BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU

BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU FİNANSAL PİYASALAR RAPORU / HAZİRAN 27 SAYI: 6 Bilgi ve Önerileriniz İçin: Strateji Geliştirme Daire Başkanlığı E-posta: fpr@bddk.org.tr Tel: (312) 455 65 29 Faks: (312) 424 8 74

BU RAPOR KAMUOYUNU BİLGİLENDİRME AMACIYLA HAZIRLANMIŞTIR. RAPORDA YER ALAN BİLGİLERE DAYANARAK ALINACAK KARARLARIN SONUÇLARINDAN BDDK SORUMLU TUTULAMAZ. RAPORDAN KAYNAK GÖSTERİLMEK SURETİYLE KISMEN ALINTI YAPILABİLİR. BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU ADINA SAHİBİ: TEVFİK BİLGİN SORUMLU YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ: FARUK DEMİR BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU ATATÜRK BULVARI NO: 191 668 KAVAKLIDERE ANKARA-TÜRKİYE İLETİŞİM BİLGİLERİ: STRATEJİ GELİŞTİRME DAİRE BAŞKANLIĞI TEL: (312) 455 65 29, FAKS: (312) 424 8 74 INTERNET SİTESİ: www.bddk.org.tr E-POSTA: fpr@bddk.org.tr BU YAYIN TÜM İÇERİĞİ İLE BDDK İNTERNET SAYFASINDA YER ALMAKTADIR. BDDK XEROX DOKÜMAN MERKEZİNDE 55 ADET BASILMIŞTIR. BASIM TARİHİ: 26 EKİM 27 ISSN (Basılı) : 137-347 ISSN (Online) : 137-355

AÇIKLAMA Temel amaçlarından biri finansal piyasalarda güven ve istikrarı sağlamak olan Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, finansal sektörde yaşanan önemli gelişmelere, bankalar ve finansal holding şirketleri ile finansal kiralama, faktoring ve finansman şirketlerinin performanslarına dair değerlendirmeleri içeren bu süreli Raporu, 5411 sayılı Bankacılık Kanunu nun 97 nci maddesinin 3 üncü fıkrasına göre; yayımlamaktadır. Finansal Piyasalar Raporunun bu sayısı, uluslararası ve ulusal ekonomik gelişmeler, bankalar ile finansal kiralama, faktoring ve tüketici finansman kuruluşlarının fonksiyonel grup ve sektör bazında performans analizi ile risklilik düzeyine, sermaye yeterliliğine ve karlılık analizine dair değerlendirmeler olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. Finansal Piyasalar Raporunda yer alan bankalara ilişkin veriler aksi belirtilmedikçe, bankaların yurt içi şubelerinin yanı sıra yurt dışı şubelerini de kapsamakta olup toplulaştırılarak sunulmaktadır. BDDK, Finansal Piyasalar Raporunda yayımlanan tablo ve grafiklerden dolayı hiçbir sorumluluk kabul etmemektedir. Finansal Piyasalar Raporunun herhangi bir sayısında yer alan dönemsel bir bilgi, takip eden sayılarda çeşitli sebeplerle meydana gelecek güncellemeler sonucunda değişikliğe uğrayabilir. Raporun bu sayısında katılım bankalarına ilişkin bilgi ve değerlendirmeler aksi belirtilmedikçe bankacılık sektörüne ilişkin bölümlerde yer almaktadır. Rapor, BDDK Veritabanından 15 Eylül 27 tarihi itibarıyla alınmış olan verilere dayalı olarak hazırlanmıştır. Bu tarihten sonraki güncellemeler raporun kapsamı dışındadır. BDDK iii Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

BDDK iv Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

GENEL DEĞERLENDİRME 27 yılının ikinci yarısından itibaren küresel finansal piyasalarda yaşananlar yeni bir döneme girildiğine işaret etmektedir. Başta ABD ekonomisi olmak üzere gelişmiş ülkelerin finansal piyasalarındaki gelişmeler küresel ekonomik aktivite üzerindeki riskleri artırmıştır. Özellikle Eylül ayında gelişmiş ülkelerin konut kredisi piyasasında yaşanan dalgalanmalar finansal piyasalar üzerinde yoğun baskı yaratırken, ana kaygı unsurlarından biri söz konusu ülkelerde güçlü seyretmiş olan iç talebin artık devam etmeyeceği hususudur. Bu kapsamda gelişmiş ülke piyasalarında zayıflayan talep yükselen piyasa ekonomilerindeki güçlü ekonomik aktivitenin devam etmesi ile telafi edilebilecektir. Ekonomik büyümedeki yavaşlamaya paralel olarak enflasyonun da önceden öngörülen yükseliş yerine daha zayıf bir seyir izleyeceği beklenmektedir. Önümüzdeki dönemlerde finansal piyasa ve finansal kuruluşlardaki gelişmeler daha da önem kazanmıştır. Türkiye ekonomisinde 26 yılının ikinci yarısından bu yana izlenmekte olan talep daraltıcı sıkı para politikalarının etkileri daralan tüketici talebinden ve yavaşlayan enflasyon trendinden okunmaya başlanmıştır. 27 yılının ikinci üç aylık döneminde GSMH bir önceki yılın aynı dönemine göre reel olarak %3,9 artmış ve 38,9 milyon YTL olarak gerçekleşmiştir. Göreceli bir yavaşlamaya giren büyümeyi, yavaşlayan özel talep ve kamu harcamalarına karşın canlanan yatırım hacmi sürüklemektedir. Merkez Bankası nın faiz indirimi kararı önümüzdeki dönemde yatırım kararları üzerinde hızlandırıcı etki yapabilecektir. Buna paralel olarak değerli seyreden YTL de yatırımlara ilişkin büyüme trendi üzerinde olumlu etki yaratacaktır. Faizlerdeki gelişmelerin bireysel kredi maliyetlerine yansıması durumunda tüketimdeki gerilemenin de azalması beklenebilecektir. Dış talep halen canlı seyretmekte, büyümeye pozitif katkıda bulunmaktadır. Önümüzdeki dönemde global ekonomideki gelişmeler dış talep üzerinde belirleyici olacaktır. Enflasyon oranlarında Nisan-Haziran döneminde %1,47 ile düşük seyreden TÜFE deki gevşeme Ağustos a kadar devam etmiştir. Para Politikası Kurulu enflasyondaki gelişmeleri değerlendirerek 13 Eylül tarihli toplantısında gecelik borçlanma faizlerini,25 puan aşağıya çekmiş ve %17,25 olarak yeniden belirlemiştir. Kurul, enerji fiyatlarındaki olumlu gelişmeler, dayanıklı tüketim malları talebinin 5 aydır düşüş trendi içerisinde olması, enflasyon üzerinde önemli etkisi bulunan hizmet fiyatlarındaki katılığın öngörülenin ötesinde iyileşmesi, TÜFE göstergelerindeki düzelme tespitlerinden yola çıkarak indirim kararı aldığını açıklamıştır. Ancak enerji fiyatlarındaki artış, kamu harcamalarında genişleme ve beklentilerdeki katılıklar, enflasyona ilişkin risklerin devam ettiğine işaret etmektedir. 27 yılının ilk yarısında kamu maliyesi uygulamasına bakıldığında merkezi bütçe gelirlerinin artış hızının harcamaların artış hızının altında kaldığı görülmektedir. Özellikle faiz dışı harcamalardaki artış maliye politikası disiplininde gevşeme riskinin arttığı yönünde algılanmaktadır. Bu alana yönelik tedbirlerin önümüzdeki dönemde sıkılaştırılacağı öngörülmektedir. Merkezi bütçe gelir-gider dengesinde disiplinin bozulması ekonomik program hedeflerinden sapma gündeme getirebilecek, para politikaları üzerinde baskı unsuru teşkil edecektir. Cari işlemler hesabına bakıldığında 27 yılının ilk yarısında yüksek ihracat performansının devam ettiği ve yurt içi talepteki yavaşlamaya rağmen özellikle ara malı BDDK v Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

ithalatındaki artış sonucunda dış ticaret dengesinin geçen yılki düzeyini koruduğu görülmektedir. Bu çerçevede Türkiye ekonomisi yüksek cari işlemler açığı vermeye devam etmektedir. Ancak özellikle uygun uluslararası finansman koşulları ve doğrudan yatırımlarda devam eden artış bu açığın finanse edilmesini kolaylaştırmaktadır. Olumlu gelişmelere rağmen küresel risklerin arttığı bir dönemde Türkiye ekonomisinin bu alandaki kırılganlığı devam etmektedir. Nitekim küresel dalgalanmalardan en çok etkilenen ekonomilerden birisi Türkiye ekonomisidir. Türkiye ekonomisi açısından uluslar arası ve ulusal ekonomik ortam değerlendirildiğinde başta küresel finansal piyasalardaki gelişmeler olmak üzere yeni bir döneme girildiği görülmektedir. Ayrıca büyüme ve fiyat gelişmelerindeki eğilimler para ve maliye politikalarında daha hassas ve dikkatli olunması gereken bir ekonomik yapı arz ettiğimize işaret etmektedir. Bu çerçevede Türk finansal sektörünün önemi daha da artmaktadır. Kredi sisteminin etkinliğini artırıcı tedbirler ekonomi politikalarının etkilerinin artmasına ve uzun soluklu olmasına yardımcı olacaktır. Türk finansal sektörü genel ekonomik aktiviteye paralel olan büyüme eğilimini Haziran 27 de de sürdürmüştür. Haziran 27 itibarıyla, Türk finans sektörü toplam aktif büyüklüğü bir önceki yılsonuna göre %6,8 oranında büyüyerek 713,9 milyar YTL seviyesine ulaşmıştır. Finans sektörü aktif büyüklüğünün GSYİH ye oranı %116,6 düzeyinde iken, bankacılık sektörü aktiflerinin GSYİH ye oranı %87,2 seviyesindedir. BDDK nın gözetim ve denetim kapsamında yer alan diğer kuruluşlar olan finansal kiralama şirketleri, faktoring şirketleri ve tüketici finansmanı şirketleri aktiflerinin GSYİH ye oranı ise %3 tür. Bankacılık sektörüne ilişkin yapısal göstergelerin yanı sıra Türkiye ekonomisinin performansı, Türk bankacılık sektörünün yüksek büyüme potansiyelini sürdürdüğüne işaret etmektedir. Bankacılık sektörüne ilişkin finansal sağlamlık göstergeleri, sektörün yüksek oranlı sermayeye sahip olarak yasal limitlerin oldukça üzerinde sermaye yeterliliği rasyosuyla çalışmaya devam ettiğini ve serbest sermayesini artırdığını göstermektedir. Kârlılık göstergelerindeki olumlu seyir Haziran 27 de de sürmüş, kâr eden 45 bankanın toplam aktifler içindeki payı %99 un üzerinde gerçekleşmiştir. Toplam işletme giderlerinin toplam gelirlere oranı sektör genelinde düşerken sektördeki organik büyüme eğilimine bağlı olarak personel giderlerinin işletme giderleri içerisindeki payı artmaktadır. Komisyon gelirlerinin işletme giderlerinin yarısından fazlasını karşılar hale gelmesi kârlılığın sürdürülmesine yardımcı olmaktadır. Ayrıca sektördeki net faiz gelirlerinin toplam gelirler içerisindeki ağırlıklı payı sürmektedir. Bankacılık sektörü kapasite göstergelerinden olan banka başına aktif tutarı 1,7 milyar YTL ye yükselmiştir. Haziran 27 itibarıyla banka başına düşen şube sayısı artmaya devam etmiş ve 152 olarak gerçekleşmiştir. 24, 25 ve 26 yıllarını, baz dönemi olan 23 yılı Aralık ayının üzerinde tamamlayan BDDK Performans Endeksi, 27 yılı ikinci çeyreği itibarıyla en yüksek değerine ulaşmıştır. Bankacılık sektörünün aktif büyüklüğü 27 yılının ikinci çeyreğinde bir önceki yıl sonuna göre %6,8 oranında artarak 533,7 milyar YTL olarak gerçekleşmiş, toplam kredi hacmi ise 247,5 milyar YTL ye ulaşarak bilânço içindeki payını %46,4 e yükseltmiştir. Bankacılık sektörünün, aracılık fonksiyonunu yerine getirme çerçevesinde sahip olduğu olumlu eğilimi sürdürdüğü görülmektedir. Bu çerçevede mevduatın krediye dönüşüm oranı yılın ikinci çeyreğinde artmaya devam ederek %74,6 düzeyine gelmiştir. 27 yılının geri kalan BDDK vi Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

bölümünde de enflasyon bekleyişlerine bağlı olarak nominal faiz oranlarındaki muhtemel azalışların bankacılık sektörünün kredi portföyündeki artışı olumlu etkilemesi beklenmektedir. 27 yılı ikinci çeyreğinde konut kredileri ortalama aylık faiz oranı %1,49 seviyesine kadar inmiştir. Bu eğilimin ortaya çıkmasında; genel seçimler öncesi toplam talepte görülen nispi yavaşlamaya rağmen, uluslararası fonlama olanaklarının devam etmesinin ve konut kredisi piyasasında yaşanan güçlü rekabetin etkili olduğu düşülmektedir. Benzer bir gelişme kredi kartı faiz oranlarında yaşanmış, kredi kartı faiz oranlarında devam eden yatay seyir, 27 yılı ikinci çeyreği itibarıyla düşmeye başlamıştır. Yılın ikinci çeyreğinde, bir önceki çeyreğin aksine menkul değerler portföyünün toplam aktifler içindeki payında düşüş meydana gelmiş ve bu pay %31 olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu dönemde, sektör genelindeki paylarını etkilememesine rağmen, katılım bankalarınca tutulan menkul değerlerin tutarında hızlı bir artış yaşanmıştır. Toplam kaynaklar içerisinde %62,2 paya sahip olan toplam mevduat hacmi, Haziran 27 itibarıyla %7,9 oranında artarak 331,9 milyar YTL ye ulaşmıştır. Söz konusu dönemde dış piyasalardan sağlanan kaynaklar incelendiğinde özellikle seküritizasyon kredilerindeki artış önemli boyutlarda gerçekleşmiş, bankacılık sektörü bir önceki döneme (Mart 27) göre %25 oranında fazla seküritizasyon kredisi kullanmıştır. Bilânço dışı işlemlerin hacmi Haziran 27 dönemi itibarıyla toplam 344,5 milyar YTL düzeyine yükselmiş, toplam bilânço büyüklüğüne oranı ise %64,5 olarak gerçekleşmiştir. Bilânço dışı işlemlerde %92,2 oranındaki pay ile mevduat bankalarının ağırlığı devam etmektedir. Türev işlemler toplamı da bu dönem itibarıyla 134 milyar YTL düzeyinde gerçekleşmiştir. Bu dönemde de türev işlemlerden en yüksek payı %66,1 ile swap işlemleri almaktadır. Haziran 27 de Türk bankacılık sektörünün dönem net kârı bir önceki yılın aynı dönemine göre nominal bazda %57,1 artarak 8,1 milyar YTL ye erişmiştir. 23 temelli ÜFE endeksine göre söz konusu artış reel olarak %52,7 düzeyindedir. Kârlılıktaki önemli düzeydeki artışta kredi faiz geliri ve menkul değer portföyü faiz gelirindeki artış belirleyici olmuştur. Sektörün toplam geliri %23,5 oranında artarken, toplam gider %29,6 oranında artmıştır. Haziran 27 döneminde sektörün kârlılık performansı ölçütleri olan özkaynak ve aktif kârlılığındaki artış sürmüş ve özkaynak kârlılığı %23,5, aktif kârlılığı ise %2,9 seviyesinde gerçekleşmiştir. Bu dönemde finansal kiralama ve faktoring sektörünün toplam aktiflerinin büyüme hızı, tüketici finansman sektörünün büyüme hızının üzerindedir. Tüketici finansmanı sektöründeki istihdam düşerken, finansal kiralama ve faktoring sektöründe istihdamın arttığı görülmektedir. Ayrıca finansal kiralama ve tüketici finansman şirketlerinin özkaynak ve aktif kârlılıklarında yükselme görülürken faktoring şirketlerinde söz konusu oranlarda az da olsa düşüş gözlenmektedir. Finansal kiralama alacaklarında inşaat sektörü, faktoring alacaklarında tekstil deri giyimi sektörü ve finansman kredilerinde de ulaşım araçları sektörü en yüksek paya sahiptir. Finansal sektördeki temel büyüklüklerdeki gelişmeler sektörün maruz kaldığı risk pozisyonlarını ve tutarlarını değişik açılardan etkilemiştir. Bankacılık sektörü açısından değerlendirildiğinde 27 yılının ilk yarısında, kredilerin miktarı ve toplam aktifler içerisindeki payı tüm banka gruplarında artmıştır. Aynı dönemde tüm banka gruplarında brüt tahsili gecikmiş alacaklar tutarının arttığı görülmektedir. 26 yılı boyunca devam BDDK vii Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

eden yüksek karşılık ayırma politikası 27 yılının ilk yarısında da devam etmiştir. Türk parası kredilerin toplam krediler içerisindeki payı %75,3 düzeyine yükselmiştir. 26 yılı boyunca azalma eğiliminde olan takibe dönüşüm oranı, 27 yılında daha durağan bir seyir izlemiştir. Ortalama takibe dönüşüm oranı Haziran 27 itibarıyla %3,64 olarak gerçekleşmiştir. Ticari portföy ve türev işlemlerden kaynaklanan faiz oranı riski incelendiğinde ise, 27 Mart-Haziran döneminde riske maruz pozisyonun değişmemesi neticesinde (ticari portföy tutarının yaklaşık aynı seviyede kalması), söz konusu riske duyarlılık değişmediği görülmektedir. Haziran 27 itibarıyla uzun pozisyonlar, kısa pozisyonlara göre daha yüksek seviyede gerçekleşmiş ve net uzun pozisyondaki artış, sektörün faiz oranlarındaki ani olumsuz değişime görece daha duyarlı olmasına neden olmuştur. Kur riski açısından bankacılık sektörüne bakıldığında, yabancı para net genel pozisyonunun, 3 Haziran 27 itibarıyla 613 milyon dolar açık verdiği görülmektedir. Söz konusu dönemde bilanço içi açık pozisyonu ise sektör genelinde 6,5-8 milyar ABD doları aralığında seyretmektedir. Yabancı para net genel pozisyonu tutarlarının özkaynaklara oranının -%1 düzeyinde ve yönetilebilir olduğu görülmektedir. Yapısal faiz oranı riskine tabi tutar konumundaki 1 aylık TP cinsi faiz açığında 27 yılı ikinci çeyreğinde artış gözlemlenmiştir. Ayrıca aktif içerisinde sabit faizli kıymetlerin payı azalırken, değişken faizli kıymetlerin payının arttığı, pasif içerisinde ise değişken faizli kıymetlerin payının arttığı görülmektedir. Yeniden fiyatlama tarihine göre sektör genelinde TP cinsi varlık ve yükümlülükler arasındaki farkın özkaynaklara oranının YP cinsi varlık ve yükümlülükler arasındaki farkın özkaynaklara oranına göre daha yüksek çıkması, sektörün kısa vadede TP faizlerindeki değişime YP faizlerindeki değişime göre daha hassas olduklarını göstermekte, dolayısıyla bu durum yapısal faiz oranı riskini arttırıcı bir gelişme olarak değerlendirilmektedir. İncelenen dönemde faizler yatay bir seyir izlemiş; faiz marjı da, faiz maliyetlerindeki düşüş sonucu artmıştır. Ayrıca gerçekleştirilen senaryo analizleri, sektörün faiz oranına duyarlılığının az miktarda arttığını göstermektedir. Tüm banka gruplarında günlük yabancı para likidite yeterlilik oranları ve toplam likidite yeterlilik oranları Likidite Yönetmeliği nde belirtilen alt sınırların üzerinde gerçekleşmiştir. Her bir banka grubu için ikinci vade dilimine ilişkin yabancı para likidite yeterlilik oranları ve toplam likidite yeterlilik oranlarının paralel hareket ettiği görülmektedir. Kalkınma ve yatırım bankalarında yabancı para ve toplam likidite yeterlilik oranları düşerken, mevduat ve katılım bankalarında yabancı para ve toplam likidite yeterlilik oranları yükselmiştir. Haziran 27 döneminde ortaya çıkan gelişmelerde, bu dönemde Likidite Yönetmeliği nde yapılan değişiklikler de önemli rol oynamıştır. Mart 27 döneminde %22,2 olarak gerçekleşen sermaye yeterlilik rasyosu, Haziran 27 dönemi itibariyle %18,7 olarak gerçekleşmiştir. Bankacılık sektörü toplam özkaynakları, Haziran 27 döneminde 3 milyar YTL artarak 67,6 milyar YTL olmuş, buna karşın operasyonel riske esas tutarın 1 Haziran 27 döneminden itibaren sermaye yeterliliği rasyosu hesaplamalarına dahil edilmesi neticesinde risk ağırlıklı varlıklar 361,4 milyar YTL ye yükselmiştir. Operasyonel riskin hesaplamalara dahil edilmemesi durumunda Haziran 27 dönemi sermaye yeterlilik rasyosu %21,6 olarak gerçekleşmektedir. 27 Haziran ayı itibariyle hesaplanmaya başlayan operasyonel riske esas tutarın 46.82 milyon YTL olarak belirlendiği ve piyasa riskine esas tutarı aşarak BDDK viii Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

kredi riskine esas tutardan sonra en yüksek sermaye gerekliliği getiren risk türü olduğu görülmektedir. Risk değerlendirme çerçevesinde banka dışı finansal kuruluşlara bakıldığında Mart 27- Haziran 27 döneminde, finansal kiralama sektörü genel işlem sınırı rasyosunda önemli bir artış olduğu görülmektedir. Genel olarak işlem sınırı rasyosu incelendiğinde, en riskli grup, orta ölçekli şirketlerken, büyük ölçekli şirketlerin ise sektörün genel gidişatına uyumlu bir işlem sınırıyla çalışmakta oldukları tespit edilmektedir. Risklilik açısından vade uyumsuzluğu dikkat çekmekte ancak alacak-borç vadeleri arasındaki farkta gözlenen azalma, sektörün riskliliğini olumlu yönde etkilemektedir. Faktoring şirketleri için genel olarak işlem sınırı rasyosu incelendiğinde ise, en riskli grup büyük ölçekli şirketler iken, riskliliğin şirket ölçeğiyle orantılı olduğu gözlenmektedir. Faktoring şirketleri için önemli ölçüde bir vade uyumsuzluğu bulunmamaktadır. Tüketici finansman şirketlerinin işlem rasyosu Haziran 27 döneminde yasal üst limitin oldukça altında gerçeklemiştir. Büyük ölçekli firmaların sektörde önemli ölçüde aktif büyüklüğünü oluşturduğu tüketici finansman sektöründe bu oran azalmakla beraber, orta ölçekli firmaların yılın ikinci çeyreğinde işlem sınırlarını yükseltikleri gözlenmiştir. Tüketici finansman şirketlerinde takipteki alacakların karşılıklandırma oranı incelendiğinde, Aralık 26 döneminden itibaren çok önemli bir artış görülmektedir. Karşılıklandırma oranında görülen bu önemli artış, riskliliği azaltıcı bir gelişme olarak değerlendirilmektedir. Vade uyumsuzluğu ise Mart 26- Haziran 27 döneminde mevcut yapısını koruyarak, sektör için sürekli olarak bir risk teşkil etmekte, fakat vade uyumsuzluğunun istikrarlı olması bu riski şirketlerin kontrol etmesini kolaylaştırmaktadır. BDDK ix Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

BDDK x Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

İÇİNDEKİLER 1. EKONOMİK ÇERÇEVE ve GELİŞMELER... 1 1.1. Küresel Görünüm... 1 1.1.1. Makroekonomik Gelişmeler... 1 1.1.2. Global Piyasalardaki Gelişmeler... 4 1.1.3. Kısa ve Uzun Vadede Beklentiler ve Risk... 7 1.2. Ulusal Görünüm... 13 1.2.1. Büyüme, Üretim ve İstihdam... 13 1.2.2. Enflasyon... 16 1.2.3. Ödemeler Dengesi... 18 1.2.4. Kamu Maliyesi... 23 1.2.5. Para ve Sermaye Piyasaları... 26 1.3. Fon Talep Eden Kesimler... 3 1.3.1. Hanehalkı... 3 1.3.2. Şirketler Kesimi... 36 2. FİNANSAL SEKTÖR GÖRÜNÜMÜ... 41 2.1. Finansal Sektörün Genel Görünümü... 41 2.1.1. Finansal Sektörün Aktif Büyüklüğü... 41 2.1.2. Finansal Sektörün Yapısal Görünümü... 41 2.1.3. Finansal Sektörün Performans Göstergeleri... 43 2.1.4. Yurt İçi ve Yurt Dışı Yerleşiklerin Yatırım Tercihleri... 43 2.2. Bankacılık Sektörü... 45 2.2.1. Piyasa Yapısı Görünümü... 45 2.2.2. Performans Göstergeleri... 5 2.2.3. Finansal Tablolar Analizi... 59 2.2.4. Küçük Ödemeler Sistemi... 78 BDDK xi Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

2.3. Bankacılık Sektörü Dışındaki Finansal Sektörler... 82 2.3.1. Finansal Kiralama Sektörü Faaliyetleri... 83 2.3.2. Faktoring Sektörü Faaliyetleri... 89 2.3.3. Tüketici Finansman Sektörü Faaliyetleri... 97 3. RİSK, SERMAYE ve KARLILIK DEĞERLENDİRMESİ... 13 3.1. Bankacılık Sektörü Risk, Sermaye ve Kârlılık Değerlendirmesi... 13 3.1.1. Kredi Riski... 13 3.1.2. Piyasa Riski... 114 3.1.3. Yapısal Faiz Oranı Riski... 126 3.1.4. Likidite Riski... 131 3.1.5. Operasyonel Risk... 135 3.1.6. Sermaye Yeterliliği... 138 3.1.7. Kârlılık Analizi... 142 3.2 Bankacılık Dışı Finansal Sektör Risk, Sermaye ve Kârlılık Değerlendirmesi... 147 3.2.1 Finansal Kiralama Sektörü... 147 3.2.2 Faktoring Sektörü... 151 3.2.3 Tüketici Finansman Sektörü... 156 EKLER... 161 BDDK xii Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

KUTULAR Kutu 1: Finansal Piyasa Riskleri ve Finansal Varlıklar... 8 Kutu 2: Küresel Isınmanın Olası Etkileri... 11 Kutu 3: Hanehalkı Borçlanmasında Eğilimler... 35 Kutu 4: Türk Bankacılık Sektöründe Sermaye Yapısının Analizi... 49 TABLOLAR Tablo 1.1.1-1: Dünya Ekonomisi Temel Ekonomik Göstergeleri... 3 Tablo 1.2.1-1: Yurtiçi Talep Göstergeleri... 16 Tablo 1.2.3-1: Geniş Ekonomik Gruplara Göre İthalat... 19 Tablo 1.2.3-2: Sektörel İhracat... 19 Tablo 1.2.3-3: Sermaye Hareketleri... 21 Tablo 1.2.3-4: Dış Borç Stoku... 22 Tablo 1.2.4-1: Merkezi Yönetim Bütçe Büyüklükleri... 23 Tablo 1.2.5-1: Merkez Bankası Analitik Bilançosu... 27 Tablo 1.3.1-1: Özel Tüketim Harcamalarının Gelişimi... 3 Tablo 2.1.1-1: Finans Sektörünün Aktif Büyüklüğü... 41 Tablo 2.1.2-1: Finans Sektörünün Kuruluş-Şube-Personel Yapısı... 42 Tablo 2.1.2-2: Finans Sektörü Piyasa Yapısı... 43 Tablo 2.1.3-1: Finansal Sektördeki Kuruluşların Dönem Kârı... 43 Tablo 2.1.4-1: Yurt İçi Yerleşiklerin Yatırım Tercihleri... 44 Tablo 2.1.4-2: Yurt Dışı Yerleşiklerin Yatırım Tercihleri... 45 Tablo 2.2.1-1: Bankacılığın Yapısal Göstergeleri... 46 Tablo 2.2.1-2: Banka Ölçek Grupları İtibarıyla Yapısal Göstergeler... 47 Tablo 2.2.1-3: Toplam Aktife Göre Yoğunlaşma Göstergeleri... 47 Tablo 2.2.1-4: Mevduata Göre Yoğunlaşma Göstergeleri... 48 Tablo 2.2.1-5: Toplam Kredilere Göre Yoğunlaşma Göstergeleri... 48 Tablo 2.2.2-1: Bankacılık Sektörünün Finansal Sağlamlık Göstergeleri... 51 Tablo 2.2.2-2: Mevduat Bankalarının Finansal Sağlamlık Göstergeleri... 52 Tablo 2.2.2-3: Katılım Bankalarının Finansal Sağlamlık Göstergeleri... 53 BDDK xiii Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

Tablo 2.2.2-4: Kalkınma ve Yatırım Bankalarının Finansal Sağlamlık Göstergeleri... 53 Tablo 2.2.2-5: Bankacılık Sektörü Verimlilik Göstergeleri... 54 Tablo 2.2.2-6: Mevduat Bankaları Verimlilik Göstergeleri... 54 Tablo 2.2.2-7: Katılım Bankaları Verimlilik Göstergeleri... 55 Tablo 2.2.2-8: Kalkınma ve Yatırım Bankaları Verimlilik Göstergeleri... 55 Tablo 2.2.2-9: Kapasite Göstergeleri... 55 Tablo 2.2.2-1: Bankacılık Sektörü Performans Endeksi... 57 Tablo 2.2.2-11: Derecelendirme Notu Olan Bankalar... 57 Tablo 2.2.2-12: Rakamsal Notlarına Göre Banka Sayıları... 58 Tablo 2.2.2-13: Ortalama Rakamsal Notlar... 58 Tablo 2.2.2-14: Aracılık Maliyetlerindeki Gelişmeler... 59 Tablo 2.2.3-1: Bankacılık Sektörü Fon Akımları... 62 Tablo 2.2.3-2: Gruplar İtibarıyla Aktif Yapısı... 63 Tablo 2.2.3-3: Gruplar İtibarıyla Menkul Değerler Portföy Yapısı... 64 Tablo 2.2.3-4: Menkul Değerler Portföyünün Türlere Göre Dağılımı... 65 Tablo 2.2.3-5: Menkul Değerler Portföyünün Faiz Yapısı... 66 Tablo 2.2.3-6: Konut Kredilerinin Gelişimi... 7 Tablo 2.2.3-7: KOBİ Kredilerinin Gelişimi... 7 Tablo 2.2.3-8: Gruplar İtibarıyla Pasif Yapısı... 71 Tablo 2.2.3-9: Mevduatın TP-YP Ayrımı... 72 Tablo 2.2.3-1: Mevduatın Büyüklük ve Mudi Sayısına Göre Dağılımı... 73 Tablo 2.2.3-11: Dış Piyasalardan Sağlanan Kaynakların Miktarı ve Vadesi... 74 Tablo 2.2.3-12: Özkaynaklar... 74 Tablo 2.2.3-13: Bilânço Dışı İşlemler... 75 Tablo 2.2.3-14: Seçilmiş Gelir Tablosu Kalemleri... 77 Tablo 2.2.4-1: İnternet Bankacılığı Kullanan Müşteri Sayısı... 82 Tablo 2.2.4-2: İnternet Bankacılığında Finansal İşlemler... 82 Tablo 2.3.1-1: Finansal Kiralama Sektörüne Dair Başlıca Yapısal Büyüklükler... 83 Tablo 2.3.1-2: Finansal Kiralama Sektörü Performansına Dair Başlıca Büyüklükler... 83 Tablo 2.3.1-3: Finansal Kiralama Sektörü Gelişme Eğilimine Dair Başlıca Büyüklükler... 83 Tablo 2.3.1-4: Finansal Kiralama Şirketleri Bilânçosu TP-YP Kompozisyonu... 86 Tablo 2.3.1-5: Finansal Kiralama İşlemleri Haziran 26 Haziran 27... 88 Tablo 2.3.2-1: Faktoring Sektörüne Dair Başlıca Yapısal Büyüklükler... 89 BDDK xiv Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

Tablo 2.3.2-2: Faktoring Sektörü Performansına Dair Başlıca Büyüklükler... 9 Tablo 2.3.2-3: Faktoring Sektörü Gelişme Eğilimine Dair Başlıca Büyüklükler... 9 Tablo 2.3.2-4: Faktoring Şirketlerinin Bilânçosunun TP-YP Kompozisyonu... 91 Tablo 2.3.2-5: Faktoring İşlemlerinin Sektörel Dağılımı... 96 Tablo 2.3.3-1: Tüketici Finansman Sektörüne Dair Başlıca Yapısal Büyüklükler... 97 Tablo 2.3.3-2: Tüketici Finansman Sektörü Performansına Dair Başlıca Büyüklükler... 97 Tablo 2.3.3-3: Tüketici Finansman Sektörü Gelişimine Dair Başlıca Büyüklükler... 98 Tablo 2.3.3-4: Finansman Şirketleri Bilânçosunun TP-YP Kompozisyonu... 11 Tablo 3.1.1-1: Gayrinakdi Kredi Bileşenleri... 15 Tablo 3.1.1-2: Tahsili Gecikmiş Alacakların Gelişimi... 17 Tablo 3.1.1-3: Kredilerde Vade ve Para Cinsi Dağılımı... 18 Tablo 3.1.1-4: Kredi Kartları ve Tüketici Kredilerinin Vade ve Para Cinsi Dağılımı... 18 Tablo 3.1.1-5: Kredilerin Büyüklük ve Müşteri Sayısı Açısından Dağılımı... 19 Tablo 3.1.1-6: Kredi Türlerinin Oransal Payları... 11 Tablo 3.1.1-7: Kurumsal ve Ticari Kredilerin Sektörel Dağılımı... 111 Tablo 3.1.1-8: TGA İçerisinde En Yüksek Paya Sahip Alt Sektörler... 111 Tablo 3.1.1-9: TGA lar Teminat ve Garanti Bilgileri... 112 Tablo 3.1.1-1: Kredi Riski Senaryo Analizleri Sonuçları... 113 Tablo 3.1.2-1: Faiz Oranı Genel Piyasa Riskine Tabi Pozisyonlar... 115 Tablo 3.1.2-2: Yeniden Fiyatlama Tarihine Kalan Süre İtibarıyla Net Pozisyonlar... 116 Tablo 3.1.2-3: Ticari Portfoyün Menkul Kıymet Türleri İtibarıyla Dağılımı... 117 Tablo 3.1.2-4: Spesifik Riske Tabi Kalemlerin Oransal Dağılımı... 117 Tablo 3.1.2-5: İkinci El DİBS Fiyatlarındaki Olası Değişimlerin Etkileri... 118 Tablo 3.1.2-6: Eurobond Fiyatlarındaki Olası Değişimlerin Etkileri... 119 Tablo 3.1.2-7: Hisse Senetlerinin Ülke Piyasaları İtibarıyla Dağılımı... 12 Tablo 3.1.2-8: Endekslere Göre Hisse Senetlerinin Dağılımı... 121 Tablo 3.1.2-9: Hisse Senedi ve Yatırım Fonu Fiyatlarındaki Olası Değişimlerin Etkisi... 122 Tablo 3.1.2-1: Yabancı Para Pozisyonların Para Cinsleri Bazında Dağılımı... 124 Tablo 3.1.2-11: Kurlardaki Olası Değişimlerin Etkileri... 125 Tablo 3.1.3-1: Varlık ve Yükümlülüklerin Faiz Yapısı... 128 Tablo 3.1.3-2: Yeniden Fiyatlama Tarihine Göre Varlık-Yükümlülük Arasındaki Fark... 129 Tablo 3.1.3-3: Yapısal Faiz Oranı Riskine İlişkin Senaryolar... 131 Tablo 3.1.3-4: Yapısal Faiz Oranı Riskine İlişkin Senaryo Sonuçları... 131 BDDK xv Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

Tablo 3.1.4-1: İkinci Vade Dilimine İlişkin Yabancı Para Likidite Yeterlilik Bileşenleri... 133 Tablo 3.1.4-2: İkinci Vade Dilimine İlişkin Toplam Likidite Yeterlilik Oranları... 134 Tablo 3.1.5-1: Operasyonel riske esas tutar bileşenleri... 136 Tablo 3.1.5-2: Brüt gelir kalemlerinin oransal payları... 137 Tablo 3.1.6-1: Özkaynak, Risk Ağırlıklı Varlıklar ve Sermaye Yeterlilik Rasyosu... 139 Tablo 3.1.6-2: Özkaynak Bileşenleri... 139 Tablo 3.1.6-3: Ana Sermaye ve Özkaynak Bazında Farklılaştırılmış SYR... 139 Tablo 3.1.6-4: Banka Grupları Bazında Solo ve Konsolide SYR... 14 Tablo 3.1.6-5: Yasal Sermaye Yükümlülüğünün Dağılımı... 14 Tablo 3.1.6-6: Piyasa Riski Sermaye Yükümlülüğü Bileşenleri... 141 Tablo 3.1.6-7: Kredi Riskine Tabi Kalemlerin Dağılımı... 141 Tablo 3.1.6-8: Kredi Riskine Tabi Kalemlerin Risk Ağırlıklı Aktifler İçerisindeki Payları... 141 Tablo 3.1.7-1: Seçilmiş Gelir Tablosu Kalemlerinin Toplam Gelir İçindeki Payları... 142 Tablo 3.1.7-2: Seçilmiş Gelir Tablosu Kalemlerinin Toplam Gider İçindeki Payları... 143 Tablo 3.1.7-3: Fonksiyon Grubuna Göre ROA ve ROE Oranları... 145 Tablo 3.1.7-4: Ölçeğe Göre ROA ve ROE Oranları... 145 Tablo 3.1.7-5: Kârlılığa İlişkin Göstergeler... 146 Tablo 3.1.7-6: Kârlılık-Risk Ağırlıklı Varlıklar- Özkaynaklar-Sermaye Yeterliliği... 147 Tablo 3.2.1-1: Finansal Kiralama Şirketlerinin Ortalama Aktif ve Özkaynak Kârlılığı... 151 Tablo 3.2.2-1: Faktoring Sektörü Ortalama Aktif ve Özkaynak Kârlılığı... 156 Tablo 3.2.3-1: Tüketici Finansman Sektörünün Ortalama Aktif ve Özkaynak Kârlılığı... 159 BDDK xvi Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

EK TABLOLAR Ek Tablo 1.2-1: Bazı Sektörlerde Kapasite Kullanım Oranları... 163 Ek Tablo 2.3-1: Finansal Kiralama Varlıklarının Mal Grubu Bazında Dağılımı 164 Ek Tablo 2.3-2: Finansal Kiralama Bilançosu... 165 Ek Tablo 2.3-3: Finansal Kiralama Fon Akımları Tablosu... 166 Ek Tablo 2.3-4: Finansal Kiralama Alacakları... 167 Ek Tablo 2.3-5: Finansal Kiralama Gelir Tablosu.. 169 Ek Tablo 2.3-6: Faktoring Şirketleri Bilançosu.... 17 Ek Tablo 2.3-7: Faktoring Şirketleri Fon Akım Tablosu.... 171 Ek Tablo 2.3-8: Faktoring Şirketlerinin Alacaklarının Dağılımı. 172 Ek Tablo 2.3-9: Faktoring Şirketleri Gelir Tablosu... 174 Ek Tablo 2.3-1: Faktoring İşlemlerinin Sektörel Dağılımı... 175 Ek Tablo 2.3-11: Finansman Şirketleri Bilançosu.. 176 Ek Tablo 2.3-12: Finansman Şirketleri Fon Akım Tablosu.... 177 Ek Tablo 2.3-13: Finansman Şirketleri Kredilerinin Dağılımı... 178 Ek Tablo 2.3-14: Finansman Şirketleri Gelir Tablosu... 18 BDDK xvii Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

GRAFİKLER Grafik 1.1.1-1: Dünya Ekonomilerinde Fiyat Gelişmeleri... 4 Grafik 1.1.2-1: Gelişmiş Ülkelerde Faiz Oranları... 6 Grafik 1.1.2-2: Gelişmekte Olan Ülkeler Tahvil Endeksi... 6 Grafik 1.1.2-3: Yükselen Piyasa Ekonomilerine İlişkin Finansal Göstergeler... 7 Grafik 1.1.3-1: Emtia ve Enerji Fiyatları... 1 Grafik 1.2.1-1: Büyüme ve Büyümeye Katkılar... 14 Grafik 1.2.1-2: Mevsimsel Düzeltilmiş Üretim Endeksi... 15 Grafik 1.2.1-3: İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranı... 15 Grafik 1.2.1-4: İşsizlik ve İşgücüne Katılım Oranları... 16 Grafik 1.2.2-1: TÜFE ve ÜFE Oranları... 17 Grafik 1.2.2-2: TÜFE Yılsonu Beklentileri... 18 Grafik 1.2.3-1: İthalatın Mal Gruplarına Göre Dağılımı... 19 Grafik 1.2.3-2: İhracat ve İthalatın Sektörler İtibarıyla Artış Hızı... 2 Grafik 1.2.3-3: Cari İşlemler Dengesi ve Seçilmiş Sermaye Hareketleri... 21 Grafik 1.2.3-4: Merkez Bankasının Uluslararası Rezervleri... 22 Grafik 1.2.4-1: Merkezi Yönetim Bütçe Gerçekleşmeleri ve 27 Yılı Bütçe Tahmini... 24 Grafik 1.2.4-2: Merkezi Yönetim Borç Stoku... 25 Grafik 1.2.4-3: İç Borçlanma... 26 Grafik 1.2.5-1: Faiz Oranları... 28 Grafik 1.2.5-2: İç Borçlanma Bileşik Faiz Oranı... 29 Grafik 1.2.5-3: İMKB ve Reel Kur Endeksleri... 29 Grafik 1.3.1-1: Özel Nihai Tüketim Harcamaları Artışı Hızı ve Katkılar... 3 Grafik 1.3.1-2: Özel Nihai Tüketim Harcamalarının Dağılımı... 31 Grafik 1.3.1-3: Bireysel Kredilerin Özel Nihai Tüketim Harcamalarına Oranı... 31 Grafik 1.3.1-4: Hanehalkı Borç Yükünün Gelişimi... 32 Grafik 1.3.1-5: Hane halkı yükümlülüklerinin hane halkı Harcanabilir Gelirine Oranı... 33 Grafik 1.3.1-6: Hanehalkı Finansal Varlıklarının Gelişimi... 33 Grafik 1.3.1-7: Hanehalkı Finansal Kaldıraç Oranı... 34 Grafik 1.3.2-1: Temel Sektörler İtibarıyla Büyüme Oranları... 37 Grafik 1.3.2-2: Kurulan ve Kapanan Şirket Sayısı... 38 Grafik 1.3.2-3: Özel Sektör ve Reel Kesim Dış Borç Stokunun Toplamdaki Payı... 39 BDDK xviii Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

Grafik 1.3.2-4: Finansal Sektörün Özel Kesim Dış Borç Stokundaki Payı... 39 Grafik 1.3.2-5: Protestolu Senetler ve Karşılıksız Çekler... 4 Grafik 2.1.4-1: Yurt İçi Yerleşiklerin Yatırım Tercihleri... 44 Grafik 2.1.4-2: Yurt Dışı Yerleşiklerin Yatırım Tercihleri... 45 Grafik 2.2.2-1: Finansal Derinleşme... 51 Grafik 2.2.2-2: Bankacılık Sektörü Performans Endeksi... 57 Grafik 2.2.3-1: Bilanço Kompozisyonu... 6 Grafik 2.2.3-2: Gelir Tablosu Kompozisyonu... 6 Grafik 2.2.3-3: Bilânço Dışı İşlemler... 61 Grafik 2.2.3-4: Aktif Kompozisyonu... 64 Grafik 2.2.3-5: Kredilerin Gruplar İtibarıyla Toplam Aktif ve Mevduat İçindeki Payı... 66 Grafik 2.2.3-6: Kredilerin Türler İtibarıyla Dağılımı... 67 Grafik 2.2.3-7: Bireysel Kredi Hacminin Gelişimi... 67 Grafik 2.2.3-8: Kredi Kartları Borç Bakiyesinin Gelişimi... 68 Grafik 2.2.3-9: Tüketici Kredisi Faiz Yükünün Seyri... 68 Grafik 2.2.3-1: Konut Kredileri ve Kredi Kartları Aylık Faiz Oranlarının Seyri... 69 Grafik 2.2.3-11: Konut Kredilerinin Toplam ve Bireysel Krediler İçindeki Payı... 69 Grafik 2.2.3-12: KOBİ Kredilerine Ayrılan Karşılıklar ve Tahsili Gecikmiş Alacaklar... 71 Grafik 2.2.3-13: Pasif Yapısı... 72 Grafik 2.2.3-14: Dış Piyasalardan Sağlanan Kaynakların Dağılımı... 73 Grafik 2.2.3-15: Bilânço Dışı Yükümlülükler... 75 Grafik 2.2.3-16: Türev İşlemlerin Gelişimi... 76 Grafik 2.2.3-17: Türev İşlemler Bazında Kârlılık... 76 Grafik 2.2.4-1: Kredi Kartı ve Banka Kartı İşlem Hacmi... 78 Grafik 2.2.4-2: Kredi Kartı ve Banka Kartı İşlem Hacmi Reel Değerleri... 78 Grafik 2.2.4-3: Kredi Kartı ve Banka Kartı Sayıları Değişimi... 79 Grafik 2.2.4-4: Kredi Kartı Alacaklarının Milli Gelir ve Bankacılık İçindeki Payı... 8 Grafik 2.2.4-5: Taksitli Kredi Kartı Alacaklarının Kredi Kartı Alacaklarına Oranı... 8 Grafik 2.2.4-6: Kredi Kartı Limitleri ve Takipteki Kredi Kartı Alacakları... 81 Grafik 2.2.4-7: Çek Takası Sisteminde İşlem Gören Çek Adet ve Tutarı... 81 Grafik 2.3.1-1: Finansal Kiralama Aktif Kompozisyonu... 84 Grafik 2.3.1-2: Finansal Kiralama Pasif Kompozisyonu... 86 Grafik 2.3.1-3: Finansal Kiralama Gelir ve Giderleri... 87 BDDK xix Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

Grafik 2.3.2-1: Faktoring Şirketlerinin Bilançosunun Aktif Kompozisyonu... 91 Grafik 2.3.2-2: Faktoring Şirketleri Bilânçosu Pasif Kompozisyonu... 93 Grafik 2.3.2-3: Faktoring Şirketleri Gelir ve Giderlerinin Dağılımı... 94 Grafik 2.3.2-4: Faktoring İşlemleri ve Büyüme Oranları... 95 Grafik 2.3.2-5: Faktoring İşlemlerinin Dağılımı... 96 Grafik 2.3.3-1: Finansman Şirketlerinin Bilânçosunun Aktif Kompozisyonu... 99 Grafik 2.3.3-2: Finansman Şirketleri Kredilerinin ve Müşterilerinin Dağılımı... 1 Grafik 2.3.3-3: Finansman Şirketleri Bilânçosu Pasif Kompozisyonu... 1 Grafik 2.3.3-4: Finansman Şirketlerinin Gelir ve Giderlerinin Dağılımı... 12 Grafik 3.1.1-1: TP ve YP Nakdi Kredi Hacminin Gelişimi... 14 Grafik 3.1.1-2: Banka Grupları Bazında Nakdi ve Gayrinakdi Krediler... 14 Grafik 3.1.1-3: Gayrinakdi Krediler... 15 Grafik 3.1.1-4: Krediler ile Brüt TGA nın Toplam Aktifler İçerisindeki Payı... 16 Grafik 3.1.1-5: Brüt ve Net TGA Tutarlarının Gelişimi... 17 Grafik 3.1.1-6: Sektörel Bazda Takibe Dönüşüm Oranları... 113 Grafik 3.1.2-2: İkinci El DİBS Piyasasında Ortalama Bileşik Faiz ve Oynaklığı... 118 Grafik 3.1.2-3: Hisse Senetleri ve Yatırım Fonlarının Ticari Portföy İçerisindeki Payı... 12 Grafik 3.1.2-4: İMKB-1 Endeksinin ve Günlük Getirilerinin Gelişimi... 121 Grafik 3.1.2-5: İMKB-1 Endeksi Günlük Getiri Oynaklığı... 122 Grafik 3.1.2-6: Bilânço İçi Pozisyon ve Yabancı Para Net Genel Pozisyonu... 123 Grafik 3.1.2-7: USD ve EUR Kurları ile EUR/USD Çapraz Kurunun Gelişimi... 124 Grafik 3.1.2-8: USD Getiri Oynaklığının Gelişimi... 125 Grafik 3.1.3-1: Faiz Açıklarının Gelişimi... 127 Grafik 3.1.3-2: Faiz Oranlarının Gelişimi... 129 Grafik 3.1.3-3: Faiz Marjı ve Bileşenlerinin Gelişimi... 13 Grafik 3.1.4-1: Günlük Yabancı Para Likidite Yeterlilik Oranlarının Gelişimi... 132 Grafik 3.1.4-2: Günlük Toplam Likidite Yeterlilik Oranlarının Gelişimi... 132 Grafik 3.1.4-3: İkinci Vade Dilimine İlişkin Yabancı Para Likidite Yeterlilik Oranları... 134 Grafik 3.1.4-4: İkinci Vade Dilimine İlişkin Toplam Likidite Yeterlilik Oranları... 135 Grafik 3.1.5-1: Özkaynak ve Riske Esas Tutarlar... 137 Grafik 3.1.5-2: Operasyonel Riskin Sermaye Yeterliliği Rasyosuna Etkisi... 138 Grafik 3.1.6-1: Özkaynak, Risk Ağırlıklı Varlıklar ve Sermaye Yeterlilik Rasyosu... 138 Grafik 3.1.7-1: Seçilmiş Gelir Tablosu Kalemleri ve Artış Oranları... 142 BDDK xx Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

Grafik 3.1.7-2: Banka Grubuna Göre Kârlılık Payları... 143 Grafik 3.1.7-3: Sektörün Özkaynak ve Aktif Kârlılığı... 144 Grafik 3.1.7-4: Sektörün Vergi Öncesi Kârdan Hesaplanan Aktif ve Özkaynak Kârlılığı.. 144 Grafik 3.1.7-5: Özkaynak Kârlılığı ile DİBS Yıllık Ağırlıklı Ortalama Faizi... 145 Grafik 3.2.1-1: Finansal Kiralama Sektörü İşlem Sınırı Rasyosu... 148 Grafik 3.2.1-2: Finansal Kiralama Sektörü Takipteki Alacaklar / Brüt Alacaklar... 149 Grafik 3.2.1-3: Finansal Kiralama Sektörü Karşılıklar / Takipteki Alacaklar... 149 Grafik 3.2.1-4: Finansal Kiralama Sektörü Menkul Kıymetler / Toplam Aktifler... 15 Grafik 3.2.1-5: Finansal Kiralama Sektörü YP Net Pozisyon/Özkaynaklar... 15 Grafik 3.2.1-6: Finansal Kiralama Sektörü Alacak-Borç Ağırlıklı Vadesi... 151 Grafik 3.2.2-1: Faktoring Sektörü İşlem Sınırı Rasyosu... 152 Grafik 3.2.2-2: Faktoring Sektörü Takipteki Alacaklar/Brüt Alacaklar... 153 Grafik 3.2.2-3: Faktoring Sektörü Karşılıklar / Takipteki Alacaklar... 153 Grafik 3.2.2-4: Faktoring Sektörü Menkul Kıymetler / Toplam Aktifler... 154 Grafik 3.2.2-5: Faktoring Sektörü YP Net Pozisyon/Özkaynaklar... 155 Grafik 3.2.2-6: Faktoring Sektörü Alacak-Borç Ağırlıklı Vadesi... 155 Grafik 3.2.3-1: Tüketici Finansman Sektörü İşlem Sınırı Rasyosu... 156 Grafik 3.2.3-2: Tüketici Finansman Sektörü Takipteki Alacaklar/Brüt Alacaklar... 157 Grafik 3.2.3-3: Tüketici Finansman Sektörü Karşılıklar / Takipteki Alacaklar... 157 Grafik 3.2.3-4: Tüketici Finansman Sektörü Menkul Kıymetler / Toplam Aktifler... 158 Grafik 3.2.3-5: Tüketici Finansman Sektörü YP Net Pozisyonu/Özkaynaklar... 158 Grafik 3.2.3-6: Tüketici Finansman Sektörü Alacak-Borç Ağırlıklı Vadesi... 159 BDDK xxi Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

KISALTMALAR AB BİP BKM BÖMB BRS BTOM BVSP DB DİBS DPT DTH ECB EMBI EUR FPR FRB GS GSMH GSYİH HH HM IFS IMF İMKB IPE İSO KOBİ KÖMB KYB LİBOR MB MDP MKK MSCI MXX OECD OÖMB OSD PE POS RAV ROA ROE S&P SPK SYR TCMB TGA TMSF TP TSPAKB TSRŞB TÜFE TÜİK USD ÜFE VKET VOB YP YPNGP YTL Avrupa Birliği Bilânço İçi Açık Pozisyon Bankalararası Kart Merkezi Büyük Ölçekli Mevduat Bankaları Bankalar Raporlama Sistemi Bankalararası Takas Odaları Merkezi Ibovespa-Bovespa Endeksi Dünya Bankası Devlet İç Borçlanma Senetleri Devlet Planlama Teşkilatı Döviz Tevdiat Hesabı Avrupa Merkez Bankası Gelişmekte Olan Ülkeler Tahvil Endeksi Euro Finansal Piyasalar Raporu Federal Merkez Bankası Goldman Sachs Gayri Safi Milli Hasıla Gayri Safi Yurt İçi Hasıla Herfindahl Hirschman Hazine Müsteşarlığı Uluslararası Finansal İstatistikler Uluslararası Para Fonu İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Uluslararası Petrol Borsası İstanbul Sanayi Odası Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler Küçük Ölçekli Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankası Londra Bankalararası Faiz Oranı Maliye Bakanlığı Menkul Değerler Portföyü Merkezi Kayıt Kuruluşu Morgan Stanley Sermaye Endeksi MXSE IPC Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı Orta Ölçekli Mevduat Bankaları Otomotiv Sanayi Derneği Performans Endeksi Point of Sale Risk Ağırlıklı Varlıklar Aktif Karlılığı Özkaynak Karlılığı Standard and Poors Sermaye Piyasası Kurulu Sermaye Yeterliliği Rasyosu Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Tahsili Gecikmiş Alacaklar Tasarruf Mevduatı ve Sigorta Fonu Türk Parası Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği Tüketici Fiyatları Endeksi Türkiye İstatistik Kurumu Amerikan Doları Üretici Fiyatları Endeksi Vadeye Kadar Elde Tutulacak Menkul Değerler Vadeli İşlemler Borsası Yabancı Para Yabancı Para Net Genel Pozisyonu Yeni Türk Lirası BDDK xxii Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

1. EKONOMİK ÇERÇEVE ve GELİŞMELER 1.1. Küresel Görünüm 1.1.1. Makroekonomik Gelişmeler Dünya ekonomilerinde devam eden güçlü genişleme eğilimi 26 nın ikinci yarısında; ABD ekonomisindeki yavaşlama, emtia ve özellikle petrol fiyatlarındaki yüksek seyir, izlenen daraltıcı para politikaları ile kısa vadeli faiz oranlarının yükselmesi gibi nedenlerle yavaşlamıştır. Gelişmeler doğrultusunda 27 ve 28 de büyüme hızının yavaşlayacağı öngörülmektedir. Bununla beraber dünya piyasalarındaki likidite bolluğu ile emtia fiyatlarındaki gevşeme, bir önceki dönemde, dünya ekonomilerinin pozitif senaryoya uygun olarak yumuşak inişle yavaşlayacağı şeklinde yorumlanmıştır. Uluslararası ekonomik kurumların tahminleri pozitif senaryodan yana olsa da, iktisadi teorideki reel iş çevrimleri görüşü doğrultusunda kimi iktisatçılar, ekonomilerde uzun ve süregelen genişleme çevriminin bir ömrü olduğu, bu çevrimin yukarı yönlü hareketi tamamlandığında inişe geçebileceği, bu inişin kimi zamanlarda (1929 bunalımında olduğu gibi) büyük boyutlu kriz ve bunalımla da gerçekleşebileceği yorumlarında bulunmuşlardır. Nitekim 26 yılı ortalarında gelişmiş ülkelerde izlenen sıkı para ve faiz politikaları gelişmekte olan dünya piyasalarından para çıkışı ve fiyat düşüşleri doğurmuştur. 27 yılı başında ABD ekonomisinde durgunluk ile Japon yeninin değer kazanacağı beklentileri, bu kez gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin tümünde dalgalanmaya neden olmuş; 27 yılı Temmuz sonunda ise ABD konut satışı rakamlarındaki düşüş ve yüksek riskli mortgage piyasasına yatırım yapan iki büyük serbest yatırım fonunun batması ile tetiklenen ters yönlü sermaye akımları ve fiyat hareketleri aynı yıl içerisinde ikinci defa piyasalarda dalgalanma yaratmıştır. Dünyadaki büyüme eğilimi güçlü bir şekilde devam etmekle beraber, finansal piyasalardaki gelişmeler uluslararası kuruluşların büyüme beklentilerini aşağı yönlü revize etmelerine yol açmış, iktisadi analizlerdeki belirsizliği arttırmıştır. Dünyanın belli başlı iktisadi bölgeleri üretimin tam kapasite dolaylarında bulunduğu, işsizlik oranlarının kabul edilebilir düzeylerde olduğu bir genel görünüm vermektedir. Buna paralel olarak, petrol ve gıda fiyatlarındaki yüksek seyir devam etmekte, kıymetli maden fiyatlarındaki oynaklık da sürmektedir. Bu çerçevede ABD ekonomisinde 27 nin ilk çeyreğinde konut piyasalarındaki gelişmeye bağlı olarak büyüme yavaşlamışsa da yılın ikinci üç aylık döneminde yeniden güç kazanmıştır. ABD de konut sektöründeki yavaşlamanın tahmin edilenden uzun bir süreç içerisinde devam edeceği ve diğer sektörleri etkileyeceği öngörülmektedir. Buna yüksek riskli mortgage kredi piyasası sorunları da eklenmiştir. Gelişmeler ekonomik aktörlerin tüketim, yatırım tercihlerinde etkili olacak, bu nedenle büyüme ve istihdam yılın ikinci yarısında güç kaybederek, görece alçak bir düzeyde seyredecektir. Yılın üçüncü çeyreğine girerken ABD ekonomisinde dayanıklı tüketim malı ve hanehalkı harcama verileri halen güç kaybetmemiş görünmektedir. Şirket kar marjları önceki dönemlere BDDK 1 Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

kıyasla azalma göstermekle birlikte olumlu düzeylerdedir. ABD de gelen ekonomik veriler önceki dönemlere kıyasla enflasyonist baskıda gevşemeye de işaret etmektedir. Euro alanında 27 nin ilk çeyreğinde olduğu gibi büyüme ABD ye kıyasla daha canlı seyretmiş, ikinci üç aylık dönemde talep artışı işaretleri görülmüştür. Ancak bölgedeki aktivite ilk çeyreğe göre yavaşlamıştır. Finansal piyasalardaki gelişmelere rağmen, yüksek tüketici güveni ile yatırımcı bekleyişlerindeki olumluluk yılın ikinci yarısında büyüme oranlarının canlanacağına işaret etmektedir. Canlılığın İngiltere, Almanya, Fransa da belirgin olacağı öngörülmektedir. Japonya da büyüme ikinci çeyrekte zayıf bir ivmeye sahiptir. Bunda tüketici talebindeki gevşemenin etkisi bulunmaktadır. Ancak istihdamdaki olumlu gelişmeler ileriye dönük olarak tüketici talebinin canlanacağını düşündürmektedir. Kapasite kullanımındaki yükseklik ve yüksek karlılık oranları, yılın ikinci yarısında büyümeyi yatırımların sürükleyeceğine işaret etmektedir. Japonya da deflasyonist sürecin sona erdiğine ilişkin kuvvetli işaretler görülmeden faiz artırımı politikalarının devam etmesi doğru olmayacaktır. Gelişmekte olan ülkelerdeki güçlü büyümenin devam etmesi beklenmektedir. IMF tarafından revize edilen büyüme tahminlerine göre 27 yılı içerisinde Çin %11,2, Hindistan % 9, Rusya % 7,6 büyüme ile bir önceki yılın da üzerinde performans gösterecektir. Brezilya da canlanmanın sürmesi, önceki yıla göre ekonominin hızlanarak %4,4 oranında büyümesi beklenmektedir. Gelişmekte olan piyasalara ilişkin olumlu beklentiler finansal piyasalarda kriz benzeri hareketler olmaması, likidite bolluğu ve finansal fon girişlerinin sürmesi varsayımları altında geçerli olabilecektir. BDDK 2 Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

Tablo 1.1.1-1: Dünya Ekonomisi Temel Ekonomik Göstergeleri ( Yıllık % Değişim) 25 26T 27P 28P 29P GSYİH Büyümesi Dünya 3,5 4, 3,3 3,6 3,5 Yüksek Gelir 2,6 3,1 2,4 2,8 2,8 Euro Alanı 1,3 2,7 2,5 2,2 2, Japonya 2,6 2,2 2,3 2,4 2,1 ABD 3,2 3,3 1,9 3, 3,1 Gelişmekte Olan Ülkeler 6,7 7,3 6,7 6,2 6,1 Doğu Asya- Pasifik 9, 9,5 8,7 8, 7,9 Çin 1,2 1,7 9,6 8,7 8,5 Avrupa ve Orta Asya 6, 6,8 6, 5,7 5,8 Rusya 6,4 6,7 6,3 5,6 5,8 Türkiye 7,4 6, 4,5 5,5 5,4 Polonya 3,5 6,1 6,5 5,7 5, Latin Amerika ve Karaipler 4,7 5,6 4,8 4,3 3,9 Brezilya 2,8 4,8 3,5 3,7 3,6 Meksika 2,8 4,8 3,5 3,7 3,6 Arjantin 9,2 8,5 7,5 5,6 3,8 Orta Doğu ve K. Afrika 4,3 5, 4,5 4,6 4,8 Mısır 4,6 6,9 5,3 5,4 6, Iran 4,4 5,8 5, 4,7 4,5 Cezayir 5,3 1,4 2,5 3,5 4, Güney Asya 8,7 8,6 7,9 7,5 7,2 Hindistan 9,2 9,2 8,4 7,8 7,5 Pakistan 7,8 6,6 6,4 6,3 6,1 Bangladeş 6, 6,2 6, 6,1 6,4 Gelişmekte olan ülkeler Geçiş Ekonomileri Hariç 6,9 7,4 6,7 6,3 6,1 Çin ve Hindistan Hariç 5,2 5,9 5,3 5, 4,9 Dünya Ticaret Hacmi 7,6 1,2 7,5 8,2 7,9 Tüketici Fiyatları G-7 Ülkeleri 2,5 2,6 1,6 1,7 1,7 ABD 3,4 3,2 1,9 1,5 1,9 Emtia Fiyatları (ABD Doları) Petrol-Dışı Ürünler 13,4 24,7 6,3-8,6-8,4 Petrol Fiyatı (ABD Doları/ Varil) 53,4 64,3 6,4 58,4 55,2 Petrol Fiyatı (% Değişme) 41,5 2,4-6, -3,4-5,4 Faiz Oranları ABD Doları, 6 Aylık (%) 3,6 5,2 5,4 4,8 4,7 Euro, 6 Aylık (%) 2,2 3,1 3,8 4,3 4,3 Kaynak: Dünya Bankası The Outlook for Developing Economies T: Tahmin P: Projeksiyon BDDK 3 Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

1-3 4-3 7-3 1-3 1-4 4-4 7-4 1-4 1-5 4-5 7-5 1-5 1-6 4-6 7-6 1-6 1-7 4-7 7-7 1-3 4-3 7-3 1-3 1-4 4-4 7-4 1-4 1-5 4-5 7-5 1-5 1-6 4-6 7-6 1-6 1-7 4-7 7-7 Grafik 1.1.1-1: Dünya Ekonomilerinde Fiyat Gelişmeleri 12 % Gelişmiş Ülkeler TÜFE 23=1 Bazlı 17 % Gelişmekte Olan Ülkeler TÜFE 23=1 Bazlı 115 16 11 15 14 15 13 1 95 12 11 1 9 9 Kaynak: Reuters ABD Japonya AB 1.1.2. Global Piyasalardaki Gelişmeler G. Afrika Türkiye Brezilya Arjantin Meksika Rusya 26 yılının ikinci yarısından başlayıp 27 yılı içerisinde de devam eden ani fiyat hareketleri ve piyasalarda ard arda gelen dalgalanma hareketleri farklı şekillerde yorumlanmıştır. 27 yılı Şubat sonunda başlayan hareket için olumsuz senaryoya göre: Dünya piyasalarında 5 yıldır devam eden likidite bolluğu ve genişleme sürecinin sonuna gelindiğinden yeni bir iniş ve daralma süreci başlayacaktır. Buna göre son yıllarda petrol fiyatları ve düşük değerli Japon Yeni ile süren büyüme sürecinin sona ermiştir. Global ekonomilerde genişleme yaratacak yeni bir güç kaynağı da bulunmamaktadır. Japonya da faizlerin yükselme süreci devam ederse Japon Yeni pozisyonlar kapatılarak yen piyasadan çekilecek, bunun yerine likidite hacmini ABD ve AB ülkelerinin telafi etmesi gerekecektir. Oysa bu ekonomilerin de sıkı para politikaları ile daralma süreci içinde olması bunu mümkün kılmayacaktır. Olumlu senaryoya göre ise: Likidite bolluğu ile hızlı büyüme süreci içerisindeki global ekonomilerde finansal aktif fiyatları olması gerekenden daha üst seviyelere çıkmış, bu şişkinlik piyasalardaki aşırı iyimser hava ve güçlü talep ile beslenmiştir. Belirli ölçüde spekülatif olan bu yüksek fiyat seviyelerinin sonuna gelinmiş olup bundan sonra finansal varlıklar fiyat düzeltmesi yapacak ve denge fiyatlarına dönülecektir. 27 yılı Temmuz ayı sonunda ABD ekonomisinde yavaşlama sinyalleri ve iki büyük serbest yatırım fonunun piyasadan çıkması ile başlayan dalgalanmayı tetikleyen unsur finansal piyasalardaki yüksek riskli mortgage piyasası kredilerine dayanarak varlık oluşturan mali kuruluş iflaslarıdır. 47 trilyon ABD dolarlık mortgage piyasası içerisinde sadece 1,4 trilyon dolar olan toplam sorunlu mortgage kredilerinin hacmi küçük bir tutarda kalsa da, zararın birbiri ile yatırım ilişkisi içerisinde olan banka, yatırım şirketi, borsa, özel derecelendirme kuruluşu gibi birçok kuruluşa bulaşarak boyutunun büyüyeceği düşünülmektedir. FED başkanı Bernanke nin tahminlerine göre dalgalanmanın mali boyutu toplam 1 milyar ABD doları tutarına ulaşacaktır. Ağustos ayının ortalarında para ve sermaye piyasalarındaki etkisi maksimum düzeye çıkan BDDK 4 Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27

dalgalanmanın sona erip ermediği belirsizlik taşımakta, hareketin tam büyüklüğü henüz hesap edilememektedir. 27 yılının ikinci yarısındaki bu hareketliliğin çıkış noktası finans piyasalarında geri dönmeyen kredilerdir. Ancak esasen gelişmelerin makroekonomik sebepleri bulunmaktadır. ABD ekonomisinde aşırı ısınma ve enflasyonist baskıların artması ile FED 24 Haziran ayından bu yana %1 dolaylarındaki banka gecelik borçlanma faizlerini kademeli olarak yukarıya çekmiş ve para politikalarında sıkılaştırma uygulamıştır. FED ekonominin temel sorunu olarak enflasyonist baskıyı algılamakta, politika değişikliklerini de enflasyon hedefi odaklı gerçekleştirmektedir. Bu doğrultuda sürdürülen makroekonomik politikalar sonucunda 27 yılı içerisinde ABD ekonomisindeki şirketlerde kar azalması ve ekonomide yavaşlama yönündeki sinyallerde artış görülmeye başlanmıştır. Özellikle yılın ikinci yarısında konut piyasasındaki satışlardaki %6,6 dolayında düşüş, araba satışları, dayanıklı tüketim malları talebi azalması, sanayi eğilim anketlerinde düşüşler, kimi iktisatçılar tarafından durgunluk belirtileri olarak yorumlanmıştır. Buna karşın FED para ve faiz politikalarında geri adım atmayarak Ağustos ayı içerisinde faiz oranlarında indirime gitmemiştir. Dönem içerisinde yüksek düzeydeki faizlerin etkisi kredi piyasalarında görülmeye başlanmış, satılamayan konutlar kredilerin ödenememesine ve aynı zamanda geri çağırılmasına neden olmuştur. Temmuz ayı içerisinde ABD yüksek riskli mortgage piyasasındaki sorunlar nedeniyle iflas eden iki ABD serbest yatırım fonunun tetiklediği piyasa dalgalanması, Avustralya, Almanya, Fransa, İngiltere deki bazı finansal kurumlara da bulaşarak sistemden çıkmaları sonucunu doğurmuştur. Bu gelişmeler karşısında FED, önce para piyasalarında likidite miktarını arttırmış, iskonto faiz oranlarını 5,75 e indirmiş, son adım olarak da gerektiği taktirde piyasalarda parasal tedbirler alacağı hususunda açıklama yapmıştır. Nitekim ABD piyasalarında istihdam verilerinin beklenenin altında gerçekleşmesi, finansal piyasalardaki olumsuz gelişmelerin sürmesi ve beklentilerin olumluya dönmemesi sonucunda 18 Eylül 27 tarihinde FED, gecelik borçlanma faiz oranını beklentilerin ötesinde,5 puan indirerek 4,75 e çekmiştir. Bankanın politika uygulamaları kimi ekonomi çevrelerinde yoğun eleştirilere uğramış ve kriz yönetimi başarılı bulunmamıştır. Ancak, FED in kısa vadede para ve finans piyasalarındaki gelişmeler karşısında para politikalarından taviz vermemesi, birçok çevrede doğru bir yaklaşım olarak değerlendirilmektedir. Finansal piyasalarda yaşanan sorunlar ABD dışında diğer dünya ekonomilerinin de para politikalarını gözden geçirmelerine ve yeniden hedef belirlemelerine yol açmıştır. Bu çerçevede ECB piyasalara para enjekte ederek likiditeyi arttırmış, Temmuz ayı içerisinde yapması beklenen faiz artırımını ertelemiş; BOJ da likidite sağlayarak faizleri,5 düzeyinde bırakmıştır. Ekonomi politikaları bir protokole bağlanmasa da dünya merkez bankalarının ekonomik konjonktürle uyumlu politikalar izlemeleri küresel krizin etkilerinin azaltılmasında olumlu etkiler doğurmuştur. En son İngiltere de ülkenin büyük mortgage kredisi bankalarından Northern Rock un ödeme güçlüğü içine girmesi henüz finansal piyasalardaki sorunlu kredilerle ilgili gelişmelerin sonuna gelinmediğine işaret etmektedir. Ağustos ayı ortalarında yoğunlaşan ani finansal varlık fiyat düşüşleri ve risk BDDK 5 Finansal Piyasalar Raporu/Haziran 27