BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU

Transkript

1

2 BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU FĐNANSAL PĐYASALAR RAPORU / EYLÜL 26 SAYI: 3 Bilgi ve Önerileriniz Đçin: Strateji Geliştirme Dairesi E-posta: fpr@bddk.org.tr Tel: (312) Faks: (312)

3 BU RAPOR KAMUOYUNU BĐLGĐLENDĐRME AMACIYLA HAZIRLANMIŞTIR. RAPORDA YER ALAN BĐLGĐLERE DAYANARAK ALINACAK KARARLARIN SONUÇLARINDAN BDDK SORUMLU TUTULAMAZ. RAPORDAN KAYNAK GÖSTERĐLMEK SURETĐYLE KISMEN ALINTI YAPILABĐLĐR. BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU ATATÜRK BULVARI NO KAVAKLIDERE ANKARA-TÜRKĐYE ĐLETĐŞĐM BĐLGĐLERĐ: STRATEJĐ GELĐŞTĐRME DAĐRESĐ TEL: (312) , FAKS: (312) , E-posta: fpr@bddk.org.tr BU YAYIN TÜM ĐÇERĐĞĐ ĐLE BDDK ĐNTERNET SAYFASINDA YER ALMAKTADIR. BDDK XEROX Doküman Merkezinde 65 adet basılmıştır. Aralık 26 ( ISSN:

4 AÇIKLAMA Temel amaçlarından biri finansal piyasalarda güven ve istikrarı sağlamak olan Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, 5411 sayılı Bankacılık Kanunu nun 97 nci maddesinin 3 üncü fıkrasına göre; finansal sektörde yaşanan önemli gelişmelere, bankalar ve finansal holding şirketleri ile finansal kiralama, faktoring ve finansman şirketlerinin performanslarına dair değerlendirmeleri içeren bu süreli Raporu yayımlamaktadır. Finansal Piyasalar Raporunun bu sayısı dört bölümden oluşmaktadır. Rapor uluslararası ve ulusal ekonomik gelişmelere, bankalar ile finansal kiralama, faktoring ve tüketici finansman kuruluşlarının grup ve sektör bazında performanslarına, bankacılık sektörünün risklilik düzeyine ve sermaye yeterliliğine dair değerlendirmeleri içermektedir. Finansal Piyasalar Raporunda yer alan bankalara ilişkin veriler aksi belirtilmedikçe, bankaların yurt içi şubelerinin yanı sıra yurt dışı şubelerini de kapsamakta olup toplulaştırılarak sunulmaktadır. BDDK, Finansal Piyasalar Raporunda yayınlanan tablo ve grafiklerden dolayı hiçbir sorumluluk kabul etmemektedir. Finansal Piyasalar Raporunun herhangi bir sayısında yer alan dönemsel bir bilgi, takip eden sayılarda çeşitli sebeplerle meydana gelecek güncellemeler sonucunda değişikliğe uğrayabilir. Raporun bu sayısında Katılım Bankalarına ilişkin bilgi ve değerlendirmeler ayrı bir bölüm olarak ele alınmış olup aksi belirtilmedikçe Bankacılık Sektörüne ilişkin bölümlerde yer almamaktadır. Rapor BDDK tarafından bankalardan 17 Kasım 26, banka dışı finansal kuruluşlardan 5 Aralık 26 tarihi itibarıyla alınmış olan verilere dayalı olarak hazırlanmıştır. Bu tarihten sonraki güncellemeler raporun kapsamı dışındadır. BDDK i

5 BDDK ii

6 GENEL DEĞERLENDĐRME Dünya ekonomisinde son dört yıldır süre gelen büyüme eğilimi 26 yılının ilk yarısında da devam etmiş ve uluslararası ekonomik ve finansal ortamın istikrarlı yapısı Mayıs ve Haziran aylarında gelişmekte olan ülke piyasalarında yaşanan kısa süreli dalgalanma dışında korunmuştur. Enflasyon eğiliminde güçlü talebe bağlı olarak görülen artış sonucu gelişmiş ülke Merkez Bankalarının izledikleri sıkı para politikaları 26 yılının ikinci çeyreğinde global finansal piyasalarda türbülansa yol açmıştır. Bu gelişme emtia, menkul değer ve para piyasalarında dalgalanma yaratarak gelişmekte olan ülkelerden sermaye çıkışı doğurmuş ve bu ülkelerin hisse senedi piyasasında ve döviz kurlarında keskin düşüşler gözlenmiştir. Yaşanan türbülans en çok yükselen ekonomilerde etkili olmakla birlikte, özellikle bu ülkelerin finansal sektörlerinin sağlamlığı sayesinde uluslararası krize dönüşmemiştir. Temmuz ayından bu yana global piyasalardaki volatilite azalmaya başlamış ve yeniden istikrar tesis edilmiş, enerji fiyatlarındaki nispi düşüş ve ekonomik aktivitede yavaşlama sinyalleri faiz artırımlarına ara verilmesine neden olmuştur. Önümüzdeki dönemde global büyüme performansının özellikle ABD ekonomisinde beklenen yavaşlamayla birlikte azalması beklenmektedir. Global risk unsurlarına bakıldığında özellikle ABD ve Çin ekonomilerinin büyüme hızında beklenen yavaşlamanın nasıl bir süreç içerisinde gerçekleşeceği konusu önemli bir risk unsuru olarak görülmektedir. Türkiye ekonomisi 22 yılından bu yana sergilediği olumlu görünümünü 26 yılının üçüncü çeyreğinde de sürdürürken büyüme hızında büyük ölçüde özel tüketim harcamalarına bağlı olarak beklentilerin de üzerinde bir yavaşlama gerçekleşmiş, buna mukabil cari işlemler açığı büyümeye devam etmiştir. Yüksek büyüme performansı istihdam ve işsizlik verilerine ancak kısıtlı ölçüde yansırken, gelişmekte olan ekonomilere yönelik beklentilerin olumluya dönmesine ve ülkedeki güven verici olumlu ortama bağlı olarak, yabancı yatırımcıların Türkiye ye yeniden yöneldikleri, yılın ilk 1 aylık döneminde yabancı sermaye girişinin yarısına yakınının doğrudan yatırımlardan oluştuğu görülmektedir. 26 yılında gözlenen dikkat çekici bir gelişme de 25 yılı sonuna kadar gerileme eğilimi gösteren toplam dış borçların milli gelire oranında gözlenen artış eğilimidir. Kamu maliyesi alanında ise harcamalarda görülen artışa rağmen özelleştirme gelirlerinin ve bir defalık gelirlerin etkisiyle genel devlet dengesinin yılsonunda fazla vereceği tahmin edilmekte, ancak önümüzdeki yılda bu gelirlerde düşüş ve harcamalardaki artış olması durumunda genel devlet fazlasının açığa dönüşebileceği tahmin edilmektedir. Mayıs ve Haziran aylarında yaşanan dalgalanmaya bağlı olarak Türk parasının önemli ölçüde değer kaybetmesinin ve işlenmemiş gıda ve enerji fiyatlarındaki gelişmelerin etkisiyle fiyatlar üzerinde ortaya çıkan yukarı yönlü baskı yılın üçüncü çeyreğinde azalmıştır. Bununla birlikte, enflasyon hedefinde 2 puanlık belirsizlik aralığının üst sınırının aşılacağı, alınan para politikası tedbirlerinin ışığında enflasyonun önümüzdeki yılın ikinci çeyreğine kadar nispeten yüksek seyredeceği, ardından kademeli bir düşüş göstereceği tahmin edilmektedir. Benzer şekilde, dalgalanmanın etkisiyle yükselen faiz oranlarında, TCMB faiz artırımlarının, YTL depo alım ve döviz satış ihaleleri gibi önlemlerin etkisiyle istikrar sağlanmıştır. BDDK iii

7 Ulusal ekonomik ortamdaki olumlu görünümün pekiştirilmesi ve yüksek cari açık ile işsizlik gibi sorunların ekonomi ve finans sektörü için önemli riskler oluşturmasının önlenmesi açısından; mali disiplinin, borç yönetimindeki ihtiyatlı yaklaşımın ve siyasi istikrarın sürdürülmesi, sıkı para politikasına devam edilmesi, ekonomi için stratejik önemi haiz sektörlerdeki rekabetin ve denetimin artırılması, yatırım ortamının iyileştirilmesi, özelleştirme çalışmalarına ve diğer yapısal reformlara hız verilmesi kritik önemini devam ettirmektedir. Finansal sektörden fon talep eden kesimlere göz atıldığında; hanehalkı borcunun milli gelire ve hanehalkı kullanılabilir gelirine oranının son yıllarda gözlenen artışa rağmen özellikle gelişmiş ülkelerin oldukça gerisinde bulunduğu görülmektedir. Bireysel kredi piyasasının uzun yıllar istikrarsızlıklar ve olumsuz bekleyişler nedeniyle yeterli derinliğe ve çeşitliliğe ulaşamamış olmasının yanı sıra kredi vadelerinin göreli kısalığı da hanehalkı borç yükünün milli gelir ile karşılaştırıldığında diğer ülkelere göre düşük kalmasının nedenlerinden birisini teşkil etmektedir. Nitekim, son yıllarda gözlenen artışta başta konut kredileri olmak üzere bireysel kredi vadelerindeki uzamanın da bir etken olduğu görülmektedir. Öte yandan, hanehalkı borç yükündeki artış hızı 26 yılının üçüncü çeyreğinde belirgin biçimde yavaşlamıştır. Hanehalkı borcunun hanehalkı varlıklarına ve hanehalkı kullanılabilir gelirine oranla sınırlı düzeylerde seyretmesi, özellikle konut ve taşıt kredilerindeki nispeten sağlam teminat yapısı ve tüketici haklarını korumaya dönük mevzuat hükümleri bankalar açısından hanehalkından kaynaklanabilecek kredi geri dönüş riskini azaltmaktadır. Finansal sektörden fon talep eden bir diğer kesim olan şirketler kesiminde ise Mayıs- Haziran döneminde yaşanan dalgalanmanın imalat sanayi üretim endeksi, imalat sanayi kapasite kullanım oranı ve yeni kurulan-kapanan şirket verileri üzerinde Ekim 26 itibarıyla önemli bir olumsuz yansıması gözlenmezken, mili gelir büyüme rakamları başta tarım, ulaştırma-haberleşme ve inşaat olmak üzere sanayi dışında hemen hemen tüm sektörlerde yavaşlamaya işaret etmektedir. Eylül 26 itibarıyla, reel kesim güven endeksinde bir gerileme dikkati çekerken, borç ödeme davranışını temsil ettiği düşünülebilecek olan protestolu senet ve karşılıksız çek sayılarında ekonomik faaliyetlerin mevcut canlılığını aşan bir artış gözlenmemektedir. Türk finansal sektörüne genel olarak bakıldığında, sektörün 26 yılının Mayıs ve Haziran aylarında yaşanan dalgalanmanın olumsuz etkilerine rağmen büyümesini sürdürdüğü görülmektedir. Eylül 26 itibarıyla, Türk finans sektörü toplam aktif büyüklüğü bir önceki yılsonuna göre %14,2 oranında büyüyerek 537 milyar YTL seviyesine ulaşmıştır. Finans sektörü aktif büyüklüğünün GSYĐH ye oranı %97,8 düzeyinde iken bankacılık sektörü aktiflerinin GSYĐH ye oranı %88,2 seviyesindedir. BDDK nın gözetim ve denetim kapsamında yer alan diğer kuruluşlar olan finansal kiralama şirketleri, faktoring şirketleri ve tüketici finansmanı şirketleri aktiflerinin oranı ise %3,4 dür. Büyüme hızının yüksekliği, şube başına nüfus ve toplam aktif tutarı gibi göstergelerin gelişmiş ülke ortalamalarının gerisinde olması, yabancı sermaye ilgisinin yoğunluğu gibi faktörler Türk bankacılık sektörünün halen doygunluk seviyesine ulaşmadığına ve gelecek için yüksek büyüme potansiyeli taşıdığına dair işaretler olarak değerlendirilmektedir. Türk finansal sektörünün en büyük bileşeni durumundaki Türk bankacılık sektöründe Eylül 26 itibarıyla 4 ü katılım bankası olmak üzere toplam 51 banka faaliyet göstermekte iken BDDK iv

8 özel sermayeli iki bankanın birleşmesi ile banka sayısı 5 ye gerilemiştir. Bankacılık sektöründe aktif büyüklüğündeki gelişmeye bağlı olarak, personel ve şube sayısında da artış sürmektedir. Eylül 26 itibarıyla toplam şube sayısı 6.74 olurken, sektörün istihdamı kişiye ulaşmıştır. Sektördeki büyüme trendinin yanı sıra son yıllarda yoğunlaşmadaki artışın yerini 26 yılında sınırlı da olsa azalışa bıraktığı gözlenmektedir. Sektörde aktif büyüklüğüne göre en büyük 5 bankanın payı 26 Eylül döneminde %6,3 olarak, ilk 1 bankanın payı ise %84,1 olarak gerçekleşmiştir. Makroekonomik göstergelerde ve bankacılık sektöründeki olumlu seyir sonucu finansal derinleşme artmaktadır. 26 yılı Eylül ayı itibarıyla toplam aktiflerin GSYĐH ye oranı %84 e, toplam kredilerin GSYĐH ye oranı %36,4 e yükselmiştir. Finansal sağlamlığın izlenmesi amacıyla oluşturulan göstergelerdeki genel eğilimin olumlu olduğu düşünülmektedir. Bankaların sektördeki rekabetin artması sonucu verimlilik kavramına daha fazla önem vermeye başladıkları, maliyetleri azaltıcı politikaların yaygınlaştığı görülmektedir. Bankacılık sektörü aracılık fonksiyonunu daha etkili yerine getirmekte olup, 22 yılında %36 olan krediler/mevduat oranı 26 yılı Eylül ayında %7 e yükselmiştir. BDDK Performans Endeksi ilkbahar aylarında finansal piyasalarda yaşanan dalgalanmanın etkisiyle düşmüş, daha sonraki aylarda ise artış göstermiştir. Endeks Eylül ayı itibarıyla baz değerinin üzerinde seyretmektedir. Türk bankacılık sektöründe gözlenen canlılık ve sektöre yönelik ilgi genel olarak olumlu karşılanmakta, bununla birlikte mevcut olumlu görünümün iyi izlenmesinin ve daha ileri noktalara götürülmesinin gerektiği düşünülmektedir. Türk bankacılık sektörünün (katılım bankaları hariç) aktif büyüklüğü yılın üçüncü çeyreğinde 461 milyar YTL (yaklaşık 39 milyar ABD doları) olarak gerçekleşmiştir. Son yıllarda sektörün aktif yapısında en belirgin gelişme olan kredilerin payındaki artış eğilimi, yılın üçüncü çeyreğinde de devam etmiştir. Ancak bu eğilim, Mayıs-Haziran döneminde yaşanan dalgalanmadan olumsuz etkilenmiş ve yurt içi talepteki göreli yavaşlamayla birlikte hafiflemiştir. Kredi portföyünde son yıllarda görülen büyümede olumlu makroekonomik ortamın yanı sıra kredi işlemleri üzerindeki vergi ve benzeri yüklerde özellikle 24 yılında gerçekleştirilen indirimlerin de payı olduğu düşünülmekte, bu yönde atılabilecek yeni adımların sektör için önümüzdeki dönemlerde önemli açılımlar sağlaması beklenmektedir. Kredilerin payındaki artışın yanı sıra sektörün aktif yapısındaki bir diğer önemli gelişme de kredi portföyünün bireysel kredilerdeki artışa bağlı olarak gösterdiği çeşitlenmedir. Bireysel kredilerdeki artış bir yandan kayıtdışılığı azaltıcı bir etki yapmakta iken bir yandan da finansal hizmetlerin tabana yayılmasını ve finansal sisteme erişimi olan müşteri sayısını büyüterek sektörün gelişme potansiyelinin artmasını sağlamaktadır. Bireysel krediler 25 sonuna göre %31 oranında reel büyüme sergilemiş olmakla birlikte artış hızının 26 yılında bir miktar yavaşladığı görülmektedir. Bireysel krediler içinde son üç çeyrekte en hızlı büyüyen kalem %6 oranında reel büyüme ile konut kredileri olmuştur. Bireysel kredi piyasasında yoğunlaşma kredi türüne göre değişkenlik göstermekte olup yoğunlaşmanın en fazla olduğu grup kredi kartları, en az olduğu gruplar da konut ve taşıt kredileridir. Bireysel kredi faizlerine bakıldığında ise efektif bireysel kredi faiz yükünün üçüncü çeyrekte bir miktar azaldığı görülmektedir. Konut kredileri ortalama faiz oranı Temmuz ayındaki zirve değerinden hafifçe gerileyerek Eylül itibarıyla aylık %1,9 olurken, kredi kartı faiz oranları son aylarda yatay bir seyir izlemektedir. BDDK v

9 26 yılının ilk üç çeyreğinde, sektörün (katılım bankaları hariç) toplam dönem net kârı 8,4 milyar YTL olarak gerçekleşmiştir. Bu tutar, bir önceki yılın aynı dönemiyle kıyaslandığında önemli bir artışı yansıtmakla birlikte, bu yüksek artışta geçen yıl krediler için ayrılan yüksek miktarda karşılığın 25 yılı kârlılığında yarattığı düşüşe bağlı baz etkisinin de payı bulunmaktadır. Öte yandan, sektör kârlılığında 26 yılında görülen artışta vergi provizyonundaki azalışın, net faiz gelirlerinde ve faiz dışı gelirlerde sağlanan artışın ve faiz dışı giderlerdeki azalmanın etkisi olmuştur. Ayrıca, Mayıs ve Haziran aylarında yaşanan kur dalgalanmasının etkisiyle sektör yılın ilk dokuz aylık döneminde kambiyo zararına maruz kalmıştır. Banka üst düzey yöneticilerinin bankacılık sektörüne ve makro ekonomik gelişmelere ilişkin beklentilerini izlemek amacıyla gerçekleştirilen Bankacılık Sektörü Yönetici Kesimi Beklenti Anketi nin Eylül 26 dönemi sonuçları, Mayıs-Haziran 26 döneminde finansal piyasalarda gözlenen dalgalanmalara bağlı olarak önceki dönemlere göre nispeten olumsuz olan beklentilerin yerine ihtiyatlı bir iyimserliğin hâkim olduğunu göstermektedir. Banka dışı mali kurumların ilk dokuz aylık dönemdeki finansal yapılarına bakıldığında ise, Mayıs-Haziran aylarında yaşanan finansal dalgalanmanın kârlar üzerinde yarattığı baskının azaldığı gözlenmektedir. Bunun yanı sıra, finansal kiralama şirketlerinin büyüme hızında görülen yavaşlama, faktoring şirketlerinin borç ve alacaklarının ağırlıklı ortalama vadesindeki kısalma, büyük ölçekli faktoring şirketlerinin bir kısım aktiflerini elden çıkarmaları ve tüketici finansman şirketlerinin verdikleri kredilerde hanehalkının payının azalması banka dışı finansal kuruluşlara ilişkin belli başlı gelişmeler olarak dikkat çekmektedir. Türk bankacılık sektöründe son yıllarda belirginleşen uluslararası entegrasyon eğilimi gerek yurtdışından sağlanan finansman kaynaklarındaki artış gerekse doğrudan yabancı sermaye girişi anlamında 26 yılının ikinci yarısında da devam etmektedir. Uluslararası yatırımcıların ilgisi finansal piyasalara güvenin tezahürüdür. Bankacılık sektörü genel olarak değerlendirildiğinde temel göstergelerin makul aralıklarda seyrettiği, sektörün karşı karşıya olduğu risklerin yönetilebilir düzeylerde bulunduğu görülmekte, bununla beraber sektörün risklilik durumunu etkileyebilecek her türlü gelişme başta BDDK olmak üzere ilgili idarelerce izlenmeye devam edilmektedir. Başlıca risk alanları ayrıntılı şekilde ele alındığında ise, kredi riski açısından yılın üçüncü çeyreğinde kredilerin miktarının ve aktif içerisindeki payının artmaya devam ettiği, kurlarda istikrarın yeniden sağlandığı algılamasının bir göstergesi olarak krediler içindeki TP kredilerin payının arttığı, uzun vadeli kredilerin payının azaldığı görülmektedir. Ayrıca kredi portföyünde müşteri ve kredi sayısı açısından mevcut yoğunlaşma devam etmektedir. Kredi türlerinin oransal paylarındaki değişim incelendiğinde önemli bir artışın meydana gelmediği görülmekte olup sektörler genelinde takibe dönüşüm oranlarında yılın ilk iki çeyreğinde görülen keskin azalış eğilimi üçüncü çeyrekte yerini yatay bir seyre bırakmıştır. Yılın üçüncü çeyreğinde piyasa faiz oranı riskine tabi pozisyonlardan ticari portföy ve türev finansal araçların tutarları önemli bir değişiklik göstermemiştir. Daha önceki dönemlerde olduğu gibi uzun pozisyonlar kısa pozisyonlardan önemli ölçüde yüksek seviyelerde gerçekleşmiştir. Bu durum, faiz oranı riskine tabi pozisyonlar açısından bankacılık BDDK vi

10 sisteminin olası faiz artışlarından olumsuz etkilenmesine neden olabilecektir. Sektör genelinde net pozisyonların kısa vadelerde toplanması devam eden bir durumdur. DĐBS için ikincil piyasada gerçekleşen ortalama bileşik faizlerin Mayıs-Haziran 26 dönemindeki dalgalanmanın ardından Haziran-Eylül 26 döneminde yatay bir seyir izlediği görülmektedir. Ayrıca Haziran-Eylül döneminde faiz oranındaki oynaklık, Mayıs-Haziran dönemine kıyasla önemli ölçüde azalmıştır. Kamu menkul kıymetlerinin toplam menkul kıymetler içerisindeki payı azalmış olup, portföy içerisinde sabit faizli menkul kıymetlerin payı artarken, değişken faizli menkul kıymetlerin payında azalma görülmektedir. Hisse senetleri ve yatırım fonlarının ticari portföy içerisindeki payı, Haziran-Eylül 26 döneminde azalmaya devam etmiştir. Toplam hisse senedi portföyü içerisinde ĐMKB de işlem gören hisse senetlerinin payı azalmış, buna karşılık yabancı ülke borsalarına kote senetlerin payları ve temel bir endekse dahil hisse senetlerinin payları artmıştır. ĐMKB 1 endeksinin Mayıs-Haziran 26 dönemindeki önemli düşüşün ardından, Haziran-Eylül döneminde yatay bir seyir izlediği görülmektedir. Mayıs dalgalanmasıyla yükselen bilânço içi açık pozisyon (BĐP) analiz dönemi sonunda düşük seviyede gerçekleşmiştir. Sektör genelinde Mayıs ayının ilk haftasında pozitife dönen yabancı para net genel pozisyonu (YPNPG), inceleme dönemi sonuna kadar pozitif değerini korumuştur. Kurların fiyat değişimi incelendiğinde, Mayıs ayında yaşanan dalgalanma sonrası kurlardaki volatilitenin önceki döneme kıyasla azalmış olduğu görülmektedir. 26 yılının üçüncü çeyreğinde 1 aylık YTL cinsi faiz açığı artmaya devam etmiştir. Ayrıca varlıklar içinde sabit faizli pozisyonların payı azalmıştır. Mali piyasalarda Mayıs ayında başlayan dalgalanma sonucunda artan faiz oranları yüksek seviyede seyrine devam etmektedir. Haziran ayı sonu ile karşılaştırıldığında Eylül dönemi itibarıyla faiz marjının yaklaşık bir puan arttığı görülmektedir. Bankaların likidite yapısı ilgili vade dilimlerindeki likit varlıklar ve yükümlülüklerin dağılımı açısından irdelendiğinde, bankacılık sisteminin tamamı için likit varlık ve yükümlülük kompozisyonunda önceki döneme göre önemli bir değişiklik meydana gelmediği görülmektedir. Mevduatın vadesinin kredilere göre kısa olması mevduatlarla krediler arasında vade uyumsuzluğuna neden olmaktadır. Bu durum, likidite riski açısından olumsuz bir gelişme olarak değerlendirilebilmektedir. Bankacılık sisteminin kümülatif YP açıklarının mutlak değer bazında büyük ölçüde sabit kaldığı ve sektörün toplam YP açığının özellikle büyük ve orta ölçekli mevduat bankalarının açıklarından kaynaklandığı görülmektedir. Bankaların maruz bulundukları riskler ve bu risklerin azaltılması yönündeki faaliyetleri birlikte değerlendirildiğinde, analiz dönemi içerisinde bankacılık sisteminin maruz bulunduğu önemli risklerin başında faiz oranı riski, likidite riski ve kredi riski gelmektedir. Faiz oranlarındaki değişmelerin kârlılık ve sermaye yeterliliği üzerindeki etkileri açısından faiz oranı riski, fonlama vadesinin plasman vadesinden oldukça kısa olması nedeniyle ise likidite riski önemini korumaktadır. Bunların yanı sıra, banka müşterilerinin ödeme kabiliyetlerinde ortaya çıkabilecek azalmalar ve bunun müşterilerin yükümlülüklerini yerine getirememesiyle sonuçlanabilecek olması nedeniyle kredi riski üzerinde durulması gereken risklerdendir. Önceki dönemlerde önem sırasının başlarında yer alan kur riski ise bu dönem BDDK vii

11 için bankaların yabancı para net genel pozisyonlarının düşük düzeylerde seyretmesi nedeniyle yukarıda yer alan riskler kadar büyük önemi haiz bulunmamaktadır. Türk bankacılık sektörü krizlerden çıkardığı derslerle ve yukarıda özetlenen gelişme trendi ve yönetilebilir risk düzeyi ile son yıllarda önemli kazanımlar elde etmiştir. Bu kazanımlar arasında başta sektördeki üst düzey yöneticiler olmak üzere tüm tarafların finansal istikrarın herkesçe korunması gereken bir çeşit kamu malı olduğu anlayışını ve ortak bir bilinci geliştirmiş olmaları övgüye değer bir noktadır. Bankacılık sektörünün, yukarıda özetlenen olumlu görünümü ile birlikte genel ekonomideki işlevi de göz önünde bulundurularak, ilgili tüm tarafların ölçülü ve yapıcı tutumları ile desteklenmesinin büyük önem taşıdığının vurgulanmasında yarar vardır. 26 yılının üçüncü çeyreği bankacılık sektörünün dinamik yapısına uygun olarak hazırlanan ve 5411 sayılı Bankacılık Kanununda belirtilen çok sayıda alt düzenlemenin yayım aşamasına getirildiği bir dönem olmuş, Bankacılık Kanununda öngörüldüğü üzere Kasım ayı içerisinde 3 u aşkın düzenleme yayımlanmıştır. BDDK, açık ve kapsamlı piyasa standartları oluşturarak, kamuyu aydınlatmaya yönelik düzenlemeler yaparak finansal piyasalarda güveni pekiştirmektedir.bu çerçevede; AB müktesebatına uyum sağlanabilmesi amacıyla bankaların özkaynaklarına ve sermaye yeterliliklerine ilişkin düzenlemeler yenilenmiştir. Đç denetim, iç kontrol ve risk yönetimine ilişkin hususlarda uluslararası iç denetim standartları, Basel kriterleri ve ilgili AB mevzuatı dikkate alınarak Bankaların Đç Denetim ve Risk Yönetimi Sistemleri Hakkında Yönetmelik gözden geçirilmiş ve kurumsal yönetim ilkeleri belirlenmiştir. Bankaların yeterli likidite düzeyini sağlamaları ve sürdürmelerine; finansal holding şirketlerinin kapsamına, kurumsal yapılarına, tabi olacakları sınırlamalara ve denetimlerine; derecelendirme kuruluşlarının kuruluş ve faaliyetlerine ilişkin usul ve esaslar belirlenmiştir. 1 Ocak 26 tarihinden itibaren denetim ve gözetimi BDDK nın sorumluluğuna geçen finansal kiralama, faktöring ve finansman şirketlerinin kuruluş ve faaliyet esasları, yeknesaklığı sağlamak amacıyla tek bir Yönetmelikte bir araya getirilmiş ve bankalardakine paralel düzenlemeler öngörülmüştür. Ayrıca, muhasebe ve finansal raporlamaya ilişkin birçok hususta, Türkiye Muhasebe Standartları Kurulunca çıkartılan Finansal Raporlama Standartları ve Muhasebe Standartlarının uygulanması benimsenmiştir. Böylece, Bankacılık Kanununda öngörülen tüm düzenlemeler büyük ölçüde tamamlanmış ve yürürlüğe girmiş bulunmaktadır. BDDK viii

12 ĐÇĐNDEKĐLER 1. EKONOMĐK GELĐŞMELER Uluslararası Görünüm Makroekonomik Gelişmeler Global Finansal Piyasalarda Dalgalanma Kısa ve Uzun Vadede Risk Profili Ulusal Görünüm Büyüme, Üretim ve Đstihdam Ödemeler Dengesi Kamu Maliyesi Enflasyon Para ve Sermaye Piyasaları Fon Talep Eden Kesimler Hanehalkı Şirketler Kesimi FĐNANSAL SEKTÖR DEĞERLENDĐRMESĐ Finansal Sektörün Genel Görünümü Finansal Sektörün Aktif Büyüklüğü Finansal Sektörün Yapısal Görünümü Finansal Sektörün Performans Göstergeleri Yurt Đçi ve Yurt Dışı Yerleşiklerin Yatırım Tercihleri Bankacılık Sektörü Piyasa Yapısı Görünümü Performans Göstergeleri Bilânço Analizi Bilânço Dışı Đşlemler Analizi Gelir Tablosu Analizi Katılım Bankacılığı Sektörü Bilanço Analizi Bilânço Dışı Đşlemler Analizi Gelir Tablosu Analizi YPNGP ve Sermaye Yeterliliği Banka Dışı Finansal Kuruluşlar Finansal Kiralama Sektörü Faaliyetleri Faktoring Sektörü Faaliyetleri Tüketici Finansman Sektörü Faaliyetleri...86 BDDK ix

13 3. BANKACILIK SEKTÖRÜ RĐSK DEĞERLENDĐRMESĐ Kredi Riski Riske Maruz Pozisyon Tutarı Risk Faktörlerine Duyarlılık Risk Faktörlerinin Gelişimi Risklilik Düzeyi Piyasa Riski Piyasa Faiz Oranı Riski Hisse Senedi Fiyat Riski Kur Riski Yapısal Faiz Oranı Riski Riske Maruz Pozisyon Tutarı Risk Faktörlerine Duyarlılık Risk Faktörlerinin Gelişimi Risklilik Düzeyi Likidite Riski Riske Maruz Pozisyon Tutarı Risk Faktörlerine Duyarlılık Risk Faktörlerinin Gelişimi Risklilik Düzeyi Sermaye Yeterliliği Piyasa Riski Kredi Riski STRATEJĐ VE POLĐTĐKA KONULARINA DAĐR GELĐŞMELER Bankaların Kuruluş ve Faaliyetlerine Đlişkin Düzenlemeler Kurumsal Yönetime Đlişkin Düzenlemeler Koruyucu Hükümlere Đlişkin Düzenlemeler Finansal Raporlamaya Đlişkin Düzenlemeler Banka Dışı Finansal Kuruluşlara Đlişkin Düzenlemeler Mevduata Đlişkin Düzenlemeler Diğer Hususlara Đlişkin Düzenlemeler Đdari Düzenlemeler EKLER BDDK x

14 KUTULAR Kutu 1: Mayıs-Haziran Dönemi Finansal Dalgalanmasının Mukayeseli Gösterimi... 5 Kutu 2: Türk Bankacılık Sektöründe Sermaye Yapısının Analizi Kutu 3: Aracılık Maliyetlerindeki Gelişmeler Kutu 4: Ekonomik Faaliyet ve Kredi Hacmi Kutu 5: Bankacılık Sektörü Yönetici Kesimi Beklenti Anketi Kutu 6: Kur Riski Analizi TABLOLAR Tablo 1.1-1: Dünya Ekonomisi Temel Ekonomik Göstergeleri... 1 Tablo 1.3-1: Hanehalkı Kredilerinin Hanehalkı Kullanılabilir Gelirine Oranı Tablo 2.1-1: Finans Sektörünün Aktif Büyüklüğü Tablo 2.1-2: Finans Sektörünün Kuruluş-Şube-Personel Yapısı Tablo 2.1-3: Finans Sektörü Piyasa Yapısı Tablo 2.1-4: Finansal Sektördeki Kuruluşların Dönem Kârı Tablo 2.1-5: Yurt Đçi Yerleşiklerin Yatırım Tercihleri Tablo 2.1-6: Yurt Dışı Yerleşiklerin Yatırım Tercihleri Tablo 2.2-1: Bankacılığın Yapısal Göstergeleri Tablo 2.2-2: Banka Grupları Đtibarıyla Yapısal Göstergeler Tablo 2.2-3: Banka Ölçek Grupları Đtibarıyla Yapısal Göstergeler Tablo 2.2-4: Toplam Aktife Göre Yoğunlaşma Göstergeleri... 3 Tablo 2.2-5: MDP de Yoğunlaşma Göstergeleri Tablo 2.2-6: Kredilere Đlişkin Yoğunlaşma Göstergeleri Tablo 2.2-7: Bireysel Kredilere Đlişkin Yoğunlaşma Göstergeleri Tablo 2.2-8: Mevduata Đlişkin Yoğunlaşma Göstergeleri Tablo 2.2-9: Dönem Net Kârına Đlişkin Yoğunlaşma Göstergeleri Tablo 2.2-1: Personel Sayısında Yoğunlaşma Göstergeleri Tablo : ATM Sayısında Yoğunlaşma Göstergeleri Tablo : Şube Sayısında Yoğunlaşma Göstergeleri Tablo : Bankacılık Sektöründe Diğer Yoğunlaşma Göstergeleri Tablo : Finansal Sağlamlık Göstergeleri Tablo : Verimlilik Göstergeleri Tablo : Bankacılık Sektörü Performans Endeksi... 4 Tablo : Derecelendirme Notu Olan Bankalar... 4 Tablo : Rakamsal Notlarına Göre Banka Sayıları Tablo : Ortalama Rakamsal Notlar Tablo 2.2-2: Bankacılık Sektörü Fon Akımları Tablo : Gruplar Đtibarıyla Aktif Yapısı Tablo : Gruplar Đtibarıyla Menkul Değerler Portföy Yapısı Tablo : Menkul Değerler Portföyünün Türlere Göre Dağılımı Tablo : Menkul Değerler Portföyünün Faiz Yapısı Tablo : Konut Kredilerinin Gelişimi Tablo : Gruplar Đtibarıyla Kaynak Yapısı Tablo : Mevduatın TP-YP Ayrımı Tablo : Dış Piyasalardan Sağlanan Kaynakların Miktarı ve Vadesi Tablo : Özkaynaklar Tablo 2.2-3: Bilânço Dışı Đşlemler BDDK xi

15 Tablo : Seçilmiş Gelir Tablosu Kalemlerinin Analizi Tablo : Seçilmiş Kârlılık Rasyoları Tablo : Gruplara Göre Seçilmiş Gelir Tablosu Kalemlerinin Analizi Tablo : Net Dönem Kârı/Zararı Tablo : SYR Kalemlerinin Eylül 25 e Göre Yüzde Değişimi Tablo 2.3-1: Katılım Bankalarına Đlişkin Yapısal Göstergeler Tablo 2.3-2: Katılım Bankalarında Finansal Derinleşme Göstergeleri Tablo 2.3-3: Katılım Bankalarında Finansal Sağlamlık Göstergeleri Tablo 2.3-4: Katılım Bankalarında Verimlilik Göstergeleri Tablo 2.3-5: Katılım Bankaları Fon Akımları Tablo 2.3-6: Özkaynaklar Tablo 2.3-7: Bilânço Dışı Đşlemlerin Ayrıntısı Tablo 2.3-8: Seçilmiş Gelir Tablosu Kalemleri Tablo 2.3-9: Katılım Bankalarının Özkaynak Bileşenleri Tablo 2.3-1: Ana Sermaye ve Özkaynak Bazında Farklılaştırılmış SYR Tablo 2.4-1: Finansal Kiralama Sektörüne Dair Yapısal Başlıca Büyüklükler Tablo 2.4-2: Finansal Kiralama Sektörü Performansa Dair Başlıca Büyüklükler Tablo Finansal Kiralama Sektörü Gelişme Eğilimine Dair Başlıca Büyüklükler Tablo 2.4-4: Finansal Kiralama Şirketleri Bilançosu TP-YP Kompozisyonu... 8 Tablo 2.4-5: Faktoring Sektörüne Dair Yapısal Başlıca Büyüklükler Tablo 2.4-6: Faktoring Sektörü Performansa Dair Başlıca Büyüklükler Tablo 2.4-7: Faktoring Sektörü Gelişme Eğilimine Dair Başlıca Büyüklükler Tablo 2.4-8: Faktoring Şirketlerinin Bilançosunun TP-YP Kompozisyonu Tablo 2.4-9: Tüketici Finansman Sektörüne Dair Yapısal Başlıca Büyüklükler Tablo 2.4-1: Tüketici Finansman Sektörü Performansa Dair Başlıca Büyüklükler Tablo : Tüketici Finansman Sektörü Gelişmine Dair Başlıca Büyüklükler Tablo : Finansman Şirketleri Bilançosunun TP-YP Kompozisyonu Tablo 3.1-1: Gayrinakdi Kredi Bileşenleri Tablo 3.1-2: Tahsili Gecikmiş Alacakların Gelişimi Tablo 3.1-3: Kredilerde Vade ve Para Cinsi Dağılımı Tablo 3.1-4: Kredi Kartları ve Tüketici Kredilerinin Vade Dağılımı Tablo 3.1-5: Kredilerin Büyüklük ve Müşteri Sayısı Açısından Dağılımı Tablo 3.1-6: Kredi Türlerinin Oransal Payları Tablo 3.1-7: Kurumsal ve Ticari Kredilerin Sektörel Dağılımı Tablo 3.1-8: TGA Đçerisinde En Yüksek Paya Sahip Alt Sektörler Tablo 3.1-9: TGA lar Teminat ve Garanti Bilgileri Tablo 3.1-1: Kredi Riski Senaryo Analizler Sonuçları... 1 Tablo 3.2-1: Faiz Oranı Genel Piyasa Riskine Tabi Pozisyonlar Tablo 3.2-2: Yeniden Fiyatlama Tarihine Kalan Süre Đtibarıyla Net Pozisyonlar Tablo 3.2-3: Ticari Portfoyün Menkul Kıymet Türleri Đtibarıyla Dağılımı Tablo 3.2-4: Spesifik Riske Tabi Kalemlerin Oransal Dağılımı Tablo 3.2-5: Đkinci El DĐBS Fiyatlarındaki Olası Değişimlerin Etkileri Tablo 3.2-6: Eurobond Fiyatlarındaki Olası Değişimlerin Etkileri Tablo 3.2-7: Hisse Senetlerinin Ülke Piyasaları Đtibarıyla Dağılımı Tablo 3.2-8: Endekslere Göre Hisse Senetlerinin Dağılımı Tablo 3.2-9: Hisse Senedi ve Yatırım Fonu Fiyatlarındaki Olası Değişimlerin Etkisi Tablo 3.2-1: Yabancı Para Pozisyonların Para Cinsleri Bazında Dağılımı Tablo : Kurlardaki Olası Değişimlerin Etkileri Tablo 3.3-1: Varlık ve Yükümlülüklerin Faiz Yapısı BDDK xii

16 Tablo 3.3-2: Yeniden Fiyatlama Tarihine Göre Varlık-Yükümlülük Arasındaki Fark Tablo 3.3-3: Yapısal Faiz Oranı Riskine Đlişkin Senaryolar Tablo 3.3-4: Yapısal Faiz Oranı Riskine Đlişkin Senaryo Sonuçları Tablo 3.4-1: Çeşitli Vade Dilimlerinde Kümülâtif Likidite Seviyeleri Tablo 3.4-2: Likit Varlık ve Ödeme Yükümlülüklerinin Oransal Payları Tablo 3.4-3: Seçilmiş Kalemlerin Vade Dilimleri Đtibarıyla Dağılımı Tablo 3.4-4: Gruplar Đtibarıyla YP Likidite Dengesi Tablo 3.4-5: Çeşitli Senaryolar Đçin Oransal Likidite Açıkları Tablo 3.4-6: Çeşitli Senaryolar Đçin Oransal Likidite Açıkları Tablo 3.5-1: Özkaynak, Risk Ağırlıklı Varlıklar ve Sermaye Yeterlilik Rasyosu Tablo 3.5-2: Özkaynak Bileşenleri Tablo 3.5-3: Ana Sermaye ve Özkaynak Bazında Farklılaştırılmış SYR Tablo 3.5-4: Banka Grupları Bazında Solo ve Konsolide SYR Tablo 3.5-5: Yasal Sermaye Yükümlülüğünün Dağılımı Tablo 3.5-6: Piyasa Riski Sermaye Yükümlülüğü Bileşenleri Tablo 3.5-7: Kredi Riskine Tabi Kalemlerin Dağılımı Tablo 3.5-8: Kredi Riskine Tabi Kalemlerin Risk Ağırlıklı Aktifler Đçerisindeki Payları Tablo 4-1: 5411 Sayılı Bankacılık Kanunu, Banka Kartları ve Kredi Kartları Kanunu ve Đlgili Diğer Kanunlara ilişkin Alt Düzenlemeler EK TABLOLAR Ek Tablo 1.2-1: Bazı Sektörlerde Kapasite Kullanım Oranları.173 Ek Tablo 2.2-1: Sektörlere Göre Kredi Kartı ve Banka Kartı Kullanabilen Şirket Sayısı EkTablo 2.2-2: Sektörlere Göre Kredi Kartı ve Banka Kartı Kullanımı EkTablo 2.2-3: Derecelendirme Notlarının Rakamsal Dönüşümü EkTablo 2.3-1: Katılım Bankaları Seçilmiş Göstergeleri Ek Tablo Finansal Kiralama Şirketlerinin Bilançosu 177 Ek Tablo Finansal Kiralama Şirketleri Fon Akım Tablosu Mart-Haziran Ek Tablo Finansal Kiralama Şirketlerinin Alacaklarının Dağılımı Eylül Ek Tablo Finansal Kiralama Şirketlerinin Gelir Tablosu 179 Ek Tablo Finansal Kiralama Konusu Malların Dağılımı.18 Ek Tablo Faktoring Şirketlerinin Bilançosu Eylül Ek Tablo Faktoring Şirketleri Fon Akım Tablosu Haziran-Eylül Ek Tablo Faktoring Şirketlerinin Alacaklarının Dağılımı Eylül Ek Tablo Faktoring Şirketlerinin Gelir Tablosu.183 Ek Tablo Finansman Şirketlerinin Bilançosu Eylül Ek Tablo Finansman Şirketleri Fon Akım Tablosu.184 Ek Tablo Finansman Şirketleri Kredilerinin Dağılım Eylül Ek Tablo Finansman Şirketleri Gelir Tablosu 186 EkTablo 3.1-1: Yabancı Para Pozisyonu..187 BDDK xiii

17 BDDK xiv

18 GRAFĐKLER Grafik 1.1-1: Gelişmiş Ülkelerde Faiz Oranları...2 Grafik 1.1-2: Yükselen Piyasa Ekonomilerine Đlişkin Finansal Göstergeler...2 Grafik 1.1-3: Eurobond Spreadleri...3 Grafik 1.1-4: Uluslararası Petrol Fiyatları...3 Grafik 1.1-5: Bölgeler Đtibarıyla Cari Đşlemler Dengesi...4 Grafik 1.2-1: Büyüme ve Đşsizlik Oranlarının Seyri...6 Grafik 1.2-2: TCMB Öncü Göstergeler Endeksi ve Büyüme Oranları...7 Grafik 1.2-3: Dış Ticaret ve Ödemeler Dengesi Gelişmeleri...8 Grafik 1.2-4: Genel Devlet Dengesi...9 Grafik 1.2-5: TÜFE ve ÜFE Oranları...1 Grafik 1.2-6: TÜFE Yılsonu Beklentileri...11 Grafik 1.2-7: Faiz Oranları...11 Grafik 1.2-8: Đkinci El DĐBS Piyasası Faiz Oranı Oynaklığı...12 Grafik 1.2-9: ABD Doları Getiri Oynaklığı...12 Grafik 1.2-1: ĐMKB Endeksleri...13 Grafik 1.3-1: Hanehalkı Borç Yükünün Gelişimi...14 Grafik 1.3-2: Hanehalkı Kredilerinin GSYĐH ye Oranı...15 Grafik 1.3-3: Hanehalkı Borç Yükünün Hanehalkı Kullanılabilir Gelirine Oranı...16 Grafik 1.3-4: Hanehalkı Finansal Varlıklarının Gelişimi...17 Grafik 1.3-5: Hanehalkı Finansal Kaldıraç Oranı...17 Grafik 1.3-6: Temel Sektörler Đtibarıyla Büyüme Oranları...18 Grafik 1.3-7: Sanayi Üretiminde Gelişmeler...19 Grafik 1.3-8: Kurulan ve Kapanan Şirket Sayısı...19 Grafik 1.3-9: Özel Sektör ve Reel Kesim Dış Borç Stokunun Toplamdaki Payı...2 Grafik 1.3-1: Finansal Sektörün Özel Kesim Dış Borç Stokundaki Payı...21 Grafik : Reel Kesim Güven Endeksi...21 Grafik : Protestolu Senetler ve Karşılıksız Çekler...22 Grafik 2.1-1: Yurt Đçi Yerleşiklerin Yatırım Tercihleri...26 Grafik 2.1-2: Yurt Dışı Yerleşiklerin Yatırım Tercihleri...26 Grafik 2.2-1: Aktifin Sahiplik Yapısına ve Ölçeğe Göre Dağılımı...3 Grafik 2.2-2: MDP nin Dağılımı...31 Grafik 2.2-3: Kredilerin Dağılımı...32 Grafik 2.2-4: Mevduatın Dağılımı...34 Grafik 2.2-5: Dönem Net Kârının Dağılımı...35 Grafik 2.2-6: Finansal Derinleşme...37 Grafik 2.2-7: Bankacılık Sektörü Performans Endeksi...4 Grafik 2.2-8: Aktif Kompozisyonu...44 Grafik 2.2-9: Menkul Değerler Portföy Yapısı...46 Grafik 2.2-1: Kredilerin Gruplar Đtibarıyla Toplam Aktif ve Mevduat Đçindeki Payı...47 Grafik : Kredilerin Türler Đtibarıyla Dağılımı...47 Grafik : Kredilerin Türler Đtibarıyla Gelişimi...48 Grafik : Tüketici Kredisi Faiz Yükünün Seyri...49 Grafik : Konut Kredileri ve Kredi Kartları Aylık Faiz Oranlarının Seyri...49 Grafik : Bireysel Kredi Hacminin Gelişimi...5 Grafik : Kredi Kartları Borç Bakiyesi ve Đşlem Hacminin Gelişimi...5 Grafik : Kredi Kartı Alacaklarının Milli Gelir ve Bankacılık Sistemi Đçindeki Payı...51 Grafik : Kredi Kartı Alacaklarının Dağılımı...51 Grafik : Kredi Kartı Limitleri ve Takipteki Kredi Kartı Alacakları...51 Grafik 2.2-2: Konut Kredilerinin Toplam Krediler ve Bireysel Krediler Đçindeki Payı...52 Grafik : Kaynak Yapısı...54 Grafik : Dış Piyasalardan Sağlanan Kaynakların Dağılımı...55 BDDK xv

19 Grafik : Bilânço Dışı Yükümlülükler...57 Grafik : Türev Đşlemlerin Gelişimi...58 Grafik : Gruplar Đtibarıyla Swap Đşlemler...58 Grafik : Türev Đşlemler Bazında Kârlılık...59 Grafik : Seçilmiş Gel. ve Gid. Kalemlerinin Top. Gel. ve Gid. Đçindeki Payları...6 Grafik : Ortalama ROE ve ROA nın gelişimi...63 Grafik 2.3-1: Katılım Bankalarında Aktifin TP-YP Ayrımı...68 Grafik 2.3-2: Aktif Kompozisyonu...69 Grafik 2.3-3: Krediler...69 Grafik 2.3-4: Pasiflerin Yapısı...7 Grafik 2.3-5: Fonların TP-YP Ayrımı...7 Grafik 2.3-6: Katılım Bankalarında Temel Büyüklüklerin Gelişimi...71 Grafik 2.3-7: Katılım Bankalarında Seçilmiş Oranlar...72 Grafik 2.3-8: Bilânço Dışı Đşlemler...72 Grafik 2.3-9: Katılım Bankalarında ROA ve ROE...74 Grafik 2.3-1: Katılım Bankalarında YPNGP/Özkaynaklar Oranı...74 Grafik : Özkaynak, Risk Ağırlıklı Varlıklar ve Sermaye Yeterlilik Rasyosu...75 Grafik 2.4-1: Finansal Kiralama Aktif Kompozisyonu...77 Grafik 2.4-2: Finansal Kiralama Pasif Kompozisyonu...79 Grafik 2.4-3: Finansal Kiralama Şirketlerinin Borç ve Özkaynak Payları...8 Grafik 2.4-4: Finansal Kiralama Şirketlerinin Gelir ve Giderleri...81 Grafik 2.4-5: Faktoring Şirketlerinin Bilançosunun Aktif Kompozisyonu...83 Grafik 2.4-6: Faktoring Şirketleri Bilançosu Pasif Kompozisyonu...84 Grafik 2.4-7: Faktoring Şirketleri Gelir-Giderleri, Toplam Gelirlerdeki Payına Göre...85 Grafik 2.4-8: Finansman Şirketlerinin Bilançosunun Aktif Kompozisyonu...87 Grafik 2.4-9: Finansman Şirketleri Bilânçosu Pasif Kompozisyonu...88 Grafik 2.4-1: Finansman Şirketlerinin Gelir ve Giderleri...89 Grafik 3.1-1: TP ve YP Kredi Hacminin Gelişimi...92 Grafik 3.1-2: Banka Grupları Bazında Nakdi ve Gayrinakdi Krediler...92 Grafik 3.1-3: Gayrinakdi Krediler...93 Grafik 3.1-4: Krediler ile Brüt TGA nın Toplam Aktifler Đçerisindeki Payı...94 Grafik 3.1-5: Brüt ve Net TGA Tutarlarının Gelişimi...95 Grafik 3.1-6: Sektörel Bazda Takibe Dönüşüm Oranları... 1 Grafik 3.2-1: Ticari Portföy ve Türev Finansal Đşlemlerin Gelişimi Grafik 3.2-2: Đkinci El DĐBS Piyasasında Ortalama Bileşik Faiz ve Oynaklığı Grafik 3.2-3: Hisse Senetleri ve Yatırım Fonlarının Ticari Portföy Đçerisindeki Payı Grafik 3.2-4: ĐMKB-1 Endeksinin ve Günlük Getirilerinin Gelişimi Grafik 3.2-5: ĐMKB-1 Endeksi Günlük Getiri Oynaklığı Grafik 3.2-6: Bilânço Đçi Pozisyon ve Yabancı Para Net Genel Pozisyonu Grafik 3.2-7: Yabancı Para Net Genel Pozisyonunun Özkaynaklara Oranı Grafik 3.2-8: USD ve EUR Kurları ile EUR/USD Çapraz Kurunun Gelişimi Grafik 3.2-9: USD Getiri Oynaklığının Gelişimi Grafik 3.3-1: Faiz Açıklarının Gelişimi Grafik 3.3-2: Faiz Oranlarının Gelişimi Grafik 3.3-3: Faiz Marjı ve Bileşenlerinin Gelişimi Grafik 3.4-1: Likidite Açıklarının Gelişimi Grafik 3.4-2: Para Cinsleri Bazında Kümülâtif Oransal Likidite Açıkları Grafik 3.4-3: Gruplar ve Vadeler Đtibarıyla Kümülâtif Oransal Likidite Açıkları Grafik 3.5-1: Özkaynak, Risk Ağırlıklı Varlıklar ve Sermaye Yeterlilik Rasyosu BDDK xvi

20 KISALTMALAR AB ABD Basel II BDDK BĐP BKM BÖMB BRS BVSP DĐBS DPT DTH ECB EMBI FRB GLB GSMH GSYĐH HH HM IMF IFS IPE ĐMKB ĐSO KYB KÖMB LĐBOR MDP MSCI MXX OECD OÖMB PE RAV SPK S&P SYR TCMB TGA TMSF TÜFE TÜĐK TP USD ÜFE VKET VOB YP YPNGP YTL Avrupa Birliği Amerika Birleşik Devletleri Yeni Basel Sermaye Uzlaşısı Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu Bilanço Đçi Açık Pozisyon Bankalararası Kart Merkezi Büyük Ölçekli Mevduat Bankaları Bankalar Raporlama Sistemi Ibovespa-Bovespa Endeksi Devlet Đç Borçlanma Senetleri Devlet Planlama Teşkilatı Döviz Tevdiat Hesabı Avrupa Merkez Bankası Gelişmekte Olan Ülkeler Tahvil Endeksi Federal Merkez Bankası Global Likidite Endeksi Gayri Safi Milli Hasıla Gayri Safi Yurt Đçi Hasıla Herfindahl Hirschman Hazine Müsteşarlığı Uluslararası Para Fonu Uluslararası Finansal Đstatistikler Uluslararası Petrol Borsası Đstanbul Menkul Kıymetler Borsası Đstanbul Sanayi Odası Kalkınma ve Yatırım Bankası Küçük Ölçekli Mevduat Bankaları Londra Bankalararası Faiz Oranı Menkul Değerler Portföyü Morgan Stanley Sermaye Endeksi MXSE IPC Ekonomik Đşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı Orta Ölçekli Mevduat Bankaları Performans Endeksi Risk Ağırlıklı Varlıklar Sermaye Piyasası Kurulu Standard and Poors Sermaye Yeterliliği Rasyosu Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Tahsili Gecikmiş Alacaklar Tasarruf Mevduatı ve Sigorta Fonu Tüketici Fiyatları Endeksi Türkiye Đstatistik Kurumu Türk Parası Amerikan Doları Üretici Fiyatları Endeksi Vadeye Kadar Elde Tutulacak Menkul Değerler Vadeli Đşlemler Borsası Yabancı Para Yabancı Para Net Genel Pozisyonu Yeni Türk Lirası BDDK xvii

21 BDDK xviii

22 1.1. Uluslararası Görünüm Makroekonomik Gelişmeler 1. EKONOMĐK GELĐŞMELER 26 yılının ilk yarısında dünya ekonomilerindeki büyüme, birçok ülkede beklenenin üzerinde güçlü bir performans göstermiştir. Dünyada dört yıldır devam eden büyüme eğiliminin 26 nın üçüncü çeyreğinde ve 27 yılında da süreceği öngörülmektedir. Ancak, global imalat sanayi ve hizmetler sektöründeki yavaşlama dolayısıyla büyüme hızında göreceli azalma beklenmektedir. ABD ekonomisinde de 26 yılının ikinci ve üçüncü çeyreğinde büyüme hızındaki göreli gevşeme konut sektörü yatırımlarındaki durgunluğa bağlıdır. Euro bölgesi büyümesini, Japonya genişleme sürecini, yükselen piyasalar hızlı büyümesini sürdürmüştür. Tablo 1.1-1: Dünya Ekonomisi Temel Ekonomik Göstergeleri (% Değişme) P 27P Dünya Hâsılası 5,3 4,9 5,1 4,9 Gelişmiş Ekonomiler 3,2 2,6 3,1 2,7 ABD 3,9 3,2 3,4 2,9 Euro Alanı 2,1 1,3 2,4 2 AB (AB-25) 2,4 1,8 2,8 2,4 Asya Ekonomileri 5,9 4,5 4,9 4,4 Diğer Yük. Piy. Ekonomileri 7,7 7,4 7,3 7,2 Dünya Ticaret Hacmi 1,6 7,4 8,9 7,6 Petrol ($/Varil) 3,7 41,3 53,6 58,5 Tüketici Fiyatları Gelişmiş Ekonomiler 2, 2,3 2,6 2,3 Diğer Yük. Piy. Ekonomileri 5,6 5,3 5,2 5 LIBOR (6 Aylık, USD) 1,8 3,8 5,4 5,5 LIBOR (6 Aylık, EUR) 2,1 2,2 3,1 3,7 LIBOR (6 Aylık, Yen),1,1,5 1,1 Kaynak: IMF-WEO Eylül rakamları IMF tarafından açıklanan yıl sonu tahminleridir. 26 yılı içerisinde dünya ekonomilerindeki güçlü talep ve süregelen büyüme eğilimi sonucunda enflasyonist baskılar hissedilmeye başlanmıştır. Özellikle ABD de artan girdi fiyatları ve işgücü piyasalarındaki gelişmeler nedeniyle ortaya çıkan enflasyon eğilimi, Amerikan Merkez Bankası (FED) in faiz artırımlarıyla frenlenmeye çalışılmıştır. Ancak, yaz ayları sonrasında petrol fiyatlarındaki düşüş ve ABD ekonomisindeki yavaşlama sinyalleri faiz artırım politikalarına ara verilmesine neden olmuştur. Yine de Amerikan ekonomisinde enflasyon riski halen mevcuttur. Dünyadaki fiyat artış baskıları Avrupa Merkez Bankası ve Đngiltere Merkez Bankasının da faiz yükseltme kararı almasında etkili olmuştur. Haziran ayında Japon Merkez Bankası da gecelik faiz oranını sıfırdan 25 baz puan yukarı çekmiştir. Ancak Japon ekonomisinde son dönem büyüme sinyallerine rağmen ülke verileri olası deflasyon süreci açısından izlenmelidir. BDDK 1

23 Grafik 1.1-1: Gelişmiş Ülkelerde Faiz Oranları 7 Kısa V adeli F aiz O ranları (baz puan) 7 Uzun V adeli F aiz O ranları (baz puan) /99 1/99 7/ 4/1 1/2 1/2 7/3 4/4 1/5 1/5 7/6 1/99 1/99 7/ 4/1 1/2 1/2 7/3 4/4 1/5 1/5 7/6 A BD Euro A lanı Japony a A BD Euro A lanı Japony a Kaynak: IMF-WEO Eylül Global Finansal Piyasalarda Dalgalanma Enflasyon eğilimindeki artış sonucu gelişmiş ülke Merkez Bankalarının izledikleri sıkı para politikaları (Grafik 1.1.1) 26 yılının ikinci çeyreğinde global finansal piyasalarda türbülansa yol açmıştır. Bu gelişme emtia, menkul değer ve para piyasalarında dalgalanma yaratarak gelişmekte olan ülkelerden sermaye çıkışı doğurmuştur. Nitekim bu ülkelerin hisse senedi piyasasında ve döviz kurlarında keskin düşüşler gözlenmiştir (Grafik 1.1.1). Yaşanan türbülans, en çok yükselen ekonomilerde ve özellikle yüksek cari açığı bulunan ülkelerde etkili olmuştur. Ancak, yükselen piyasa ekonomilerinin birçoğundaki yapı bu dalgalanmanın 199 larda yaşanan büyüklükte bir Asya ve Latin Amerika krizine dönüşmesinin önüne geçmiştir. Bu ülkelerin dışsal şoklardan korunmak için izlediği düşük yerel para birimi, ticaret fazlası, yüksek dolar rezervi gibi politikaların bu şokların etkilerini hafiflettiği görülmektedir. Temmuz 26 dan bu yana global piyasalardaki volatilite azalmaya başlamış ve yeniden istikrar tesis edilmiştir. Grafik 1.1-2: Yükselen Piyasa Ekonomilerine Đlişkin Finansal Göstergeler Ulusal Para Birimleri C insinden O cak 24=1 bazlı Borsa Endeksleri Nominal Döv iz Kurları O cak 24=1 bazlı /4 6/4 11/4 4/5 9/5 2/6 7/6 BV SP-Brezily a ĐMKB-Turkiy e IRIS-Rusy a 6 1/4 6/4 11/4 4/5 9/5 2/6 7/6 Brezily a A B Kore KS1-Kore Kaynak: Reuters MXX-Meksika Meksika Rusy a Türkiy e BDDK 2

24 Bu gelişmeler, birçok ülkede aşırı yükselmiş finansal aktif fiyatlarında düzeltmeyi beraberinde getirmiştir. Finansal piyasaların istikrara kavuşmasıyla dalgalanmaların reel sektör ve global büyüme üzerinde kalıcı olumsuz etkilere yol açmayacağı düşünülmektedir. Bununla birlikte, globalleşen dünyada finansal piyasaların ne denli hassas dengeler üzerinde bulunduğu ve gelişmelerin ülkeler arasında bulaşıcı olduğu bir kere daha görülmüştür. Grafik 1.1-3: Eurobond Spreadleri /4 3/4 5/4 7/4 9/4 11/4 1/5 3/5 5/5 7/5 9/5 11/5 1/6 3/6 5/6 7/6 9/6 11/ Kaynak: Reuters Bre. Kore Mek. Rus. Tur. Arj. (Sağ Ölçek) Kısa ve Uzun Vadede Risk Profili Dünya ekonomilerindeki hızlı büyüme ve yüksek talep, emtia piyasalarında fiyatların 26 yılının ilk üç çeyreğinde yüksek düzeylerde seyretmesine yol açmıştır. 25 yılından bu yana yükselen petrol fiyatlarının yanısıra bakır, çinko, nikel gibi madenler de arz piyasalarındaki sıkışıklık nedeniyle özellikle gelişmekte olan piyasalarda yüksek düzeylere ulaşmıştır. Yüksek seyreden petrol ve emtia (özellikle maden) fiyatları global büyüme ve istikrar üzerinde arz yanlı risk oluşturmaktadır. Talep tarafındaki kısa vadeli riskler ise, ABD ile birlikte diğer gelişmiş ülke piyasalarında da konut sektöründeki fiyat düşüşlerinin yaratabileceği daralma, Avrupa ve Japonya da yeterli ekonomik canlanma beklentisinin gerçekleşmesi ile ilgilidir. Grafik 1.1-4: Uluslararası Petrol Fiyatları ($/Varil) /4 3/4 4/4 6/4 8/4 1/4 12/4 2/5 4/5 6/5 8/5 1/5 12/5 2/6 4/6 6/6 8/6 1/6 Kaynak: Reuters BDDK 3

25 Global piyasalar üzerinde makroekonomik dengesizlikler kısa ve orta vadeli dönemde çeşitli risklerin kaynağını oluşturmaktadır. Serbest sermaye hareketleri sonucunda bazı ülkelerde cari işlemler açığı, diğerlerinde de cari işlemler fazlası olarak ortaya çıkan bu dengesizliklerin kaynağında tasarruf-yatırım davranışlarındaki farklılıklar bulunmaktadır (Grafik 1.1.5). Bugün ülkelerin dış dengelerindeki farklılaşmada birçok faktörün etkisi bulunmaktadır. Global piyasalardaki yüksek likidite, ABD ekonomisindeki hızlı büyüme ve genişlemeci politikalar tüm ülkeler üzerinde etkili olmaktadır. Buna karşın Asya ülkelerinde yatırım performansında yavaşlama, uluslararası rezervlerin yüksekliği dikkat çekmektedir. Yine artan petrol fiyatları sonucunda petrol ihraç eden ülkeler dünya dengelerini etkileyecek ölçüde yüksek dış fazla oluşturmuştur. Global dengelerin nasıl yeniden tesis edilebileceğine ilişkin iki temel senaryo bulunmaktadır. Bunlardan olumlu senaryoya göre, ABD ekonomisinde konut sektöründeki yavaşlama ve diğer etkilerle gerileyen talep ekonomiyi yavaşlama sürecine sokacak, bunun yanı sıra Asya ve petrol ihraç eden ülkelerdeki tüketim ve yatırım ile birlikte toplam harcamalardaki canlanma ABD de toplam talepteki azalmayı telafi edecektir. Ülkelerin talep yapılarındaki değişmelerle aynı zamanda doların değer kaybederek ABD nin rekabet gücünün artması, Asya ve petrol ihracatçısı ülkelerin para birimlerinin değer kazanması süreci de uluslararası cari hesap yapılarındaki aşırı fazla-açık düzeylerinde bir süreç içerisinde dengelenme yaratabilecektir. Olumsuz senaryo ise, ABD finansal piyasalarına artan oranda sermaye girişlerinin gerçekleşmediği durumu esas almaktadır. Bu durumda Amerikan piyasalarında doların aşırı değer kaybı, ülkede keskin büyüme düşüşü, faiz oranlarında dalgalanmalar gibi istenmeyen gelişmeler ortaya çıkabilecektir. ABD ekonomisinin günümüzde dünyada lokomotif ülke olduğu düşünüldüğünde bu durum dünya ekonomilerinde, özellikle de yükselen ekonomilerde olumsuz etkiler ortaya çıkarabilecektir. Grafik 1.1-5: Bölgeler Đtibarıyla Cari Đşlemler Dengesi Milyar $ ABD Euro Alanı Orta ve Doğu Avrupa Japonya Yeni Sanayileşmiş Asya Ekon. Orta Doğu BDT Gelişmekte Olan Asya Đngiltere Kaynak: IMF Piyasalarda görülebilecek muhtemel dengesizliklerin olumlu senaryoda öngörüldüğü gibi piyasa hareketleri yoluyla kendiliğinden giderilmesi mümkün olamayabileceğinden uluslararası topluluğun bir araya gelerek dünya ekonomisinde kısa dönemde istenilen yönde ekonomik gelişmelerin sağlanabilmesini tesis edecek çok taraflı politika tavsiyeleri ve BDDK 4

26 tedbirlerin belirlenmesinde yarar vardır. Ayrıca, ülkelerin ekonomi yönetimleri de global dengesizliklerin, olumsuz politika gelişimi risklerinin varlığı durumunda, kendi öngörülerini oluşturmalı, esnek politika tedbirlerini uygulamaya koymaya hazırlıklı bulunmalıdır. Kutu 1: Mayıs-Haziran Dönemi Finansal Dalgalanmasının Mukayeseli Gösterimi Gelişmekte olan ülkelerin finansal piyasalarında Mayıs-Haziran döneminde dalgalanma yaşanmıştır. Söz konusu dalgalanmanın boyutlarını ülkelerarasında karşılaştırılabilir kılabilmek için değişim katsayısı kullanmak mümkündür. Söz konusu katsayı her değişkenin analiz dönemindeki standart sapmasının aritmetik ortalamasına bölünmesiyle elde edilmektedir. Değişim katsayısının büyümesi, dalgalanmanın boyutunun artması şeklinde yorumlanmaktadır. Aşağıdaki tablolarda finansal dalgalanmanın boyutları Mayıs ve Haziran ayları ile takip eden dönemde ülkelerarası karşılaştırmalı olarak sunulmuştur. Tablolardan izlenebileceği gibi dalgalanmaların boyutu ülkemizde diğer yükselen piyasalara göre daha büyük olmuştur. Nitekim Mayıs ayında nominal kurlar (ulusal para birimi/abd $) en fazla Türkiye de dalgalanmıştır (değer kaybetmiştir). Değişim katsayıları söz konusu dönemde Borsa ve eurobond spreadlerindeki dalgalanmanın Türkiye de yüksek olduğunu ortaya koymaktadır. Türkiye deki dalgalanmanın boyutu Haziran ayındaki değişim katsayıları incelendiğinde daha net ortaya çıkmaktadır. Üç göstergede de Türkiye deki dalgalanmanın seçilmiş diğer ülkelere göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Mayıs-Haziran döneminde görülen finansal dalgalanmayı takip eden Temmuz-Eylül 26 döneminde ise kur, borsa endeksi ve Eurobond spreadlerinde görülen değişimlerin boyutu tabloda yer alan tüm ülkelerde azalmış, ancak Türkiye nominal kur ve Eurobond spreadi itibarıyla en fazla değişim yaşayan ekonomi olmaya devam etmiştir. Değişim Katsayıları Nominal Kur Borsa Endeksi Eurobond Spreadleri Arjantin Brezilya Meksika Rusya Türkiye 1-31 Mayıs,7 4,8 1,4,3 6,6 1-3 Haziran,1 1,5,6,4 3, 1 Tem.-3 Eyl.,4 1,,8,3 3, 1-31 Mayıs 6,6 5,4 5,3 9,1 7,6 1-3 Haziran 3,8 4,1 4,1 5,7 5,9 1 Tem.-3 Eyl. 2, 2,2 4,1 3,8 3, Mayıs 2,2 37,3 9,3 9,7 15,7 1-3 Haziran 2,7 8,3 5,6 7,9 21,9 (%) Nominal Kur Arjantin Brezilya Meksika Rusya Türkiye 1-31 Mayıs 1-3 Haziran 1 Tem. 3 Eyl. Kaynak: Reuters Borsa Endeksi (%) Arjantin Brezilya Meksika Rusya Türkiye 1-31 Mayıs 1-3 Haziran 1 Tem. 3 Eyl. (%) Eurobond Spreadi Arjantin Brezilya Meksika Rusya Türkiye 1-31 Mayıs 1-3 Haziran 1 Tem. 3 Eyl. BDDK 5