YOĞUN BAKIM ÜNİTESİNDE ZİYARET UYGULAMASI: ZİYARETİN HASTA, HASTA AİLESİ VE HEMŞİRE ÜZERİNE ETKİLERİ Nurten TAŞDEMİR*, Esma ÖZŞAKER* ÖZ Yoğun bakım üniteleri fiziksel ortam, kullanılan teknik donanım ve çalışma biçimi nedeniyle hastanenin diğer ünitelerden farklı olup yoğun bakım ünitelerinde hasta ziyaretleri yasak veya kısıtlıdır. Uzun yıllardır aile üyelerinin ek bir enfeksiyon kaynağı olabileceği, hastada fizyolojik değişiklere neden olabileceği gibi nedenlerle hasta ziyaretleri kısıtlı tutulmuştur. Son yıllarda yoğun bakım ünitelerine hasta ziyaretinde daha esnek uygulamalar vardır. Ancak yoğun bakım ünitesine kısıtlı veya esnek hasta ziyareti henüz hasta, hasta ailesi ve hemşireler üzerindeki olumlu ve olumsuz etkileri yönünden tartışılmaktadır. Bu makalede yoğun bakım ünitelerinde hasta ziyareti uygulamaları ve etkileri gözden geçirilmiştir. Anahtar Sözcükler: Yoğun bakım ünitesi, hemşire, hasta ailesi, ziyaret ABSTRACT Visiting Practices in Intensive Care Units: Effects of Visiting to Patients, Patient s Families and Nurses Intensive care units are differs from other hospital unit because of physical environment, working styles, technical outfits. There for family visiting is forbidden or restricted in intensive care units. It is believed that family members were an added infection source, and they may cause physiological changes on patient. However it is possible for family members to visit intensive care unit in recent years. Restricted or liberalized family visiting in intensive care is controversial in terms of positive and negative effects on patients, patient s families and nurses. In this paper intensive care unit visiting practices and effects of it are reviewed. Key Words: Intensive care unit, patient visiting, family, nurse, visits GİRİŞ Yaşam süresince bireyler, zaman zaman sağlıklı olma durumundan uzaklaşarak tedavi ve bakımı gerekli kılan hastalık durumu ile karşı karşıya gelmektedirler (Yardakçı ve Akyolcu, 2004). Durumu kritik olan hastaların tedavi ve bakımı yoğun bakım ünitelerinde sağlanmaktadır. Yoğun bakım, yaşamı akut olarak tehdit eden bir hastalığı olan ya da böyle bir hastalığın gelişmesi beklenen bireylere verilen multidisipliner bakım ve tedavi şeklidir (Özyıldız ve Bayraktar, 2006). Yoğun bakım ünitesine giriş hem hastalar hem de aileleri için oldukça stresli bir deneyimdir (Uzun, Özer, Akyıl, 2002; Van Horn ve Tesh, 2000; Williams, 2005). Hasta bireyin aile üyeleri ve arkadaşları ile birlikte olamaması, alışkanlıklarını sürdürememesi yalnızlık ve izolasyon duygularının gelişmesine neden olabilmektedir (Pınar, 2003). Benzer şekilde sevdiği bireyi kaybetme korkusu, mali kaygılar, rol değişiklikleri ve diğer aile üyelerinden ayrılma aile üyelerinde strese ve kaygıya neden olmaktadır (Uzun, Özer, Akyıl, 2002). Yoğun bakım üniteleri fiziksel ortamı, kullanılan teknik donanımı ve işleyiş biçimi nedeniyle hastanenin diğer ünitelerden farklılık gösterir (Akkaş Gürsoy, 2005). Aile üyelerinin enfeksiyon için risk oluşturdukları; hastada taşikardi, hipertansiyon, aritmi ve anksiyete gibi fizyolojik değişikliklere neden olabilecekleri düşünülmekte ve bu nedenle de yoğun bakım ünitelerine ziyaretleri sınırlandırılmakta veya tamamen yasaklanmaktadır (Marco, Bermejeillo, Garayalde ve ark., 2006). Fakat hastalar, kullanılan monitör sistemlerinin, ventilatörlerin, sıvı ve/veya ilaç infüzyon pompalarının sesleri nedeniyle anksiyete yaşamakta ve değişik derecelerde psikolojik desteğe ihtiyaç duymaktadırlar (Williams, 2005). * Arş.Gör., Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu, İzmir 27
Taşdemir, Özşaker Son yıllarda bütüncül sağlık yaklaşımı bu durumun değişmesine neden olmuş ve aile üyeleri yoğun bakım ünitelerine kabul edilmeye başlanmıştır. Bütüncül sağlık yaklaşımında bireyin fiziksel, mental, ruhsal, sosyo-kültürel bir varlık olduğu ve daima çevresiyle etkileşim içerisinde olduğu kabul edilmektedir (Özyıldız ve Bayraktar, 2006). Yoğun bakım ünitesinde hasta ile birlikte aileye de bakım sağlama, bütüncül hemşirelik bakımı düşüncesinin temelini oluşturmaktadır (Williams 2005). Bu yaklaşımın uygulanabilmesi için hasta ailelerinin gereksinimlerinin bilinmesi ve karşılanması önemlidir. Özer ve Uzun un (2003) belirttiğine göre, yoğun bakım ünitesinde aile üyelerinin gereksinimleri ilk kez Molter tarafından 1979 yılında çalışılmış, hastasının yakınında bulunma bir gereksinim olarak saptanmıştır. Hastayı ve ailesini bir bütün olarak kabul eden görüş doğrultusunda; bireyin iyileşme sürecinde aile de yakından incelenmelidir. Çünkü hastaneye yatan birey fiziksel ve duygusal kriz yaşarken aile de duygusal bir kriz yaşayabilmektedir. Hastanın yaşadığı krizi aşabilmesi için çoğu kez ailesinin anlayış ve desteğine gereksinimi vardır (Ünver ve Öztürk, 1998). Yaşamın kurtarılması ve yaşamsal faaliyetlerin sürdürülmesinin yanı sıra hastaya ve ailesine destek olmak yoğun bakım ekibinin temel görevleri arasındadır (Özyıldız ve Bayraktar, 2006). Hasta ve ailesinin desteklenmesi büyük oranda yoğun bakım ünitesinde çalışan hemşireler tarafından üstlenilmektedir. Bu nedenle ziyaretle ilgili yapılan uygulamalarda hemşirenin bu uygulamayı desteklemesi önemlidir. Ancak yapılan bir çalışmada, hastasını istediği zaman ziyaret etme gereksiniminin aile için önemli, hemşireler için önemsiz olduğu bulunmuştur (Ünver ve Öztürk, 1998). Yoğun bakım ünitelerinde çalışan hemşirelerin sorumluluğu, hastalara bakım vermenin yanı sıra hasta ailelerinin gereksinimlerini karşılamayı da içerir (Özer ve Uzun, 2003). Aile üyeleri/üyesi hastanın temel destek kaynağıdır, bu nedenle yoğun bakım ünitesinde aile üyelerinin bulunmalarına izin verilmesi hasta için yararlı olacaktır (Hupcey, 1999). Yoğun Bakım Ünitesine Aile Ziyaretine İlişkin Düzenlemeler Amerika Birleşik Devletleri Halk Sağlığı Servisi (US Public Health Service), 1962 yılında yoğun bakım ünitelerinin ziyaretine yönelik rehber yayınlamıştır. Yayınlanan rehberde, üniteye yakın bir bekleme alanı bulunması ve her saat beş dakika süreyle ziyaret uygulaması önerilmiştir. 1965 yılında bu önerilerde değişiklik yapılmış; ziyaretçilerin üniteye girişine, hastanın durumuna ve personel yeterliliğine göre sınırlamalar getirilmiştir. Bu sınırlamalara ilişkin politikalarda ziyaret süresi, ziyaret edecek kişi ve sayısına, ziyaretçinin yaşına ilişkin uygulamalara yer verilmiştir (Plowrigth, 1998; Roland ve Russel, 2001). Bu uygulamanın nedeni fiziksel ve psikolojik olarak hastanın korunmasıdır (Ihlenfeld, 2006). Fakat zaman içerisinde hastanelerin yoğun bakım ünitelerinde ziyarete yönelik politikalar daha serbest hale gelmiştir. 1970 li yıllardan itibaren yoğun bakım ünitesine açık ziyaretin hasta, hasta yakınları ve hemşireler üzerine etkilerine yönelik çalışmalar yapılmakla birlikte, halen ziyaret saatleri konusunda farklı uygulamalar görülmektedir (Sims ve Miracle, 2006). Literatür incelendiğinde, ziyarete ilişkin uygulamaların halen tartışmalı olduğu açıkça görülmektedir (Carlson, Riegel, Thomason, 1998; Ramsey, Cathelyn, Gugliota ve ark., 1999; Sims ve Miracle 2006). Ziyaret, önceden belirlenmiş bir zaman dilimi içerisinde (kısıtlı) olabileceği gibi, 24 saat boyunca da (esnek) olabilir. Kısıtlı ziyaret saatleri yoğun bakım ünitesi veya hastane tarafından karar verilen belirli bir zaman aralığında aile üyesinin/üyelerinin ziyaretini kapsamaktadır. Hastane ziyaret politikaları kişi sayısı, akrabalık düzeyi ve ziyaretçi yaşına yönelik kısıtlamalar getirebilir. Esnek ziyaret saatleri uygulandığında aile üyesi 24 saat boyunca istediği zaman diliminde yoğun bakım ünitesini ziyaret edebilir. Yoğun bakım ünitelerinde ziyaret saatlerine yönelik politika ve uygulamaların ünite düzeyinden önce kurum düzeyinde açık ve net olması gerekmektedir (Livesay, Gilliam, Mokracek ve ark., 2005). Literatürde, ziyaret saatlerinin hasta ve ailesine yardımcı olacak şekilde ayarlanmasının önemi vurgulanmış, fizyolojik ve teknik bir yoğun bakım ortamından öte, daha insani ve kişisel yaklaşıma önem veren bir yoğun bakım ortamı oluşturmaya değinilmiştir (Holl, 1993). Amerikan Yoğun Bakım Hemşireleri Birliği (American Association of Critical-Care Nurses, AACN) nin yaptığı incelemede, yetişkin yoğun bakım ünitelerinin; %14 ünün bütün zaman dilimlerinde (esnek), %44 ünün belirlenmiş bir zaman diliminde (kısıtlı), % 31 inin ise vizit ve nöbet değişimi dışındaki zamanlarda açık ziyaret uyguladıkları saptanmıştır (Sims ve Miracle, 2006). Quinio, Savry, Deghelt ve arkadaşlarının (2002) Fransız yoğun bakım ünitelerinde ziyaret saatlerini belirlemeye 28
yönelik yaptıkları çalışmada; 95 yoğun bakım ünitesinin ziyaret politikaları değerlendirilmiş, %97 sinin kısıtlı ziyaret saati uyguladıkları (günde 1 ya da 2 defa, ortalama ziyaret süresi 168 dakika); %95 inin ziyaretçi sayısını sınırladıkları, %60 ının ziyaretçi tipini kısıtladıkları (sadece yakın akraba); %11 inin 10 yaş ve altındaki çocuklara kısıtlama getirdiği belirlenmiştir. Çalışma kapsamında yer alan yoğun bakım ünitelerinin %19 unda hasta aileleri için bekleme odası olmadığı saptanmıştır. Literatürde, sınırlı ziyaret saatlerinin hem aileler hem de hastalar için temel kaygı nedeni olduğu belirtilmektedir. Ayrıca ailelerin hastayı sık görebilmek ve istedikleri zaman ziyaret etmeye çok fazla gereksinim duydukları ve eğer hastanın durumu çok ciddiyse ailelerin ziyaret gereksiniminin daha çok arttığı ve ailelerin ziyaret esnasında hastalarının bakımına yardımcı olmak istedikleri belirtilmektedir (Ünver ve Öztürk, 1998). Benzer şekilde Özyıldız ve Bayraktar ın (2006) çalışmasında da hasta yakınlarının %39 u, hastalarını istediği zaman ziyaret etmek istediklerini, %36 sı ziyaret sıklığının, %27 si ziyaret süresinin artırılmasına gereksinim duyduklarını belirtmişlerdir. Hasta Üzerine Etkileri Yapılan çalışmalarda aile üyesinin/üyelerinin ziyaretinin hasta üzerine olumlu sonuçları olduğu belirtilmektedir (Fumagalli, Boncinelli, Lo Nostro ve ark., 2006; Lam ve Beaulieu, 2004; Livesay, Gilliam, Mokracek ve ark., 2005). Sevdiği bir kişi ile birlikte olma, hastaya umut ve güç vererek hayata bağlanmasına ve hastalık ile mücadele etmesine yardım eder (Eriksson ve Bergbom, 2007). Fakat bu durum hastaya ve aile dinamiklerine bağlı olarak değişebilir (Gonzalez, Carroll, Elliott ve ark., 2004). Hastanın, kendisini kimin ve ne zaman ziyaret edebileceğine karar verebilmesi önemli bir sorundur (Berwick ve Kotagal, 2004). Literatürde buna karar verebilecek en uygun kişi olarak hemşire belirtilmektedir (Ihlenfeld, 2006). Simpson un (1991) açık ziyaretin hastalar üzerindeki etkisiyle ilgili yaptığı çalışmasında, hastalar aile üyelerinin ziyaretlerini yararlı bulmuşlar ve ağrı, uyuyamama gibi semptomların aileleri yanlarında iken bulunmadığını belirtmişlerdir. Gonzalez, Carroll, Elliott ve arkadaşlarının (2004) yoğun bakım ünitesindeki hastaların ziyaret tercihlerini değerlendirdikleri çalışmada; hastaların ziyareti stressiz bir deneyim olarak algıladıkları saptanmıştır. Aynı çalışmada hastaların üçten fazla ziyaretçi istemedikleri, ziyaretin ortalama 30-35 dakika sürmesini ve günde 3-4 defa yakınlarını görmek istedikleri belirlenmiştir (Gonzalez, Carroll, Elliott ve ark., 2004). Esnek ziyaret politikası uygulamasında, belirlenen engeller ziyaret saatlerinin hastayı yorabileceği, hastanın nabız ve kan basıncı değerlerini yükseltebileceği, fizyolojik zarar oluşturabileceği; ziyaretçi varlığının hemşirelik bakımını ve tıbbi tedaviyi engelleyebileceği ve aile üyelerini/arkadaşlarını ziyaretten bıktırabileceği düşüncesidir (Sims ve Miracle, 2006). Livesley, Gilliam, Mokracek ve ark. (2005) ın belirttiğine göre; nöroşirurji yoğun bakım ünitesinde bulunan 24 hastada aile ziyaretinin intrakraniyal basınca etkisini değerlendiren bir çalışmada hastaların %75 inde intrakraniyal basıncın düştüğü, aile ziyaretinin mental duruma etkisini değerlendirilen diğer bir çalışmada ise hastaların %78 inde mental durum puanlarında düzelme saptanmıştır. Fumagalli, Boncinelli, Lo Nostro ve ark. (2006) ı ise yoğun bakım ünitesinde kısıtlanmayan ziyaretin hastalar üzerine etkilerini değerlendirmiş; ziyaret uygulaması ile çevresel mikrobiyal kontaminasyonun arttığı, fakat bunun septik komplikasyonlara neden olmadığını saptamıştır. Aynı çalışmada esnek ziyaret saatleri ile hastalarda kan dolaşımının ve stresin azalmasına bağlı olarak da hormon dengesinin istendik düzeyde olduğu saptanmıştır (Fumagalli, Boncinelli, Lo Nostro ve ark., 2006). Hasta Ailesi Üzerine Etkileri Kritik bir hastalık nedeniyle yoğun bakım ünitesine kabul, hasta kadar hasta ailesi için de krize neden olan durumlardan biridir (Farrell, Joseph, Schwartz- Barkot 2005; Kutlu 2000). Ailede kriz durumunu hazırlayıcı faktörlerden biri de yoğun bakım ünitesinin yabancı bir ortam oluşu, ünitenin kurallarını bilmeme ve kısıtlı ziyaret saatleridir (Özyıldız ve Bayraktar 2006). Yapılan çalışmalarda, yoğun bakım ünitesinde yapılan hasta ziyaretinin, hem hasta hem de hasta yakını için yararlı etkileri olduğu saptanmış; bununla beraber ziyaretlerin sınırlı olması gerektiği belirtilmiştir (Roland ve Russel, 2001; Simpson, 1991; Slota, 2003). Ziyaret uygulaması ile ailenin hastanın durumunu anlaması kolaylaşacağı ve anksiyete düzeylerinin azalacağı belirtilmiştir (Cullen, Titler, Drahozal, 2003). 29
Taşdemir, Özşaker Roland ve Russel in (2001) çalışmasında, açık ziyaret politikasının hasta ailesinin memnuniyetini artırdığı, ziyaret saatleri ve süresi üzerinde yapılan sınırlandırmaların ise bazı aile üyelerinde şikâyete ve bakım memnuniyetinde azalmaya neden olduğu saptanmıştır. Literatürde, ziyaret politikalarının serbestleşmesi ile aile memnuniyetinin artacağı, esnek ziyaret saatleri ile aile üyelerinin gereksinimlerinin karşılanabileceği belirtilmiştir (Cullen, Titler, Drahozal, 2003; Livesay, Gilliam, Mokracek ve ark., 2005; Sims ve Miracle, 2006). Kurum tarafından belirlenen ya da ünite çalışanları tarafından iş yoğunluğu nedeniyle uygulanan ziyaret yasağı ve kısıtlı ziyaret saatleri hasta yakınlarında olumsuz duygulara neden olabilmektedir (Evans, 1986). Özyıldız ve Bayraktar ın (2006) çalışmasında, hasta yakınlarının %92 si hastalarını ziyaret etme, hastalarına yakın olma konusunda, ziyaret kısıtlaması ve nedenlerine yönelik açıklama yapılmasına gereksinim duyduklarını belirtmişlerdir. Sekmen ve Hatipoğlu nun (1999) yoğun bakım teknolojik ortamının hasta ve ailesi üzerine etkisiyle ilgili yaptıkları çalışmada, aile üyelerinin, yakınlarının yoğun bakım ünitesinde bulunmasından dolayı korku ve üzüntü yaşadıkları belirlenmiştir. Aynı çalışmada hasta ailelerinin %90,6 sının hastasının yoğun bakım ünitesinde bulunduğu süre içerisinde yoğun bakım kuralları nedeniyle göremediklerini saptamışlardır. Hemşireler Üzerine Etkileri Ziyaret politikası uygulanan yoğun bakım ünitelerinde hemşireler, hastayı daha fazla stresten korumak ve dinlenmelerini sağlamak için genellikle kapı bekçisi rolü üstlenmektedirler (Farrell, Joseph, Schwartz- Barkot, 2005; Ramsey, Cathelyn, Gugliota ve ark., 2000). Ayrıca yoğun bakım ünitelerinde kısıtlı veya esnek ziyaret saatlerine izin verildiğinde, hasta ve ziyaretçilerin kontrolü hemşirenin iş yükünü artırabilmekte ve hastanın bakımı için ayrılan zamanda azalmaya neden olabilmektedir (Berwick ve Kotagal, 2004). Diğer taraftan kısıtlı ziyaret saatleri, ailenin gereksinimlerinin karşılamasında hemşireler için olumlu bir adım olarak görülmektedir. Yoğun bakım ünitesinde çalışan sağlık personelinin ailelere yardımcı olma niyetleri bulunmasına rağmen, genellikle işlerinin yoğunluğu nedeniyle aile üyelerin gereksinimlerini göz ardı edebilmekte ya da unutabilmektedirler (Leung, Chien ve Mackenzıe, 2000, Özyıldız ve Bayraktar, 2006). Ziyaret ve ziyaret saatleri konusunda hemşirelerin görüş ve davranışlarını belirlemeye yönelik olarak yapılan çalışmalarda olumlu ve olumsuz görüşler belirlenmiştir (Marco, Bermejeillo, Garayalde ve ark., 2006, Carlson, Riegel, Thomason, 1998). Amerika Birleşik Devletleri nde Carlson, Riegel, Thomason ve arkadaşlarının (1998), yoğun bakım ünitesinde çalışan hemşirelerin ziyaret saatleri konusundaki düşüncelerini değerlendirdikleri çalışmada; hemşirelerin %53,5 i belirlenmiş bir ziyaret saati (2 saatte bir 10 dakika) uygulanması gerektiğini belirtmişlerdir. Sonuç Yoğun bakım ünitesine aile ziyaretinin hemşirenin iş yükünü artırsa ve hastaya bakım için ayrılan zamanı azaltsa da hasta ve hasta ailesi üzerine olumlu etkileri vardır. Ziyaret uygulaması yapılan yoğun bakım ünitelerinde hasta ailesine ortamla ilgili bilgi verilmesi ve ailenin desteklenilmesi gerekmektedir. Ailenin desteklenmesi ve iletişimin sağlanması büyük oranda yoğun bakım ünitesinde çalışan hemşireler tarafından üstlenilmektedir. Bu nedenle yoğun bakım ünitesinde kısıtlı ya da esnek ziyaret uygulamasının hemşireler tarafından desteklenmesi önemlidir. Ancak bu uygulama için yeterli hemşire sayısının bulunması gerektiği de yadsınamaz bir gerçektir. Ülkemizde kamu ve özel sektöre bağlı olan hastanelerin bazılarında yoğun bakım ünitesine kısıtlı aile ziyaretine izin verilmektedir. Ancak kısıtlı aile ziyaretine izin veren hastanelerin sayısı ve ziyaretin niteliğine ilişkin yeterli veri bulunmamaktadır. KAYNAKLAR Akkaş Gürsoy A (2005) Yoğun Bakım Hastalarında Bireyselliğin Korunması. 4. Ulusal Cerrahi ve Ameliyathane Hemşireliği Kongresi. Kongre Kitabı. Ege Üniversitesi Basımevi. İzmir, 241-244. Berwick DM, Kotagal M (2004) Resricted visitin hours in ICUs time to change, JAMA, 292(6): 736-797. Carlson B, Riegel B, Thomason T (1998) Visitation: policy versus practice, Dimensions of Critical Care nursing, 17 (1): 40-47. 30
Cullen L, Titler M, Drahozal R (2003) Family and pet visitation in the critical care unit, Critical Care Nurse, 23 (5): 62-66. Eriksson T, Bergbom I (2007) Visits to intensive care unit patients- frequency, duration and impact on outcome, Nursing in Critical Care, 12(1): 20-26. Evans D (1986) Flying visits, Nursing Times, April 2:64. Farrel ME, Joseph DH, Schwartz- Barkot D (2005) Visiting hours in ICU: finding the balance among patient, visitor and staff needs. Nursing Forum, 40 (1): 18-28. Fumagalli S, Boncinelli L, Lo Nostro A, Valoti P, Baldereschi G, Di Bari M, Ungar A, Baldasseroni S, Geppetti P, Masotti G, Pini M, Marchionni (2006) Reduced cardio circulatory complications with unrestrictive visiting policy in an intensive care unit results from a pilot, randomized trial, Circulation, 113: 946-952. Gonzalez CE, Carroll DL, Elliott JS, Fitzgerald PA, Vallent HJ (2004) Visiting preferences of patients in the intensive care unit and in a complex medical care unit, American Journal of Critical Care, 13(3):194-197. Holl M (1993) Role-Modelet Visiting compared with restricted visiting on surgical cardiac patients and family members, Critical Care Nursing, 16(2): 70-82. Hupcey JE (1999) Looking out fort he patient and ourselvesthe process of family integration into the ICU, Journal of Clinical Nursing, 8: 253-262. Ihlenfeld JT (2006) Should we allow children to visit ill parents in intensive care unit, Dimensions of Critical Care Nursing, 25 (6): 269-271. Kutlu Y (2000) Yoğun bakım ünitesindeki hastaların aile bireylerinin sorunları, Yoğun Bakım Hemşireleri Dergisi, 4(2): 6-8. Lam P, Beaulieu M (2004) Experiences of families in the Neurological ICU: A bedside phenomenon, Journal of Neuroscience Nursing, 36 (3): 142-155. Leung K, Chien W, Mackenzıe AE (2000) Needs of Chinese families of critically ill patients, Western Journal Of Nursing Research, 22:826-840. Livesay S Gilliam A, Mokracek M, Sebastian S, Hickey JV (2005) Nurses perceptions of open visiting hours in Neuroscience Intensive Care Unit, Journal of Nursing Care Quality, 20 (2): 182-189. Marco L, Bermejeillo I, Garayalde N, Sarrate I, Margall MA, Asiain MC (2006) Intensive care nurses beliefes and attitudes towards the effect of open visiting on patients, family and nurses, Nursing in Critical Care, 11 (1): 33-41. Özer N, Uzun Ö (2003) Yoğun Bakım Ünitesinde yatan Hastaların aile üyelerinin gereksinimleri, Sendrom, 15(4):42-51 Özyıldız A, Bayraktar N (2006) Yoğun bakım ünitesinde yatan hastaların yakınlarının gereksinimleri. Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Pınar R (2003) Yoğun bakım sendromu, Sendrom Dergisi, 15(2): 108-115. Plowrigth CI (1998) Intensive therapy nurses beliefs about and attitudes towards visiting in three district general hospitals, Intensive and Critical Care Nursing, 14: 262-270. Quinio P, Savry C, Deghelt A, Guilloux M, Catineau J, Tinteniac AD (2002) A multicenter survey of visiting policies in French intensive care units, Intensive Care Medicine, 28: 1389-1394. Ramsey P, Cathelyn P, Gugliota B, Glenn LL (2000) Resricted versus open ICUs, Nursing Management, 31(1): 42-44. Ramsey P, Cathelyn P, Gugliota B, Glenn LL (1999) Visitor and nurse satisfaction with a visitation policy change in critical care units, Dimensions of Critical Care Nursing, 18 (5): 42-48. Roland P, Russel J (2001) Visitation in critical care: processes and outcomes of a performance improvement initiative, Journal of Nursing Care Quality, 15 (2): 18-26. Sekmen K, Hatipoğlu S (1999) Yoğun Bakım ünitesi teknolojik ortamının hasta ve ailesi üzerine etkileri, Yoğun Bakım Hemşireleri Dergisi, 3 (1): 22-26. Simpson T (1991) Critical care patients perceptions of visits, Heart and Lung, 20(6): 681-688. Sims JM, Miracle VA (2006) A look at critical care visitation the case for flexible visitation, Dimensions of Critical Care nursing, 25 (4): 175-180. Slota M (2003) Perspectives on family-centered, fleksible visitation in the intensive care unit setting, Critical Care Medicine, 31(5): 362-366. Ünver V, Öztürk C (1998) Yoğun bakım ünitesinde yatan hasta ailelerinin gereksinimlerinin saptanması ve ailenin bakıma katılım düzeyinin incelenmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir, Dokuz Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Uzun Ö, Özer N, Akyıl ÇR (2002) Cerrahi Kliniklerinde ve Cerrahi Yoğun Bakım Ünitelerinde Yatan Hastaların Aile Üyelerinin Gereksinimleri, AÜTD, 34: 39-45. Van Horn E, Tesh A (2000) The Effect of critical care hospitalization on family members: Stress and responses, Dimensions of Critical Care Nursing, 19 (4): 40-49. Williams CMA (2005) The identification of family members contribution to patients care in the intensive care unit: a naturalistic inquiry, Nursing in Critical Care, 10(1): 6-14. Yardakçı R, Akyolcu N (2004) Ameliyat öncesi dönemde yapılan hasta ziyaretlerinin hastanın anksiyete düzeyine etkisi, Hemşirelikte araştırma geliştirme dergisi, 6(1,2):7-14. 31