HELLEN ST K DÖNEME A T B R MEZAR STEL (LEV. 28-29) Asl SARAÇO LU * ABSTRACT The funerary stele was found at a fountain in the garden of Tarifl ware house in 1999 and later it was transferred to Ayd n Museum. Within the frame, a woman dressed in khimation over khiton typed in Pudicitia is depicted from the profile view. There are some different views in respect of the origin of the type. However, the pioneers dates back to the 4 th century BC, and the statue of Tegea is considered to be the earliest specimen. In addition to them, the other early specimens are encountered in the terracotta statues. The Pudicitia type is used throughout the second half the second century BC, and it continues spreading in large scale until the first century BC. For instance, one of its common types is represented by the characterized traditional aspect of Kleopatra from Delos. There are two children standing on the right of the woman. The children given frontally are dressed in khiton. The servant girl standing on the right of the woman is holding a pyxsis with her hands. The second girl on the left corner is depicted frontally like the other one and the typical Pudicitia type is reflected on her appearence. Consequently, the stele described in details above may be compared with a stele, which was discovered in Samos and this stele may date back to the 2 nd half of the 2 nd century BC. Burada inceleyece imiz mezar steli 1999 y l nda Ayd n Tarifl depo binas n n bahçesinde, bir çeflmenin içerisine yerlefltirilmifl olarak bulunmufltur (Fig. 1). Daha sonra Ayd n Müzesi ne aktar lan stelin buluntu yeri tam belirlenemese de, Tralleis yöresine ait bir malzeme oldu unu söylemek mümkündür. Antik ça da heykeltrafll k aç s ndan zengin bir ekolü temsil * Yrd. Doç. Dr. Asl Saraço lu, Adnan Menderes Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, 09010 Aytepe, Ayd n/türkiye.
152 Asl Saraço lu eden Tralleis heykelleri, bir çok araflt rmaya konu olmufltur 1. Bugün büyük ço unlu u Avrupa müzelerine götürülen bu heykel ve kabartmalar n bir bölümü ise, burada oldu u gibi yöredeki de iflik binalar içersinde devflirme malzeme olarak kullan lm flt r. Stelin yüksekli i : 65 cm alt blok geniflli i : 45,5 cm üst blok geniflli i : 45, 5 cm alt kal nl : 15 cm üst kal nl : 15 cm ana figür yüksekli i : 34 cm yard mc figür yüksekli i : 20 cm ri taneli grimsi beyaz mermerden yap lm fl üçgen al nl kl stelin, tepe ve yan akroterleri tahribata u ram flt r. Tüm yüzeyde afl nman n izi kendini göstermekle birlikte, yüzeyde belirgin bir k r k bulunmamaktad r. Stelin arkas kabaca b rak lm fl, sadece üst k sm hafifçe düzeltilmifltir. Al nl n alt na, alt blo a paralel ortada hafifçe kavis yapan bir girland as lm fl ve sonradan girland n ortas na bir musluk yerlefltirilerek çeflme olarak kullan lm flt r (Fig. 2). Buradaki gibi mezar stellerinde s kça kullan lan tepe ve yan akroterlerle süslenmifl üçgen al nl klar, bize daha çok on düzenli tap naklar n ön ve yan yüzlerini hat rlatmaktad r 2. Mezar stellerinde üst yap olarak al nl n kullan m ilk kez Arkaik dönemde görülmekle birlikte 3, daha sonra yayg nlaflarak devam eder. Özellikle de onya bölgesi bu tipte yap lm fl stellerin ana yurdudur 4. Ancak bu tip stellerde her zaman için ayn kalite ve niteli i bulmak mümkün de ildir. Steller aras nda görülen form farkl l klar nda 1 Anadolu nun en önemli heykeltrafll k okullar ndan Aphrodisias ve Bergama ile komflu olan Tralleis, Hellenistik dönem boyunca, özellikle de Seleukos ve Bergama Krall klar yönetiminde devaml geliflmifl, kentte önemli yap ve yontuculuk faaliyetleri yürütülmüfltür. Ayr ca Roma döneminde Klasik ça n ünlü eserlerinin kopya edilmesi de, kentte ayr bir önem kazand rm flt r bkz: Özgan 1982, 3 vd; Tralleis bölgesinin heykeltrafll k sanat konusunda bilgi veren en ayr nt l araflt rmalardan biri, R. Özgan taraf ndan yap lm fl bir çal flmad r. Bölge üzerinde araflt rma yapanlar için kaynak niteli i tafl yan bu çal flmada belirlenebilien tüm Hellenistik ve Roma dönemi eserleri bir araya toplanm flt r. Özgan 1982. (Tüm metin ve levhalar). 2 fiahin 2000, 8. 3 Neumann 1979, 31, Taf. 17a. 4 Yaylal 1979, 10.
Hellenistik Döneme Ait Bir Mezar Steli 153 yap ld klar dönem, kalite düzeyleri ve yap ld klar yörenin sanat anlay fl büyük rol oynar 5. Bunlar yap ld klar bölgeye, sanatç n n iste ine göre de iflebildi i gibi, bazen fabrikasyon yap ld klar ndan kendi içinde ya da taflrada çeflitlilik gösterebilirler. Örne in, bizim örne imizde al nl k ve akroterler verilmekle birlikte, yanlarda naiskos mimarisi oluflturacak di er elemanlar ifllenmemifltir. Al nl n alt k sm afla ya do ru inen dikdörtgen bir blok fleklinde düzeltilmifl ve içine nifl aç larak, alçak kabartma tekni inde figürler yerlefltirilmifltir (Fig. 3). Niflin sa nda boyutunun büyüklü ü ile di erlerinden ayr lan ve mezar n sahibi olarak düflünebilece imiz khiton üzerine khimation giymifl, Pudicitia tipinde bir kad n oturmaktad r. Bu tipte betimlenen kad nlar ço unlukla çerçevenin sol kenar nda sa a dönük otururken, burada farkl biçimde sa kenarda betimlenmifl, onun yerine yard mc figürler niflin soluna yerlefltirilmifltir. Bafl dikdörtgen niflin üstüne dayanan kad n, ayaklar tornal ve tablas minderli yüksekçe bir tabureye oturmufl, ayaklar n ise yine yüksekçe bir altl k üzerine koymufltur. Hafifçe öne e ilmesi ve s rt n n yan çerçeveden ayr lmas yla bir ölçüde derinlik sa lan rken, vücudu 3/4 pozisyonda, bafl ise büyük ölçüde cepheden betimlenmifltir. Yüzü ve saçlar afl nmakla birlikte, kalan izlerden mantosunu saç n örtecek biçimde yukar çekti i ve sa eliyle bafl örtüsünün kenar na dokundu u görülebilir. Sol kolunu ise rahat bir pozisyonda sol dizinin üzerine götürmüfl ve böylece sol eliyle, sa dirse ine alttan destek sa lam flt r. Ancak diz üzerinde yat k duran sol kol, sa koldan biraz ayr ld ndan bu tipte görmeye al fl k oldu umuz kollar n toplu ve s k fl k hareketi bozulmufltur. Kad n n elbisesinin hafifçe yukarda ba lanmas ilk bak flta izleyici üzerinde üst gövdenin k sa, alt n ise biraz daha uzunmufl gibi görünmesine neden olmaktad r (Fig. 2). Manto üst k s mda sade, altta ise daha ince ifllenmifl ve k vr mlar netlik kazanm flt r. Özellikle de khimationun alt ndan ç kan khiton kumafl pileler halinde ayak taburesinin üzerine dökülürken, tabure ile kad n n bacaklar aras nda kalan khiton kumafl tabureye do ru yelpaze gibi hafifçe aç lm flt r. Kad n n oturdu u tabure ise özenli biçimde yüksek ve ayaklar mobilya formunda oymal d r. 5 Örne in zmir stellerinde görülen naiskos formlar teknik ve nitelik aç s ndan özellik gösterir. Yaylal, daha çok emekle yap lan ve di erlerine göre daha masrafl olmas gereken bu tip stellerin belki de varl kl kiflilerin mezarlar için yap lm fl olabilece ini söyler : Yaylal 1979, 10.
154 Asl Saraço lu Yukarda ayr nt l olarak tan mlad m z Pudicitia tipi, özellikle Hellenistik ça da mezar stellerinde yo un biçimde karfl m za ç kar 6. Bu tipin kökeni ise Ö. 4. yüzy l n mezar stellerinde oturan kad nlara kadar gitmektedir 7 ve ilk örnekler çok yayg n olmasa da, Ö. 4. yüzy ldand r 8. Tipin en erken serbest yontu örne i olan Tegea heykeli 9, Ö. 3. yüzy la verilirken, Linfert bu tarihi biraz erken bulmaktad r 10. Kleiner ise Pudicitia tipinin Ö. 3. yüzy l terrakottalar nda ifllendi ini kabul eder 11. Bat Anadolu ele geçen mezar tafllar nda ve heykellerde s kça ifllenen Pudicitia tipi 12, baz araflt rmac lar taraf ndan kollar n durufl biçimlerine göre kendi içinde farkl versiyonlara ayr l r 13. Bu tip her ne kadar ço unlukla mezar tafllar üzerinde ifllenmiflse de, özellikle Ö. 2. yüzy lda serbest heykellerde de yo un olarak karfl m za ç kar 14 ve as l iyi bilinen örne i Delos da kocas Dioskurides ile birlikte bulunan ve Ö. 138/137 ye tarihlenen Kleopatra n n heykelidir 15. Pudicitia tipi, genellikle kad n figürlerde kullan lmakla birlikte, Hellenistik dönem Do u Yunan stellerinde erkeklerde de görülür 16. Ayr ca Hellenistik dönem Do u Yunan stellerinde hizmetkar çocuklarda da bu tür durufla rastlan r 17. Ancak el ve kollar n iflleniflinde farkl l klar görülebilir. 6 Krahmer 1923/24, 142 vd; Pinkwart 1973, 153; Linfert 1976, 147 vd. 7 Diepolder 1965, Taf. 17-18, 26. 8 Yaylal 1979, 37 dipnot. 6; fiahin 2000, 59 vd; Pudicitia tipinin ilk ve en güzel örneklerinden biri olarak ise A layan Kad nlar Lahti görülür: Kleiner 1942, 160 vd; Lippold 1950, A. 231, 9. Taf. 82.1; Akurgal 1961, 295; fiahin 2000, 65; Ayn zamanda Olympia Zeus tap na n n al nl ndaki Hippodameia n n duruflu da Pudicitialar hat rlat r: Atalay 1988, 26 dipnot 64. 9 Krahmer 1923/24, 174 vd. Taf. 6; Yaylal 1979, 37; fiahin 2000, 61 dipnot 381. 10 Linfert 1976, 149 vd. 11 Kleiner 1942, 116 vd, Taf. 20 c-d; Yaylal 1979, 37 dipnot. 7; fiahin 2000, 61. 12 Linfert 1976, 148 vd; Yaylal 1979, 37; fiahin 2000, 61 vd. 13 Pinkwart 1973, 149 vd; Linfert 1976, 153 dipnot 606; Yaylal 1979, 36 dipnot 5; fiahin 2000, 60 dipnot 372. 14 Horn 1972, 182 Nr. 5 vd; Pinkwart 1973, 153 dipnot 21; Linfert 1976, 147 vd; Yaylal 1979, 37 vd; fiahin 2000, 61 dipnot 383. 15 Horn 1972, 86 vd. 16 Pudicitia tipi sadece kad n figürler aras nda görülmez. Az da olsa erkek figürlerde de ifllenir bkz. Pfuhl-Möbius 1977, 63, Fig. 102, Taf. 24; Fig. 829-831, Taf. 121; Fig. 861-862, Taf. 126; Fig. 1028, Taf. 154; Yaylal 1979, 36 vd. 17 Pfuhl-Möbius 1977, 64.
Hellenistik Döneme Ait Bir Mezar Steli 155 Mezar stelleri üzerinde betimlenen Pudicitia tipindeki kad nlar ço unlukla klinede yatan adam n yan nda oturur durumda verilmekle birlikte, bizim örne imizdeki gibi bazen de nifl içinde tek bafllar nad rlar. Sahnelerin kalabal k oldu u ve stel üzerinde birden fazla kad n n ifllendi i durumlarda e er yaz tlar yeterli bilgi vermiyorsa, akrabal k iliflkilerini çözmek ve yaflayanlarla ölenleri ay rt etmek oldukça zordur. Pudicitia tipinin mezar stellerinde bu kadar yayg n ifllenmesinin en büyük nedeni ise mezar atmosferine uygun biçimde üzüntüyü yans tan bir durufl biçimi olmas d r. Ancak Hellenistik dönem sonras nda bu tipte ifllenen kad nlar genel görünümlerindeki matem havas n yitirerek büyük ölçüde simgesel hale gelirler 18. Bizim burada ele ald m z stelde ise matem havas hem ana figürde, hem de yard mc figürlerde hala kendini göstermektedir. Mezar stelleri üzerinde betimlenen kad n ve erkek figürlerin en önemli ortak özelliklerinden bir di eri, buradaki gibi yanlar nda hizmetkar olarak yorumlayabilece imiz küçük çocuklar n yer almas d r (Fig. 4). Hizmetkarlar ile verilen stellerin ilk örnekleri Attika mezar kabartmalar üzerinde görülür 19 ve izleyen dönemlerde sürekli olarak kullan l r. Çocuklar için yap lm fl mezar stelleri ise oldukça azd r 20. Ancak Ö. 2. yüzy lda bu tür stellerin yap m nda bir art fl gözlenir ve bu tip örnekler de küçükler daha çok köpekleri ile oynarken 21, ya da onlara üzüm gibi taze yemifl ve meyveler uzat rken gösterilir. Ayr ca bu tür örneklerde çocuklar n boyutlar, kompozisyon içindeki hareketleri ve giysileri hizmetkar çocuklardan daha farkl d r. Stelimizde yaklafl k ayn boyutlarda iki küçük k z, ana figürün yan nda itaatkar flekilde ayakta betimlenmifltir. Yüzleri büyük ölçüde silinmekle birlikte, ifadede üzüntünün izleri kendini gösterir. kisinin de saçlar ortadan ayr lm fl ve iri dalgalar halinde kulaklar örterek omuzlar üzerine dökülmüfltür. Ancak omuz seviyesinde uçlar hafifçe incelerek d fla do ru kavis yapar. Ana figür gibi ikisi de khiton giymifl, ancak cepheden verilmifllerdir. Bunlardan çerçeve kenar ndaki ayn ana figür gibi Pudicitia 18 fiahin 2000, 61. 19 Hanfmann-Robert 1960, 49. 20 Mezar stelleri sedece özgür çocuklar için yap l rken, köle çocuklar n bir mezar tafl na sahip olma olas l yok denecek kadar azd r: Malay 1990, 114. 21 Çocuklar ile birlikte köpe in ifllenmesi hem oyun, hem de koruyuculuk anlam tafl r. Pfuhl 1935, 24 vd; Pfuhl-Möbius 1977, 25 vd, Fig. 98, Taf. 23; Fig. 726-729, Taf. 109; Fig. 730-731, Taf. 110.
156 Asl Saraço lu tipinde betimlenmiflse de, farkl olarak sol kol çeneye dayan rken, sa kol alttan sol dirse e destek yapm flt r. Hafifçe sa baca n dizden bükerek yana çeken çocu un vücut a rl n sol bacak tafl maktad r. Onun da mantosu özellikle üst gövde de yüzeysel, belden alt nda ise biraz daha ayr nt l ifllenmifl ve sol bacak üzerinden yere dik afla inmifltir. Kenardaki bu küçük k z ile, sa kenardaki ana figür aras nda ikinci bir küçük k z daha vard r. Her ne kadar boyu sol kenardakine göre belli belirsiz biraz uzunsa da, aralar nda boyutça belirgin bir farkl l k yoktur. Ancak ortadaki k z n gövdesi yan ndakinden farkl olarak kalathos benzeri yüksekçe bir kab n gerisinde kalm flt r. K z sol elinde kendi vücuduna oranland nda büyüklü ü ile dikkati çeken pramidal kapakl pyksis benzeri bir kap tutmakta ve bu kab n yan kenar oturan kad n n dizlerine de mektedir. Vücudu her ne kadar bu büyük kab n arkas nda kalm flsa da, görülebildi i kadar yla oldukça rahat bir pozisyonda ve yaklafl k dinlenme etkinli i içindedir (Fig. 4). Mezar stellerinin de iflmezlerinden olan yard mc figürler her dönemde ana figürlere efllik eder biçimde betimlenirler. Ço unlukla da buradaki gibi kad nlar n yan nda k z, erkeklerin yan nda ise erkek çocuklar durmakta 22, bazen de hem k z hem de erkek çocuklar bir arada gösterilmektedir. Yard mc figürler buradaki gibi ço unlukla seviye fark n göstermek istercesine ana figürden boyutça farkl d rlar 23. Geç Hellenistik dönem ile birlikte, ana figürlerin yan nda ifllenen çocuklar ço unlukla cüceleflmifl ve önemini yitirerek çerçeve kenar na s k flm fllard r. Ayn gelenek Roma döneminde de devam eder ve hizmetkar ile ana figür aras ndaki boyut farkl l eskisi kadar vurgulanmaz. Mezar stellerinde ifllenen ana figürler gibi, hizmetkar çocuklarda da tip olarak çeflitlilik gözlenir 24. Bazen sol kenardaki küçük k z gibi efendileri ile ayn tip içinde, bazen de hiçbir görev yapmaks z n dinlenme etkinli i içindedirler. Çocuklar ortadaki k z gibi efendilerine ait eflyalar tafl yabilecekleri gibi, bazen de sol kenardaki k z gibi serbest duruflta verilirler. E er ellerinde bizim örne imizdeki gibi eflya tutuyorlarsa, bunlar kad nlara ait olanlarda ço unlukla mücevher kutusu, ayna, i öreke 25 ; erkeklere ait 22 Yaylal 1979, 52; fiahin 2000, 82. 23 Horn 1972, 86 vd. 24 Yaylal 1979, 51 vd. 25 Pfuhl-Möbius 1977, Fig. 364, 370, Taf. 60; Fig. 428, Taf. 70; Fig. 906, Taf. 135.
Hellenistik Döneme Ait Bir Mezar Steli 157 olanlarda ise silah, rulo, yaz tak mlar gibi 26 cinsiyete göre farkl l k gösteren eflyalard r 27. Ancak Roma döneminde, Hellenistik dönemden farkl olarak ço unlukla ellerinde ölüye ait eflyalar tutmaz ve karamsar görüntülerinden s yr l rlar 28. lk bak flta evin çocu u ile, hizmet eden çocuklar aras ndaki ayr l belirlemek zorsa da, bizim örne imizdeki gibi hizmetkar çocuklar, aralar ndaki seviye fark ndan dolay ço unlukla ana figürlere dokunmaz ya da bir ba oluflturacak flekilde duygusal temas içine girmezler. Ancak bu küçük figürler e er ölenin çocuklar ya da yak nlar ysa onun kuca nda ya da yan nda oturur 29 veya nadiren klinede yan na uzan r 30. Bunun d fl nda baz mezar stellerinde nadir de olsa, klinede yatan çocu u kuca na almak için uzanm fl kad nlara ya da klinede yatan erkeklerin yanlar nda oturan çocu un omzuna elini koymas gibi sevgi dolu sahnelere rastlan r. Örne in flimdi Bursa Arkeoloji Müzesi nde korunan Miletopolis kökenli bir stelde 31, klinede yatan adam n yan nda oturan küçük erkek çocuk, hemen solda oturan kad n n kuca na gitmek üzere kad n n kollar na do ru hamle yapm flt r. Böylece evin çocuklar, hizmetkar çocuklardan kolayl kla ay rd edilebilir ve yanlar nda yer alan yetiflkinler onlar n anne ve babalar olarak nitelendirilebilir. Bu durumda bizim örne imizde her iki k z n da yanlar ndaki ana figürle duygusal ba oluflturan bir iletiflim kurmamalar onlar n kad n n çocuklar de il, hizmetkarlar olarak yorumlanabilece inin güzel bir göstergesidir. lk karfl laflt rma örneklerimizden birisi Samos da ele geçen ve bugün Tigani Müzesi nde bulunan bir steldir 32. Üzerinde ölü yeme i sahnesi betimlenmekle birlikte, özellikle çerçeve kenar nda oturan kad n n ve yan ndaki 26 Pfuhl 1905, 93 vd; Pfuhl-Möbius 1977, Fig. 303, 308-309, Taf. 55. 27 F ratl 1965, 298 vd. 28 fiahin 2000, 82. 29 Özellikle de kuca nda çocukar n oturtan kad nlar n ilk ve en güzel örnekleri Attika mezar kabartmalar nda karfl m za ç kar. Johansen 1951, 18, Fig. 5; Hanfmann-Robert 1960, 49, Pl. 9; Pfuhl-Möbius 1977, Fig. 949, 953, Taf. 142; Pfuhl-Möbius 1979, Fig. 1747-1749, Taf. 254; Boardman 1995, 184, Fig. 150. 30 Pfuhl-Möbius 1979, Fig. 2038, Taf. 296. 31 Mendel 1909, Nr. 67 Fig. 30; Pfuhl-Möbius 1979, Fig. 1297, Taf. 257; fiahin 2000, KA 17, Taf. LIV. 32 Pfuhl-Möbius 1979, Fig. 1589, Taf. 231.
158 Asl Saraço lu hizmetçi k z n durufl biçimi ve elbise k vr mlar bizim örne imizle benzeflir. Pfuhl-Möbius taraf ndan Ö. 2. yüzy l sonlar na tarihlenen bu stelde, sol kenarda oturan kad n ayn flekilde çerçeveden çözülerek hafifçe öne e ilmifl ve khitonunun yere dökülen k vr mlar yana aç lm flt r. Giysi k vr mlar nda zenginlik yan nda flematize bir görünüm vard r. Ayaklar üzerine dökülen k vr mlar n hareketsiz ve ip gibi ince görüntüsü ortak olmakla birlikte, khitonun eteklerinin daha derin kanallarla verilmesi, özellikle kalça üzerindeki k vr mlar n do all ktan tümüyle uzaklaflarak yapay bir biçim almas Samos örne ini, bizimkinden biraz daha geçe götürür. Benzer karfl laflt rma örneklerinden bir di eri, yine Samos da ele geçen ve Tigani Müzesi nde bulunan Ö. 2. yüzy l n 2. yar s na tarihlenen steldir 33. Çerçevenin üst k sm büyük ölçüde k r lmakla birlikte, klinede yatan adam n yan nda oturan kad n n ve özellikle de sol kenardaki k z hizmetkar n giysileri bizim stelimizle yak n benzerlik gösterir. Her ikisinde de kad nlar dimdik oturmak yerine hafifçe öne e ilmifller ve böylece kalça ile s rt n yuvarlak konturlar izlenir hale gelmifltir. Sadece karfl laflt rma örne inde kad n mantosuna biraz daha s k sar lm fl ve kollar n toplu, s k fl k hareketi ön plana ç km flt r. Bizim stelimizde ise kollar büyük ölçüde vücuttan çözülmüfl ve manto üst gövdeyi daha fazla aç kta b rakm flt r (Fig. 2). Stelimizde sol kenardaki iki küçük k z, daha çok matem havas nda kendi dünyalar na dalm fl biçimde betimlenirken, karfl laflt rma örne imizdeki küçük k z elindeki mücevher kutusunun kapa n açm fl ve tüm dikkatini ona yöneltmifltir. Kompozisyondaki de ifliklikler d fl nda figürlerin oranlamalar nda ve genel yap lar nda belirgin bir farkl l k bulunmamaktad r. Samos örne inde khiton giysili küçük k z n sa baca ayn biçimde geriye çekik verilirken, k vr mlar yere dik basan ve vücut a rl n tafl yan sol bacak üzerinde toplanm flt r. ki bacak aras ndan afla dik inen k vr mlar da benzer motiflerden bir di eridir. Son olarak bugün stanbul Arkeoloji Müzesi nde bulunan ve Ö. 2. yüzy l n 2. yar s na tarihlenen, üzerinde ölü yeme i sahnesinin betimlendi i bir steli 34 örnek vermek isteriz. Bu stelde sol eliyle bafl na kadar çekti i mantosunun kenar ndan tutan kad n n vücudu büyük ölçüde gevfleyerek rahat bir pozisyon alm flt r. Özellikle de bacaklar vücuttan çözülerek öne do ru 33 Pfuhl-Möbius 1979, Fig. 1561, Taf. 226. 34 Pfuhl-Möbius 1979, Fig. 2038, Taf. 296.
Hellenistik Döneme Ait Bir Mezar Steli 159 uzat lm flt r. Ayn gevfleme klinede yatan erkek figürde de kendini göstermektedir. Nifl içinde sol çerçeve kenar na s k flan ve elinde mücevher kutusu tutan küçük k z ise, saç ifllenifline var ncaya kadar bizim örne imizle özdefltir. Ayr ca oturan kad n n mantosu ve özellikle de khitonun ayak üzerine dökülen pileleri ayn dönem modas n yans tmaktad r. Yukarda ayr nt l olarak tan mlamas n yapt m z ve ikonografik özelliklerine de indi imiz stel, özetle Hellenistik ça n izlerini üzerinde tafl - makla birlikte, oturan kad n n khiton etek k vr mlar n n otura a do ru hafifçe aç lmas, k vr mlar n plastikli ini kaybetmesi ve figürlerin hareketsizli i görüntüdeki do all bir miktar bozmufl, dolay s yla da stelimizi Ö. 2. yüzy l bafllar na tarihlememizi güçlefltirmifltir. Stelimizde yüksek Hellenistik ça n etkileyici ve canl stilini bulmak mümkün de ildir. Ayr - ca vücudu döndürme, harekette barokluk ve k vrak görünüm, birbiri içine giren ya da birbirini kesen k vr mlardan da bahsedilemez. Kad n n elbise k vr mlar sapmaya u ramaks z n dümdüz afla ya inerken, sol köflede duran hizmetkar k z n elbisesinde k vr mlar yön de ifltirmekte ve özensiz biçimde birbirini kesmektedir (Fig. 4). Pudicitia tipindeki figürün özgün flemas n kaybetmesi, özellikle kollar n toplu ve s k fl k hareketinin bozulmas, giyside zenginlik yan nda flematize görünümün ön plana geçmesi daha çok Ö. 2. yüzy l n 2. yar s nda görülen özellikler olarak s ralanabilir. Ancak ana figürün yan nda yer alan iki küçük k z n henüz cüceleflmemifl boyutu ve ince, uzun yap s, ayr ca k vr mlar n henüz çok keskin hatl olmay fl, oturan kad n ile plaster aras ndaki bofllu un kapanmay fl Ö. 2. yüzy l sonlar na gelmedi imizin göstergesidir.
160 Asl Saraço lu Bibliyografya ve K saltmalar AJA Akurgal 1961 Atalay 1988 BCH Boardman 1995 American Journal of Archaeology. Akurgal, E., Die Kunst Anatoliens von Homer bis Alexander, Berlin, 1961. Atalay, E., Hellenistik Ça da Ephesos Mezar Stelleri Atölyeleri, zmir, 1988. Bulletin de correspondance hellénique. Boardman, J., Greek Sculpture, The Classical Period, London, 1995. Diepolder 1965 Diepolder, H., Die attischen Grabreliefs, Darmstadt, 1965. F ratl 1965 F ratl, N., stanbul un Yunan ve Roma Mezar Stelleri, Belleten, 29, 1965, 263-321. Hanfman-Robert 1960 Hanfman, G.M.A.-L. Robert, A Sepulchral Stele from Sardes, AJA, 64, 1960, 49 vd. Horn 1972 Horn, R., Hellenistische Bildwerke auf Samos, Samos 12, Bonn, 1972. JdI Jahrbuch des deutschen Archaeologischen Institut Johansen 1951 Johansen, K.F., The Attic Grave Reliefs of the Classical Period, Copenhagen, 1951. Kleiner 1942 Kleiner, G., Tanagrafiguren, JdI, Erg. Band I, Berlin, 1942. Krahmer 1923/24 Krahmer, G., Stilphasender Hellenistischer Plastik, RM, 38-39, 1923/24, 138 vd. Linfert 1976 Linfert, A., Kunstzentren hellenistischer Zeit. Studien an Weiblichen Gewandfiguren, Wisbaden, 1976. Lippold 1950 Lippold, G., Die griechische Plastik, Handbuch der Archaeologie III, 1, München, 1950. Malay 1990 Malay, H., Ça lar Boyu Kölelik (Eski Yunan ve Roma), zmir, 1990. Mendel 1909 Mendel, G., Musée de Brousse, Cataloque des monuments grecs, romains et byzantins du Musée Impérial Ottoman de Brousse, BCH, 33, 1909, 245-435. Neumann 1979 Neumann, G., Probleme des griechischen Weihreliefs, Tübingen, 1979. Özgan 1982 Özgan, R., Yunan ve Roma Devri Tralleis Heykeltrafll, (Yay nlanm fl Doçentlik Tezi), Konya, 1982. Pfuhl 1905 Pfuhl, E., Das Beiwerk auf den Ostgriechischen Grabreliefs, Jdl, 20, 1905, 47-96. Pfuhl 1935 Pfuhl, E., Spaetionische Plastik, JdI, 50, 1935, 9-48.
Hellenistik Döneme Ait Bir Mezar Steli 161 Pfuhl-Möbius 1977 Pfuhl, E.-H. Möbius, Die Ostgriechischen Grabreliefs I, Mainz am Rhein, 1977, Text ve Tafelband. Pfuhl-Möbius 1979 Pinkwart 1973 RM fiahin 2000 Yaylal 1979 Pfuhl, E.-H. Möbius, Die Ostgriechischen Grabreliefs II, Mainz am Rhein, 1979, Text ve Tafelband. Pinkwart, D., Weibliche Gewandstatuen aus Magnesia, Ant.Pl.12, 1973. Römische Mitteilungen. fiahin, M., Miletopolis Kökenli Figürlü Mezar Stelleri ve Adak Levhalar, TTK, Ankara, 2000. Yaylal, A., Hellenistik Devir zmir Kökenli Figürlü Mezar Stelleri, (Yay nlanmam fl Doçentlik Tezi), Erzurum, 1979.
LEVHA 28 Fig. 1 Fig. 2
LEVHA 29 Fig. 3 Fig. 4