fakültesi hastanesine pannikülit' ön tanısı ile yatırıldıappleı, bu sırada psikiyatri konsültasyonunda dissosiyatif nöbet' dü- ünüldüappleü, beyin tümörü olduappleunu ısrarla ileri sürmesi nedeni ile çekilen beyin tomografisinin ve elektroensefalografisinin normal olarak bulunduappleu. Ankara'da tedavi gördüappleü tıp fakültesi hastanesinde birçok ameliyatlar geçirdiappleini söylemesine raapplemen bunun doappleru olmadıappleının anla ıldıappleı, sürekli ate inin yüksek çıkması nedeni ile izlendiapplei ve derece verildikten sonra tuvalete gittiappleinin ve burada kibrit yakarak dereceyi ısıttıappleının görüldüappleü, novalgin isimli ilaca allerjisinin olduappleunu söylemesine raapplemen kendisine ba ka ilaç olduappleu söylenerek novalgin ampul verildiapplei ancak bir allerjisinin olmadıappleı, intihar edeceappleini söylediapplei, ba ında doktor bulunmasına raapplemen insektisid içerek intihar giri iminde bulunduappleu, acil tedavisi yapıldıktan sonra facititial pannikülit' tanısı konulup psikiyatrik tedavisi yapılmak üzere taburcu edildiapplei" öapplerenilmi tir. Mahkemede verdiapplei ifadede ise "altı yıl önce saapple koluna bir demir parçasının dü tüappleünü bu nedenle Kastamonu'da tedavi gördüappleünü, daha sonra Ankara'ya sevk edildiappleini, taburcu olup stanbul'a geldiappleini kolunun aapplerıması üzerine bu kez stanbul'da hastaneye yatırıldıappleını, burada kobay olarak kullanıldıappleını, özel kliniklere götürülüp üzerinde deneyler yapıldıappleını, ba ka bir hastaneye götüreceappleiz denilerek bir apartmana götürülüp orada kendisine viski içmesinin teklif edildiappleini, senin tedavin mümkün deappleil intihar et denildiappleini bunun için yüksekten atlamasının veya zehirli bir ey içmesinin söylendiappleini, bunun üzerine sinek ilacı içerek intihar ettiappleini, Saapplelık Bakanlıappleı'na ve bir televizyon kanalındaki bir haber programına ikayette bulunduappleunu, olay günü dosyasını istemeye gittiappleini ancak epikriz veririz denilmesi üzerine tabancayı çekip yere vurduappleunu bu sırada silahın patladıappleını, akıl hastası olmadıappleını" be- D R MAUKT- NIU* 2002 -i".
yan ettiapplei Adli Tıp Kurumu'nda ise: "6 yıl önce Kastamonu'da koluna demir dü tüappleünü ve gazlı gangren ortaya çıktıappleını, kendisinde bron iyal astım, karaciappleer-dalak hastalıappleı olduappleunu. 6 yıl boyunca bni-sina hastanesinde tedavi olduappleunu ve çe itli ameliyatlar geçirdiappleini. Christian Weber tanısı konulduappleunu, tam iyile ince malulen emekli olduappleunu daha sonra stanbul'da bir SSK Hastanesinde ve bir tıp fakültesi hastanesinde tedavi olduappleunu" beyan etmi tir: ancak yapılan inceleme sonucunda yukarıda bahsettiapplei hastalıkların kendisinde te his edilmediapplei, vücuduna yerle tirdiapplei yabancı cisimleri çıkarmanın dı ında bir operasyona tabi tutulmadıappleı anla ılan hastaya DSM-IV tanı kriterlerine göre pseudologia phantastica komponenti belirgin histerik ki ilik' tanısı konularak T.C.K.'nun 47. maddesinden faydalanması gerektiapplei eklinde rapor verilmi tir. Dosyada olgunun özgeçmi i, soygeçmi i. bedensel muayene bulguları ve laboratuvar bulgularına yer verilmemi olduappleundan bu konularda bilgi verilememi tir. Tartı ma ve Sonuç Olgumuz, suçunu kendisini uzun süre tedavi eden doktora kar ı i lemi tir. Doktorla görü meye giderken yanında silahla gitmesi her an suç i leme potansiyelinin bulunduappleunu, ifadelerinde kendisini tedavi eden doktorlara yönelik asılsız iddialarda bulunması suç i lemeyi göze alarak hastaneye gittiappleini göstermektedir. Bulgular suç i lemesini gerektiren mantıklı bir sebep olmadıappleını, suç i lemesinin hastalıappleı ile yakından ilgili olduappleunu göstermektedir. Tedavisi ile ilgili olarak pekçok yalan söylemesi, yalanlarının gerçekle baapplelantısı olmakla birlikte gerçeapplein tamamen saptırılmı olması, bütün yalanlarının kendisi ile ilgili olması pseudologia phantastica'ya uymaktadır (5.6). Bir kez kolunda bir kez de uterus arkasında kırık iapplene çıkartılması, kibritle dereceyi ısıtarak ate ini yüksek göstermesi, pekçok hastaneyi dola ması, ısrarla kendisinde pekçok hastalıappleın olduappleunu ileri sürmesi ve saldırgan tutumu Munchausen Sendromu'na uymaktadır (10.11,12.13). Pseudologia phantastica hali dönemsel olmaktan çok bir ki ilik özelliappleidir: bu ki iler uydurdukları yalanlara kendileri de inanmaktadırlar (5). Bazı psikopatların övünmek ve kendilerini mühim bir ahsiyet olarak göstermek için yalan uydurmaları bazen pseudologia phantastica denen ekli alabilir bu yalanlara kendileri de inanabilirler (14). Olgumuz hakkında elde dilen bilgiler, yalan uydurmalarının yıllardan beri devam ettiapplei, kendisi ile ilgili anlattıklarının yalan olduappleunun bilinmesine raapplemen yıllardan beri bu yalanları devam ettirmesi, bunlara kendisinin de inanmakta olduappleunu göstermektedir. Olgumuzun bazı anlattıklarının gerçekle baapplelantısının olması, öykülerini deapplei tirmeden anlatması, öykülerin konusu deapplei se de kahramanın veya kurbanın hep kendisi olması Dupre'nin pseudologia phantastica tanımına uymaktadır (7). Bu yalanları söylemekle görünürde bir çıkarının olmaması ve mitomaniden farklı olarak öykülerin deapplei ik ortamlarda deapplei mez bir ekilde ve ısrarla anlatılması Wiersma'nm söylediklerine uygundur (7). Pseudologia phantastica semptomu olan hastalar Munchausen Sendromu olan hastalar ile karı abilir. Olgumuzda facititial pannikülit saptanması, bir kez koldan iki kez de uterus arkasından kırık iapplene çıkarılması, tehdit edici davranı ları ve hastane hastane dola maları Munchausen Sendromu kriterlerine uymaktadır. Bazı kaynaklarda bu olguların bazen saldırgan davra- 26 D R H/MAtl-MSAS 204)2
nı larda bulunabileceapplei belirtilmektedir yayınlar olmakla birlikte, bu durumun ceza (3.12). Olgumuz da hastaneye, üzerinde tabanca ile gitmi ve doktoruna ate etmi tir. Ayrıca gerçekten olmu bazı davranı ları, çarpıtarak anlatması (örneapplein, beni kobay olarak kullandılar, özel kliniklere götürüp üzerimde deneyler yaptılar, çe itli ameliyatlar oldum eklindeki iddiaları): pseudologia ehliyeti üzerindeki etkisini gösteren bir yayına rastlanmamı tır. Olguya ait dosyada daha ayrıntılı bilgilerin bulunmaması bir eksikliktir. Bu gibi olguların daha ayrıntılı incelenerek elde edilen bilgilerin dosyaya konması, daha saapplelıklı karar verilmesi açısından önemlidir. phantastica'ya uymaktadır. Bu nedenle bu hastada Munchausen Sendromu'nun Kalmaklar bir semptomu olarak pseudologia phantastica halinin birlikte olduappleu söylenebilir. Olgumuz 1. DSM-IV Diagnostic and Statistical Manual bazı kaynaklarda belirtildiapplei gibi at Mental Disorders, Factitious Disorders. Fourth Edition. p.471. I'tddislied lit/ The (5.8) yalanlarına kendisi de inanmaktadır. Atneriean Psychiatric Association. Washington, 199. Görünür hiçbir çıkarı yokken ısrarla hasta rolü oynaması ve kendisini hasta gösterebilmek için vücudu üzerinde tehlikeli bazı 2. Dinçmen K. (1981) Deskriptic re Dinamik Psikiyatr. s.b8. Ar Yayın Daappleıtım. slimimi. i lemler yapması, ameliyatlar olması, yıllarca hastanelerde dola ması, hasta rolünü 3. Kaplan.H.. Sadm-k J.B. (1998) in benimsemek için bilinçsiz bir motivasyon Synopsis of Psychiatry Heherioral Sciences içinde olduappleunu, çevresini, doktorları bu (finical Psyclıiatry. Eight Edition, pp.064' duruma inandırmak için yoappleun çaba göstermesi fiöö. Mass publishing. Egypt. bilinçsiz dürtülerini bu yolla doyu- 4. Snyder. S. (198li) Pseudologia phantasti- ma ula tırma çabası olarak deappleerlendirilebilir. ca in the hordeline patient. Am..1. Psychibilmek Bilinçsiz dürtülerine doyum saapplelayaatry.. 143:1287-1289. amacı ile yıllardır oynadıappleı ve kendisinin B. Powell (,E. (1983) Application of guilty de inandıappleı hasta rolüne doktoru- knowledge technique in a case of psetuiolngiu nun inanmaması yıllardır hayatını yönlendiren phantaslica. Person. ndir. Dili'.. 4: 141-140. dürtünün doyuma ula masının önün- 6. Wiersma. D. (1933) Pathological lying de bir engel olarak algılanıp büyük bir gerginlik (aktaran. King. 11.11.. Fariul C.V. 1988) yaratmı, bu gerginlikte kontrol ede- Pseudologia phuntustica. Acta. Psychiatr. mediapplei bir saldırganlık davranı ına yol açmı tır. Scand.. 77: l-(i. Bu nedenle söz konusu davranı ı 7. Ditpre. E. (19119) Mythomanie infantile, tot cos tie fugue suicide fahlllution. (akıtırım. yaparken uur ve harekat serbestisinin kısmen bozulmu olduappleu dü ünülerek King. II.IE. Farad C.V. 1988) Psettdulugiu pliantasticu.. Ada. Psychiatr. Scand.. 77:1-9. T.C.K'nun 47. maddesinden faydalanması & Koptagel. (,.. Duyuiylu. K. (1976) Psikunecrozlar. gerektiapplei eklinde rapor verilmi tir. Olgumuzda (Ozaytlm. S.. ed) i'sikiyutri. s. 132. görüldüappleü gibi bu gibi vakalar hem Sennet Matbaan, slimimi. kendileri için hem de ba kaları için tehlikeli ft Ördârk. O. (1988) Kah suylııjı rel>or.ııklaktan, olabilirler. Bu gibi olguların saldırgan davranı larda bulunabileceklerini belirten s.272. Kanıl Matbaacılık, Ankara. 10. Xenurr. E.D.I 199(1) in Psychiatric Di- D R M/M*«I- M - \ S 2002 27
Borden in Chilılren anil.\tloleseents ((rartinkel. 11.. Carlson. Ci.. Welter E.B.. etl.l pp. Ill) Toronto-Sytlney-Tokyo. -ill. W.B. Seninden Company. Phituttephiu-Lontlon. 11. Shoe, D.. Benlovim. A. (lufll) in Child and Aihtleseent Psychiatry. kini etl. (Butter. SI.. Taylor., llersov L.. etl.l pp.211. Blackwell Science. (Ixfonl- \ 'ietoria-( tanhriilye. 12. Kaplan..U.. Sadock,.1.11 (1988) Comprehensive Textluuik of Psychiatry/IV. Volume 2. /mirth, edition, p.2838, Williams- Wilkins-Bullimure. tondan. 13. ICU-Kl Ruhsal ve Davranı sal Bor.uk- Itıklur Smdlunihrmusi. (Türkçe çeviri.) Kuryasal Bozukluk s.212-213. WHO Cenana 1998. t. Akset..fi. (19B9) Psikiyatri. «.334. istanbul 1.hasım. H D R M, I M N IIHIJ