GEÇİŞ DÖNEMİ SÜT SIĞIRLARINDA KULLANILAN FARKLI ENERJİ KAYNAKLARI
KONU Geçiş dönemi süt sığırlarında kullanılan farklı enerji kaynakları İLGİ TERCÜME VE DERLEME KAYNAKÇA Kazım Bilgeçli - Ürün Müdürü Arnold R. Hippen1*, Jeffrey M DeFrain2, and Peter L. Linke1 1Dairy Science Department, South Dakota State University Wright, D.E. 1969. Fermentation of glycerol by rumen microorganisms. New Zeal. J. Agric. Res. 12:281-286. YAYININ KAPSAMI Derlemedir Tercümedir Kişisel veya kurumsal değerlendirmedir Ürün Tanıtımıdır
ÖZET Doğumdan 1 hafta önce yem tüketimi %30 a varan seviyelerde düşer. Doğum sonrası artan besin madde ihtiyacı, kuru madde tüketiminin düşük olduğu bu dönemde karşılanamaz. Kuru madde tüketimi doğumdan sonra 3-5 hafta içerisinde normale ulaşır. Sütün sentezlenmesinde gerekli olan en önemi besin maddesi glikozdur. Glikoz veya glikoz öncül maddelerinin yem ile sağlanamadığı durumlarda ihtiyaç duyulan enerji vücut yağ depolarından mobilize edilir. SONUÇ Doğum sonrası artan enerji ihtiyacı, süt sığırı besleme programlarına dahil edilen farklı enerji kaynakları ile giderilmektedir. Glikoz veya glikoz öncül maddesi olan bu enerji kaynakları yem tüketimi ve verimi olumlu yönde etkiledikleri gibi doğum sonrası görülen önemli metabolik problemlerden ketozis oluşumunu da önler.
Geçiş Dönemi Süt Sığırlarında Kullanılan Farklı Enerji Kaynakları «Yem tüketimi ve glikoz sentezinde rol oynayan öncül maddelerin alımının yetersiz olduğu durumlarda, ihtiyaçları karşılayabilmek için süt sığırları tarafından yüksek oranda yağ vücutlarından mobilize edilmeye başlar.» Kuru dönemde buzağılama öncesi yapılan beslemede bazı zorluklar ile karşılaşılır. Buzağılamadan 1 hafta önce yem tüketimi %30 a varan düzeyde azalır ve doğumdan sonraki 3-5 hafta boyunca hayvanların yem tüketimi, besin madde ihtiyaçlarını karşılamayacak kadar düşük düzeyde seyreder. Bu dönemde yem ile alınan enerji artan süt verimi ile birlikte atılan enerjiyi karşılayamaz ve hayvanlar negatif enerji dengesine girerler. Sütün sentezlenmesi için gereken en önemli besin maddesi glikozdur. Hayvanlar tarafından tüketilen glikoz, rumende sindirilerek uçucu yağ asitlerine dönüştürülür. Bu uçucu yağ asitleri rumen duvarından absorbe edilerek karaciğere gönderilir. Yem tüketimi ve glikoz sentezinde rol oynayan öncül maddelerin alımı yetersiz olduğu durumlarda, ihtiyaçları karşılayabilmek için süt sığırları tarafından yüksek oranda yağ vücutlarından mobilize edilmeye başlar. Vücuttan mobilize edilen ve karaciğere gelen yağ miktarı işleme, ilgili doku ve organa gönderimi kapasitesinin üzerine çıktığı durumlarda yağlar karaciğerde birikmeye başlar. Yağların karaciğerde birikmesi sonucunda fonksiyon bozuklukları, kan glikoz seviyesinde düşme, keton cisimlerin miktarında artış ve buna bağlı olarak ketozis şekillenir. Buzağılama öncesi ve sonrasında meydana gelen yetersiz enerji alımının önüne geçmek için propilen glikol, Ca-propiyonat, dekstroz ve gliserol gibi glikoz öncü maddeleri yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır.
Gliserol «Gliserin uygun koşul ve miktarlarda kullanıldığı takdirde yemlerde güvenli bir şekilde kullanılabilir ancak ham gliserol ve metanol kalıntısı göz önünde bulundurulmalıdır. Ham gliserol içerisindeki metanol miktarı %0,5 in altında olmalıdır. FDA (Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi)» Gliserol: Biyodizel yan ürünü olan gliserol; renksiz, kokusuz, su tutma kapasitesi yüksek, yoğun ve lezzetli bir maddedir. Biyodizel üretimi sırasında, yağ asitleri metanol kullanılarak yapılan karşılıklı esterleme yöntemi ile trigliserid molekülünün gliserol iskeletinden hidrolize edilir. Yağ asidi esterlerinin ayrıştırılmasının ardından gliserol yüksek miktarda tuz ve metanol ile reaksiyondan ayrılır. Gliserin uygun koşul ve miktarlarda kullanıldığı takdirde yemlerde güvenli bir şekilde kullanılabilir ancak ham gliserol ve metanol kalıntısı göz önünde bulundurulmalıdır. Ham gliserol içerisindeki metanol miktarı %0,5 in altında olmalıdır. FDA (Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi) ham gliserolün 150 ppm den fazla metanol ihtiva ettiği durumlarda hayvan beslemede kullanımının güvenli olmayacağını bildirmiştir.
Gliserol «Gliserol oldukça hızlı fermente olabilen, rasyonun içeriğine göre propiyonat ve bütirat gibi uçucu yağ asitleri üretimini arttıran bir maddedir.» Gliserol süt sığırlarında doğum sonrası meydana gelen ketozisi ortadan kaldırmak ve/veya oluşumunu engellemek için kullanılır. Rumen mikroorganizmaları tarafından oldukça kısa bir süre içerisinde fermente edilir. Gliserol miktarı rumene girdikten yaklaşık 2 saat sonra %25 i, 8 saat sonra ise %90 ı hızlı fermantasyon neticesinde tespit edilemeyecek kadar düşer. Gliserolün fermantasyonu sonrasında asetat, propiyonat, butirat ve karbondioksit açığa çıkar. Gliserol ilavesi ile rumen ph sı nişasta beslemesi ile karşılaştırıldığında daha hızlı bir şekilde düşmektedir. Bunun yanında gliserol ilavesi ile uçucu yağ asitleri arasında en fazla bütirik asit açığa çıkmaktadır (%31). Gliserol oldukça hızlı fermente olabilen, rasyonun içeriğine göre propiyonat ve bütirat gibi uçucu yağ asitleri üretimini arttıran bir maddedir. Rasyona kuru maddenin % 5, 10 ve 15 i düzeyinde mısır yerine eklenen gliserin süt verim ve kompozisyonunu etkilemezken MUN değerinde azalma meydana geldiği, KM nin %15 i oranında gliserol eklendiği durumlarda ise yem tüketiminin düştüğü yapılan araştırmalar ile ortaya konmuştur. İçirildiği durumlarda artan bütirik asit ketozis oluşumunu tetiklemektedir.
Propilen Glikol «Doğum öncesinde tüketilen konsantre yemin %3-6 sı oranında verilen propilen glikolün, doğum sonrası süt verimini arttırdığı, ketozis oluşma riskini ise azalttığı saptanmıştır.» Propilen glikol son zamanlarda en çok incelenen glikojenik katkılardan biridir. Propilen glikol kan glikoz ve insülin seviyesini arttırırken NEFA (esterleşmemiş yağ asitleri) ve BHBA (βhidroksi bütirat) miktarını düşürmektedir. Doğum öncesinde tüketilen konsantre yemin %3-6 sı oranında verilen propilen glikolün doğum sonrası süt verimini arttırdığı, ketozis oluşma riskini ise azalttığı saptanmıştır. Propilen glikol uygulamasında en iyi sonuç ağız yolu ile yapılan uygulamalardan elde edilmektedir. Propilen glikol uygulaması uygun miktar ve yöntemler ile uygulandığında kan glikoz seviyesini artırır, asetat ve bütirat başta olmak üzere uçucu yağ asidi üretimini teşvik eder. Bununla birlikte, yüksek dozda verilen propilen glikol rumen bakterileri üzerinde toksik etkiye neden olur. Yapılan bazı araştırmalar toksikasyonun propilen glikol uygulamasının 1 kg ın üzerine çıktığı durumlarda meydana geldiğini ortaya koymuştur. Doğum öncesi ve sonrası 12 gün süre ile 300 gr/gün propilen glikol uygulaması; Glikoneogenesisi uyarır Kan glükoz seviyesi artar. NEFA (esterleşmemiş yağ asitleri) ve BHBA (β-hidroksi bütirat) miktarı düşer. Somatik hücre sayısı azalır.
Propiyonik Asit «Doğum sonrasında 42. güne kadar 100 gr sodyum propiyonat verilen süt sığırlarının, 0-42 günler arası süt veriminin artarken kan keton cisim miktarının düşük olduğu saptanmıştır.» Propiyonat kullanımı kan glikoz seviyesini arttırırken BHBA (βhidroksi bütirat) miktarını düşürmektedir. Propiyonat ayrıca antiketojenik etkiye sahiptir ve karaciğerde NEFA (esterleşmemiş yağ asitleri) oksidasyonunu azaltır. Propiyonat ruminantlarda kan insülin seviyesini arttırırken diğer glikojenik maddelerin aksine karaciğere alım etkinliği insülin tarafından düşürülmez. Doğum sonrasında 42. güne kadar 100 gr sodyum propiyonat verilen süt sığırlarının 0-42 günler arası süt veriminin artarken kan keton cisim miktarının düşük olduğu saptanmıştır. Bununla birlikte yüksek miktarda verilen sodyum propiyonat sodyum iyonlarının kandaki elektrolit konsantrasyonunu değiştirdiğinden su tüketimini arttırır, ishale ve yem tüketiminde düşmelere neden olur.
Dekstroz «Dekstroz %70 oranında tat maddesi ihtiva ettiği ve çok hızlı absorbe edildiği için hayvan beslemede yaygın olarak kullanılır. Hızlı absorbe edilmesi nedeniyle yararlanılabilir enerji ihtiyacının yüksek olduğu durumlarda yaygın olarak kullanılır.» Dekstroz mısır nişastasının arıtılması neticesinde elde edilir. Glikoz molekülünün aynadaki yansıması gibidir, Dekstroz D-Glikoz olarak yazılır ve glikoz molekülünün düzlemsel polarize ışığın yönünü gösterir. Dekstroz %70 oranında tat maddesi ihtiva ettiği ve çok hızlı absorbe edildiği için hayvan beslemede yaygın olarak kullanılır. Hızlı absorbe edilmesi nedeniyle yararlanılabilir enerji ihtiyacının yüksek olduğu durumlarda yaygın olarak kullanılır. Özellikle doğumu takip eden ve stresin en yoğun olduğu zamanlarda Ca ile kombinasyon olarak kullanılması artan enerji ihtiyacının karşılanması yanında süt humması riskini de ortadan kaldırmada faydalı olmaktadır. Dekstroz aynı zamanda doğum sonrasında uygulanan antibiyotik ve vitamin uygulamalarının etkinliğini arttırmada da etkili bir araç olarak kullanılır. Adı geçen enerji kaynaklarının etki mekanizmaları birbirinden farklıdır. Süt sığırlarında bir enerji kaynağı kullanılacak ise bu etki mekanizmalarının yanında yüksek miktarda kullanım neticesinde karşılaşılacak problemler de göz önünde bulundurularak kullanılmalıdır.