Kamu Sermayeli İşletmelerde İyi Yönetişim Mediha Ağar Dünya Bankası, Kıdemli Ekonomist Dünya Bankası
Kamu işletmeleri gelişmiş e gelişmekte olan ülkelerde ekonomik açıdan önemli aktörlerdir Global olarak toplam yatırım harcamalarının %20 si, toplam istihdamın %5 i Gelişmekte olan ülkelerde toplam katma değerin %10 u ile %50 si OECD ülkelerindeki toplam 2050 KİT in toplam değeri GSMH nın %15 i, piyasa ekonomisine geçiş sürecinde olan ülkelerde ise bu oran ortalama %20 30 u bulmaktadır Global olarak 6 milyondan fazla istihdam e $2 trilyonluk arlık değerine sahipler Bankacılık e mali hizmetler, enerji, altyapı, sanayi e seris sektörlerinde stratejik öneme sahipler 2
Aynı zamanda uluslarası piyasalarda da aktif olarak yer almaktadırlar Giderek daha çok KİT global piyasalarda şirket, yatırımcı e piyasa oyuncusu olarak karşımıza çıkmakta Pek çok ülkede azınlık eya altın hisse uygulamaları ile borsaya kote şirketlerin yönetiminde aktif rolalmaktalar Ayrıca, mali kurumlar e emekllik fonları aracılığı ile şirketlerde dolaylı paysahibi fonksiyonunu üstlenmekteler 3
KİT lerde iyi kurumsal yönetişimin mali performansa pozitif etkisi kanıtlanmıştır Çin de rekabetin arttırılması, şirketleşmeye ilişkin reformlar e KIT Gözetim e Denetim Komisyonu nun kurulmasınin ardından, KİT lerin kârlılığında artış gözlenmiştir. Hindistan da, kurumsal yönetişim reformlarının neticesinde en büyük 24 KİT kârlılığı son beş yılda iki katına çıkmıştır. Endonezya da yeniden yapılanma e kurumsal yönetişim reformlarının ardından kârlılık 2004-2009 yıllarında %19 artarken, ödenen ergi e temettülerin bütçe ergi gelirlerine payı %12 lere ulaşmıştır. Malezya da uygulanan KİT dönüşüm programı neticesinde en büyük 20 şirketin 2009 da %7.7 olan kârlılığının 2010 da %10.5 yükseldiğini görmekteyiz. Orta Doğu e Kuzey Afrika da Körfez Ülkeleri, stratejik sektörlerde faaliyet gösteren kârlı e yönetişimi kuetli şirketler kurmuş e bu şirketler hem ulusal hem de uluslararası piyasalarda önemli bir yere sahip olmuşlardır. 4
Ülkelerin gelişmişlik seiyesi ile kurumsal yönetişim uygulamaları uyumluluk göstermektedir Kurumsal Yönetişim 6 5 Yatırımcının Korunması 4 3 2 1 0 Denetim e Raporlama Standartları Azınlık Haklarının Korunması Yönetim Kurulunun Etkinliği Alt Gelir Gurubu Üst Orta Gelir Grubu Üst Gelir Grubu Kaynak: World Economic Forum, Global Competitieness Index, 2015-2016 5
Türkiye de özelleştirmeler e piyasaların rekabete açılması sonucunda kamunun piyasalardaki rolü azalmıştır 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 Kamu Paysahipliği KİTlerin rolü Kamunun network sektörlerindeki rolü Kamunun direkt kontrolü 1998 2003 2008 2013 Kaynak: OECD, Product Markets Regulation, 2013
Buna rağmen kamu paysahipliği büyüklük e önem açısından OECD ortalamasının üstündedir KIT Yönetişimi Kamu Paysahipligi 5 4 3 2 1 0 KITlerin Önemi Kamunun Direkt Kontrolü Kamunun Network Sektorlerindeki Rolü OECD BRICS Türkiye Source: OECD Product Market Regulation Database, 2013 7
2001 sonrası yürütülen reformlar Türkiye de KİT lerin performanslarını güçlendirmiş e bütçe üzerindeki yüklerini azaltmıştır Düzenleyici e denetleyici kurumların oluşturulması Göre zararlarının şeffaf hale getirilmesi e maliyetin bütçeye dahil edilmesi Kamu bankaları aracılığı ile yürütülen yarı mali operasyonların sınırlandırılması Hazine geri ödeme e borç üstlenim garantilerinin düzenlenerek sınırlandırılması KİT lerin kamuya e birbirlerine olan borçlarının yeniden yapılandırılması e KİT lerde fiyat e tarif politikalarının maliyet bazlı olarak belirlenmesinin düzenlenmesi Kamu İşletmeleri tanımının getirilmesi İç kontrol e denetim Türk Ticaret Kanunu nun KİT lere uygulanan hükümleri 8
Yine de kurumsal yönetişim açısından yapılması gerekenler mecuttur Yasal çerçeenin KİT ler açısından operasyonel bağımsızlık e hesap erebilme sorumluluğu dengesini hedefleyecek şekilde yeniden düzenlenmesi Şeffaflık e kamuyu bilgilendirme alanlarındaki eksikliklerin giderilmesi KİT lerle özel sektör şirketler arasında rekabeti bozucu şartların ortadan kaldırılması Mali disiplinin güçlendirilmesi Performans kriterlerinin uygulanabilmesi açısından yönetim kurullarının profesyonelleştirilmesi e gerekirse performans sözleşmelerinin getirilmesi KİT lerin mümkün olduğunca Ticaret Kanunu hükümlerine tâbi olmasının sağlanması aynı zamanda kurumsal yönetişim çerçeesinin daha iyi tanımlanması 9
Reformun başarılı olabilmesi için - 1 Yasal çerçee e uygulama arasındaki farkın minimuma indirilmesi gerekmektedir. Siyasi irade Pay sahipliği kurumları için yeterli yetki Uygulama için ayrılmış kaynaklar nitelikli personel, finansman Rehberin e düzenlemelerin geliştirilmesi Doğru e zamanında raporlama Meclis gibi temsil kurumlarına hesap erebilme e bilgilendirme 10
Reformun başarılı olabilmesi için - 2 İyikurumsal yönetişim önemlidir amaky reformundan kazanç elde edilmesi e bu kazançların sürdürülebilmesi, harici teşiklerle e sektörel reformlarla desteklenmesine bağlıdır. HARİCİ TEŞVİKLER Rekabet Mali disiplin, sıkı bütçe kısıtları, temettü ödemeleri Borsada işlem görme Özel sektör katılımı KURUMSAL YÖNETİŞİM REFORMLARI SEKTÖR REFORMLARI Sektörel politikanın yapılması Sektörün yeniden yapılandırılması Düzenleyici yönetişim KİT Gelişmiş Performans 11
Dünya Bankası KİT Kurumsal Yönetişim Rehberi - 2014 Mali disiplin e risk konularını da içermekte, Kurumsal yönetişim reformlarına ilişkin ülke örnekleri yeralmakta Ulusal düzeyde değerlendirme yapabilecek anket soruları, Şirketlere ilişkin ilerleme tespit matriksi, kurumsal yönetişim değerlendirme anketleri e örnek kurumsal yönetişim geliştirme programları gibi araçlar mecuttur 12
Teşekkürler Mediha Ağar Magar@worlbank.org