PREİMPLANTASYON GENETİK TANIDA KULLANILAN YÖNTEMLER ve ÖNEMİ Yrd. Doç. Dr. Hakan GÜRKAN Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Genetik Anabilim Dalı
PGT NEDİR? Gebelik öncesi genetik tanı (PGT) adı verilen bu işlem; yumurta ve sperm hücrelerinin laboratuar ortamında döllenmesi sonucunda gelişen embriyolardan 1 veya 2 adet hücre alınması ile gerçekleştirilmektedir.
PGT Alınan hücrelerde özel yöntemler kullanılmakta ve doğacak bebekteki sayısal ve yapısal kromozom bozuklukları ile tek gen hastalıklarının (talasemi, orak hücreli anemisi, kistik fibrozis gibi) tanısı yapılabilmektedir. Böylece sağlıklı embriyoların anne adayına transferi ile sağlıklı bebeklerin doğması sağlanmaktadır
PGT ENDİKASYONLARI Çiftlerde genetik veya kalıtsal bir hastalık taşıyıcılığı bulunması Çiftlerde genetik veya kalıtsal bir hastalık bulunması Daha önce genetik hastalığı olan çocuk veya çocuklara sahip çiftlerde Talasemi, lösemi ve bağışıklık sistemi hastalıklarında HLA (doku) tiplemesi için Genetik predispozisyon gösteren hastalıkların tanımlamasında
PGT ENDİKASYONLARI IVF (tüp bebek) denemeleri sırasında - İleri yaş grubundaki kadınlarda (37 yaş ve üzeri) - Tekrarlayan gebelik kayıpları bulunan çiftlerde - Başarısız tüp bebek denemeleri (2 veya daha fazla) - Şiddetli erkek kısırlığı - Nedeni açıklanamamış kısırlık
PGT'DA KULLANILAN YÖNTEMLER NELERDİR? Ailenin tüp bebek tedavisine alınmasından sonra yaklaşık 10-12 günlük tedavinin ardından yumurta hücreleri toplanarak her biri ayrı bir sperm hücresi ile döllenir. Döllenen ve iyi gelişen hücrelerden (embriyo) 3. veya 5. günde 1 tane hücre alınarak farklı teknikler kullanılarak genetik inceleme yapılır.
PGT'DA KULLANILAN YÖNTEMLER NELERDİR? Kromozomal Hastalıklar Floresence in situ hibridizasyon (FISH) Komparatif genomik hibridizasyon (CGH) DNA fragman analizi Array CGH
PGT'DA KULLANILAN YÖNTEMLER NELERDİR? Tek Gen Hastalıkları DNA dizi analizi (sequencing) DNA bağlantı (linkage) analizi Polimeraz zincir reaksiyonu (PCR) DNA fragman analizi
PGT İLE TANIMLANABİLEN HASTALIKLAR NELERDİR? Kromozomal Hastalıklar Sayısal ve yapısal olarak iki ana gruba ayrılmaktadır. Tek Gen Hastalıkları Tek gen hastalıklarının embriyo aşamasında tanımlanması kromozomal hastalıklara göre daha güç olup PGT işlemi için farklı teknikler ve daha gelişmiş cihazlar gereklidir. PGT işleminin uygulanabilmesi için en önemli koşul hastalığa neden olan ve mutasyon olarak adlandırılan DNA değişikliğinin önceden saptanmış olmasıdır.
PGT'DE KROMOZOMAL BOZUKLUKLAR İÇİN KULLANILAN PANELLER 5'li panel - 13, 18, 21, X ve Y taraması 5'li panel II - 13, 16, 18, 21 ve 22 taraması 7'li panel - 13, 16, 18, 21, 22, X ve Y taraması 9'lu panel - 13, 15, 16, 17, 18, 21, 22, X ve Y taraması 24'lü panel - 24 kromozom taraması
FISH YÖNTEMİ
ARRAY CGH
TEK GEN HASTALIKLARI
METOD İyi prognoza (yaş <35, daha önce hiçbir düşük öyküsü olmayan) ve normal karyotipe sahip tek embriyo transferi isteyen ilk kez tüp bebek uygulaması yapılacak olan hastalar prospektif olarak iki gruba randomize edildi: Grup A embriyolar morfoloji ve acgh (5. gün trofoektoderm biyopsi) temelinde seçilirken, Grup B embriyolar sadece morfolojik olarak değerlendirildi. Tüm hastalara 6. günde tek taze blastosist transfer edildi. Laboratuvar parametreleri ve klinik gebelik oranları iki grup arasında karşılaştırıldı.
BULGULAR Grup A da yer alan hastalar için (n = 55), 425 blastosist biyopsisi alınarak acgh ile analiz edildi (7.7 blastosist/hasta). Bu grupdaki blastosistlerin 191/425 (% 44.9) anöploidi (sayısal kromozom anomalisi) tespit edildi. B grubunda (n = 48) yer alan 389 blastosist mikroskobik (morfolojik) olarak (8.1 blastosist / hasta) incelendi.
BULGULAR Klinik gebelik oranı morfoloji + acgh grubunda sadece morfoloji grubu ile karşılaştırıldığında önemli ölçüde daha yüksek olarak saptandı (70.9 and 45.8%, respectively; p = 0.017). Gruplar için devam eden gebelik oranı A ve B sırasıyla % 69.1, % 41.7, (p = 0.009) idi.
Representative acgh Data Obtained From Human Blastocysts Via Trophectoderm Biopsy Performed On Post-fertilization Day5. Normal kromozomal yapı (46,XX)
Representative acgh Data Obtained From Human Blastocysts Via Trophectoderm Biopsy Performed On Post-fertilization Day5. Sayısal Kromozomal Anomali (45,XY,-12)
SONUÇ Preimplantasyon genetik tanı (PGT) uygulamalarında, güvenli ve etkin bir hizmet sunabilmek için multidisipliner bir ekip kurulması zorunludur. Bu ekip, klinik genetikçiler, sitogenetikçiler, moleküler biyologlar, embriyologlar, genetik ve infertilite danışmanları, androloglar ve kadın doğum uzmanlarını içermelidir.
TEŞEKKÜRLER