Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 2, Sayı: 8, Aralık 2014, s. 370-377

Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 2, Sayı: 8, Aralık 2014, s. 370-377 Betül BAYAZIT 1 Hülya FİL 2 Murat SON 3 Serap ÇOLAK 4 Canan G. ESKİYECEK 5 Enis ÇOLAK 6 EĞİTİLEBİLİR ZİHİNSEL ENGELLİ KIZ ÇOCUKLARDA CİMNASTİK ÇALIŞMA PROGRAMININ DENGE GELİŞİMİNE ETKİSİNİN İNCELENMESİ 7 Özet Bu çalışmada, zihinsel engelli kız çocuklarda temel cimnastik hareketlerinin denge gelişimi üzerine etkisinin incelenmesi amaçlanmıştır. Özel Peteğim Özel Eğitim Okulu nda eğitim gören, çalışmaya uyum sağlayabilecek fiziksel engeli olmayan toplam 10 eğitilebilir zihinsel engelli birey katılmıştır. Çalışma, haftada 3 gün, günde 60 dakika olmak üzere toplam 6 hafta devam etmiştir. Engelli çocuklara Flamingo Denge Testi ile ön test ve son test uygulanarak denge gelişimleri ölçülmüştür. Elde edilen verilere tanımlayıcı istatistiksel işlemler (ortalama, standart sapma) uygulandıktan sonra grubun kendi içerisinde gelişim düzeylerini belirlemek için ise Wilcoxon Testi kullanılmıştır. Anlamlılık düzeyi olarak 0.01 alınmıştır. Çalışmaya katılan engelli çocukların flamingo denge ölçümleri ön test ve son test veri sonuçlarına göre anlamlı sonuçlar çıkmıştır (p<0,01). Aktiviteler model olarak uygulatılmalı ve engelli çocukların dikkat süreleri kısa ve algılamaları yetersiz olduğu için aktivitelerin uzun tutulmamasına özen gösterilmelidir. Anahtar Kelimeler: Eğitilebilir zihinsel engelli, cimnastik, denge gelişimi. 1 Yrd.Doç.Dr., Kocaeli Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu, bayazitbetul@gmail.com 2 Kocaeli Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu, Rekreasyon Bölümü mezun öğrencisi 3 Okt., Kocaeli Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu, muratson1979@hotmail.com 4 Yrd.Doç.Dr., Kocaeli Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu, serapclk@gmail.com 5 Kocaeli Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Spor Bilimleri Doktora Öğrencisi,c.gulbin_eskiyecek@hotmail.com 6 Okt., Kocaeli Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu, enis_colak@yahoo.com 7 Bu makale, 31 Ekim- 3 Kasım 2013 tarihlerinde Aydın da düzenlenen 2. Rekreasyon Araştırmaları Kongresi nde bildiri olarak sunulmuştur

371 Eğitilebilir Zihinsel Engelli Kız Çocuklarda Cimnastik Çalışma Programının Denge Gelişimine Etkisinin İncelenmesi THE INVESTIGATION OF THE EFFECT ON THE DEVELOPMENT OF BALANCE THE STUDY PROGRAMME OF THE GYMNASTICS IN THE EDUCABLE MENTALLY HANDICAPPED GIRLS Abstract In this study, the girls with mentally handicapped aimed to investigate the effect on the development of balance to basic gymnastic movements. Trained in Special Education School Special Peteğim, non-physically handicapped to adapt the study participated in a total of 10 educable mentally handicapped individuals The study continued a total of 6 weeks including 60 minutes a day to 3 days per weeks. To disabled children was measured balance development that pre-test and post-test with Flamingo Balance test applying. After the application of descriptive statistical procedures (mean, standard deviation) which the obtained data to determine the level of development in its group was used also Wilcoxon test. The level of significance was taken as 0.01. According to the results of pre and post test data of flamingo balance measurements to children with handicapped participating in the study came out meaningful results (p<0,01). The activities should be enforced as a model and must be taken care to keep long of the activity due to lack of perceptions and a short attention span of children with handicapped. Key Words: Educable mentally handicap, gymnastics, balance development. 1. GİRİŞ Bu çalışmada, zihinsel engelli kız çocuklarda temel cimnastik hareketlerinin denge gelişimi üzerine etkisinin incelenmesi amaçlanmıştır. Bireyin yaşadığı sürece yaş, cins, sosyal ve kültürel faktörlere bağlı olarak oynaması gereken roller vardır. Birey yetersizlik yüzünden bu rolleri gereği gibi oynayamaz durumda kalırsa bu duruma özür engel denir (Özsoy, Özyürek ve Eripek, 1992; Cavkaytar ve Diken, 2005).Toplumsal gereklerini yerine getirmesini engelleyici bir duruma gelen ve sosyal uyum sorunu ile karşı karşıya kalan bireye engelli denmektedir (Oymak, 1998). Engellilik, bilinen sağlık koşullarında, insanoğlu için normal olarak değerlendirilebilecek aktiviteyi gerçekleştirebilecek yeteneğin kısıtlanması veya yok olmasına denir (Scherrer, 2004). Zihinsel engellilik, zihinsel fonksiyonların normalin altında olması, iletişi, öz bakım, ev yaşamı, sosyal beceriler, akademik fonksiyonlar, kendini yönlendirme, sağlık ve güvenlik, serbest zamanlar, iş öğrenme ve sosyal uyum sağlayıcı davranışların iki ya da daha fazlasında sınırlılığa sahip olma durumunun görülmesi olarak tanımlanmaktadır (Er, 2001). Zeka bölümleri 50 54 ve 70 75 arasındadır. Kendi yaşıtlarından 3 5 zeka yaşı geri olan çocuklardır. Eğitilebilir zihinsel engelli bireyler gelişimleri normallerden önemli bir farklılık göstermediği için genellikle okula başlayıncaya kadar farkına varılmazlar. Okul yaşantıları başladığında özellikle akademik çalışmalarda karşılaştıkları güçlükler sonucunda gerilikleri ortaya çıkmaktadır. Eğitilebilir terimi bu gruba giren bireylerin okuma, yazma, matematik gibi temel akademik becerileri öğrenebileceklerini açıklamaktadır. Zihinsel engelli çocukların büyük kısmını (yaklaşık %85 ini) eğitilebilir (hafif) zihinsel engelliler oluşturmaktadır (Karakaya, 2005).

Betül Bayazıt - Hülya Fil - Murat Son - Serap Çolak - Canan G. Eskiyecek - Enis Çolak 372 Zihinsel engelli çocuklar motor gelişim yönünden akranlarını oldukça geriden takip etmektedirler. Yaşla birlikte gelişmesi gereken denge, lokomotor ve manipulatif beceriler zihinsel engelli çocuklarda olması gereken düzeyde değildir. Gerek zihinsel engelli bireylerde gerekse normal bireylerde lokomotor ve manipulatif becerilerde denge unsuru öncelik niteliği taşımaktadır. Dengesini henüz sağlayamayan bir çocuğun yürümesi imkânsızdır. Denge becerisi tüm hareketlerde önemli bir faktördür. Günlük yaşamda yapılan tüm hareketlerin gerçekleşebilmesi uygun vücut duruşu ve dengenin sağlanması ile mümkündür (Yancı, 2001). Denge, dış kuvvetler karşısında dar bir alanda, çabuk ve amaçlı hareket edebilme yeteneği gerektirmektedir (Sayın, 2011). Denge, cimnastik branşında önemli bir yere sahiptir. Cimnastik aktiviteleri temel cimnastik hareketleri ile başlamaktadır. Bunu, özel olarak yapan kişinin sağlığını ve formunu geliştirmek için tasarladığı veya eğlence ve fiziksel rahatlama için yaptığı şeylerdir (Suveren ve Suveren, 2002). Denge yeteneğinin geliştirilebilmesi için psikomotor etkinliklerde denge ile ilgili çalışmalara ağırlık verilmelidir. Zihinsel engellilerin fiziksel etkinliklere katılmasının yararları felsefi açıdan değerlendirildiğinde, bu etkinliklerin özellikle duyuşsal ve psiko motor yönden gelişimlerine önemli katkı sağladığı vurgulanmaktadır (Özer, 2001). Eğitilebilir zihinsel engelli çocukların rekreatif etkinliklerle sportif yeteneklerini ön plana çıkartmak ve bu alanda kendilerini geliştirmeleri konusunda yardımcı olmak, bireysel ve toplumsal becerilerini geliştirmek, kendilerini hem sağlıklı bir biçimde algılamalarını hem de topluma verimli bir birey olarak katılmalarını sağlayacaktır. Bu araştırmada elde edilen sonuçların, genel ve özel eğitim veren kurumlarda müfredat programlarını destekleyip yeni bir boyut kazandırması düşüncesi bu araştırmayı önemli kılmaktadır. 2. YÖNTEM Araştırma grubunu, Özel Peteğim Özel Eğitim Okulu nda eğitim gören eğitilebilir zihinsel engelli toplam 10 kız öğrenci oluşturmaktadır. Deneklere haftada 3 gün, günde 1 saat olmak üzere 6 haftadan oluşan temel jimnastik çalışma programı uygulanmıştır. Çalışmaya başlamadan önce kurum müdürü ve çalışılacak denek grubunun ailelerinden gerekli izinler alınmıştır. Araştırmaya katılacak eğitilebilir zihinsel engelli gurubun ailelerine yapılacak olan çalışmayla ilgili bilgi verilmiştir. Daha sonra demo uygulaması ile aktarılan teorik bilgi pekiştirilmiştir. Gösterilen hareketlerin denek grupları tarafından uygulanması sağlanmıştır. Veri toplama aracı olarak Flamingo Denge Testi (http://www.belgeler.com/blg/29ay/flamingo denge testi, 2012) uygulanmıştır. Flamingo Denge Testi deneklere ön test son test olarak uygulanmıştır. Flamingo Denge Testi: Testte ölçülen özellik vücut dengesidir. Tek bacakla kiriş üzerinde dengede durabilme. Materyal: 50 cm. uzunluğunda, 4 cm. yüksekliğinde ve 3 cm. genişliğinde ahşap veya metal kiriş. 15 cm. uzunluğunda 2 cm. genişliğinde sabitliği sağlamak için iki destek gereklidir. Denge üzerinde, denge boyunca tercih edilen ayak üzerinde mümkün olduğu kadar uzun süre dengede tutmaya çalışılır. Serbest kalan bacak geriye bükülür, aynı tarafta bulunan el ile tutup Flamingo gibi durulur. Serbest kalan kol dengeyi sağlamak için kullanılır. Doğru denge pozisyonuna gelmek için yardımcı olan kişinin ön kolu kullanılabilir. Kolun bırakıldığı anda test başlar. Bu durumda vücut dengesi 1 dakika muhafaza edilmeye çalışılır. Test her dengeyi kaybedişimizde durdurulur. Her duraklamadan sonra, aynı uygulama yeniden başlayarak 1 dakikanın

373 Eğitilebilir Zihinsel Engelli Kız Çocuklarda Cimnastik Çalışma Programının Denge Gelişimine Etkisinin İncelenmesi tamamlanmasına kadar devam eder. Deneklere ön test uygulandıktan sonra temel cimnastik hareketlerinden rastgele 10 tane hareket (bacaklar açık ayakta duruş, kartal duruşu, bank duruşu, dizüstü duruş, tek dizüstü duruş, diz üstü oturuş, uzun oturuş, engel oturuş, planör, bağdaş oturuş) seçerek çalışmalara başlanmış, çalışmalar bittikten sonra da son test uygulanmıştır. Flamingo Denge Testi puanlama sisteminde; hiç basmayan 5 puan, 1 den 4 e kadar basmayan 4 puan, 5 den 8 e kadar basmayan 3 puan, 9 dan 12 ye kadar basmayan 2 puan, 15 defa basan 1 puan, 15 üstüne ise 0 puan verilir. Elde edilen verilere tanımlayıcı istatistiksel işlemler (ortalama, standart sapma) uygulandıktan sonra grubun kendi içerisinde gelişim düzeylerini belirlemede ise Wilcoxon Testi kullanılmıştır. Anlamlılık düzeyi olarak 0.01 alınmıştır. 3. BULGULAR Tablo 1. Grubun Flamingo Denge Ölçüm Ön Test ve Son Test Tanımlayıcı İstatistiksel Değerleri ve Wilcoxon Sonuçları PARAMETRELER N ORTALAMA STANDART SAPMA P (X) (S.S) SOL AYAK ÖN TEST 10 1,5 1,8 *0,01 SOL AYAK SON 10 3,7 1,4 *0,01 TEST SAĞ AYAK ÖN TEST 10 1,5 2,12 *0,01 SAĞ AYAK SON 10 3,5 1,17 *0,01 TEST *p < 0,01 Çalışmaya katılan deneklerin flamingo denge ölçüm sonucunda ön test ve son test sonuçları karşılaştırıldığında; sol ayak ön test (*p < 0,01), sol ayak son test (*p < 0,01), sağ ayak ön test (*p < 0,01) ve sağ ayak son teste (*p < 0,01) ait iki test arasındaki farklılık istatiksel olarak anlamlı bulunmuştur. Tablo 2. Grubun Vücut Ağırlık Yüzde Değerleri KİLO (KİLO) N % 42 1 10 43 1 10 44 1 10 50 1 10 51 1 10 59 1 10 63 1 10 71 1 10 75 1 10 TOPLAM 10 100 Çalışmaya katılan deneklerin 1 i (% 10,0) 42, 1 i (% 10,0) 43, 1 i (% 10,0) 44, 1 i (% 10,0) 50, 1 i (% 10,0) 51, 1 i (% 10,0) 59, 1 i (% 10,0) 63, 1 i (% 10,0) 65, 1 i (% 10,0) 71, 1 i (% 10,0) 75 vücut ağırlık ortalamasındadır.

Betül Bayazıt - Hülya Fil - Murat Son - Serap Çolak - Canan G. Eskiyecek - Enis Çolak 374 Tablo 3. Grubun Boy Yüzde Değerleri BOY (CM) N % 1,56 3 30 1,58 2 20 1,60 1 10 1,63 1 10 1,64 1 10 1,65 1 10 1,70 1 10 TOPLAM 10 100 Çalışmaya katılan deneklerin 3 ü (% 30,0) 1.56, 2 si (% 20,0) 1.58, 1 si (% 10,0) 1.60, 1 si (% 10,0) 1.63, 1 si (% 10,0 ) 1.64, 1 si (% 10,0) 1.65, 1 si (%10,0) 1.70 boy ortalamasındadır. Tablo 4. Grubun Yaş Yüzde Değerleri YAŞ N % 12 1 10 13 3 30 14 2 20 16 2 20 17 2 20 TOPLAM 10 100 Çalışmaya katılan deneklerin 1 i (% 10,0) 12, 3 ü (% 30,0) 13, 2 si (% 20) 14, 2 si (% 20,0) 16, 2 si (% 20,0) 17 yaş ortalamasındadır. 4. TARTIŞMA Zihinsel engellilere yönelik günümüzde birçok özel eğitim kurumları faaliyet göstermektedir. Bu kurumlar zihinsel engelli grupların engel seviyelerine göre eğitim programları uygulamaktadır. Yapılan araştırma çalışması da bu özel eğitim kurumlarından birinde uygulanmıştır. Engellilere yönelik yapılan bu kurum çalışmaları devlet tarafından desteklenmektedir. Kurumlarda birçok eğitim faaliyeti yürütülmektedir. Bu faaliyetlerin içerisinde en öneli eğitim aracı olarak sportif faaliyetler yer almaktadır. Çalışmaya katılan engelli çocukların flamingo denge ölçüm sağ ayak ön test son test ve sol ayak ön test son test veri sonuçlarına göre anlamlı sonuçlar çıkmıştır (p<0,01). Flamingo denge testi ile denge gelişimi arasında pozitif anlamlı ilişki olduğu söylenebilir. Ayrıca tüm deneklerin çalışma ortamına düzenli gelmelerine ve hareketleri severek yapmalarına bağlamak mümkün olabilir. Literatürde bu araştırma sonucunu destekleyen birçok çalışma olmasına rağmen desteklemeyen araştırmalar da bulunmaktadır. Liao (2001) yapmış olduğu çalışmada denge bozukluklarının en çok Serebral palsili down sendromlu, zihinsel engelli ve işitme engelli çocuklarda görülmekte olduğunu ve engelli çocuklardaki motor işlevleri geliştirmek amacıyla yapılan fizyoterapinin genellikle denge eğitimi üzerinde olduğunu belirtmektedir. Ayrıca, zihinsel engelli çocukların, güç, dayanıklılık, çeviklik, denge, koşu, esneklik ve hız gibi fiziksel ve motor uygunluk unsurları yönünden daha zayıf olduklarını belirtmektedir (Demirel, 2008). Connloy (1986) 7 11 yaşları arasındaki 12 Down sendromlu ve 12 Down sendromlu olmayan zihinsel engelli çocuklar üzerinde yaptığı çalışmada, çocukların koşma hızı, denge, güç ve görsel motor performanslarını ölçmüş ve zihinsel engelli çocukların down sendromlu

375 Eğitilebilir Zihinsel Engelli Kız Çocuklarda Cimnastik Çalışma Programının Denge Gelişimine Etkisinin İncelenmesi çocuklara oranla daha yüksek performans gösterdiğini kaydetmiştir. Özellikle denge becerisinde down sendromlu çocuklarla, down sendromlu olmayan zihinsel engelli çocuklar arasında oldukça önemli farklar ortaya çıkmıştır (Demirel, 2008). Bugün farklı alanlardaki aktiviteler ve içinde barındırdığı fırsatlar genel cimnastiği diğer spor ve etkinliklerden farklı kılmaktadır. Bu kategoriler küçük çocukları (5 yaş ve altı çocukları), yetişkinleri (18 yaş ve sonrası) ve senyorları (50 yaş ve üstü) kapsar (Suveren ve Suveren, 2002). Zihinsel engelli çocuklar karmaşık hareketlerde koordinasyonu daha da zor sağlamaktadırlar. Karmaşık hareketlerin kazandırılması uzun zaman, sürekli alıştırma ve sabır gerektirmektedir (Oymak,1998). Sistemli ve engel seviyesine uygun yapılan antrenmanların veya sportif faaliyetlerin zihinsel engellilerde hem davranış değişikliğine hem de ve motor gelişimlerine önemli bir katkısı olduğu ifade edilmektedir (Chasey and Wyrick, 1971). Literatürde, belli bir süreyi kapsayan antrenmanlar sonucunda engelli bireylerin ön testson test puanları arasında anlamlı farklılıkların olduğu birçok çalışmada görülmektedir. Downs ve Wood (1996), Brundige, Hautala ve Squires (1990), Balic, Mateos ve Blasco (2000), Çetin ve Güven (1995), Block, Conatser, Montgomery, Flynn, Munson ve Dease (2001). Çetin ve Güven (1995) 3 6 yaşları arasındaki down sendromlu çocukların büyük kas motor beceri performanslarının geliştirilmesinde hareket eğitiminin etkisinin olup olmadığını belirlemek amacıyla yaptıkları çalışmada; yürüme, koşma, sıçrama, minder, top, denge, engel seti, bisiklet ve merdiven kategorilerindeki hareketlerde verilen eğitimin çocukların kaba motor becerilerini kazanmalarında etkili olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Boswell (1991) Zihinsel engelli bireylerin sıklıkla görülen zayıflıklarından birinin dinamik denge eksikliği olduğunu ve denge becerilerinin gelişiminin zihinsel engelli bireyler için oldukça önemli olduğunu vurgulamıştır (Demirel, 2008). Tekin, İftar, Birkan, Uysal, Yıldırım ve Kurt (2001) tarafından yapılan bir araştırmada yaşları 6 13 arasında değişen zihinsel engelli öğrencilere boş zaman etkinliklerinden olan golfdart bilardo oynama, basket atma, labut devirme, frizbi atma gibi becerilerin öğretimini sabit bekleme süreli öğretimle öğretmenin öğrenmenin kalıcılığının sağlanması açısından etkili olduğu sonucuna varmışlardır. Connloy (1986) 12 zihinsel engelli deneğin denge performanslarını ölçmüş ve %65 inin tek ayak üzerinde durma becerisinde 4 sn. nin üzerinde dengelerini sağlayabildiğini tespit etmiştir (Demirel, 2008). Temel cimnastik aktiviteleri, genel spor yeteneklerinin, vücut formunun ve sağlamlığının yanı sıra koordinasyon, denge özellikleri ile birlikte önemli hareket biçimlerinin ve günlük yaşam becerilerinin gelişmesini sağlar (Suveren ve Suveren, 2002). Temel cimnastik çalışmalarının denge gelişimi üzerinde katkısı olduğu ortaya çıkmıştır. Ayrıca; algı, dikkat, kavrama, beceri ve özgüven artışını sağlamıştır. Kurumlarda yapılacak eğitim programında bu tür çalışmalara yer verilmelidir. Temel cimnastik aktiviteleri, genel spor yeteneklerinin, vücut formunun ve sağlamlığının yanı sıra koordinasyon ve denge özellikleri ile birlikte önemli hareket biçimlerinin ve günlük yaşam becerilerinin gelişmesini sağlar (Suveren ve Suveren, 2002).

Betül Bayazıt - Hülya Fil - Murat Son - Serap Çolak - Canan G. Eskiyecek - Enis Çolak 376 Eğitilebilir zihinsel engellilerde psiko motor özellikleri arttırmak için iyi planlanmış ve organize edilmiş serbest zaman programı içerisinde yer alan etkinlikler düzenlenebilmektedir. Bu etkinlikler yoluyla da çocuklara çevreye uyumlarını kolaylaştıran, fiziksel, sosyal, duygusal ve özgüven gelişimine katkı sağlayan beceriler kazandırılabilir. Spor yapan ve yapmayan zihinsel engelli grupta denge test skorlarını karşılaştırdıkları çalışmada, spor yapan grubun denge test skorlarının yapmayanlara oranla daha iyi olduğunu rapor etmişlerdir (Ün ve ark., 2004). Çalışmaya katılan engelli çocukların hem denge hem de koordinatif özelliklerinde gelişme olmuştur. Bu tür çalışmaların özel eğitim kurumlarında yaygınlaştırılması gerektiği düşünülmektedir. Eğitilebilir zihinsel engelli çocukların rekreatif etkinliklerle sportif yeteneklerini ön plana çıkartmak ve bu alanda kendilerini geliştirmeleri konusunda yardımcı olmak, bireysel ve toplumsal becerilerini geliştirmek, kendilerini hem sağlıklı biçimde algılamalarını hem de topluma verimli bir birey olarak katılmalarını sağlayabilir. Aktiviteler model olarak uygulatılmalı ve engelli çocukların dikkat süreleri kısa ve algılamaları yetersiz olduğu için aktivitelerin uzun tutulmamasına özen gösterilmelidir. KAYNAKLAR BALIC, M, G, MATEOS, E, C, BLASCO, C, G, (2000), Physical Fitness Levels Of Physically Active and Sedentary Adults With Down Syndrome, Adapted Physical Activity Quarterly, 17 (3), 310 321. BLOCK, M, E, CONASTER, P, MONTGOMERY, R, FLYNN, L, MUNSON, D, DEASE, R (2001), Effects Of Middle School Aged Partners On The Motor and Affective Behaviors Of Students With Severe Disabilities, Palaestra, 17 (4), 34 40. BRUNDIGE, T, L, HAUTALA, R, M, SQUIRES, S, (1990), The Special Olympics Developmental Sports Program For Persons With Severe and Profound Disabilities: An Assessment Of Its Effectiveness. Education and Training in Mental Retardation, 376 380, 321. CAVKAYTAR, A, H, DİKEN, İ, (2005), Özel Eğitime Giriş, Kök Yayıncılık, Ankara. CHASEY, W, WYRICK,W, (1971), Effects of a Physical Development Program on Psychomotor Ability of Retarded Children, Am. J. Mental Deficiency : 75, 566-570 ÇETİN, Z, GÜVEN, N, (1995), 3 6 Yaş Arasındaki Down Sendromlu Çocuklarda Büyük Kasların Motor Gelişimi, Engellilerde Uluslararası Spor Eğitimi Sempozyumu 26 28 Ekim, Antalya. DEMİREL, N, (2008), Zihinsel Engelli Çocuklarda Denge Eğitimi Çalışmalarının Bazı Özbakım Becerileri Üzerine Etkisinin İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.

377 Eğitilebilir Zihinsel Engelli Kız Çocuklarda Cimnastik Çalışma Programının Denge Gelişimine Etkisinin İncelenmesi DOWNS, S, B, WOOD, T, M, (1996), Validating A Special Olympics Volleyball Skills Assessment Test, Adapted Physical Activity Quarterly, 13(2), 166 179. ER, S, (2001), Engellinin El Kitabı, İzmit Büyükşehir Belediyesi Yayınları, s. 11, Kocaeli. Flamingo Denge Testi, http://www.belgeler.com/blg/29ay/flamingo denge testi, Erişim Tarihi: 15.05. 2012. KARAKAYA, I, (2005), Zihinsel Engelli Çocukların Eğitimi, Eğitim Güncesi Rehberlik Dergisi, Sayı:4, Kocaeli OYMAK, M, (1998), Zeka Özürlü Çocukların Yetiştirilmesi Tanımlar Kavramlar Programlar, Sabev Yayınları, Ankara. ÖZER, S, (2001), Engelliler İçin Beden Eğitimi ve Spor, Nobel Yayınları, İstanbul. ÖZSOY, Y, ÖZYÜREK, M, ERİPEK, S, (1992), Özel Eğitime Giriş - Özel Eğitime Muhtaç Çocuklar, Karatepe Yayınları, 4. Baskı, Ankara. SAYIN, M, (2011). Hareket ve Beceri Öğretimi. Antrenör Eğitim Dizisi:7 Spor Yayınevi ve Kitabevi. Ankara. SCHERRER, V, (2004), Handicap International Turkey Introduction To Occupational Therapy With Spine Cord Injury Persons, Physical Rehabilitation Technical Advisor, www.handicapinternational.org/esperanza. SUVEREN, S, SUVEREN, S, (2002), Artistik Cimnastik Öğretim Metodları, (1. Baskı), Nobel Yayın Dağıtım, Ankara. TEKİN, E, İFTAR, G, BİRKAN, B, UYSAL, A, YILDIRIM, S, KURT, O, (2001), Gelişimsel Geriliği Olan Çocuklara Boş Zaman Etkinliklerinin Öğretimi, Proje No: 990543, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir. ÜN, N, ERBAHÇECİ, F, ERGUN, N, (2004), Zihinsel Özürlü Çocuklarda Fiziksel Uygunluk Eğitim Programının Fiziksel Uygunluk Düzeyleri Üzerine Etkisi, Fizyoterapi Rehabilitasyon, 15 (3), 107-113. YANCI, ATAMAN, B, H, (2001), Öğretilebilir Zihinsel Engeli Olan Çocukların Ruhsal ve Sosyal Uyumunda Sportif Rekreasyonun Önemi, Uluslararası Hakemli Akademik Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 1 (1), 224-233.