ISTANBUL TİCARET ODASI DÜNDEN BUGÜNE İSTANBUL'DA YAYGIN EĞİTİM HAZIRLAYAN Prof. Dr. Sedat Murat YAYIN NO: 2009-8 İstanbul, 2009
Copyright ÎTO Tüm haklan saklıdır. Bu yayının hiç bir bölümü, yazann ve ÎTO 'nun önceden yazılı izni ohnaksızın mekanik olarak, fotokopi yoluyla veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz. Eserin bazı bölümleri veya paragraflan, sadece araştırma veya özel çalışmalar amacıyla, yazann adı ve ÎTO belirtilmek suretiyle kullanılabilir. ISBN 978-9944-60-466-6 (Basılı) ISBN 978-9944-60-468-0 (Elektronik) ÎTO ÇAĞRI MERKEZÎ Tel: (212) 444 0 486 ÎTO yayınlan için aynntılı bilgi Bilgi ve Doküman Yönetimi Şubesi Dokümantasyon Servisi'nden alınabilir. Tel : (212) 455 63 29 Faks : (212) 512 06 41 E-posta : ito.yayin@ito.org.tr întemet: www.ito.org.tr Odamız yaymlanna tam metin ve ücretsiz olarak internetten ulaşabilirsiniz. YAYINA HAZIRLIK, BASKI, CÎLT înkılâp Kitabevi Baskı Tesisleri Tel: (212) 496 11 81-Fax : (212) 496 11 12 www.inkilap.com
ÖNSÖZ Yaygın eğitim; toplumun ihtiyaçlarmı, fertlerin ilgi, istek ve hizmet anlayışlarma göre farklı yönlerden dinamik hale getirmek amacıyla onlara belli programlar halinde sunulan bir eğitim faaliyetidir. Günümüzde yaygın eğitim her ülkenin kendine özgü benimsediği eğitim felsefesine, eğitim anlayışına ve eğitimden beklediği sonuçlara göre planlanmakta ve uygulanmaktadır. Ülkemizdeki yaygın eğitim uygulamalarının hareket noktasını toplumun ihtiyaçları ve istekleri teşkil etmektedir. Bu nedenle yaygın eğitim, kişilerin gönüllü katılımlarını sağlayacak programlar halinde ve süreklilik sağlayacak şekilde düzenlenmektedir. Bu programlar, her seviyede kişilerin fikri alınarak çok defa onlarla birlikte hazırlanmaktadır. Ülkemizdeki okullaşma oranı ve eğitim düzeyinin henüz istenilen seviyede olmaması nedeniyle geniş kitlelerin genel ve mesleki eğitim eksikliklerini süratle gideren, yenileyici ve geliştirici etkinliklerin düzenlenmesi yoluna gidilmesi, yaygın eğitimin önemini açık şekilde ortaya koymaktadır. Ülkemiz için büyük önem taşıdığına inandığım ve toplumumuzun gelişmesine katma değer sağlayan yaygın eğitim konusunda Odamız adına araştırma gerçekleştiren Prof Dr. Sedat Murat'a teşekkür eder, çalışmanın tüm üyelerimize ve konuyla ilgili araştırmacılara faydalı olmasını dilerim. Dr. Cengiz Ersun Genel Sekreter
SUNUŞ Günümüzde sosyal, ekonomik ve teknolojik yapıda meydana gelen hızlı gelişmeler ve değişmeler bazı mesleklerin tümüyle ortadan kalkmasına, bazı yeni mesleklerin de ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Bu hızlı gelişme ve değişmeler karşısında mevcut örgün eğitim kurumları yetersiz kalabilmektedir. Bu nedenle daha önceden örgün eğitim kurumlarına gidememiş veya bu kurumlara devam etmiş olmalarına karşın meydana gelen gelişmeler karşısında mevcut beceri ve yetenekleri zayıflayan veya yetersiz kalan insan gücünün yeniden eğitime tabi tutulmalan gerekmektedir. Bunu sağlayabilecek olan da yaygın eğitim programlandır. Yaygın eğitimin; tamamlama, mesleki-teknik, kişisel gelişim, sağlık ve aile yaşamı gibi amaçları ile sosyal adaleti ve bireysel gelişimi sağlama, bireysel gelirle birlikte hane halkı gelirlerinde artış, daha iyi birey ve kamu sağlığı, demokratikleşme, yoksulluğun ve eşitsizliğin azaltılması, artan çevre bilinci, suç oranında düşme, işgücünün niteliğini geliştirme ve işletmelerde verimliliği artırma gibi rolleri bulunmaktadır. Yaygın eğitim programlan ya merkezi hükümetler veya yerel yönetimler ya da değişik sivil toplum örgütleri tarafından verilebilmektedir. Fakat özellikle ülkemizde bu konuda en büyük katkıyı muhakkak merkezi hükümetler ve özel sektör sağlamaktadır. İstanbul'un yaygın eğitim yapısının ele alındığı bu çalışma üç ana bölümden oluşmaktadır. Bunlar; "Genel Olarak Yaygın Eğitim", "Yaygın Eğitim Kurum ve Faaliyetleri" ve "Türlerine Göre Yaygın Eğitim Kurumlan" dır. Çalışma; sonuç ve genel bir değerlendirme ile son bulmaktadır. Bu çalışma; özellikle İstanbul üzerine yapmış olduğum ve uzun yıllar süren çaba ve birikimler ile İstanbul Ticaret Odası tarafından araştırma projesi kapsamına alınmasından sonraki yoğun ve titiz bir emek sonucunda gerçekleştirilebilmiştir. "Dünden Bugüne İstanbul'da Yaygın Eğitim" isimli bu çalışmanın altyapısının oluşmasında ve tamamlanmasında; kendilerini büyük ölçüde ihmal ettiğim ailemin ve maddi yönden çalışmamı destekleyen İstanbul Ticaret Odası'nm büyük katkılan olmuştur. Her birine ayn ayn minnattanm. Bu çalışmanın ortaya çıkmasında ve basılmasında en büyük katkı kuşkusuz İstanbul Ticaret Odası yetkililerine ait bulunmaktadır. Burada özellikle İTO
Başkanı Sayın Murat YALÇINTAŞ'a, Yönetim Kurulu'nun değerli üyelerine, Genel Sekreter Sayın Dr. Cengiz ERSUN'a, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Şubesi Müdürü Sayın Tezel PALACIOGLU ile KOBÎ Araştırma ve Geliştirme Müdürü Sayın Cemil Hakan KILIÇ ve değerli elemanlanna ve ayrıca İstatistik Şubesi Müdürü Sayın Ünal KALCI ve burada isimlerini zikredemediğim diğer tüm elemanlara bana vermiş olduklan ilgi ve destekten dolayı ayrı ayn teşekkürlerimi ve şükranlanmı sunmayı bir borç kabul ederim. Diğer bir teşekkürüm ise büyük bir titizlikle eserin gözden geçirilmesi ve tashih edilmesinde büyük katkılar sağlayan Bölümümüz Araştırma Görevlileri Şenol Kurt, Başak Işıl Çetin ve Levent Şahin ile yüksek lisans öğrencim Ahmet Naim Çiçekler'edir. Kendilerine sonsuz teşekkürlerimi sunuyor ve akademik hayatlarında başarılar diliyorum. Ayrıca bu eserin hazırlanması esnasında; yazım, redakte, tercüme vb. yardımlanndan dolayı değerli doktora öğrencilerim Özgür Topkaya ve Cüneyt Kılıç'a, vermiş olduğu bilgisayar hizmetlerinden ötürü Oğuz Toprak'a ve maddi-manevi destekleri nedeniyle Doç. Dr. Sefer Şener ve Biga'nın ünlü dondurmacısı Lato'ya (Latif Güler) en içten teşekkürlerimi sunanm. Ekim 2008 Prof Dr. Sedat MURAT
İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ 3 SUNUŞ 5 İÇİNDEKİLER 7 TABLOLAR LİSTESİ 15 KISALTMALAR LİSTESİ 19 GİRİŞ 21 BİRİNCİ BÖLÜM: GENEL OLARAK YAYGIN EĞİTİM.25 1.1. KAVRAM OLARAK YAYGIN EĞİTİM VE BENZERİ KAVRAMLAR 29 1.2. YAYGIN EĞİTİMİN KAPSAMI, AMACI, ÖZELLİKLERİ VE FONKSİYONLARI..34 1.2.1. Yaygın Eğitimin Kapsamı ve Amacı 34 1.2.2. Amaçlanna Göre Yaygın Eğitim Programlan 36 1.2.2.1. Tamamlama Eğitimi 37 1.2.2.2. Mesleki Teknik Eğitim 37 1.2.2.3. Kişisel Gelişim Eğitimi. 37 1.2.2.4. Vatandaşlık Eğitimi 37 1.2.2.5. Sağlık ve Aile Yaşamı Eğitimi 38 1.2.3. Yaygın Eğitimin Özellikleri 38 1.2.4. Yaygın Eğitimin Fonksiyonları... 40 1.2.4.1. Sosyal Adalet Sağlama İşlevi 40 1.2.4.2. Bireysel Gelişim Sağlama İşlevi.. 42 1.2.4.3. Ekonomik ve Sosyal Fayda Sağlama İşlevi 43 1.2.4.4. İşgücünün Niteliğini Geliştirme İşlevi 46 1.2.4.5. İşletmelerde Verimliliği Artırma Fonksiyonu. 47
1.3. YAYGIN EĞİTİM İHTİYACINI ORTAYA ÇIKARAN NEDENLER 49 L3.L Eğitim Hizmetleri Alanmda Arz ve Talep Dengesizliği 51 1.3.2. Örgün Eğitim Sisteminin Mevcut Sosyal Yapı Tarafından Belirlenmesi 52 1.3.3. Mevcut Sistemin Araçlanndaki Belirsizlik 52 1.3.4. Verilen Genel Geçer Teorik Eğitimin Yanında Iş Hayatının Giderek Daha Uzmanlaşması 52 1.3.5. Eğitim Alanındaki Yetersizlik ve İmkansızlıklar 53 1.3.6. Öğrencilerin Başansı Konusunda Ailelerinin Tutumu 53 1.3.7. Eğitimin Kapsam ve İçeriğinin Sürekli Güncellenmesi Zorunluluğu 54 1.3.8. Eğitim-Ekonomi-lstihdam İlişkisi 54 1.3.9. Emek Arz ve Talebi Arasındaki Fark 55 1.3.10. Yaygın ve Çocuk Eğitiminin Temel Prensip Farklılıklan 55 1.4. YAYGIN EĞİTİMİN PLANLANMASI 56 1.4.1. Eğitim Politikasının Tespit Edilmesi 56 1.4.1.1. Eğitimle Gerçekleştirilen Amaçlar 56 1.4.1.2. Eğitim Birimleri 56 1.4.1.3. Eğitimde Uyulacak İlkeler 57 1.4.2. Eğitim İhtiyaçlarının Tespit Edilmesi 57 1.4.3. Eğitim Önceliklerinin Tespit Edilmesi 58 1.4.4. Eğitim Bütçesinin Hazırlanması 60 1.4.4.1. Eğitim Bütçesi ve Önemi 60 1.4.4.2. Eğitim Bütçeleri 60 1.4.4.3. Bütçe Hazırlamak 61 1.4.4.4. Bütçeleme Prensipleri 62
1.5. YAYGIN EĞİTİM YÖNTEMLERİ, ARAÇ VE GEREÇLERİ 62 L5. L Yaygın Eğitim Yöntemleri 62 1.5.1.1. îş Başında Eğitim Yöntemleri 64 1.5.1.2. îş Dışında Eğitim Yöntemleri 70 1.5.2. Yaygın Eğitimde Kullanılan Araç ve Gereçler 89 1.5.2.1. Göze Hitap Eden Araçlar 91 1.5.2.2. Kulağa Hitap Eden Araçlar 94 1.5.2.3. Göze ve Kulağa Hitap Eden Araçlar 94 1.6. YAYGIN EĞİTİM FAALİYETLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ 98 1.6.1. Basan Değerieme 100 1.6.1.1. Değerlendirmelerin Yapılış Amaçlan 100 1.6.1.2. Değerlendirmeyi Yapacak Kişiler 101 1.6.1.3. Değerlendirmelerin Yapılması 101 1.6.2. Tepki Değerleme 103 1.6.2.1. Tepki Değerlendirmesi île îlgili Tavsiyeler 104 1.6.2.2. Tepki Formunun Oluşturulmasında Takip Edilecek Yol 104 1.6.3. Öğrenmenin Değerlendirilmesi 105 1.6.3.1. Öğrenmenin Değerlendirmesi île îlgili Bazı Tavsiyeleri05 1.6.3.2. Öğrenmenin Değerlendirilmesinde Testlerin Kullanılması 106 1.6.3.3. Öğrenmenin Değerlendirilmesi Konusunda Çıkanlabilecek Sonuç 110 1.6.4. Davranış Değerlendirme 110 1.6.5. Sonuçlara Göre Değerlendirme 112
İKİNCİ BÖLÜM: YAYGIN EĞİTİM KURUM VE FAALİYETLERİ 113 2.1. YAYGIN EĞİTİM FAALİYETLERİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ 117 2.1.1. Cumhuriyet Öncesi Dönemde Yaygm Eğitim 117 2.1.2. Cumhuriyet Döneminde Yaygm Eğitim 123 2.2. YAYGIN EĞİTİMLE İLGİLİ YÜRÜTÜLEN KURUMSAL ÇALIŞMALAR 128 2.2.1. Bakanlıklar 128 2.2.1.1. Milli Eğitim Bakanlığı 128 2.2.1.2. Diğer Bakanlıklar 130 2.2.1.2.1. Adalet Bakanlığı 130 2.2.1.2.2. Bayındırlık ve İskân Bakanlığı 130 2.2.1.2.3. İçişleri Bakanlığı 130 2.2.1.2.4. Kültür Bakanlığı 131 2.2.1.2.5. Milli Savunma Bakanlığı 131 2.2.1.2.6. Sağlık Bakanlığı. 131 2.2.1.2.7. Tanm Orman ve Köy İşleri Bakanlığı 132 2.2.1.2.8. Turizm Bakanlığı 133 2.2.1.2.9. Ulaştırma Bakanlığı 133 2.2.2. Diğer Kamu Kuruluşları 133 2.2.2.1. Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü 133 2.2.2.2. Devlet Tiyatrolan Genel Müdürlüğü 134 2.2.2.3. Diyanet İşleri Başkanlığı 134 2.2.2.4. Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü 134 2.2.2.5. Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumu Genel Müdürlüpl35 2.2.2.6. Türkiye Esnaf ve Sanatkârlar Konfederasyonu (TESK) 135 2.2.2.7. Türkiye Sanayi Sevk ve İdare Enstitüsü (TÜSSİDE) 135 2.2.2.8. Türkiye Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü (TODAİE).136
2.2.2.9. Türkiye Radyo Televizyon Kurumu Genel Müdürlüğü (TRT) 136 2.2.2.10. Türk Standartları Enstitüsü 136 2.2.2.11. Türkiye Ziraat Odaları Birliği 136 2.2.2.12. Uygulamalı Eğitim Merkezleri (KÖSEM) 136 2.2.2.13. Sınai Eğitim ve Geliştirme Merkezi (SEGEM) 137 2.2.2.14. Küçük Sanayi Geliştirme Teşkilatı (KÜSGET) 137 2.2.2.15. Üniversiteler 137 2.2.2.16. Türkiye îş Kurumu (ÎŞKUR) 138 2.2.3. Gönüllü Kuruluşlar. 139 2.2.4. Özel Sektör 139 2.2.5. Yerel Yönetimler. 140 2.2.6. ÎBB'nin Yaygın Eğitim Faaliyetleri: İSMEK Örneği 148 2.3. YAYGIN EĞİTİM İHTİYACININ TESPİT EDİLMESİNDE VE BELİRLENMESİNDE SOSYO-EKONOMİK YAPININ ÖNEMİ 163 2.3.1. Nüfus Yapısı 164 2.3.2. Eğitim Yapısı 168 2.3.3. Göç Yapısı 173 2.3.4. İşgücü Yapısı 178 2.4. YAYGIN EĞİTİMDE KARŞILAŞILAN SORUNLAR 202 2.4.1. Eğitim İhtiyaçlannın Belirlenmesi ve Yeni Programların Oluşturulması 202 2.4.2. Eğitim Programları 203 2.4.3. Mekan, Araç, Gereç ve Ekipman 205 2.4.4. Programların Duyurulması, Kayıtlar ve Devam Sorunu 206 2.4.5. Yetiştirme Programlannda Eğitim ve Değerlendirme 207
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: TÜRLERİNE GÖRE YAYGIN EĞİTİM KURUMLARI 209 3.1. PRATİK KIZ SANAT OKULLARI 216 3.LL Kurum Olarak Pratik Kız Sanat Okulları 220 3.1.2. Pratik Kız Sanat Okullarının Düzenlediği Kurslar 222 3.1.3. Pratik Kız Sanat Okullannın Öğretmen Durumu 225 3.1.4. Pratik Kız Sanat OkuUannı Bitirenler 228 3.1.4.1. Pratik Kız Sanat Okullannı Bitirenlerin Miktarı 228 3.1.4.2. Pratik Kız Sanat OkuUannı Bitirenlerin Cinsiyet Yapısı 230 3.1.4.3. Pratik Kız Sanat OkuUannı Bitirenlerin Eğitim Yapısı 231 3.1.4.4. Pratik Kız Sanat OkuUannı Bitirenlerin Yaş Yapısı 234 3.2. OLGUNLAŞMA ENSTİTÜLERİ 236 3.2.1. Olgunlaşma Enstitüleri Kurum Miktarı.. 237 3.2.2. Olgunlaşma Enstitülerinin Düzenlediği Kurslar 239 3.2.3. Olgunlaşma Enstitülerinin Öğretmen Durumu 242 3.2.4. Olgunlaşma Enstitüsü Kurslarını Bitirenler. 245 3.2.4.1. Olgunlaşma Enstitüsü Kurslanm Bitirenlerin Miktan 245 3.2.4.2. Olgunlaşma Enstitülerinden Mezun Olanlann Cinsiyet Yapısı 248 3.2.4.3. Olgunlaşma Enstitülerinden Mezun Olanlann Eğitim Yapısı 248 3.2.4.4. Olgunlaşma Enstitülerinden Mezun Olanlann Yaş Yapısı 250 3.3. YETİŞKİNLER TEKNİK EĞİTİM MERKEZLERİ 252 3.3.1. Yetişkinler Teknik Eğitim Merkezleri Kurum Miktan 253 3.3.2. Yetişkinler Teknik Eğitim Merkezlerinin Düzenlediği Kurslar254 3.3.3. Yetişkinler Teknik Eğitim Merkezlerinin Öğretmen Durumu 255 3.3.4. Yetişkinler Teknik Eğitim Merkezlerini Bitirenler 255 3.3.4.1. Yetişkinler Teknik Eğitim Merkezlerini Bitirenlerin Miktan 255 3.3.4.2. Yetişkinler Teknik Eğitim Merkezlerini Bitirenlerin Cinsiyet Yapısı 256
3.3.4.3. Yetişkinler Teknik Eğitim Merkezlerini Bitirenlerin Eğitim Yapısı 257 3.3.4.4. Yetişkinler Teknik Eğitim Merkezlerini Bitirenlerin Yaş Yapısı 258 3.4. 3308 SAYILI KANUNA GÖRE AÇILAN MESLEK KURSLARI 260 3.4.1. 3308 Sayılı Kanuna Göre Açılan Kurslar ve Kurs Türleri 263 3.4.2. 3308 Sayılı Kanuna Göre Açılan Meslek Kurslarım Bitirenler 265 3.4.2.1. 3308 Sayılı Kanuna Göre Açılan Meslek Kurslarını Bitirenlerin Sayısı 266 3.4.2.2. 3308 Sayılı Kanuna Göre Açılan Meslek Kurslanm Bitirenlerin Cinsiyet Yapısı 267 3.4.2.3. 3308 Sayılı Kanuna Göre Açılan Meslek Kurslarını Bitirenlerin Eğitim Yapısı 268 3.4.2.4. 3308 Sayılı Kanuna Göre Açılan Meslek Kurslarını Bitirenlerin Yaş Yapısı 270 3.5. ÇIRAKLIK EĞİTİM MERKEZLERİ 272 3.5.1. Çıraklık Eğitim Merkezlerindeki Sayısal Gelişmeler 275 3.5.2. Kalfalık, Ustalık ve Usta Öğretici Belgesi Alanlar 277 3.5.2.1. Kalfalık Belgesi Alanlar 278 3.5.2.2. Ustalık Belgesi Alanlar 279 3.5.2.3. Usta Öğretici Belgesi Alanlar 279 3.5.3. Öğrenim Durumlanna Göre Kalfalık ve Ustalık Belgesi Alanlar 279 3.5.4. Yaş Durumlarına Göre Kalfalık ve Ustalık Belgesi Alanlar 282 3.6. HALK EĞİTİM MERKEZLERİ VE OKUMA YAZMA KURSLARI 285 3.6.1. Halk Eğitim Merkezleri Kurum Sayısı 288 3.6.2. Halk Eğitim Merkezlerinde Düzenlenen Kurslar 289 3.6.3. Halk Eğitim Kurslarını Bitirenler 293 3.6.3.1. Halk Eğitim Kurslarını Bitirenlerin Miktarı 293
3.6.3.2. Halk Eğitim Kurslanm Bitirenlerin Cinsiyet Yapısı 297 3.6.3.3. Halk Eğitim Kurslanm Bitirenlerin Eğitim Yapısı 299 3.6.3.4. Halk Eğitim Kurslarını Bitirenlerin Yaş Yapısı 301 3.7. KUR'AN KURSLARI^ 303 3.7.1. Kur'an Kurslan İle İlgili Sayısal Gelişmeler 303 3.7.2. Kur'an Kurslarında Öğretmenler 304 3.7.3. Kur'an Kurslarını Bitirenler 307 3.7.3.1. Kur'an Kurslanm Bitirenlerin Miktan 308 3.7.3.2. Kvır'an Kurslanm Bitirenlerin Cinsiyet Durumu 309 3.7.3.3. Kur'an Kurslanm Bitirenlerin Öğrenim Durumu 310 3.7.3.4. Kur'an Kurslanm Bitirenlerin Yaş Durumu 311 3.8. ÖZEL YAYGİN EĞİTİM 312 3.8.1. Özel Yaygın Eğitim Kurumlan 312 3.8.2. Özel Yaygın Eğitim Kurslan 314 3.8.3. Özel Yaygın Eğitim Kurumlannda Öğretmen Durumu _ 316 3.8.4. Özel Yaygın Eğitim Kurumlannı Bitirenler 319 3.8.4.1. Özel Yaygın Eğitim Kurumlannı Bitirenlerin Miktan 319 3.8.4.2. Özel Yaygın Eğitim Kurumlannı Bitirenlerin Cinsiyet Yapısı 321 3.8.4.3. Özel Yaygın Eğitim Kurumlannı Bitirenlerin Eğitim Yapısı 323 3.8.4.4. Özel Yaygın Eğitim Kurumlannı Bitirenlerin Yaş Yapısı325 SONUÇ VE GENEL DEĞERLENDİRME 329 KAYNAKÇA 341 YAYIN LİSTESİ 351
TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1: Pratik Kız Sanat OkuUan (1974-2007) 221 Tablo 2: Pratik Kız Sanat OkuUan Kurslan (1986-2007) 223 Tablo 3: Pratik Kız Sanat OkuUanndaki Öğretmenler (1974.2ÖÖ7) 226 Tablo 4: Pratik Kız Sanat OkuUanndaki Öğretmenlerin Cinsiyete Göre Dağılımı (1998-2007) 227 Tablo 5: Pratik Kız Sanat Okullarını Bitirenler (1974.2057) 229 Tablo 6: Pratik Kız Sanat OkuUanm Bitirenlerin Cinsiyete Göre Dağılımı (1998-2007) 231 Tablo 7: Pratik Kız Sanat OkuUanm Bitirenlerin Eğitim Durumuna Tablo 8: Göre Dağılımı (1998-2007) 233 Pratik Kız Sanat OkuUanm Bitirenlerin Yaş Gruplanna Göre Dağılımı (1998-2007) 235 Tablo 9: Olgunlaşma Enstitüleri (1974-2ÖÖ7) 238 Tablo 10: Olgunlaşma Enstitülerindeki Öğretmenler ç^^gj^j^^y 243 Tablo 11: Olgunlaşma Enstitülerindeki Öğretmenlerin Cinsiyete Göre Dağılımı (1998-2007) 245 Tablo 12: Olgunlaşma Enstitülerini Bitirenler ^^^gj]^_2qqjj 247 Tablo 13: Olgunlaşma Enstitülerini Bitirenlerin Cinsiyete Göre Dağılımı (1998-2007) 248 Tablo 14: Olgunlaşma Enstitülerini Bitirenlerin Eğitim Durumuna Göre Dağılımı (1998-2007) 249 Tablo 15: Olgımlaşma Enstitülerini Bitirenlerin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (1998-2007) 251 Tablo 16: Yetişkinler Teknik Eğitim Merkezleri ^J^^j^^ 254 Tablo 17: Yetişkinler Teknik Eğitim Merkezlerini Bitirenler (1986-1996) 256 Tablo 18: Yetişkinler Teknik Eğitim Merkezlerini Bitirenlerin Eğitim Durumuna Göre Dağılımı (1986-1996) 258 Tablo 19: Yetişkinler Teknik Eğitim Merkezlerini Bitirenlerin Yaş Gruplanna Göre Dağılımı (1986-1996) 259 Tablo 20: 3308 Sayılı Kanuna Göre Açılan Meslek Kurslan (1988-2007) 264 Tablo 21: 3308 Sayüı Kanuna Göre Açılan Meslek Kurslanm Bitirenler (1988-2007) 267
Tablo 22: Tablo 23: Tablo 24: Tablo 25: Tablo 26: Tablo 27: Tablo 28: Tablo 29: Tablo 30: Tablo 31: Tablo 32: Tablo 33: 3308 Sayılı Kanuna Göre Açılan Meslek Kurslanm Bitirenlerin Cinsiyete Göre Dağılımı (1998-2007) 3308 Sayılı Kanuna Göre Açılan Meslek Kurslanm Bitirenlerin Eğitim Durumuna Göre Dağılımı (1998-2007).269 3308 Sayılı Kanuna Göre Açılan Meslek Kurslanm Bitirenlerin Yaş Gruplanna Göre Dağılımı (1998-2007) 271 Çıraklık Eğitim Merkezleri (1986-2007) 276 Kalfalık, Ustalık ve Usta Öğretici Belgesi Alanlar (1984-2007). 278 Kalfalık Belgesi Alanlann Eğitim Durumuna Göre Dağılımı (1984-2007) Ustalık Belgesi Alanlann Eğitim Durumuna Göre Dağılımı (1984-2007) Kalfalık Belgesi Alanlann Yaş Gruplanna Göre Dağılımı (1984-2007) Ustalık Belgesi Alanlann Yaş Gruplanna Göre Dağılımı (1984-2007) Halk Eğitim Merkezleri (1986-2007) Halk Eğitim Merkezleri Kurslan (1975-2ÖÖ7) Türlerine Göre Halk Eğitim Merkezleri Kurslan (1980-2002) Tablo 34: Halk Eğitim Merkezlerini Bitirenler ^j^j^^jj Tablo 35: Türlerine Göre Halk Eğitim Merkezleri Kurslanm Bitirenler (1980-2002) Halk Eğitim Merkezlerini Bitirenlerin Cinsiyete Göre Tablo 36: Dağılımı (1975-2007) Halk Eğitim Merkezlerini Bitirenlerin Eğitim Durumuria Tablo 37: Göre Dağılımı (1975-2007) Halk Eğitim Merkezlerini Bitirenlerin Yaş Gnıpİarıııa Tablo 38: Göre Dağılımı (1998-2007) Tablo 39: Kur'an Kurslan (1978-2007) Tablo 40: Kur'an Kurslanndaki Öğretmenler (İ975-^^^^^ Tablo 41: - - - - - Tablo 42: Tablo 43: Kur'an Kurslanndaki Öğretmenlerin Cinsiyete Göre Dağılımı (1998-2007) Kur'an Kurslarını Bitirenler (1974-2ÖÖ7) Kur'an Kurslanm Bitirenlerin Cinsiyete Göre Dagıİıırı7 (1998-2007) 280 281 283 284 289 291 292 294 296 298 300 302 304 306 307 309
Tablo 44: Kur'an Kurslarını Bitirenlerin Eğitim Durumuna Göre Dağılımı (1998-2007) 311 Tablo 45: Kur'an Kurslarını Bitirenlerin Yaş Gruplanna Göre Dağılımı (1998-2007) 312 Tablo 46: Özel Yaygın Eğitim Kurumlan ç^^g^^_^qjy 3 j4 Tablo 47: Özel Yaygın Eğitim Kurslan (1986-2007) 315 Tablo 48: Özel Yaygın Eğitim Kurumlannda Öğretmenler (1986-2007) 317 Tablo 49: Özel Yaygın Eğitim Kurumİanndaki Öğretmenlerin Cinsiyete Göre Dağılımı (1998-2007) 318 Tablo 50: Özel Yaygın Eğitim Kurumlanm Bitirenler (Jj9g2-2ÖÖ7) 320 Tablo 51: Özel Yaygın Eğitim Kurumlanm Bitirenlerin Cinsiyete Göre Dağılımı (1998-2007) 322 Tablo 52: Özel Yaygm Eğitim Kurumlanm Bitirenlerin Eğitim Durumuna Göre Dağılımı (1998-2007) 324 Tablo 51: Özel Yaygın Eğitim Kurumlanm Bitirenlerin Eğitim Durumuna Göre Dağılımı (1998-2007) 326
KISALTMALAR LİSTESİ A.e. a.g.e. AB ABD Bak BM ÇEM çev ÇYEGM DÎE DPT HEM HHİA ILO İ.Ü. ÎBB İKO ISMEK İST ÎŞKUR KOSGEB KÖSEM KÜSGET MEB MPM OECD PKSO s SEGEM SSK SSYB TBMM TESK TİSK Aynı Eser Adı Geçen Eser Avrupa Birliği Amerika Birleşik Devletleri Bakınız Birleşmiş Milletler Çıraklık Eğitim Merkezleri Çeviren Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü Devlet İstatistik Enstitüsü Devlet Planlama Teşkilatı Halk Eğitim Merkezleri Hanehalkı İşgücü Anketi Uluslararası Çalışma Örgütü İstanbul Üniversitesi İstanbul Büyükşehir Belediyesi İşgücüne Katılma Oranı İBB Sanat ve Meslek Edindirme Kurslan İstanbul Türkiye İş Kurumu Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı Küçük Ölçekli Sanayi Eğitim Merkezleri Küçük Sanayi Geliştirme Teşkilatı Milli Eğitim Bakanlığı Milli Prodüktivite Merkezi Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü Pratik Kız Sanat OkuUan sayfa Smai Eğitim ve Geliştirme Merkezi Sosyal Sigortalar Kurumu Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Türkiye Büyük Millet Meclisi Türkiye Esnaf ve Sanatkarlar Konfederasyonu Türkiye İşveren Sendikalan Konfederasyonu
TODAİE : Türkiye Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü TÖMER : Türkçe ve Yabancı Dil Araştırma ve Uygulama Merkezi TRT : Türkiye Radyo Televizyon Kurumu Genel Müdürlüğü TÜİK : Türkiye İstatistik Kurumu TÜR : Türkiye TÜSİAD : Türk Sanayicileri ve İşadamları Demeği TÜSSİDE : Türkiye Sanayi Sevk ve İdare Enstitüsü UNESCO : Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu vb : ve benzeri vd : ve diğerleri YAYKUR : Yaygın Yüksek Öğretim Kurumu YTEM : Yetişkinler Teknik Eğitim Merkezleri
GİRİŞ 1. Konunun Önemi Toplumlann sosyal ve ekonomik yönden kalkınmalarmm motor gücü olarak kabul edilebilecek eğitim ile; kişilerin bilgi, beceri, idrak, tavır, davranış, yetenek vb. özelliklerine etki edilebilmekte veya bunlar değiştirilebilmekte ya da bu özellikler geliştirilebilmektedir. İşte sosyal ve ekonomik yönden arzu edilen bir toplum yapısının oluşturulması doğrultusunda, o toplumdaki kişilerin belli başlı özellikleri değiştirilirken veya geliştirilirken başvurulan en önemli araç eğitimdir. Bu eğitimin de genel olarak iki şekilde verildiği görülmektedir. Bunlar da; örgün eğitim ve yaygın eğitimdir. Ülkeler arasındaki düzeyi farklı olmakla birlikte, tarım toplumundan sanayi toplumuna, sanayi toplumundan bilgi toplumuna doğru geçildikçe bilim ve teknolojide baş döndürücü düzeyde gelişmeler meydana gelmektedir. Bilim ve teknolojide meydana gelen bu hızlı değişim ve gelişmeler sosyal ve ekonomik hayatta olduğu kadar emek piyasalarında ve çalışma hayatında da önemli değişme ve gelişmelere neden olmakta, bu değişme ve gelişmeler sonucunda mevcut bazı mesleklerin şekli ve yapısı değişebilirken, bazı meslekler ise tümüyle ortadan kalkabilmekte ve bunun doğal sonucu olarak da örgün eğitim kurumlarında verilen bilgiler kısa sürede geçersiz kalabilmektedir. Toplumlarda meydana gelen bu gelişme ve değişmelere anında uyum sağlayamayan örgün eğitim kurumlarında ortaya çıkanbu açığın giderilebilmesi de ancak yaygın eğitimle mümkün olabilmektedir. Bugün ülkelerin gelişme düzeylerinin belirlenmesinde veya bu ülkelerin uluslararası alanda rekabet üstünlüğüne sahip olmalarının en önemli nedeninin, ister ülke içinden isterse ülke dışından beyin göçü şeklinde ithal edilmiş olsun, yetişmiş insan gücüne sahip olmalarını gösterebilmek mümkündür. Kalkınma ve dünyada her alanda rekabet üstünlüğü elde etme iddiasında olan ülkelerin, insan gücü varlığını miktar olarak artırmalarından daha çok, mevcut bu gücü sanayileşme ve çağdaşlaşmaya paralel olarak ihtiyaç duyulan vasıf ve niteliklerde yetiştirmeleri daha fazla önem arz etmektedir. Bu ise, ancak kaliteli bir eğitim sisteminin kurulması ve mevcut insan gücünün eğitim düzeyinin artırılmasına ilaveten kültürel derinlikle birlikte zengin bir hayat ve varlık anlayışının oluşturulmasına bağlıdır.
Günümüzde ister gelişmiş isterse az gelişmiş ülkeler olsun tümünün sosyal, ekonomik, kültürel ve demografik açıdan kendine has bazı özellikleri bulunmaktadır. Ülkelerin bu özelliklerinin dikkate alınarak mevcut insan gücünün yöreye uygun şekilde yetiştirilebilmesinde örgün eğitim kurumlarının yanı sıra yaygın eğitim kurumlanna büyük ihtiyaç duyulmaktadır. 2. Çalışmanın Seçilme Amacı Bugün ülkemizin gerek ekonomik gerekse sosyal yönden hızlı bir değişim ve dönüşüm içinde olduğu kuşkusuzdur. Özellikle ülkenin dört bir tarafından almış olduğu yoğun göçlerle bu gelişmelerden en fazla etkilenen ilimizin de İstanbul olduğu açıktır. Önemli bir bilim, sanat, sanayi, ticaret, turizm ve kültür kenti ohnasma karşın, İstanbul'un ülke genelindeki birçok sorunun yanı sıra çok daha büyük sorunlarla karşı karşıya kaldığı da bir gerçektir. İstanbul'un karşılaştığı önemli sorunlar arasında eğitim ön sıralarda gelmektedir. Bir taraftan yoğun göçlerle gelen eğitim çağındaki nüfiisa hem nicel hem de nitelik bakımından örgün eğitim imkanları sağlamakta sıkıntılar yaşanırken, diğer taraftan ekonomik güçlüklerle karşılaşan nüfiisun önemli bir kısmının çocuklarını örgün eğitim kurumlanndan daha çok emek piyasalanna sokmaya çalışırlarken bu defa emek arzı fazlalığı veya bu emek arzının emek piyasalarının istediği niteliklerde olmaması nedeniyle işsizlik vb. sıkıntılar yaşanabilmektedir. Görüldüğü üzere, İstanbul'un ülke içinde gerek toplam nüfiıs bakımından gerekse işgücü ve istihdam açısından özel bir önemi bulunmaktadır. İşte ülke nüfiisunun yaklaşık altıda birine sahip olan İstanbul'un bu nüfusunun gerek kentsel hayata gerekse emek piyasalanna uyum sağlayabilmesi için örgün eğitimin yanı sıra özellikle de yoğun bir şekilde yaygın eğitime de ihtiyaç duymaktadır. Bu öneminden dolayı İstanbul'un yaygm eğitim yapısının her yönüyle ele alınması ve geleceğe ışık tutması amacıyla bu çalışmanın hazırlanmasına karar verilmiştir. 3. Metodoloji Çalışma hazırlanırken, dağınık durumdaki rakamlar bir araya getirilmiş ve sınıflandınimış, İstanbul'un yaygın eğitim özellikleri, İstanbul'un ülke içindeki konumu ile ilgili aynntılı tablolar oluşturulmuş, bu tablolar değerlendirilmiş
ve ilmi standartlara uygun sistematik metinler oluşturulmuştur. Çalışmanm hazırlanması esnasında yayınlanmış ve yayınlanmamış birçok veriye başvurulmuştur. Bu kaynaklann başında eski adıyla DİE, yeni adıyla TÜİK'in Yaygın Eğitim İstatistikleri gelmektedir. Çalışma ile ilgili bilgi ve belgeler, öncelikle Ttirkiye İstatistik Kurumu'nun yayınları taranarak ortaya çıkartılmıştır. Aynca, İstanbul'un yaygın eğitim yapısı ile ilgili TÜİK'in yayınlanmamış verilerine de müracaat edilerek eser tamamlanmaya çalışılmıştır. 4. Çahşmanın Kapsamı İstanbul'un yaygın eğitim yapısının ele alındığı bu çalışma üç ana bölümden oluşmaktadır. Çalışmanın birinci bölümünde; genel olarak yaygın eğitimle ilgili ve benzeri kavramların yanı sıra, yaygın eğitimin kapsamı, amacı, özellikleri ve fonksiyonları, yaygın eğitim ihtiyacını ortaya çıkaran nedenler, yaygın eğitimin planlanması, yaygın eğitim yöntemleri, araç ve gereçleri, yaygın eğitim faaliyetlerinin değerlendirilmesi gibi konular üzerinde durulmuştur. "Yaygın Eğitim Kurum ve Faaliyetleri" başlığı altındaki ikinci bölümde; yaygın eğitim faaliyetlerinin tarihsel gelişimi, yaygın eğitimle ilgili yürütülen kurumsal çalışmalar, yaygın eğitim ihtiyacının tespit edilmesinde ve belirlenmesinde sosyo-ekonomik yapının önemi ve yaygın eğitimde karşılaşılan sorunlar ele alınmıştır. Üçüncü bölümde ise; "Türlerine Göre Yaygın Eğitim Kurumları" başlığı altında; "Pratik Kız Sanat Okulları", "Olgunlaşma Enstitüleri", "Yetişkinler Teknik Eğitim Merkezleri", "3308 Sayıh Kanuna Göre Açılan Meslek Kurslan", "Çıraklık Eğitim Merkezleri", "Halk Eğitim Merkezleri ve Okuma Yazma Kurslan", "Kur'an Kursları" ve "Özel Yaygın Eğitim" kurumlan, kurs sayılan, öğretmen durumlan, bu kurum ve kursları bitirenlerin cinsiyet, eğitim ve yaş gibi belli başlı özellikleri ele alınmış ve analiz edilmiştir. Çalışma; sonuç ve genel bir değerlendirme ile son bulmaktadır.
1. BOLUM GENEL OLARAK YAYGIN EĞİTİM
Sosyal ve ekonomik kalkmmanm motor gücü olarak kabul edilebilecek eğitim, insan yetiştirme faaliyetlerini ifade eder. Sistemin analizi için bu kavramla neyin kastedildiğini belirlemek zorunluluğu söz konusudur. Eğitimin çok farklı tanımları yapılmaktadır. Yüzlerce tanım arasında farklılıklar olmakla birlikte, tanımların ortak ve değişmez tek unsuru "insan"dır. Örneğin "bir cemiyette yetişmiş neslin, henüz yeni yetişmeye başlayan nesle fikirlerini ve hislerini vermesidir" şeklinde yapılan tanım ve aşağıda verilen diğer tanımlar bunun en belirgin örnekleridir. "Bireyin idrakinde, kavrayışında, zihniyetinde, tutum ve değerlerinde, kabiliyet ve maharetlerinde bir değişme ve gelişmedir". Başka bir tanımda eğitim, "Bilenin bilmeyene yaptığı tesirdir" şeklinde ifade edilmektedir. Diğer bir tanımda ise, "İşletme içinde veya dışında formel programlar yoluyla veya kendi kendine veya tecrübe kazanma yoluyla bir kişinin bilgi, yetenek ve tecrübelerinde değişiklik yapma faaliyeti" olarak tanımlanmaktadır. Yukarıda verilen tanımlardan da anlaşılabileceği gibi, eğitim ile kişilerin özelliklerine -bilgi, beceri, idrak, tavır, davranış, yetenek, vs.- etki etme, onlan değiştirme veya geliştirme söz konusudur. Yine tanımlardan hareketle denilebilir ki, insanın özelliklerini şekillendirme iki boyutlu olup bugünkü ifadeleriyle eğitim ve öğretim ile ilgilidir. "Eğitim" yetiştirmenin zihniyet boyutunu, "öğretim" ise yetiştirmenin ihtiyaçlar boyutunu ifade etmektedir^ Tarım toplumundan sanayi toplumuna, sanayi toplumundan bilgi toplumuna doğru geçildikçe bilim ve teknolojide baş döndürücü düzeyde gelişmeler meydana gelmektedir. Bilim ve teknolojide meydana gelen bu hızlı değişim ve gelişmeler çalışma hayatında da önemli değişme ve gelişmelere neden olmakta, bazı mesleklerin şekli ve yapısı değişebilirken, bazı meslekler ise tümüyle ortadan kalkabilmekte ve bunun doğal sonucu olarak da örgün eğitim kurumlarında verilen bilgiler kısa sürede geçersiz kalabilmektedir. însanlan sürekli olarak yenilemek, meslek seçimlerinde çeşitli nedenlerle geçmiş zamanlarda yapılan hataları düzeltmek, yeni meslekler kazandırmak, örgün eğitimin eksikliklerini tamamlamak, ileriki yaşlarda boş zamanlan değerlendirebilmek, kalkınmanın gerektirdiği davranıştan kazandırmak isteği yaygın eğitime olan ihtiyacı giderek arttırmaktadır^. Sosyal ve ekonomik gelişme ve değişmelere uyum sağlamakta zorlanan örgün eğitim kurumlarından mezun olmuş kişiler, sıradanlaşmaya ve niteliklerini kaybetmeye başlamışlardır. Bu durum karşısında geleneksel örgün eğitim sistemi kendi kendini sorgulamaya 1 Sedat Murat (ve diğerleri); Sosyo-Ekonomik Yönleriyle Eminönü, İstanbul: Bilge Yayıncılık, 2000, s. 45. 2 Nurettin Fidan ve Münire Erdem; Eğitime Giriş, İstanbul: Peryal Matbaası, 1991, s. 225.
başlamış ve en büyük hedefinin belli bir çevreye uyum sağlayıp orada ortalama hayat standartlanyla yaşamını sürdüren insan tipi oluşturmak yerine, içinde bulunacağı her yeni şarta ve ortama uyum gösterecek yeteneklerle donatılmış insan tipini oluşturma zorunluluğu gündeme gelmiştir. Tüm dünyada meydana gelen bu gelişmeler karşısında örgün eğitim, amaç ve programını bu doğrultuda değiştirmeye yönelirken, yerini daha özgür ve sürekli bir eğitime bırakmakla karşı karşıya kalmıştır. Böylelikle çağdaş eğitim okul duvarlanm aşarak, insan yaşamına tümüyle ulaşmaya başlamıştır. Devlet üniversitelerinin başını çektiği bu yaklaşımda yeni diplomalar vermek kadar, daha önce meslek edinmiş olan yetişkinlere de eğitim verilerek eski diplomalara da katkı sağlamak üzere yola çıkılmıştır. Kişinin kendisine özgü fırsatlar oluşturabilmek ve kendini aşma becerilerini kazanarak bu teknik ve toplumsal değişime ayak uydurması beklenmektedir. Bunu sağlayabilmesi de, bilinçli ve süreklilik gösteren bir yaygın eğitim sürecinden geçmesiyle mümkün görülmektedir^ Bugün ülkelerin gelişme düzeylerinin belirlenmesinde veya bu ülkelerin uluslararası alanda rekabet üstünlüğüne sahip olmalannm en önemli nedenini, ister ülke içinden isterse ülke dışından beyin göçü şeklinde ithal edilmiş olsun, yetişmiş insan gücüne sahip olmalanm gösterebilmek mümkündür. Kalkınma ve dünyada her alanda rekabet üstünlüğü elde etme iddiasında olan ülkelerin, insan gücü varlığını miktar olarak artırmalanndan daha çok, mevcut bu gücü sanayileşme ve çağdaşlaşmaya paralel olarak ihtiyaç duyulan vasıf ve niteliklerde yetiştirmeleri daha fazla önem arz etmektedir. Bu ise, ancak kaliteli bir eğitim sisteminin kurulması ve mevcut insan gücünün eğitim düzeyinin artınlmasma ilaveten kültürel derinlikle birlikte zengin bir hayat ve varlık anlayışının oluşturulmasına bağlıdır. Günümüzde ister gelişmiş isterse az gelişmiş ülkeler olsun tümünün sosyal, ekonomik, kültürel ve demografik açıdan kendine has bazı özellikleri bulunmaktadır. Ülkelerin bu özelliklerinin dikkate alınarak mevcut insan gücünün yöreye uygun şekilde yetiştirilebilmesinde örgün eğitim kurumlannm yanı sıra yaygın eğitim kurumlanna büyük ihtiyaç bulunmaktadır. Sudi Bülbül; "Dünya ve Ülkemizde Yaygın Eğitim", Yaygm Eğitim ve Sorunları, TED 11. Eğitim Toplantısı, 12-13 Kasım DİZİSİ, 1987, s. 24.