TARIMSAL SU KULLANIMI VE YÖNETİMİNDE EKONOMİK- SOSYAL VE ÇEVRESEL SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK

TMMOB 2. Su Politikaları Kongresi 205 TARIMSAL SU KULLANIMI VE YÖNETİMİNDE EKONOMİK- SOSYAL VE ÇEVRESEL SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK Baran YAŞAR Arzu SEÇER Müge K. DAVRAN Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, Adana ÖZET Doğal kaynaklar içerisinde önemli role sahip olan su, tarımsal üretim açısından temel üretim faktörlerinden biridir. Sürdürülebilir su kullanımı ve yönetimi, insanların tüketimi, ekosistem açısından gerekliliği, enerji üretimi, turizm, tarımsal üretim (bitkisel ve hayvansal) vb. tüm sektörler için oldukça önemlidir. Son zamanlarda yaşanan iklim değişikliği, küresel ısınma ve çevre sorunları sürdürülebilir tarım, su ve çevre konularını gündeme getirmiştir. Bu çalışmada; ekonomik, sosyal ve çevresel sürdürülebilirlik açısından su yönetimi konusu, Adana İli Yüreğir Ovası nda faaliyet gösteren çiftçiler ve Sulama Birlikleri açısından bireysel görüşme yöntemi ile ele alınarak incelenmiştir. Çiftçiler su yönetimi ile ilgili sınırlı bilgiye sahip olup genellikle çevresel açısından konuyu değerlendirmektedirler. Birlikler ise konunun önemini ve içeriğini bilmekle beraber, su yönetiminde farkındalık yaratmak ve çiftçileri eğitmek için yeterli düzeyde işbirliği ve koordinasyondan uzaktır. Anahtar Kelimeler: Su Yönetimi, Sulama Birliği, Sürdürülebilir Kalkınma, Yüreğir Ovası. GİRİŞ Genel olarak içme ve kullanma suyu olarak iki şekilde ele alabileceğimiz su tüketiminde ağırlık tarım ve sanayi kullanımındadır. Dünya su tüketiminin %65 i tarımda gerçekleşmektedir. Bunun yanı sıra toplam su tüketiminde endüstrinin payı %25, ev ve işyeri gibi yerlerde kullanımın payı ise %10 civarındadır. Dolayısıyla ilk çağlardan itibaren tarımsal faaliyetin sürekliliği için su vazgeçilmez doğal kaynaklardan biri olarak önemini korumaktadır. Sürdürülebilir tarım açısından, suyun miktar ve kalitesinin korunması, yer altı ve yer üstü sularının kirletilmemesi ve yanlış sulama yöntemlerine bağlı olarak ortaya çıkan su kaybının önlenmesi önemli konulardır (Tan, 2004). Sürdürülebilir su kullanımında dikkate alınacak temel unsur gelecek nesillerin gereksinimlerini karşılayabilme olanaklarını tehlikeye atmadan bugünün ihtiyaçlarını gidermek olmalıdır. Bununla birlikle, su kaynakları önemli düzeyde pek çok sorunla karşı karşıyadır. Su kıtlığı, kuraklık, yanlış ve bilinçsiz kullanım yaygın birer sorun haline gelmektedir. Su kalitesi hemen

206 Tarımsal Su Kullanımı ve Yönetiminde Ekonomik her ülkede hızla bozulmaktadır ve bu şekilde sosyal, ekonomik ve çevresel açıdan zincirleme pek çok soruna neden olmaktadır. Bu çalışmada, ekonomik, sosyal ve çevresel sürdürülebilirlik açısından su yönetimi konusu, Adana İli Yüreğir Ovası nda çiftçiler ve Sulama Birlikleri açısından ele alınarak incelenmiş; elde edilen bulgular doğrultusunda bölgedeki mevcut sorunlar ortaya konularak çözüm önerileri yapılmıştır. Konuyla ilgili Kavramlar Sürdürülebilirlik veya sürdürülebilir kalkınma: Sürdürülebilirlik, genellikle kalkınma ve çevre bağlamında ele alınmaktadır. Araştırma konusu açısından da bu bağlamda ele alınması gerekmektedir. Buna göre sürdürülebilir kalkınma, 1987 Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu Raporu nda bugünün ihtiyaçlarını, gelecekteki kuşakların kendi ihtiyaçlarını karşılama yeteneğini tehlikeye atmadan karşılamak olarak tanımlanmıştır (Marshall,1999). Kavram daha detaylı ele alınırsa; Sürdürülebilir kalkınma, insan ile doğa arasında denge kurarak doğal kaynakları tüketmeden, gelecek nesillerin ihtiyaçlarının karşılanmasına ve kalkınmasına imkan verecek şekilde bugünün ve geleceğin yaşamını ve kalkınmasını programlama anlamını taşımaktadır. Sürdürülebilir kalkınma sosyal, ekolojik, ekonomik, mekansal ve kültürel boyutları olan bir kavramdır (www.gap.gov.tr). Su Yönetimi: Su yönetimi tanımı zaman içerisinde değişmiştir. Sulama suyunun su kaynağından alınarak bitki köküne kadar izlediği tüm yapı ve yöntemler olan tanım; sulama suyunun bir şebekedeki dağılımını sağlayan yapı ve yöntemlere ek olarak sulama suyunun ve tesislerinin işletme, bakım, onarım, iyileştirme ve yönetimi ile bunları üstlenen organizasyonlar lar olarak değişmiştir (www.meteoroloji.org.tr). MATERYAL VE YÖNTEM Materyal Bu araştırmanın ana materyalini, Adana İli Yüreğir Ovası nda sulu tarım yapan çiftçilerden ve bu çiftçilerin bağlı oldukları sulama birliklerinden alınan birincil veriler oluşturmaktadır. Çiftçilerle yapılan çalışmada odak grup yöntemi; sulama birlikleri ile yapılan çalışmada ise bireysel görüşme yöntemi kullanılmıştır. Ayrıca konuyla ilgili ikincil verilerden de faydalanılmıştır. Çiftçilerle yapılan odak-grup görüşmelerinde ana hatlarıyla, çiftçilerin demografik özellikleri, (yaş, eğitim, ikinci meslek vb.), çiftçilerin sulama birliği ile çalışmaları (üyelik, sulama birliklerinin faydası, sulama miktarına uyum vb.), çiftçilerin içme ve kullanma suyu hakkında bilgi birikimleri (temizlik, kıtlık, sürdürülebilirlik vb. ), çiftçilerin sulama ile ilgili eğitim çalışmaları talebi ve katılım gibi konular ele alınmıştır. Sulama birlikleriyle yapılan görüşmelerde, birliklerin sürdürülebilir sulama ile ilgili bilgi birikimleri, teknik konularda verdiği hizmetler, eğitim çalışmaları düzenleme ve katılma, çiftçilerin sulama ve sürdürülebilirlik ile ilgili bilgi düzeyleri hakkında birliklerin görüşleri, birliklerin sulama yönetimi ve sürdülebilir sulama ile ilgili fikirleri incelenmiştir.

B. Yaşar, A. Seçer, M. K. Davran 207 Yöntem Araştırma Yapılacak Köylerin ve Sulama Birliklerinin Seçimi Köyler: Araştırma konusunun tarımsal sulama ile ilgili olması nedeniyle, araştırma yapılacak köylerin seçiminde teknik açıdan iki ana kriter dikkate alınmıştır. Bu kriterler birinci olarak köyün Yüreğir Ovası nda yer alması ve ikinci olarak köylerde sulu tarım yapılmasıdır. Yüreğir Ovası sulu tarımın yoğun olarak yapıldığı ve yılda 2-3 ürün alınabilen verimli bir toprak yapısına sahiptir. Bu nedenle bu alanda yer alan köylerde su kullanımı da oldukça yoğundur. Araştırma köylerinin seçiminde, teknik kriterlerin dışında, sosyolojik olarak da iki kriter kullanılmıştır. Bunlar: odak-grup çalışması yapmaya istekli ve gönüllü kişilerin olduğu köylerin seçilmesi ile köylerin araştırma konusu açısından homojen bir yapıya sahip olmasıdır. Araştırma alanında yer alan kırsal yerleşmelerin bazıları belde, bazıları mahalle statüsünde olup bunların gelişme doğrultuları köylerden farklı olduğu için (Kantar, 2000), araştırma kapsamına dahil edilmemiştir. Ayrıca araştırma alanındaki köyler Davran ın (2006) yaptığı sınıflamaya göre de değerlendirilmiştir. Buna göre araştırma alanındaki köyler boş köyler, etnik farklılığı olan köyler, belediyelik köyler ve yerli halkın ikamet ettiği köyler şeklinde sınıflandırılmıştır 1. Bu köylerden, boş köyler yeterli nüfusa sahip olmaması nedeniyle; etnik farklılığı olan köyler, tarımsal faaliyetle uğraşan nüfusun az olması nedeniyle; belediye statüsüne sahip olan köyler tam olarak köy özelliği göstermemesi nedeniyle araştırma dışında tutulmuştur. Yerli köy halkının bulunduğu köyler içerisinden ise Eğriağaç, Danişment, Kadıköy ve Çağırtkanlı köyleri, yukarıda belirtilen kriterler dikkate alınarak Gayeli Örnekleme Tekniği ile seçilmiştir. Ovada sulama birliklerine kayıtlı olan yaklaşık 139 adet yerleşim birimi bulunmaktadır. Bu yerleşim birimleri içerisinden belde- mahalle, etnik statüye sahip olan ve araştırma konusu için uygun olmayan köyler araştırma kapsamından çıkarılmıştır. Buna göre, geriye kalan 63 adet homojen yapıya sahip köyler için %5 örnekleme oranı ile çalışılmış ve araştırma için 3 köy ile ararştırma yapılması planlanmıştır. Buna rağmen araştırma yapılan köy sayısı 4 olmuş ve 4 köyde 5 odak-grup görüşmesi yapılmıştır. Araştırma alanında yer alan Eğriağaç köyünün kalabalık nüfusa sahip olması nedeniyle, bu köyde 2 odak grup görüşmesi yapılmıştır. Sulama Birlikleri: Araştırma alanında yer alan sulama birliklerinin seçiminde temel kriter, çalışma alanı Yüreğir Ovası nda olan birliklerin seçimi ve bu birliklerin araştırmaya gönüllü katılımları olmuştur. Yüreğir Ovası nda hizmet veren 10 adet sulama birliği bulunmaktadır. Birliklerle yapılan ön görüşme sonucunda araştırmaya, gönüllü olarak katılmak isteyen 6 sulama birliği (Güney, Kuzey, Kadıköy, Gökova, Cumhuriyet ve Gazi Sulama Birlikleri) dahil edilmiş ve birlik başkanları ve/veya genel sekreterler ile görüşme yapılmıştır. 1 Boş Köyler: Bu köylerde aileler eğitim, iş bulma vb. nedenlerle Adana ya göç etmekle birlikte, halen köydeki evlerini korumaktadırlar ve şu anda bu köylerde sürekli yaşayan toplam 5-6 hane bulunmaktadır.etnik Farklılığı Olan Köyler: Bu köyler, Adana ya göç eden ve köyle bağlantısını kesen ailelerin yerlerine Doğu ve Güney Doğu Anadolu dan gelen kürt kökenli ailelerin yerleşmesiyle dolan köylerdir. Yine alanda uzun yıllardır ikamet eden arap kökenli ailelerin oluşturduğu köyler de bulunmaktadır. Belediyelik Köyler: Belde statüsüne sahip olan bu köylerde yerli halk ve yine göçle gelen aileler bulunmaktadır ve nüfusu oldukça kalabalıktır.yerli Halkın İkamet Ettiği Köyler: Bu köyler Yüreğir ovasında uzun yıllardan bu yana ikamet eden yerli halktan oluşmaktadır (Davran,2006).

208 Tarımsal Su Kullanımı ve Yönetiminde Ekonomik Çiftçilerin Seçimi: Araştırmaya dahil edilen köylerde, köy nüfusuna kayıtlı ve sulu tarım yapan çiftçilerle görüşmeler yapılmış ve araştırma için en az beş kişilik gruplar oluşturulmaya çalışılmıştır. Grupların yaş dağılımının 25-64 yaş arasında olan yetişkin nüfustan oluşmasına dikkat edilmiştir. Gruplar oluşturulurken yine gönüllü katılım dikkate alınmıştır. Araştırma alanını oluşturan köylerde, Eğriağaç hariç, bir adet odak-grup görüşmesi yapılmıştır (Tablo 1). Eğriağaç köyünde, nüfusun kalabalık olması nedeniyle iki adet odak-grup görüşmesi yapılmıştır. Tablo 1. Araştırma Alanını Oluşturan Köyler, Odak-Grup ve Çiftçi Sayıları Araştırma Köyleri Odak-Grup Sayısı Çiftçi Sayısı Danişment 1 7 Kadiköy 1 6 Çağırtkanlı 1 5 Eğriağaç 2 7+5 Toplam 5 30 Görüşmelerde Kullanılan Yöntem Gerek odak-grup gerekse bireysel görüşmelerde, kişilerin gönüllü katılımı temel prensip olarak ele alınmıştır. Çiftçilerle köylerde yapılan odak-grup görüşmelerinde, önceden hazırlanmış ve alanda denenmiş olan standart soru formları aracılığıyla, araştırma ekibi tarafından bilgiler toplanmış ve kaydedilmiştir. Sulama birlikleri ile yapılan bireysel görüşmelerin iki tanesi birliğe ait ofiste; diğerleri ise birlik elemanlarının vakitlerinin olmaması ve sürekli ofiste bulunmamaları nedeniyle telefonda gerçekleştirilmiştir. Tüm görüşmeler Kasım ayı içerisinde (2007) yapılmıştır. Anketlerin Değerlendirilmesi Çiftçi görüşmeleri sonucu elde edilen veriler bilgisayara aktarılarak, Sosyal Bilimler İstatistik Programında (SPSS) analizler yapılmıştır. ARAŞTIRMA BULGULARI Çiftçilerin Demografik Bilgileri Araştırma alanında görüşme yapılan çiftçilerin yaş ortalaması 47.7 olup; görüşülen çiftçilerin yaşları, yetişkin yaş sınırları arasındadır ve yaş gruplarına göre dağılım dengelidir. Eğitim düzeyi açısından, görüşülen kişilerde okuma-yazma bilmeyen bulunmamaktadır ve en düşük eğitim düzeyi ilkokul olarak saptanmıştır. Kişi başına ortalama eğitim süresi ise 7.56 yıldır. Çiftçilerin yaş gruplarına göre dağılımları ve eğitim düzeyleri Tablo 2 de verilmiştir.

B. Yaşar, A. Seçer, M. K. Davran 209 Tablo 2. Çiftçilerin Yaş Dağılımları ve Eğitim Durumları Yaş Dağılımları Eğitim Durumları Yaş Çiftçi % Eğitim Düzeyi Çiftçi % Grupları Sayısı Sayısı 25-35 5 16.7 İlköğretim 16 53.3 36-45 6 20.0 Ortaokul 5 16.7 46-55 12 40.0 Lise 7 23.3 56-64 7 23.3 Üniversite 2 6.7 Total 30 100.0 Total 30 100.0 Meslek Yapılanması Araştırmada görüşülen kişilerin meslek yapılanması, tarım ve tarım dışı olarak iki şekilde ele alınmıştır. Tarımsal faaliyetler, görüşülen çiftçilerin tamamında ana gelir kaynağını oluşturmaktadır. Bununla birlikte 5 kişinin (%1.7) tarım dışında ikinci bir gelir kaynağı da (inşat mühendisi, kahvehane işletmeciliği, tamirci, memur emeklisi ve değirmenci) bulunmaktadır. Görüşülen çiftçilerin işledikleri ortalama arazi büyüklükleri 247.2 da olarak bulunmuştur. Bununla birlikte çiftçilerin %63.3 ünün arazi genişliği 10-150 dekar arasındadır. Gruplara göre arazi genişlikleri Tablo 3 de verilmiştir. Tablo 3. Gruplara Göre Arazi Genişlikleri Arazi Genişlik Grupları Çiftçi % Sayısı 10-49 3 10.0 50-99 9 30.0 100-149 7 23.3 150-499 5 16.7 500-999 4 13.3 1000-1500 2 6.7 Total 30 100.0 Çiftçilerin Sulama Birlikleri Hakkındaki Görüşleri Araştırma alanında görüşülen çiftçilerin %83.3 ü (25 kişi) daha iyi hizmet almak için sulama birliklerine üye olduklarını belirtmişler ve çiftçilerin %76.7 si (23 kişi) birliklerin verdiği hizmetler hakkında üye olmadan önce bilgi sahibi olduklarını ifade etmişlerdir. Bununla birlikte çiftçiler bu bilgilerin neler olduğunu açıklayamamışlar ve genel şeklinde tanımlamışlardır. Çiftçilerin tamamı birlikleri faydalı bulmaktadır. Bu faydalar ise alet-makine temini, kanal temizleme, sulama miktarını ayarlama gibi hizmet desteği (%83.3) ile bilgi desteği (%16.7) olarak açıklanmıştır.

210 Tarımsal Su Kullanımı ve Yönetiminde Ekonomik Çiftçilerin Tarımsal Sulama ile İlgili Bilgi Edinme Kaynakları, Kullandıkları Tarımsal Su ve Sulama ile İlgili Görüşleri Çiftçilerin tamamının su yönetimi ve sürdürülebilir kalkınma konusunda bilgi düzeyleri yok denecek kadar az olmakla birlikte; içme, kullanma ve tarımsal su ile ilgili kirlilik kavramı hakkında bilgi birikimleri vardır. Çiftçilerin %90.0 ı, gerek birliklerden gerekse diğer kurumlardan kendi istekleriyle sulama ile ilgili herhangi bir eğitim almadıklarını ve sulamada atadan-dededen kalma yöntemleri kullandıklarını belirtmişlerdir. Geriye kalan %10.0 (3 kişi) ise, Adana Tarım İl Müdürlüğü ile irtibata geçmekte veya seminerlere katılmaktadırlar. Çiftçilerin %53.3 ü sulama ile ilgili herhangi bir yazılı veya görsel yayını takip etmemekte; %46.7 si ise sadece televizyonu, düzenli olmamak kaydıyla, takip etmektedir. Çiftçilerin tamamı sulama suyunun kalitesinden memnun olup, sulamada kullandıkları su miktarının yeter düzeyde olduğunu ifade etmişlerdir. Özellikle, gereğinden fazla su kullanımının olmadığını ve önerilen miktarlara tamamen uyduklarını vurgulamışlardır. Çiftçilerin önemli bir kısmında (%93.3), sulama masrafı toplam masrafların yaklaşık olarak %5 ini; geriye kalanlarda ise %10 unu oluşturmaktadır. Çiftçilerin önemli bir kısmı (%73.3), üreticilerin bilinçli bir şekilde sulama yaptıklarını düşünmektedirler. Buna gerekçe olarak, az ya da fazla miktarda sulama yapılırsa verim ve kalite kaybı olacağını üreticilerin bildiğini vurgulamışlardır. İçme, Kullanma ve Tarımsal Suların Kalitesi, Sürdürülebilirliği ile İlgili Çiftçilerin Fikirleri Çiftçilerin içme, kullanma ve tarımsal su ile ilgili mevcut bilgilerini ve geleceğe dönük fikirlerini ortaya koyma amacıyla sorular hem Yüreğir Ova sı hem de Türkiye için sorulmuştur. Yüreğir Ovası Çiftçilerin %63.3 ü içme sularını kirli bulmakta ve bu kirliliğin nedenlerini tamamen tarımsal ilaç ve gübre kullanımına bağlanmıştır. Sulama suyunu kirli bulanların oranı daha düşük olup (%53.3) temel neden yine tarımsal ilaç ve gübre kullanımıyla birlikte çevresel atıklar olarak açıklanmıştır. Çiftçilerin önemli bir kısmı (%83.3) ovada yeraltı su kaynakları yeterli olduğu için şu anda içme, kullanma veya tarımsal açıdan herhangi bir su sıkıntısının olmadığını düşünmektedirler. Diğer çiftçiler ise yağışların azalması nedeniyle su kıtlığı olduğunu belirtmişlerdir. Gelecek kuşaklar açısından baktığımızda çiftçiler daha kaygılı olup; %76.7 si gelecek kuşakların her konuda su sıkıntısı yaşayacaklarını belirtmişlerdir. Bunun nedenleri ise iklim değişikliğiyle beraber yağışların azalması ve nüfusun artması olarak açıklanmıştır.

B. Yaşar, A. Seçer, M. K. Davran 211 Türkiye Çiftçilerin %86.7 si hem içme sularını hem de sulama suyunu kirli bulmakta ve bu kirliliğin nedenlerini genelde çevresel atıklara ve ikinci olarak tarımsal ilaç ve gübre kullanımına bağlamaktadırlar. Çiftçilerin önemli bir kısmı (%93.3) iklim değişikliği ve yağışların azalması nedeniyle şu anda Türkiye de, içme, kullanma veya tarımsal açıdan su sıkıntısının olduğunu düşünmektedir. Diğer taraftan çiftçiler tamamı gelecek kuşakların her konuda su sıkıntısı yaşayacaklarına inanmaktadır. Bunun nedenleri ise iklim değişikliğiyle beraber yağışların azalması, kaynakların azalması ve nüfusun artması olarak açıklanmıştır. Su Yönetimi Eğitimine Katılım ve Toplumsal Sorumluk Görüşülen çiftçilerin hemen hemen tamamı (%96.7), gerek Yüreğir Ovası nda gerekse Türkiye de, su yönetimi ile ilgili düzenlenecek herhangi bir eğitim çalışmasına katılabileceklerini ve bunun gerçekten gerekli olduğunu ifade etmişlerdir. Diğer taraftan çiftçilerin %93.3 ü, Yüreğir Ovası nda veya Türkiye de su kaynaklarının korunması amacıyla düzenlenecek herhangi bir kampanyaya da (eğitim, maddi-manevi destek vb.) gönüllü olarak katılacaklarını belirtmişlerdir. Sulama Birlikleri Sulama Birliklerinin Su ve Sulama Yönetimi ile İlgili Görüşleri Araştırma alanında görüşülen Sulama Birliklerinin tamamı su ve sulama yönetimini, sahip olunan su kaynaklarının en rasyonel şekilde değerlendirilmesi, aşırı kullanımın engellenerek kaynaklarının en verimli ve gerekli yerlerde kullanılması ve ekonomik koşulları dikkate alarak bilinçli ve planlı şekilde değerlendirilmesi olarak tanımlamıştır. Bununla birlikte suyun çiftçiler arasında ihtiyacı doğrultusunda düzenli, planlı ve adil bir şekilde dağıtılarak koordinasyonun sağlanması olduğunu belirtmişlerdir. Sulama Birlikleri, tarımsal sulama konusunda teknik açıdan çiftçilere çeşitli hizmetlerde bulunmaktadır. Bu hizmetlerin başlıcaları; suyun dağıtım sırasındaki gereksiz kullanımının en az düzeye indirecek şekilde üreticiye etkin ve adil bir şekilde zamanında ulaştırılması, kaçakların ve aşırı su kullanımının engellenmesi, tarlalarda drenaj çalışmalarında bulunulması, tarım alet- makine temini konusunda yardım ile sulama kanallarında bakım-onarım faaliyetleridir. Bunların yanı sıra yayım faaliyetlerinde bulunarak sulama birliklerine üye üreticilerin birliklere üye olması ve yeni sulama tekniklerinin benimsetilmesi konularında çaba sarf etmektedirler. Sulama Birlikleri, ekonomik katkıları açıdan ise yeni sulama sistemlerinin kullanımı durumunda destekler vererek ve sulama ücretlerinin uygun düzeyde olmasını sağlayarak katkılarda bulunmaktadır.

212 Tarımsal Su Kullanımı ve Yönetiminde Ekonomik Sulama Birliklerinin Çiftçiler Hakkında Görüşleri Görüşme yapılan sulama birliklerinin 4 tanesi, Ova da sulamanın bilinçsiz yapıldığı, çiftçilerin geleneksel yöntemlerle sulama yapmaları sebebiyle kullandıkları tarımsal su miktarının gerekli olan ve tavsiye edilen seviyeden fazla olduğu görüşündedir. Diğer birlikler ise, üreticilerin belirlenen su miktarının uygun düzeyde kullandıklarını belirtmişlerdir. Su miktarı yanında, çiftçiler Birlik ler tarafından belirlenen bir sıralama ile suyu kullanabilmektedirler. Görüşülen çiftçilerin tamamı bu sıralamaya uygun davranmaktadır. Birliklere, sulama masraflarının çiftçilerin toplam üretim masrafları içerisinde payının ne olabileceği sorulduğunda, bunun %3-5 dolayında olabileceğini ifade etmişlerdir. Bu pay üreticilerin belirttiği miktarla örtüşmektedir. Sulama Birliklerinin Tarımsal Sulama ile İlgili Bilgi Edinme Kaynakları Sulama Birliklerinin sadece 4 tanesi, su kullanımı ve yönetimi ile ilgili, bilgi edinebilmek amacıyla (tarımsal-içme-kullanma suyu) gönüllü olarak seminer, konferans, toplantı gibi toplantılara katılmaktadır. Bu toplantıların ise genellikle Devlet Su İşleri, Tarım İl Müdürlüğü ve Ziraat Odaları tarafından düzenlendiği belirtilmiştir. Birlik lerin 5 tanesi, su kullanımı ve yönetimi ile ilgili kurumsal olarak katılmakla yükümlü oldukları herhangi bir toplantıya katılmadıklarını, ancak katılmaları gerektiği görüşünde olduklarını belirtmiş, 1 birlik ise DSİ tarafından hazırlanan eğitimlere düzenli olarak katıldığını ifade etmiştir. Ayrıca Birliklerin 4 tanesi tarımsal su kullanımı ve sulama yönetimi ile ilgili yayınları veya internet gibi kaynakları takip etmektedir. Sulama Birliklerinin İçme, Kullanma ve Tarımsal Suların Kalitesi, Sürdürülebilirliği ile İlgili Fikirleri Yüreğir Ovası Araştırma kapsamında görüşülen Sulama Birlik lerinin 5 tanesi, tarımsal sulamada kullanılan suyun (özellikle barajlardan gelen su) kalitesinin oldukça iyi olduğu görüşünde oluklarını ancak yerleşim yerlerine yaklaştıkça atıklar sebebiyle kalitede düşmeler olduğunu ifade etmişlerdir. 1 birlik ise kullanılan suyu kalitesiz olarak nitelendirmiş ancak konuyla ilgili olarak yeterince açıklama getirmemiştir. Görüşülen Birlik lerin tamamı yeraltı ve üstündeki suların tarımsal ve tarım dışı atıklardan dolayı kirletilmekte olduğu görüşündedirler. Birlik lerin tamamı, şu anda tarımsal ve içme suyu açısından kaynaklarının yeterli olduğuna ve su kıtlığı karşı karşıya olmadıklarına inanmaktadır. Ancak, yaşanan iklim değişikliği ve yağışların azalması sebebiyle gelecek kuşaklar için aynı durumun söz konusu olmadığını belirtmişlerdir. Birliklerden bazıları, yapılacak bazı yatırımlarla ve düzenlemelerle sorunların engellenebileceği görüşündedir. Türkiye Sulama Birliklerinin tamamı Ülkemizde tarımsal sulamada kullanılan suyun kalitesinin düşmekte olduğunu, yer altı ve yerüstü sularının hızla kirletildiğini, iklim değişiklikleri ve

B. Yaşar, A. Seçer, M. K. Davran 213 yağışlarının azalmasıyla su kıtlığı yaşandığını bunun da gelecek kuşaklar için daha da önemli boyutlara ulaşacağı görüşündedirler. Birliklere etkin bir sulama için sulama yönetimindeki çeşitli aktörlerin neler yapabileceği sorulmuş ve aşağıdaki yanıtlar alınmıştır. Üreticiler, Sulama yöntemlerini değiştirmeli, aşırı su kullanımından kaçınmalı, konuyla ilgili seminer ve toplantılara katılmalıdır, Birlikler, su kaybını önleyecek çalışmalar yapmalı, üreticileri teşvik etmeli, sulama kanallarının tamir ve bakımını gerçekleştirmeli, çiftçilerin eğitimine önem vermelidir, Devlet, destekler vererek yada bazı uygulamalarda indirimler uygulayarak üreticiyi teşvik etmeli, maddi yönden üreticileri desteklemeli, üreticiler için bazı konular yasal düzenlemeler ile zorunluluk haline getirilmelidir, Sivil toplum kuruluşları ve özel sektör, destek vermelidir. SONUÇ Araştırmada görüşülen çiftçilerin tarımsal su kullanımı ve yönetimi ile ilgili olarak sulama birlikleri ile düzenli bir işbirlikleri bulunmamaktadır. Diğer bir ifadeyle çiftçilerin sulama birliklerinden talepleri, sulama ile sınırlı kalmaktadır. Bununla birlikte birlikler tarafından seminer verme, broşür dağıtma, değişik sulama teknikleri öğretme vb eğitici çalışmalar da çok yaygın değildir. Çiftçilerin eğitim düzeyi çok düşük olmamakla birlikte, sulama eğitimi ile ilgili herhangi bir talep de söz konusu değildir. Çiftçilerin eğitim düzeyinin ortalama 7.56 yıl olmasında ilköğretimin zorunlu olmasının da önemli etkisi bulunmaktadır. Çiftçilerin sulama masrafları toplam masraflar içerisinde fazla bir yer tutmamakla beraber ödemeler belirli bir dönemde (her ürün için farklı olup genelde ürün hasadından sonra alınmakta) ve nakit olarak yapıldığı için sıkıntı yaratmaktadır. Ayrıca sulama ücretleri çok düşük olmamakla beraber caydırıcı özellikte de olmadığı için çiftçiler sulama miktarlarını artırmaktadırlar. Bununla birlikte çiftçiler sulama konusunda, yeterli miktarda su kullandıklarına inanmaktadırlar. Özellikle çiftçilerin önemli bir kısmının bilinçli tarımsal sulama yaptığını düşünmesi ilginçtir. Çiftçiler bu konuda bilinçlendirilmedikleri takdirde ve ekonomik olarak ödeme yapabildikleri sürece su kullanımını artıracaklar ve ekonomik açıdan sürdürülebilirlik sağlanacak fakat su yönetimi olumsuz etkilecektir. Çiftçiler içme, kullanma ve tarımsal sulamada kullanılacak su açısından Yüreğir Ovası nı Türkiye geneline göre daha şanslı ve kaynaklarını yeterli görmekle beraber; gelecek nesiller için oldukça kaygılıdırlar. Yüreğir Ovası için ortalama olarak 20 sene sonra su sıkıntısının başlayacağını tahmin etmektedirler. Diğer taraftan, içme, kullanma ve tarımsal suların tarımsal ve çevresel atıklar nedeniyle kirletilmiş olduğunun belirtilmesi de çiftçilerin bu konuda bilinçli olduğunu göstermektedir. Bu bilinç veya kaygı duyma, su kullanımı ve yönetiminde çevresel sürdürülebilirlik sağlamak için oldukça önemli bir çıkış noktası olabilir. Çiftçiler için uygun eğitim vb. çalışmalar sağlanabilirse, özellikle Ova da uzun dönemde çevresel sürdülebilirlik sağlanabilir. Çiftçilerin bu konudaki temel eksiklikleri, su yönetimini bilmemeleri ve su ile ilgili sorunları sadece kirlilik olarak algılamalarıdır. Yapılacak çalışmaların su yönetimi ile ilgili olması gerekmektedir.

214 Tarımsal Su Kullanımı ve Yönetiminde Ekonomik Ova da yer alan çiftçiler işbirliği, eğitim vb konularda yapılacak çalışmalara gönüllü olarak katılabileceklerini belirtmişlerdir. Bu açıdan, çiftçilerin sosyal paylaşımları ve toplumsal sorumlulukları yönlendirilerek yine uzun dönem için sosyal sürdürülebilirlik sağlanabilir. Ova da yer alan sulama birlikleri sulama yönetimi ile yeterli bilgiye sahip olmakla beraber bu bilgilerin çiftçilere aktarılması konusunda yetersiz ve ilgisiz kalmaktadırlar. Bu konudaki en önemli etkenlerden biri çiftçilerin bu konuda talepkar olmamasıdır. Bununla birlikte birliklerin de kendi konularıyla ilgili eğitim çalışmalarına katılmaması da önemli bir dezavantajdır. Dolayısıyla birliklerin, kendi konuları içine giren tarımsal sulama ve su yönetimi ile ilgili konularda öncülük yaparak, olabilecek her konuda eğitim düzenlemesi ve bu şekilde sosyal ve çevresel sürdürülebilirlik sağlaması gerekmektedir. Özellikle birliklerin önemli bir kısmının, üreticilerin fazla sulama yaptığını belirtmesi de dikkate alınırsa, en azından bu sorunun çözülmesi gerekmektedir. Sonuç olarak, gerek çifçtileri gerekse birlikleri, su yönetimi konusunda harekete geçirebilmek için konunun kişisel isteklere ve gönüllü katılımlara bırakılmaması gerekmektedir. Su yönetimi ve sürdürülebilirlik konusunda, hem çiftçilerin hem de birliklerin ayrı ayrı eğitim kapsamına alınması ve bu konularda farkındalık yaratılması gerekmektedir. Bu eğitimler değişik kurumların (özel, kamu vb) işbirliğiyle düzenlenmeli ve işin hem teknik hem de sosyal ve çevresel yönü anlatılarak sulama yönetimi ile ilgili her konuda bilgi birikimi sağlanmalıdır. Çiftçi eğitimleri, belirli dönemler halinde ve zorunlu olarak sulama birlikleri tarafından çiftçilere verilmelidir. Birliklerin eğitimleri ise ilgili kamu kuruluşları (üniversite, bakanlık, DSİ vb.) tarafından özel olarak düzenlenmeli ve yine zorunlu tutulmalıdır. Suların kirlenmesinden ve gelecek nesilllerin su kıtlığı çekmesinden kaygılanmak yeterli bir farkındalık değildir. KAYNAKLAR 1. Marshall,1999. Sosyoloji Sözlüğü (Çev: Osman Akınhay, Derya Kömürcü), Bilim ve Sanat Yayınları, Ankara. 2. www.gap.gov.tr/turkish/ggbilgi/gsurkal.html 3. Apaçık, E., Emre, E., Diren, M., 2007. Küreselleşmenin Su Kullanımına Etkileri. www.meteoroloji.org.tr/duyurular/teblig_kuresellesmenin_su_kul_etkileri.doc 4. Kantar, M. 2000. Adana İl Merkezinde ve Kırsal Alanında Yaşayarak Tarımsal Faaliyetlerine Devam Eden Ailelerde Toplumsal Yapı ve Toplumsal Cinsiyet, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Kod No: 561, Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarım Ekonomisi Bölümü, Adana. 5. Davran, M.K. 2006. Türkiye de Kalkınma Sürecinde Kırsal Çevre Sorunları ve Toplumsal Bilinç Düzeyi V. Ulusal Sosyoloji Kongresi, İnönü Üniversitesi Eylül 2006, Türkiye de Güncel Toplumsal Sorunlar Malatya. 6. Tan, 2004. Sürdürülebilir Tarım. Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü, T.E.A.E Bakış. Sayı 5.