Çevresel Mevcut Durum ve Etki Değerlendirmesi Su Kaynakları Hazırlanan: İGA İstanbul, Türkiye Hazırlayan: ENVIRON Bath, BK Tarih: Mayıs 2015 Proje ya da Yayım Numarası: UK14-21429 UK14-21429 Yayım: 4 ENVIRON
Sözleşme No: UK14-21429 Yayım: 4 Hazırlayan ENCON Proje Müdürü / Direktörü (imza): Valéry Votrin / Denise Wright Tarih: 06.05.2015 Bu rapor ENVIRON tarafından mümkün olan tüm beceri, itina ve çaba gösterilerek ENVIRON ile işveren arasında kabul edilmiş olan Hizmetler ve Sözleşme Koşulları dikkate alınarak hazırlanmıştır. Bu rapor işveren için gizlidir ve ENVIRON, bu rapor veya bir kısmının önceden ENVIRON tarafından resmi olarak kabul edilmedikçe ifşa edildiği üçüncü taraflara karşı hiçbir sorumluluk kabul etmemektedir. Herhangi bir tarafın rapora itimadı kendi sorumluluğundadır. ENVIRON üzerinde mutabakata varılmış olan Hizmetler dışında herhangi bir konuda işveren veya diğer ilgililere karşı sorumlu değildir. (Bu belgenin orijinal dili İngilizce'dir. Aslına sadık kalınarak Türkçe'ye tercüme edilmiştir.) Versiyon Kontrol Kaydı Sayı Revizyon Durumu Tarih Gözden Geçiren İsim Baş Harfleri Yazar İsim Baş Harfleri 1 İlk Taslak 14 Ekim 2014 VV/DW/NPS PB 2 Son Taslak 16 Aralık 2014 DW/VV/PB PB 3 Final 12 Şubat 2015 VV/DW PB 4 Yeni Pist Düzenini Kapsayan Final 06 Mayıs 2015 VV/DW PB İÇİNDEKİLER 7.5 Su Kaynakları 1 7.5.1 Giriş 1 UK14-21429 Yayım: 4 ENVIRON
7.5.2 Politik, Yasal ve Yönetsel Çerçeve 3 7.5.3 Değerlendirme Metodolojisi 6 7.5.4 Mevcut Durum Bilgileri, Arka Plan ve Bilgi Kaynakları 10 7.5.5 Azaltma ve Kalıcı Etkiler 63 7.5.6 Etkilerin Özeti 69 7.5.7 Sonuçlar 83 Ek 7.5.A: Su Kalitesi Numunesi Alma ve Analiz Metodolojisi TABLOLARIN LİSTESİ Tablo 7.5.1 Su Kalitesi Örneklemesi için Saha İncelemesi 7 Tablo 7.5.2 Toplam Etki Önem Seviyesi Değerlendirme Matrisi 9 Tablo 7.5.3 Kış Mevsimi (10-12 Şubat 2014) Yüzeysel Sular ve Yeraltı Suları için Su Kalitesi İnceleme Sonuçları 24 Tablo 7.5.4 İlkbahar Mevsimi (13-16 Mayıs 2014) Yüzeysel Sular ve Yeraltı Suları için Su Kalitesi İnceleme Sonuçları 25 Tablo 7.5.5 Yaz Mevsimi (11-15 Ağustos 2014) Yüzeysel Sular ve Yeraltı Suları için Su Kalitesi İnceleme Sonuçları 26 Tablo 7.5.6 Sonbahar Mevsimi (16 Eylül 2014) Terkos Gölü için Su Kalitesi İnceleme Sonuçları 28 Tablo 7.5.7 Kış Mevsimi (10-12 Şubat 2014) Deniz Suyu için Su Kalitesi İnceleme Sonuçları 30 Tablo 7.5.8 İlkbahar Mevsimi (13-16 Mayıs 2014) Deniz Suyu için Su Kalitesi İnceleme Sonuçları 32 Tablo 7.5.9 Yaz Mevsimi (11-15 Ağustos 2014) Deniz Suyu için Su Kalitesi İnceleme Sonuçları 34 Tablo 7.5.10 Sonbahar Mevsimi (10 Ekim 2014) Deniz Suyu için Su Kalitesi İnceleme Sonuçları 36 Tablo 7.5.11 Su birikintisi Numune Alma Noktaları 38 Tablo 7.5.12 İnşaat Aşaması Evsel Atık Su Boşaltım Gereklilikleri 48 Tablo 7.5.13 Günlük Su İhtiyacı 51 Tablo 7.5.14 Su Tankı Özellikleri 52 Tablo 7.5.15 Atık Su Üretim Seviyeleri 57 Tablo 7.5.16 Atık Su Arıtma Tesisi Kapasitesi 57 Tablo 7.5.17 İşletme Aşaması Evsel Atık Su Boşaltım Gereklilikleri 58 Tablo 7.5.18 İşletme Aşaması İSKİ Kanalizasyon Sistemine Atık Su Boşaltım Gereklilikleri 59 UK14-21429 Yayım: 4 ENVIRON
Tablo 7.5.19 Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Tablo 4'te Listelenen Parametreler 63 Tablo 7.5.20 Etkilerin Özeti 70 ŞEKİLLERİN LİSTESİ Şekil 7.5.1 Proje Alanındaki İçme Suyu Havzaları 2 Şekil 7.5.2 Su Kalitesi Numune Alım Noktaları 8 Şekil 7.5.3 Mevcut Altyapı Yön Değiştirme Planı 12 Şekil 7.5.4 Proje Alanı İçerisindeki Yüzeysel Su Tutma Havzaları 14 Şekil 7.5.5 Proje Alanındaki Gözlem Kuyularının Yeraltı Suyu Seviyesi Hidrografı 15 Şekil 7.5.6 Yeraltı Suyu Gözlem Kuyularının Konumları (SD-02 ve SD-14) 16 Şekil 7.5.7 Yeraltı Suları Kontur Haritası 16 Şekil 7.5.8 Proje Alanının Doğu Kısmında Kalan Yeraltı Sularının Kontur Haritası 18 Şekil 7.5.9 Proje alanındaki Yeraltı Suyu Tablası 19 Şekil 7.5.10 Numunelerin Derinliğine göre Ortalama İletkenlik 20 Şekil 7.5.11 Hesaplanan Yeraltı Suyu Seviyeleri (Mevcut Durum) 21 Şekil 7.5.12 Su birikintisi Su Çekme Planı 41 Şekil 7.5.13 Su Çekme İşleri (1/4) (Temmuz 2014) 42 Şekil 7.5.14 Su Çekme İşleri (2/4) (Temmuz 2014) 42 Şekil 7.5.15 Su Çekme İşleri (3/4) (Temmuz 2014) 43 Şekil 7.5.16 Su Çekme İşleri (4/4) (Temmuz 2014) 43 Şekil 7.5.17 İnşaat Alanı Drenaj Sistemi 45 Şekil 7.5.18 Projenin İnşaat ve İşletme Aşamaları için Önerilen Su Kalitesi İzleme Noktaları49 Şekil 7.5.19 Hesaplanan Yeraltı Suyu Seviyeleri (Gelecekteki Durum) 51 Şekil 7.5.20 Su Tedarik Akış Diyagramı 54 Şekil 7.5.21 Su Tedarik Planı 55 Şekil 7.5.22 Atık Su Akış Diyagramı 56 Şekil 7.5.23 Yağmur Suyu Akış Diyagramı 60 Şekil 7.5.24 Yağmur Suyu Boşaltma Sistemi Planı 62 UK14-21429 Yayım: 4 ENVIRON
7.5 Su Kaynakları 7.5.1 Giriş Bu bölüm, su kaynaklarının kalitesini ve yönetimini (su birikintilerinin boşaltılması da dahil) ve (İYH) kazı çalışmaları, inşaat ve işletme aşamalarında atık suların yönetimine ilişkin hususları göz önünde bulundurmaktadır. Projenin dört fazda yapılması planlanmaktadır ve Bölüm 3 Önerilen Proje ve Proje Tanımı bölümünde belirtilen tanımlanmış Proje sınırlarını ve ilgili Etki Alanlarını kapsayan alanı içermektedir. Proje Alanı, İstanbul şehrinin toplam su ihtiyacının yaklaşık %20'sini karşılayan Terkos Gölünün 2.5 km doğusunda ve şehrin toplam su ihtiyacının yaklaşık %7'sini karşılayan Alibeyköy Barajından 12 km kuzeyde yer almaktadır. Terkos Havzasının yaklaşık 7.3 km 2 'lik kısmı (toplamda takriben 740 km 2 ), Şekil 7.5.1.'de gösterildiği üzere, Proje alanının kuzey batı sınırları içerisindedir ve Alibeyköy Havzası nın yaklaşık 17.7 km 2 'lik kısmı (toplamda takriben 159 km 2 ), Şekil 7.5.1.'de gösterildiği üzere, Proje alanının güneybatı sınırları içerisindedir. Proje alanı, belirlenmemiş bir su koruma alanı değildir. Her bir su havzası için özel olarak tanımlanmadıkça, Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (SKKY), içme suyu kaynakları için mutlak koruma alanlarını, kısa mesafe, orta mesafe ve uzak mesafe koruma bölgeleri olarak tanımlar ve bu bölgelerde gerçekleştirilebilecek etkinlikleri kısıtlar. Buna uygun olarak, Şekil 7.5.1.'de gösterildiği gibi, Proje Alanının kuzeybatı köşesinin yaklaşık 0.5 km 2 ya da 50 hektarlık kısmı, Terkos Gölü nün orta mesafeli koruma bölgesi içerisinde kalmaktadır. SKKY, koruma bölgeleri içerisinde gerçekleştirilebilecek etkinlikleri kısıtlar. Bu bağlamda, orta mesafe koruma bölgelerinde endüstriyel faaliyetlerin gerçekleştirilmesine izin verilmez. Türk ÇED Raporunda da taahhüt olarak verildiği üzere, bu bölge içerisinde hiçbir inşaat etkinliği gerçekleştirilmeyecektir. Dolayısıyla, bu koruma alanı içerisinde herhangi bir faaliyet ve inşaat gerçekleştirilmeyecektir (Genel yerleşim planı ve koruma alanları için Şekil 7.5.12 e bakınız). Proje Alanının bazı kısımları Terkos Gölü nün ve Alibeyköy Barajı nın uzak mesafe koruma bölgeleri (havza sınırları) içerisinde kalmaktadır ve bu bölgede bir havalimanı inşa edilmesinin önünde herhangi bir yasal engel bulunmamaktadır. Ancak, Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Madde 20 (Uzun Mesafeli Koruma Alanı) de uzun mesafeli koruma alanı için tanımlanmış olan koruma önlemleri yasal olarak aşağıda belirtildiği gibi taahhüt edilmektedir: İçme ve kullanma suyu rezervuarının yukarıda tanımlanan koruma alanlarının dışında kalan su toplama havzasının tümü uzun mesafeli koruma alanıdır. Bu alanda aşağıda belirtilen tedbirler alınır. a) Bu alanın, orta mesafeli koruma alanı sınırından itibaren yatay olarak 3 kilometre genişliğindeki kısmında tamamen kuru tipte çalışan, tehlikeli atık üretmeyen ve endüstriyel atıksu oluşturmayan sanayi kuruluşlarına izin verilebilir. Bu tesislerden kaynaklanacak katı atık ve hava emisyonunun rezervuarın kalitesini etkilemeyecek ölçüde ve şekilde uygun bertarafının sağlanması gerekir. Çöp depolama alanlarına ve bertaraf tesislerine izin verilmez. Turizm ve iskana 19. maddede belirlendiği şekilde izin verilir. Bu alanda patlatmalar, kimyasal ve metalurjik zenginleştirme işlemleri yapılamaz. Madenlerin çıkarılmasına; sağlık açısından sakınca bulunmaması, mevcut su kalitesini bozmayacak şekilde çıkartılması, faaliyet sonunda arazinin doğaya geri kazandırılarak terk edileceği hususunda faaliyet sahiplerince bakanlığa noter tasdikli yazılı taahhütte bulunulması şartları ile izin verilebilir. UK14-21429 Yayım: 4 1 ENVIRON
Bu alandaki faaliyetlerden oluşan atık suların, bu yönetmelikte belirtilen ilgili sektörün alıcı ortama deşarj standartlarını sağlayarak havza dışına çıkartılması ya da geri dönüşümlü olarak kullanılması zorunludur. b) (a) bendinde belirtilen alanın bittiği yerden itibaren su toplama havzasının sınırına kadar olan alandaki faaliyetlerden kaynaklanan atık suların, yönetmelikteki Tablo 5 ten Tablo 21 e kadar olan deşarj standartlarını sağlayarak havza dışına çıkarılması veya geri dönüşümlü olarak kullanılması zorunludur. Ancak, 4/9/1988 tarihinden veya kaynağın içme ve kullanma suyu kapsamına alındığı tarihten önce bu alanda mevcut olup, uzun mesafeli koruma alanında kalan tesislerden sıvı, gaz ve katı atıklarını ilgili idare tarafından uygun görülen ekonomik uygulanabilirliği ispatlanmış ileri teknoloji seviyesinde arıtma ve bertaraf teknikleri ile uzaklaştırılmasını sağlayanlarda bu esaslar aranmaz. Bu alanda çöp depolama ve bertaraf alanları bakanlığın uygun görüşü alınarak yapılabilir.. Master Plana (Ref. 7.5.7) göre, havalimanı faaliyetleri kapsamında kullanılacak olan yakıt istasyonunun konumu, Terkos Gölü ve Alibeyköy Barajı Havzalarının sınırları içerisinde kalmaktadır (bkz. Şekil 7.5.12.). İSKİ'nin İçme Suyu Havzaları Yönetmeliği (Ref. 7.5.12), potansiyel kontaminasyon risklerini hesaba katarak, içme suyu havzası sınırları içerisinde bu tür faaliyetlerin gerçekleştirilmesine yönelik bazı spesifik kısıtlamalar içermektedir. Bu nedenle, yakıt istasyonlarının inşasından önce İSKİ'den ve ilgili yetkililerden gereken izinlerin alınması gerekecektir. Proje Alanı, 20. yüzyılın ilk çeyreğinden beri madencilik faaliyetleri için kullanılmakta olan bir bölgede yer almaktadır. Kazılar sonucu meydana gelen çukurlar yağmur sularıyla dolmuş ve Proje Alanında 70'in üzerinde su birikintisi oluşmasına neden olmuştur. Proje Alanının kuzeyinde Karadeniz sahili bulunmaktadır. Beş pist, kuzey-güney doğrultusunda hizalanacaktır ve bunun anlamı denizin bir bölümünün uçuş güzergahı üzerinde bulunacağıdır. UK14-21429 Yayım: 4 2 ENVIRON
Şekil 7.5.1 Proje Alanındaki İçme Suyu Havzaları AÇIKLAMALAR Proje Alanı Havza Sınırları Etki Alanı Yerleşim Alanları Hidroloji Göl - Rezervuar Nehir Koruma Bölgesi Mutlak Koruma Bölgesi Kısa Mesafe Koruma Bölgesi Orta Mesafe Koruma Bölgesi Uzun Mesafe Koruma Bölgesi UTMED50 BÖLGE35 K İSTANBUL 3. HAVALİMANI PROJESİ Proje Alanındaki Su Havzaları Haritası ENCON Çevre Danışmanlık Reşit Galip Caddesi 120 Gaziosmanpaşa 06700 Ankara / TÜRKİYE Telefon: +90 (312) 447 71 22 Faks: +90 (312) 447 69 88 E-posta : encon@encon.com.tr UK14-21429 Yayım: 4 2 ENVIRON
7.5.2 Politik, Yasal ve Yönetsel Çerçeve Bölüm 2 Politik, Yasal ve Yönetsel Çerçeve, İYH Projesinin bu çerçevenin kapsamında geliştirilmekte olduğu, ulusal ve uluslararası politik ve yasal çerçevenin genel ana hatlarını sağlamaktadır. Bu bölüm, su kalitesi ve yönetimi alanında, İYH Projesi için geçerli olan yasal çerçeveyi özetlemektedir. Proje Alanında, aşağıda belirtildiği ve Ek 7.5.A.'da sunulan metodolojide detaylandırıldığı şekilde, yüzeysel sular, yeraltı suları ve deniz suyu için bir su kalitesi mevcut durum değerlendirmesi gerçekleştirilmiştir. Projenin inşaat ve işletme aşamalarında su kaynakları, su tasarruf önlemleri göz önünde bulundurularak kullanılacak ve atık su yönetimi ve kontrolü, çevreye verilen suyun olumsuz etkilerinden kaçınmak amacıyla, ulusal ve uluslararası yönetmelikler ve İyi Uluslararası Endüstri Uygulamaları (GIIP) ile uyumlu olarak gerçekleştirilecektir. 7.5.2.1 Türk Mevzuatı Gereklilikleri İYH Projesinin parçası olarak gerçekleştirilecek etkinlikler, aşağıda belirtilenleri içeren, ilgili Türk mevzutının hükümleri ile uyumlu olarak uygulamaya konacaktır: Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği, Remi Gazete tarihi: 31 Aralık 2004, No: 25687, Yüzeysel Su Yönetimi, Resmi Gazete tarihi: 30 Kasım 2012, No: 28483, İçme suyu Elde Edilen veya Elde Edilmesi Planlanan Yüzeysel Suların Kalitesine Dair Yönetmelik, Resmi Gazete tarihi: 29 Haziran 2012, No: 28338, İSKİ İçme Suyu Havzaları Yönetmeliği, 2011, İSKİ Atık Suların Kanalizasyona Deşarj Yönetmeliği, 2013, Tehlikeli Maddelerin Su ve Çevresinde Neden Olduğu Kirliliğin Kontrolü Yönetmeliği, Resmi Gazete tarihi: 26 Kasım 2005, No: 26005, İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik, Resmi Gazete tarihi: 17 Şubat 2005, No: 25730, Lağım Mecrası İnşası Mümkün Olmayan Yerlerde Yapılacak Çukurlara Ait Yönetmelik, Resmi Gazete tarihi: 19 Mart 1971, No: 13783, Yeraltı Sularının Kirlenmeye ve Bozulmaya Karşı Korunması Hakkında Yönetmelik, Resmi Gazete tarihi: 7 Nisan 2012, No: 28257. Projenin her bir aşamasında, tüm etkinlikler, yürürlükteki Türk mevzuatı ve yönetmelikleri ve uluslararası standartlar tarafından belirlenen standartlar ve sınırlamaları içeren Proje Standartları (Bölüm 2 Politik, Yasal ve Yönetsel Çerçeve) ile uyumlu olarak gerçekleştirilecektir. Yüzeysel Su Kaynakları Yüzeysel su kalitesi sınıflandırma standartları, Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği'nde (Resmi Gazete No. 28483, tarih: 30 Kasım 2012) tanımlanmıştır. Bu yönetmeliğin amacı, yüzeysel suların biyolojik, kimyasal, psiko-kimyasal ve hidro-morfolojik özelliklerinin belirlenmesi ve su birikintilerinin buna uygun olarak sınıflandırılmasıdır. Yönetmelikte yer alan Ek 7.5.A'da bulunan Tablo 7.5.A.1, su kalitesi sınıflarını, bu sınıflar için amaçlanan kullanımları sağlar ve her bir sınıf için karşılanması gereken su kalitesi kriterlerini belirtir. Bu sınıflandırma, aşağıda belirtildiği gibidir: UK14-21429 Yayım: 4 3 ENVIRON
Sınıf I: Yüksek kalitede sular; dezenfekte işleminden sonra içme suyu olarak, tüm dinlence - eğlence etkinliklerinde, alabalık yetiştiriciliğinde, sulamada ve tüm diğer amaçlarla kullanılabilir. Sınıf II: Hafif kirli sular; uygun arıtma işlemlerinden sonra içme suyu olarak, dinlence - eğlence etkinliklerinde, alabalık hariç balık yetiştiriciliğinde, sulamada ve endüstriyel amaçlarla kullanılabilir. Sınıf III: Kirli sular; uygun arıtma işlemlerinden sonra, gıda üretimi ve tekstil endüstrileri hariç, endüstriyel su ihtiyacının karşılanmasında kullanılabilir. Sınıf IV: Yüksek derecede kirli sular; Sınıf I, II ve III ile karşılaştırıldığında düşük kaliteye sahip sular olup, uygun arıtma işlemleri olmaksızın hiçbir amaçla kullanılamayan sulardır. Türk mevzuatı altında, farklı parametreler için su kalitesi kriterleri, Ek 7.5.A'da yer alan metodoloji bölümünde verilmiş ve ayrıca, Bölüm 7.5.4.3.'de yer alan bulgular arasında ortaya konmuştur. Yeraltı Suyu Kaynakları Yeraltı sularının kimyasal durumu, Yeraltı Sularının Kirlenmeye ve Bozulmaya Karşı Korunması Hakkında Yönetmeliğe (Resmi Gazete No 25687, tarih 31 Aralık 2004) uygun olarak değerlendirilmektedir. Bu yönetmelik, yeraltı sularının kirlenmeye ve bozulmaya karşı korunmasına ilişkin AB Su Çerçevesi Direktifi (SÇD) ile uyumludur. Bir yeraltı suyunun kimyasal durumunun iyi sayılması için yönetmelikte verilen yeraltı suyu kalitesi standartlarını karşılaması gerekmektedir. Yeraltı sularında kirleticilerin varlığına ilişkin göstergeler, yönetmelikte yer alan Ek 3'te belirtilmiştir. Asgaride bakılacak parametreler şu şekildedir: arsenik, kadmiyum, kurşun, cıva, amonyak, klorür, sülfat, trikloretilen, tetrakloroetilen ve elektriksel iletkenlik. Bu parametreler için yeraltı sularındaki eşik değerler, halihazırda Türkiye'de bulunan her bir havza için Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü tarafından belirlenme aşamasındadır. Proje Alanı ve yakın çevresi için bu eşik değerler henüz belirlenmemiştir. Proje Alanındaki yeraltı su kaynaklarının kalitesini değerlendirmek amacıyla, yüzeysel sular için aynı parametrelere ilişkin analizler, Bölüm 7.5.4.3.'de yer alan bulgular bölümünde detaylarıyla belirtilmiştir. Deniz Suyu Karadeniz deniz suyu kalitesi mevcut durum analizleri, Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinde (Resmi Gazete No. 25687, tarih 31 Aralık 2004) yer alan Tablo 4'de tanımlanan kriterlere uygun olarak yapılmış ve bu bölümde yer alan Ek 7.5.A.'da bulunan metodoloji bölümünde özetlenmiştir. 7.5.2.2 Uluslararası Anlaşmalar Bükreş Antlaşması (1992) Karadeniz'in Kirlilikten Korunmasına İlişkin Antlaşma, Nisan 1992 tarihinde Bükreş kentinde imzalanmış ve 1994 yılı başı itibariyle, Karadeniz'e kıyısı olan altı ülkenin (Bulgaristan, Gürcistan, Romanya, Rusya Federasyonu, Türkiye ve Ukrayna) tamamında yasama meclisleri tarafından tasdik edilmiştir (Ref. 7.5.1). Bükreş Antlaşması adıyla da bilinen bu sözleşme, anlaşmanın ve aşağıda belirtilen üç özel protokolün temel çerçevesini oluşturmaktadır: Kara kökenli kirlilik kaynaklarının kontrolü, UK14-21429 Yayım: 4 4 ENVIRON
Atık dökme, Kazaların (petrol sızıntıları gibi) meydana gelmesi halinde müşterek eylemlerin uygulanması. Sözleşmenin uygulanması, Karadeniz in Kirliliğe Karşı Korunması Komisyonu tarafından yönetilmektedir ve daimi merkezi Türkiye de İstanbul dadır. Karadeniz'in Kirlilikten Korunmasına İlişkin Sözleşmenin temel amacı, sözleşmenin taraflarının, deniz yaşamının ve çevresinin korunması amacıyla, Karadeniz'deki kirliliğin önlenmesi, azaltılması ve kontrolüne yönelik genel yükümlülüklerinin belgelenmesi ve bu yükümlülüklerin yerine getirilmesine yönelik işbirliğine ve ortak eylemlere ilişkin bir yasal çerçeve sağlanmasıdır. Özellikle (Ref. 7.5.1): Tehlikeli maddelerden kaynaklı kirliliğin önlenmesi - Sözleşme Eki, Kara kökenli kirliliğin önlenmesi, azaltılması ve kontrolü - Sözleşme Protokolü, Genel kabul gören kurallar ve standartlarla uyumlu olarak deniz taşıtlarının yol açtığı deniz kirliliğinin önlenmesi, azaltılması ve kontrolü, Acil durumlardan kaynaklanan deniz kirliliğinin önlenmesi, azaltılması ve kontrolü - Sözleşme Protokolü, Atık dökmeden kaynaklanan kirliliğin önlenmesi, azaltılması ve kontrolü - Sözleşme Protokolü, Doğal kaynakların aranması ve çıkartılması da dahil olmak üzere, kıta sahanlıkları üzerinde gerçekleştirilen etkinliklerden kaynaklı kirliliğin önlenmesi, azaltılması ve kontrolü, Atmosferden kaynaklanan ya da atmosfer aracılığıyla taşınan kirliliğin önlenmesi, azaltılması ve kontrolü, Deniz canlılarının ve biyolojik çeşitliliğin korunması - Biyolojik çeşitliliğe ilişkin Protokol taslağı, Sınır ötesi hareketlerde bırakılan tehlikeli maddelerden kaynaklı kirliliğin ve yasa dışı trafiğin önlenmesi - Sözleşme Protokolü taslağı, Bilimsel ve teknik iş birliği ve izleme faaliyetlerine yönelik bir çerçeve sağlanması. 7.5.2.3 Uluslararası Finansman için Standartlar ve Yönergeler IFC, desteklediği Projelerle ilgili olarak, özellikle kaynak verimliliği ve kirliliğin önlenmesine yönelik hazırlanmış kriterler de dahil olmak üzere, çeşitli sosyal ve çevresel kriterlere sahiptir. Özellikle IFC Performans Standardı 3 (PS3) Kaynak Verimliliği ve Kirlilik Önleme (Ref. 7.5.2), artan ekonomik faaliyetlerinin ve şehirleşmenin, sıklıkla hava, su ve toprak kirliliğinde artışa ve sınırlı kaynakların tüketiminin yerel, bölgesel ve küresel seviyelerde, insan yaşamını ve çevreyi tehdit edebilecek seviyelere kadar artmasına neden olabileceğini kabul eder. PS3, kaynak verimliliği ve kirlilik önleme ve kontrol için uluslararası düzeyde yaygın teknolojiler ve uygulamalarla uyumlu olarak, proje seviyesinde bir yaklaşımın ana hatlarını belirler. Kaynak verimliliği ve kirlilik önlemeye yönelik daha fazla yönerge, aşağıdaki IFC belgelerinde sunulmaktadır: IFC Kılavuz Notu 3: Kaynak Verimliliği ve Kirlenme Önleme (Ref. 7.5.3), Havalimanları için IFC ÇSG Yönergeleri (Ref. 7.5.4), UK14-21429 Yayım: 4 5 ENVIRON
IFC Genel ÇSG Yönergeleri (Ref. 7.5.5). Yönergeler, genel ve sektöre özel İyi Uluslararası Sanayi Uygulamaları (GIIP) örnekleri içeren, teknik başvuru belgeleridir. ÇSG Yönergeleri, yeni tesislerde genel olarak ulaşılabilir oldukları kabul edilen performans seviyelerini ve önlemleri içerir. Proje kapsamında, bu uluslararası gereklilikler ve yönergeler, planlama, tasarım, kazı işleri, inşaat ve işletme faaliyetleri boyunca göz önünde bulundurulmuştur ve bulundurulmaya devam edecektir. Planlama aşaması boyunca, su kaynakları üzerindeki olumsuz etkilerin azaltılması ve mümkün olan noktalarda giderilmesi amacıyla,, master plan ve tasarım çalışmaları kapsamında gerekli önlemler geliştirilmiştir. Bu önlemler, ulusal gereklilikler ve uluslararası standartlarla uyumlu olarak geliştirilmiştir. 7.5.3 Değerlendirme Metodolojisi 7.5.3.1 Kapsam Proje Alanındaki mevcut su kaynaklarına ilişkin mevcut durumun tanımlaması, potansiyel etkileri belirlemek ve bu etkilerin önem seviyelerini değerlendirmek için kullanılmaktadır. Tanımlanmış olan olumsuz etkiler için azaltma ve izleme önlemleri sunulmuştur. 7.5.3.2 Yöntem Proje Alanı ve Etki Alanı için kullanılabilir belgeler gözden geçirilmiş ve mevcut durum su kalitesinin analizine yönelik olarak gerçekleştirilen saha çalışmaları ile desteklenmiştir. İkincil Veriler Projenin inşaat ve işletme aşamaları süresince, hidrolojik koşullar, su kullanımı ve atık su yönetimi de dahil olmak üzere, Proje Alanındaki su kaynaklarına ilişkin bilgiler ve kazı işleri ve inşaat aşamaları süresince su birikintilerinden su çekilmesine ilişkin bilgiler, aşağıda belirtilen ikincil kaynaklar temel alınarak gözden geçirilmiştir: Türk ÇED Raporu (Ref. 7.5.6), İYH Proje Master Planı (Ref. 7.5.7), Hidrolojik ve Hidrojeolojik Rapor (Ağustos 2014) (Ref. 7.5.8), için Yeraltı Suyu / Drenaj hakkında Proje Bilgi Notu, Fugro, 3 Şubat 2015 (Ref. 7.5.9), İGA Proje ekibi tarafından sağlanan bilgiler. Su Kalitesi Örneklemesi ve Analizi için Saha İncelemeleri Proje Alanı, Projenin Etki Alanı ve Proje Alanının yakın çevresindeki (Şekil 7.5.2.'de gösterildiği üzere, Terkos Gölünün en batı ucuna kadar uzanan alan) mevcut durumu detaylı olarak ortaya koyabilmek için bir su kalitesi değerlendirmesi gerçekleştirilmiştir. Su kalitesi mevcut durum değerlendirmesi için belirlenen Etki Alanı, havalimanı sınırından itibaren 1 km mesafeye kadar olan alan olarak tanımlanmaktadır. Proje Alanının 2,5 km batısında bulunan Terkos Gölü, önemli bir biyolojik çeşitlilik alanı olduğundan ve ayrıca Proje Alanının kuzey batısında kalan küçük bir alan Terkos Gölü Orta Mesafe Koruma Alanının içerisine denk geldiğinden, su kalitesi değerlendirme çalışmasına dahil edilmiştir (Şekil 7.5.2. numune alma noktaları WQ Terkos 1 ve WQ Terkos 2). Göle doğru akan suyun kalitesini de belirlemek amacıyla, Terkos Gölünü besleyen ana akarsu (WQ Yüzey 1) da mevcut durum değerlendirme çalışmasına dahil edilmiştir. UK14-21429 Yayım: 4 6 ENVIRON
Proje Alanının 12 km güneyinde bulunan Alibeyköy Barajı, Projenin etki alanı içerisinde bulunmamaktadır. Bu nedenle su kalitesi değerlendirme çalışmasına dahil edilmemiştir. Ayrıca, Proje Alanı içerisinden geçerek güneye, Alibeyköy Barajına doğru yönelen nehir yatakları, mevsimsel dere yataklarıdır. Yani bu dere yataklarından yalnızca kesintili bir akış söz konusudur. Bu nedenle, Proje kapsamında gerçekleştirilecek etkinlikler nedeniyle Alibeyköy Barajındaki su kalitesi üzerinde herhangi bir etki oluşması beklenmemektedir. Bu bağlamda, inceleme alanındaki yüzeysel su kaynakları belirlenmiş ve yerinde yapılan ölçümler, numune alımları ve laboratuvar analizleriyle, aşağıda detaylarıyla belirtildiği şekilde su kalitesi belirlenmiştir. Numune alım noktaları, tüm bölgeyi (Proje Alanı, Projenin Etki Alanı ve Yakın Çevresi de dahil olmak üzere) temsil edecek şekilde seçilmiştir. Su kalitesi numune alım noktaları, aşağıdaki Şekil 7.5.2.'de gösterildiği gibidir. Su kalitesinde gerçekleşmesi olası mevsimsel değişiklikleri takip edebilmek amacıyla, numuneler aşağıda belirtildiği gibi üç farklı mevsimde alınmıştır: Kış (10-12 Şubat 2014), İlkbahar (13-16 Mayıs 2014), Yaz (11-15 Ağustos 2014), Sonbahar (Terkos Gölü için 16 Ekim 2014 ve deniz suyu için 10 Ekim 2014). Numunelerin tipi, numune alım noktası sayısı ve numune alma sıklığı, aşağıdaki Tablo 7.5.1.'de gösterilmiştir. Tablo 7.5.1 Su Kalitesi Örneklemesi için Saha İncelemesi Kod Analiz Sana Numunesi Sayısı SWQ WQ Terkos WQ WQ Çıkış WQ Yüzey GWQ Deniz Suyu Kalitesi Analizi (Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği'nde yer alan Tablo 4'te verilen parametrelere uygun olarak) Su Kalitesi Analizi - Terkos Gölü (Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği'nde yer alan Tablo 5'te verilen parametrelere uygun olarak) Su Kalitesi Analizi - Proje Alanı içerisindeki su birikintileri (Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği'nde yer alan Tablo 5'te verilen parametrelere uygun olarak) Su Kalitesi Analizi - Proje Alanı dışındaki su birikintileri (Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği'nde yer alan Tablo 5'te verilen parametrelere uygun olarak) Su Kalitesi Analizi - Akarsular (Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği'nde yer alan Tablo 5'te verilen parametrelere uygun olarak) Su Kalitesi Analizi - Yeraltı suları (Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği'nde yer alan Tablo 5'te verilen parametrelere uygun olarak) 20 (5 konum, 4 defa) 8 (2 konum, 4 defa) 24 (8 konum, 3 defa) (WB no: 3, 4, 5, 23, 30, 37, 58, 66) 6 (2 konum, 3 defa) 9 (3 konum, 3 defa) 6 (2 konum, 3 defa) UK14-21429 Yayım: 4 7 ENVIRON
numune alım prosedürleri, numune koruma ve saklama teknikleri, 10.10.2009 tarihli Resmi Gazete No. 27372'de yayımlanan Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Numune Alma ve Analiz Yöntemleri ve Türk Standartları (TS EN ISO 5667-3) ile uyumlu olarak gerçekleştirilmiştir. Yerinde gerçekleştirilen ölçümlerde, laboratuvar analizlerinde ve numune alımında kullanılacak yöntemler Ek 7.5.A. içerisinde yer alan metodoloji bölümünde belirtilmiştir. Su kalitesi saha incelemelerinin sonuçları, Bölüm 7.5.4.3.'de ele alınmıştır. UK14-21429 Yayım: 4 8 ENVIRON
AÇIKLAMALAR Proje Alanı Göller Yerleşim Alanları Numune Alma Noktaları Yeraltı Suyu Kalitesi Numune alma Noktası Deniz Suyu Kalitesi Numune alma Noktası Yüzeysel Su Kalitesi Numune alma Noktası Proje Alanı Dışında Belirlenen Su Kalitesi Numune alma Noktası Terkos Gölü Su Kalitesi Numune alma Noktası Proje Alanı İçerisinde Belirlenen Su Kalitesi Numune alma Noktası UTMED50 BÖLGE35 K İSTANBUL 3. HAVALİMANI PROJESİ Su Kalitesi Numune Alma Noktaları Haritası ENCON Çevre Danışmanlık Reşit Galip Caddesi 120 Gaziosmanpaşa 06700 Ankara / TÜRKİYE Telefon: +90 (312) 447 71 22 Faks: +90 (312) 447 69 88 E-posta : encon@encon.com.tr Şekil 7.5.2 Su Kalitesi Numune Alım Noktaları UK14-21429 Yayım: 4 8 ENVIRON
7.5.3.3 Önem Seviyesi Kriterleri Etki büyüklüğü ve etkilerin önem seviyeleri, mümkün olan yerlerde tanımlayıcı standartlar, kabul edilmiş / yayımlanmış kriterler ve yasal düzenlemelere başvurularak değerlendirilmiştir. Etkilerin sayısal olarak ifade edilmesinin mümkün olmadığı noktalarda, uzmanların bilgilerine, GIIP ve Bölüm 6 Etki Değerlendirme Metodolojisi bölümünde detaylarıyla açıklanan uzman görüşleri temel alınarak, niteliksel değerlendirmeler gerçekleştirilmiştir. Bu bağlamda öncelikle etkiler tanımlanmış ve olumsuz etkiler (negatif) ve olumlu etkiler (avantajlı / pozitif) olarak sınıflandırılmıştır. Daha sonra bu etkiler, niceliksel ya da niteliksel olarak, bazı durumlarda her iki şekilde ele alınmıştır. Niceliksel yöntemler, Projenin sonucu olarak ortaya çıkan, ölçülebilir değerlerin tahmin edilmesini sağlar ve potansiyel etkilere ilişkin hassas tahminler / öngörüler oluşturmak için mevcut durum koşullarının hassas biçimde ölçülmesine dayanır. Niteliksel değerlendirme yöntemleri ise uzmanların yargılarına (ve tecrübelerine) dayanır. Potansiyel etkilerin belirlenmesinde kullanılan, etkilerin önem seviyeleri (ör: yok / ihmal edilebilir, düşük, orta ya da yüksek) ve gerçekleşme olasılıklarına (muhtemel, mümkün, olasılık dışı ya da imkansız) ilişkin kriterler, Bölüm 6 Etki Değerlendirme Metodolojisi bölümünde açıklanmıştır. Bu kriterler birlikte, etkilerin genel önem seviyelerini değerlendirmek için kullanılmaktadır. Genel önem seviyelerini belirlemek için Tablo 7.5.2'de verilen matris kullanılmıştır. Tablo 7.5.2 Toplam Etki Önem Seviyesi Değerlendirme Matrisi Etkinin gerçekleşme olasılığı Etkinin Önem Derecesi İhmal Edilebilir Düşük Orta Yüksek Muhtemel İhmal Edilebilir Düşük Orta Yüksek Mümkün İhmal Edilebilir İhmal Edilebilir Düşük Orta Olasılık dışı İhmal Edilebilir İhmal Edilebilir İhmal Edilebilir Düşük İmkansız İhmal Edilebilir İhmal Edilebilir İhmal Edilebilir İhmal Edilebilir Proje ile ilgili ilk önemli etkileri tanımlamak önemli olsa da, bu etki değerlendirmesinin temel odak noktası, kalıcı etkilerin önem seviyelerinin ya da uygulama sonrasındaki etkilerin değerlendirilmesi ve/veya azaltıcı önlemlerin incelenmesi olarak belirlenmiştir. Kalıcı etkiler, olumsuz etkilerden kaçınma ve/veya azaltıcı önlemlerin uygulanmasından sonra da varlığı devam eden etkilerdir. Bu bağlamda, tavsiye edilen azaltıcı önlemlerin beklenen etkinliğini sergilemeye yardımcı olmak adına, bu bölümün sonunda, azaltıcı önlemler kullanılmadığında etkilerin gerçekleşmesi beklenen önem seviyelerini gösteren bir özet tablosu sunulmuştur. Su kaynakları kapsamında ele alınan etkiler temel olarak aşağıda belirtilen potansiyel hususlarla uyumlu olarak ele alınır: Projenin inşaat ve işletme aşamalarında, yerel / bölgesel su kaynakları üzerindeki baskının artmasıyla sonuçlanan, su kullanımında artış, Projenin inşaat ve işletme aşamalarından kaynaklanan ve çevre üzerinde aşağıda belirtilen potansiyel etkilere neden olabilecek, Karadeniz'e yağmur suyu ve atık su deşarjı: UK14-21429 Yayım: 4 9 ENVIRON
- İnşaat alanından ve malzeme yığınlarından süzülebilecek, silt yüklü akışlardan kaynaklanabilecek kirlenmeler, - Kaza sonucu dökülmesi muhtemel kirletici maddelerden (ör: yakıtlar ve kimyasal maddeler) ve genel inşaat faaliyetleri süresince oluşan diğer atıklardan kaynaklanan kirlenmeler, - Kirlenmiş kazı malzemelerinden ve malzeme yığma ve su çekme işlemleri sırasında kirleticilerin taşınmasından kaynaklanabilecek kirlenmeler. Su birikintilerinin kurutulması işleminde, uzaklaştırılan suyun yönlendirileceği Karadeniz'e deşarj noktalarında ve Alibeyköy Havzası içerisindeki akarsular ya da derelerde meydana gelebilecek olası yerel su kalitesi değişimleri, Kaza sonucu boşaltmalar / dökülmeler ve Proje Alanı içerisinde, inşaat ve işletme aşamalarında yüzeyden süzülen ve İstanbul'un içme suyu kaynaklarına (Proje Alanının kuzey batısında Terkos Gölüne ve güneyinde Alibeyköy Barajına) ulaşabilecek sulardan kaynaklı kirlenmeler. 7.5.4 Mevcut Durum Bilgileri, Arka Plan ve Bilgi Kaynakları 7.5.4.1 Bilgi Kaynakları Aşağıda belirtilenler, toplandıktan sonra etkilerin değerlendirilmesinde temel teşkil edecek olan mevcut durum verilerinin toplanmasında ve etki alanının mevcut durum koşullarının açıklanmasında kullanılan ana kaynaklardır: Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı adına hazırlanan ve Mayıs 2013 tarihinde tamamlanan, Projeye ait ÇED Raporu. ÇED, Çevre ve Şehircilik Bakanlığından olumlu kararı almıştır (Ref. 7.5.6). İYH Projesi Master Planı (Ref. 7.5.7). için Hidroloji ve Hidrojeoloji Raporu, Fugro, Ağustos 2014 (Ref. 7.5.8). için Yeraltı Suyu / Drenaj hakkında Proje Bilgi Notu, Fugro, 3 Şubat 2015 (Ref. 7.5.9). Su kalitesine yönelik olarak gerçekleştirilen saha incelemelerinde (bu güne kadar) toplanmış olan veriler. için Su Kalitesi Veri Tabanı, Encon, Ağustos 2014 (Ref. 7.5.10). 7.5.4.2 Arka Plan Proje Alanı, daha önce gerçekleştirilen açık ocak madencilik çalışmaları sonrasında oluşan, toplamda 70 adet çeşitli boyutlarda Su birikintisi içermektedir. Bu su birikintileri, toplamda yaklaşık olarak 610 hektar alan kaplamakta olup, her biri 0.17 ile 100 hektar arası alan kaplamaktadır. Proje Alanındaki su kaynaklarına ilişkin mevcut durum bilgileri aşağıda belirtildiği gibidir. Mevcut ve Planlanan Projeler Daha önce de belirtildiği gibi, Proje Alanı, İstanbul'un içme suyu ihtiyacının yaklaşık olarak %20'sini karşılayan Terkos Gölü'nün 2,5 km doğusunda ve İstanbul'un toplam su ihtiyacının yaklaşık olarak %7'sini karşılayan Alibeyköy Barajının 12 km kuzeyinde yer almaktadır. UK14-21429 Yayım: 4 10 ENVIRON
Halihazırda inşaat alanının içinden geçen ve toplam uzunlukları 38 kilometreyi bulan dört adet isale hattı bulunmaktadır. Boru hatlarında kullanılan malzemenin çelikten imal edildiği ve 2.200 mm çapa sahip olduğu düşünülmektedir. Mevcut evsel su besleme boru hatları da belirlenecek ve havalimanı sınırlarının dışına taşınacaktır. Şekil 7.5.3. Mevcut Altyapı Yön Değiştirme Planını göstermektedir (Ref. 7.5.7). Mevcut su borusu hatları, halihazırda Proje Alanının içinden geçmekte olan ve biri kullanım dışı olan iki adet İSKİ isale boru hattını içermektedir. Halihazırda Proje Alanını batıdan doğuya kat eden faal İSKİ boru hattı, Proje Alanının güneyine kaydırılacaktır. Bu işlem İGA'nın sorumluluğu altında, kazı işlerinin başlamasından önce gerçekleştirilecek ve Proje Alanının güneyinden geçecek olan Kuzey Marmara Otoyolu koridoru inşaatı ile bütünleştirilmesi beklenmektedir. İhsaniye ve Tayakadın arasındaki dört şeritli otoyol, Proje Alanının güney kısmından geçmektedir ve Projeye hizmet vermek üzere, Proje Alanının güneyine kaydırılacaktır. 3. Boğaz Köprüsünü, Türkiye'nin batısını, Doğu Avrupa ile birleştirecek olan Kuzey Marmara Otoyolu'nun Proje Alanının güneyinden geçmesi planlanmıştır. Bu otoyol altı şeritli olacaktır. Ek olarak, İstanbul Şehri'ni havalimanına bağlamak için bir metro sistemi de inşa edilecektir. Enerji iletim hatları inşaat alanının içinden ya da çok yakınından geçecek olan, (Verbana ve Türk-Öz Doğal Gaz Kombine Çevrim Santralleri de dahil olmak üzere) planlanan bazı enerji projeleri bulunmaktadır. ÇED hazırlanması sırasında Enerji Dağıtım Firması (TEİAŞ) ve Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı ile bu hatların güzergahlarına ilişkin bir değerlendirme toplantısı gerçekleştirilmiştir. Bu güzergahlara ilişkin nihai karar, Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü tarafından düzenlenecek bir toplantıda açıklanacaktır. Yukarıda bahsedilen projelere ek olarak, aşağıda belirtilen mevcut / planlanan projelerin de Proje Alanının yakın çevresi içerisinde olduğu belirlenmiştir: Proje Alanının güneybatısında yer alan ve faaliyette olan bir rüzgar santrali (Kemerburgaz Rüzgar Santrali) (rüzgar türbinleri Proje Alanının dışındadır). İşletme lisansı bulunan ve Proje Alanının güney batısında yer alan bir rüzgar santrali (Tayakadın Rüzgar Santrali) (Proje Alanı sınırları içerisinde. İşletme lisansı bulunan ve Proje Alanının güney - güneybatısında yer alan bir rüzgar santrali (Gaziosmanpaşa Rüzgar Santrali) (daha önce Proje Alanından yaklaşık 2.5 km uzaklıktaydı ancak anlaşıldığı kadarıyla Proje alanından yaklaşık 50 km uzağa taşınması planlanmaktadır). Proje Alanının kuzey - kuzeybatısına kurulması planlanan bir turizm tesisi ve marina (bir kuru havuz alanı ile beraber) projesi. UK14-21429 Yayım: 4 11 ENVIRON
Şekil 7.5.3 Mevcut Altyapı Yön Değiştirme Planı Kaynak: Ref. 7.5.7 (Not: Aralık 2013 tarihli Master Plan temel alınarak oluşturulmuş havalimanı yerleşimi, bu değerlendirmenin yapıldığı tarihte mevcut olmayan bir revize edilmiş platform alanı ile güncellenmiş bir yön değiştirme planı olarak gösterilmiştir). UK14-21429 Yayım: 4 12 ENVIRON
Proje Alanı İçerisinde Yer Alan Yüzeysel Su Kaynakları ve Deniz Suyu Daha önce de belirtildiği gibi Proje Alanı, 20. yüzyılın ilk çeyreğinden beri madencilik faaliyetleri için kullanılmakta olan bir bölgede yer almaktadır. Kazılar sonucunda meydana gelen çukurlar yağmur suyu ve yeraltı suyu sızıntıları ile dolmuştur. Bu durum, Proje Alanı içerisinde 70 adet su birikintisi oluşmasıyla sonuçlanmıştır. Proje Alanında gerçekleştirilen hidrolojik ve hidrojeolojik incelemeler, "göllerin çoğunun yeraltı sularıyla birleştiğini, yani yeraltı sularının akış yönünün aşağısında ya da yukarısında kalmalarına bağlı olarak, yeraltı sularının göllere aktığını ve göllerin de büyük ihtimalle yeraltı sularına karıştığını" ortaya koymuştur (Ref. 7.5.8). Proje Alanı içerisinde hiçbir doğal göl yoktur. İstanbul Şehri'nin ana su kaynaklarından biri de Proje Alanının 2.5 km batısında kalan Terkos Gölüdür. Terkos Gölü, yıllık olarak yaklaşık 220 milyon m 3 su sağlamaktadır. Terkos Havzasının yaklaşık 7.3 km 2 'lik kısmı (toplamda yaklaşık 740 km 2 ), Proje Alanının kuzey batı kısmında kalmaktadır (Şekil 7.5.1). İstanbul şehrinin toplam su ihtiyacının yaklaşık %7'sini karşılayan Alibeyköy Barajından 12 km kuzeyde yer almaktadır. Alibeyköy Havzası'nın yaklaşık 17.7 km 2 'lik kısmı (toplamda yaklaşık 159 km 2 'si) Proje Alanının güneybatı sınırları içerisinde kalmaktadır (Şekil 7.5.1). Proje Alanı su koruma alanı olarak tayin edilmemiştir. Her bir su birikintisi için özel olarak belirtilmediği sürece, Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (SKKY), içme suyu kaynakları için mutlak koruma bölgelerini, kısa mesafe, orta mesafe ve uzak mesafe koruma bölgelerini tanımlar ve bu bölgelerde gerçekleştirilebilecek etkinlikleri sınırlandırır. Şekil 7.5.1.'de gösterildiği gibi Proje Alanının yaklaşık olarak 0.5 km 2 'lik kısmı, Terkos Gölü orta mesafe koruma alanı içerisine denk gelmektedir. SKKY, koruma bölgeleri içerisinde gerçekleştirilebilecek etkinlikleri sınırlandırır. Bu bağlamda, orta mesafe koruma bölgelerinde endüstriyel faaliyetlerin gerçekleştirilmesine izin verilmez. Türk ÇED Raporunda da karara bağlandığı gibi bu bölgede hiçbir inşaat etkinliği gerçekleştirilmeyecektir. Proje Alanının bazı kısımları Terkos Gölünün ve Alibeyköy Barajının uzak mesafe koruma bölgeleri (havza sınırları) içerisinde kalmaktadır ve bu bölgede bir havalimanı inşa edilmesinin önünde herhangi bir yasal engel bulunmamaktadır. Master Plana (Ref. 7.5.7) göre, havalimanı faaliyetleri kapsamında kullanılacak olan yakıt istasyonunun konumu, Terkos Gölü ve Alibeyköy Barajı Havzalarının sınırları içerisinde kalmaktadır (bkz. Şekil 7.5.12.). İSKİ'nin İçme Suyu Havzaları Yönetmeliği (Ref. 7.5.12), potansiyel kontaminasyon risklerini hesaba katarak, içme suyu havzası sınırları içerisinde bu tür etkinliklerin gerçekleştirilmesine yönelik bazı spesifik kısıtlamalar içermektedir. Bu nedenle, yakıt istasyonlarının inşasından önce İSKİ'den ve ilgili yetkililerden gereken izinlerin alınması gerekecektir. Proje Alanı kuzeye, Karadeniz'e doğru düşey bir eğime sahiptir. Arazinin doğal yapısı deniz seviyesinden 19 metre ile 176 metre arası yüksekliktedir. Halihazırda Proje Alanı içerisinde devamlı akan hiçbir nehir bulunmamaktadır. Islak mevsimlerdeki yağışları takiben güneye doğru akan ve yüzeysel akışları güneye taşıyan bazı kesintili nehir yatakları bulunmaktadır. Geçmişteki kömür madenciliği faaliyetlerinden geride kalan su havzalarının, havalimanı inşaat alanını kaplayan kendi küçük su tutma havzaları bulunmaktadır. Şekil 7.5.4., Proje Alanı içerisindeki doğal su tutma havzalarını göstermektedir. Planlanan platform alanının güney kısımlarına, kuzeye ve güneye doğru akan yüzeysel akışları birbirinden ayıran bir set yerleştirilmiştir (Ref. 7.5.8). Platform alanının güneyinde kalan su tutma havzaları (Şekil 7.5.4) daha büyük boyutlardadır ve güneye doğru boşalırlar. Planlanan iniş pisti platformunun yakınındaki vadiler çoğunlukla kurudur. Su birikintilerinin bir çoğu, su tutma havzaları yüzey çıkışına sahip olmayan, küçük çukurlar içerisinde yer almaktadır. Kazı UK14-21429 Yayım: 4 13 ENVIRON
çalışmaları sebebiyle, havalimanı platformunun inşası sırasında güneydeki ana set yarılacak ve kuzey kısımlar yükseltilip doldurulacaktır. Topoğrafyada meydana gelen değişiklikler sonucunda yüzeysel akışlarda meydana gelen değişimleri kontrol edebilmek amacıyla en yüksek akış seviyelerini karşılayacak şekilde, mühendislik ürünü bir inşaat alanı drenaj sisteminin kurulumu gerçekleştirilecektir. Su toplama sahaları Pist_Yapıları_10062014 Ölçek Şekil 7.5.4 Proje Alanı İçerisindeki Yüzeysel Su Tutma Havzaları Kaynak: Ref. 7.5.8 (Not: bu değerlendirmenin yapıldığı tarihte güncellenmiş bir şekil olmadığı için Aralık 2013 tarihli Master Plan temel alınarak oluşturulmuş havalimanı yerleşimi gösterilmiştir) Proje Alanı İçerisindeki Yeraltı Suyu Kaynakları Daha önce de belirtildiği gibi bölgede 20. yüzyılın ilk çeyreğinden beri madencilik faaliyetleri gerçekleştirilmektedir ve bu nedenle yeraltı sularında kirlenme olmuş olması olasılığı bulunmaktadır. Ek olarak, üç adet katı atık depolama alanı bulunmaktadır. Bunlardan en büyüğü, Proje Alanının güneybatısında yer alan ve belediye tarafından işletilen, Takaydın Katı Atık Depolama Tesisidir. Bu Katık Atık Depolama Tesisi bir hafriyat atığı depolama tesisi olarak lisanslandırılmıştır. Diğer iki küçük atık depolama tesisi ise Proje Alanının güneydoğusunda yer almakta olup, biri Belediye (İSTAÇ Ağaçlı Hafriyat Atığı Depolama Tesisi) ve diğeri ise özel olarak işletilen ve yine Ağaçlı'da bulunan Dünya Maden Atık Depolama Tesisidir. Ek olarak, bu iki katı atık depolama tesisi de hafriyat atığı almak için lisanslandırılmış atık tesisleridir. UK14-21429 Yayım: 4 14 ENVIRON
Projeye yönelik jeolojik ve hidrolojik incelemeler için, Proje Alanında açılmış bir dizi kuyu sondajı içerisine dikey borular gönderilmiştir. Gözlem kuyularındaki yeraltı suyu seviyeleri (SD-02 ve SD-14), 2014 yılının başından itibaren aralıklarla ölçülmüştür (Ref. 7.5.8). Şekil 7.5.5.'de de görülebileceği üzere, Ocak 2014 tarihinden itibaren gözetleme kuyularındaki yeraltı suyu seviyelerinde bir düşme eğilimi gözlenmiştir. Ölçüm süreci içerisinde su seviyelerindeki değişimin çok yüksek olduğu ve bunun da çok düşük depolama katsayısına işaret ettiği gözlemlenmiştir. Su seviyelerinin hidrolojik yaz mevsimi bitimine kadar düşmeye devam etmesi beklenmektedir. Bu tarihten itibaren yeraltı suyu seviyelerindeki artışın ilkbahara kadar devam etmesi beklenmektedir (Ref. 7.5.8). Gözlem kuyularının konumları, Şekil 7.5.6.'da gösterildiği gibidir. Su Seviyeleri Karşılaştırması Şekil 7.5.5 Proje Alanındaki Gözlem Kuyularının Yeraltı Suyu Seviyesi Hidrografı Kaynak: Ref. 7.5.8 UK14-21429 Yayım: 4 15 ENVIRON
Sahil Şeridi Göl 1 Göl 2 Göl 3 SD-02 SD-14 Şekil 7.5.6 Yeraltı Suyu Gözlem Kuyularının Konumları (SD-02 ve SD-14) Kaynak: Ref. 7.5.8 Mevcut durum incelemelerinin parçası olarak, hem gözlem kuyularından hem de jeolojik sondaj kayıtlarından elde edilen veriler kullanılarak, Nisan 2014 yeraltı suyu seviye verilerini (Şekil 7.5.7) temel alan bir yeraltı suları kontur haritası hazırlanmıştır (Ref. 7.5.8). UK14-21429 Yayım: 4 16 ENVIRON
Şekil 7.5.7 Yeraltı Suları Kontur Haritası Kaynak: Ref. 7.5.8 Ref. 7.5.8'de yeraltı suyu seviyelerinin jeolojik sondaj günlükleri ile birlikte değerlendirilmesi, birden çok akifer bulunmadığı sonucuna varılmasını sağlamaktadır. Çok az sayıdaki ölçüm hariç, tüm gözlemler tek bir akifere dayandırılabilir gibi görünmektedir sonucuna varılmıştır. Şekil 7.5.8'de de görülebileceği üzere, yeraltı suyu konturları, topografyayı takip etmektedir. Yeraltı suyu setleri, yüzey seviyesindeki en yüksek noktaları takip etmektedir. Vadilerde yeraltı suları daha düşük seviyededir. Yeraltı su tablalarının vadilere doğru olan eğimleri çok sarp olabilmektedir (Ref. 7.5.8). Ref. 7.5.8. göllerin çoğu yeraltı sularıyla birleşmekte, yani yeraltı sularının akış yönünün aşağısında ya da yukarısında kalmalarına bağlı olarak, yeraltı suları göllere akmakta ve göller de büyük ihtimalle yeraltı sularına karışmaktadır. Bunun tek istisnası, inceleme alanının doğu tarafında bulunan göldür. sonucuna varmaktadır. Şekil 7.5.8'de de görülebileceği gibi bu su haznesini çevreleyen, ölçülen yeraltı suyu seviyelerinin çoğu, su seviyesinin altındadır. Bu durumda varılacak sonuç, su haznesinin dibinin sağlam bir şekilde tıkanmış olduğudur. Yeraltı su haznesiyle hiç bağlantı yoktur ya da bağlantı çok zayıftır. Fugro tarafından hazırlanan Yeraltı Suları / Drenaj Proje Bilgi Notuna (Ref. 7.5.9) göre, yüzey alanının yüksek geçirimsizliğe ve çok az süzülmeye sahip olduğu düşünülmektedir. Düşük geçirimlilik, göllerle uzun dönemli su tablaları arasında düşük bir etkileşim olduğunu ortaya koymaktadır. UK14-21429 Yayım: 4 17 ENVIRON
Su seviyesi 50,50 m Şekil 7.5.8 Proje Alanının Doğu Kısmında Kalan Yeraltı Sularının Kontur Haritası Kaynak: Ref. 7.5.8 Ref. 7.5.8'de varılan sonuca göre inceleme alanında bulunan çok sayıda su setinin yanı sıra, yeraltı su tablasının da son derece dik eğimde olması, düşük hidrolik iletkenliğe ve düşük yeraltı suyu seviyelerine sahip bölgelerde önemli ölçülerdeki buharlaşma olmasına bağlı gibi görünmektedir. Model bölgenin güney tarafında çoğunlukla kuru vadiler bulunuyor olsa da bu buharlaşmanın bir sonucu olarak, güneydeki vadilere doğru bir yeraltı suyu akışının varlığı gözlemlenebilir. Göllerin açık su yüzeyleri, yeraltı su tablasının dinamik yapısına katkıda bulunmaktadır. Şekil 7.5.9, Proje Alanındaki yeraltı su tablasını göstermektedir. Hidrolik iletkenlikler, Kaubisch yöntemi kullanılarak, taş damarlarının ebatlarından ve hidrometre verilerinden tahmin edilmiştir. Bu yöntem özellikle, k < 10-6 m/s iletkenliğe ve 5 < U < 400 pürüzlülük derecelerine sahip, killi topraklarda kullanıma uygundur (Ref. 7.5.8). k değeri hesaplamalarının sonuçları, derinliğe bağlı olarak gösterilmiştir (Şekil 7.5.10). Ref. 7.5.8'de varılan sonuca göre 70 metreye kadar olan derinliklerde iletkenlik değerleri 10-10 ila 10-8 m/s aralığındadır. Sadece daha büyük derinliklerde iletkenliklerde bir artış gözlenmiş olup, bu durum büyük ihtimalle örneklem büyüklüğünün düşük olmasıyla ilgilidir. Numunelerin büyük çoğunluğu, bir akitarda karşılık gelen, düşük ya da çok düşük iletkenlikler gösteriyor gibi görünmektedir. Düşük iletkenlikler, çok küçük yatay yeraltı suyu hareketlerine sebep olmakta ve bu durum, inşaat alanı drenaj tasarımında, yeraltı sularından önemli seviyede bir katkı beklenmesine gerek olmadığını ortaya koymaktadır. UK14-21429 Yayım: 4 18 ENVIRON
Mesafe [metre] Şekil 7.5.9 Proje alanındaki Yeraltı Suyu Tablası Ölçek Kaynak: Ref. 7.5.8 (Not: bu değerlendirmenin yapıldığı tarihte güncellenmiş bir şekil olmadığı için Aralık 2013 tarihli Master Plan temel alınarak oluşturulmuş havalimanı yerleşimi gösterilmiştir) UK14-21429 Yayım: 4 19 ENVIRON
Numune sayısı İGA Derinlik / m Yeraltı -log(kf) [kf / m/s] Medyan Med -SD Med +SD sayı Şekil 7.5.10 Numunelerin Derinliğine göre Ortalama İletkenlik Kaynak: Ref. 7.5.8 Model Simülasyonları (Projenin Uygulamaya Konmasından Önce) Proje Alanındaki yeraltı akış süreçleri, MODFLOW programı kullanılarak simule edilmiştir. Model simülasyonunun detayları Ref. 7.5.8.'de verilmiştir. Jeolojik tabakalara ait parametreler (geçirgenlik katsayısı, akifer kalınlığı alternatif olarak başlangıç yüksekliği ya da akifer taban ya da tepe kenarı üzerindeki yükseklik, yeraltı suyunun yeniden dolumu) hesaplamalara dahil edilmiştir. Ayrıca, belirlenen başlangıç ve sınır koşulları da göz önünde bulundurulmuştur. Bunlar temel alınarak, yeraltı akış koşullarının uzamsal ve zamansal gelişimleri de simule edilmiştir. Ref. 7.5.8'de varılan sonuca göre, Projenin uygulamaya konmasından önceki koşullara ilişkin model sonuçları, kara yüzeyi etrafındaki buharlaşma etkilerine bağlı olarak, yeraltı su tablasının toprak yüzeyine kuvvetli bir biçimde bağlı olduğunu göstermektedir. Model alanının tamamı yaklaşık olarak 39.950 m 3 /d bir hacimde yeniden dolmaktadır. Bu hacmin 39.600 m 3 /d kısmı buharlaşmayla kaybedilmektedir. Yaklaşık denge değerleri ve yanı sıra iletkenlikler çok küçük bir yatay yeraltı suyu akışına işaret etmektedir. Pratikte bunun anlamı, bölgesel ya da doğrusal drenajın çok sınırlı bir etkiye sahip olacağıdır (düşük verimlilik). Hesaplanan yeraltı suyu seviyeleri, Resim 7.5.11.'de gösterildiği gibidir. UK14-21429 Yayım: 4 20 ENVIRON
Not: Hesaplanan su seviyeleri - yarı istikrarlı durum Göstergeler ölçülen ve hesaplanan değerler arasında farklar göstermektedir: Yeşil farklılık +/- 10 m değeri içerisinde Sarı farklılık +/- 20 m değeri içerisinde Kırmızı farklılık 20 metreden fazla Renkli arka plan = Dijital Yükseklik Modeli (revize edilmiş yükseklik modeli tarihi: 25/7/2014) Çizgiler = Deniz Seviyesi üstü su seviyeleri (m) Şekil 7.5.11 Hesaplanan Yeraltı Suyu Seviyeleri (Mevcut Durum) Kaynak: Ref. 7.5.8 (Not: bu değerlendirmenin yapıldığı tarihte güncellenmiş bir şekil olmadığı için Aralık 2013 tarihli Master Plan temel alınarak oluşturulmuş havalimanı yerleşimi gösterilmiştir). Proje Alanında Mevcut Su Kullanımı Halihazırda, Proje Alanındaki su, temel olarak yakınlardaki yerleşimler tarafından kullanılmaktadır. Proje Alanına çok yakında bulunan beş yerleşim yeri olup, bunlar, Tayakadın (350 m batıda), Akpınar (250 m doğuda), İhsaniye (150 m güneyde), Yeniköy (200 m kuzeybatıda) ve halihazırda Proje Alanı içerisinde bulunan Yukarı Ağaçlı mahalleleridir. Son tasarım değişiklikleri ile birlikte, Yukarı Ağaçlı mahallesinden uzak durmak için doğu-batı doğrultulu pistin kısaltıldığı dikkate alınmalıdır. Ancak, bu mahallenin durumu ile ilgili nihai karar, henüz Türkiye Cumhuriyeti Devleti tarafından doğrulanmamıştır. Bu yerleşimlerin toplam nüfusu yaklaşık olarak 5.800 kişi civarındadır. 'in bu bölümünün hazırlanması sırasında, bu yerleşim yerleri tarafından kullanılan su miktarı henüz bilinmemekteydi. Projenin bu yerleşim yerleriyle aynı miktarda su kullanması durumunda, bu su kullanımı, bu yerleşim birimlerine su sağlama olanakları üzerinde herhangi bir baskıya neden olmayacak şekilde gerçekleştirilecektir. 7.5.4.3 Bulgular Proje Alanındaki ve yakın çevresindeki su kaynaklarının mevcut durumdaki kalite düzeylerini değerlendirmek amacıyla gerçekleştirilen saha incelemeleri sonuçları, bu bölümde sunulmuştur. Saha İncelemeleri Saha incelemesi sonuçları üç grup altında sunulmuştur: yüzeysel sular, yeraltı suları ve deniz suyu. Yüzeysel Sular UK14-21429 Yayım: 4 21 ENVIRON
Aşağıda belirtilen yüzeysel su kaynakları için mevcut durum su kalitesi düzeyleri değerlendirilmiştir: Proje Alanı içerisindeki sekiz adet su birikintisi, Terkos Gölü (2 farklı noktadan, biri gölün doğu ucundan ve biri de batı ucundan alınan numuneler), Proje Alanı sınırları dışında yer alan iki su birikintisi (Proje Alanının doğu tarafında WQ Out 1 ve Proje Alanının batı tarafında WQ Out 2), Proje Alanı sınırları dışında kalan üç akarsu (Terkos Gölünün batı tarafına doğru WQ Surface 1, Proje Alanı sınırının batı tarafına doğru WQ Surface 2 ve Proje alanı sınırının doğu tarafına doğru WQ Surface 3). Numune alma noktalarının konumları, Şekil 8.3.2.1.'de gösterilmiştir ve elde edilen sonuçlar, Tablo 8.4.3.1 ile 8.4.3.4 arası tablolarda belirtilmiştir. Proje Alanı içerisinden alınan sekiz su birikintisi numunesi için sonuçlar, Şubat 2014 tarihinde alınan WQ1 numunesi hariç, numune alınan tüm sekiz su haznesi için de su kalitesinin Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği Ek 5 Tablo 5'e göre, Sınıf III (uygun arıtma işlemlerinden sonra, gıda üretimi ve tekstil endüstrileri hariç, endüstriyel su ihtiyacının karşılanmasında kullanılabilir kirli sular) sınıfına dahil olduğunu göstermektedir. Tablo 7.5.3.'de verilen sonuçlarda görülebildiği üzere, bu su birikintileri, aşırı yüksek ph, iletkenlik, amonyak azotu (NH 3-N), Total Kjeldahl Nitrojen (TKN) ve toplam fosfor (total P) değerleri nedeniyle Sınıf III içerisinde yer almaktadırlar. WQ1 numunesi aşırı yüksek TKN değeri nedeniyle Sınıf IV içerisinde yer almaktadır. Mayıs 2014 tarihinde gerçekleştirilen saha incelemeleri (Tablo 7.5.4), sekiz su birikintisinden yedisinin (WQ1 ile WQ7 arası numunelerin) aşırı yüksek ph, iletkenlik ve TKN değerleri nedeniyle Sınıf III içerisinde yer aldığını ve WQ8 numunesinin de aşırı yüksek biyokimyasal oksijen talebi (BOT) ve toplam koliform nedeniyle Sınıf II (uygun arıtma işlemlerinden sonra içme suyu olarak, dinlence - eğlence etkinliklerinde, alabalık hariç balık yetiştiriciliğinde, sulamada ve endüstriyel amaçlarla kullanılabilir hafif kirli sular) içerisinde yer aldığını göstermektedir. Ağustos 2014 tarihinde gerçekleştirilen saha incelemeleri (Tablo 7.5.5), WQ6 hariç tüm su birikintilerinin aşırı iletkenlik, TKN ve nitrit azotu (NO 2-N) değerleri nedeniyle Sınıf III içerisinde yer aldığını ve WQ6 numunesinin aşırı iletkenlik, çözünmüş oksijen (ÇO), toplam P, kalay, fekal ve koliform değerleri nedeniyle Sınıf II içerisinde yer aldığını göstermektedir. Terkos Gölü için su kalitesi sonuçları, gölün batı tarafındaki numune alım noktasının (WQ Terkos 2), kış mevsimi sonuçları için aşılan TKN ve fekal koliform değerleri nedeniyle Sınıf III içerisinde yer aldığını, aşılan ph değeri nedeniyle ilkbahar mevsimi sonuçlarında Sınıf III içerisinde yer aldığını, aşılan TKN değeri nedeniyle yaz mevsimi sonuçlarında Sınıf III içerisinde yer aldığını ve aşılan TKN değeri nedeniyle sonbahar mevsimi sonuçlarında Sınıf III içerisinde yer aldığını göstermiştir. Terkos Gölü için su kalitesi sonuçları, gölün doğu tarafındaki numune alım noktasının (WQ Terkos 1), aşılan TKN değeri nedeniyle kış mevsimi sonuçlarında Sınıf IV içerisinde yer aldığını, aşılan ph değeri nedeniyle ilkbahar mevsimi sonuçlarında Sınıf III içerisinde yer aldığını, aşılan TKN değeri nedeniyle yaz mevsimi sonuçlarında Sınıf III içerisinde yer aldığını ve aşılan sıcaklık, renk, amonyak azotu (NH 3-N) ve TKN değerleri nedeniyle sonbahar mevsimi sonuçlarında Sınıf III içerisinde yer aldığını göstermiştir. UK14-21429 Yayım: 4 22 ENVIRON