DÜZCE LNDE ALE HEKML PRE-PLOT UYGULAMASINDA KULLANILAN VER KALTESNN DEERLENDRLMES NHA ANALZ RAPORU. Hazırlayan Yrd.Doç. Dr.

DÜZCE LNDE ALE HEKML PRE-PLOT UYGULAMASINDA KULLANILAN VER KALTESNN DEERLENDRLMES NHA ANALZ RAPORU Hazırlayan Yrd.Doç. Dr. Talat BAHÇEBAI 1

I. GR Türkiye, kendisine özgü salık planlarını düzenlerken; Dünya salık örgütü (DSÖ) tarafından benimsenen ve önerilen 21. yüzyılda herkese salık hedefleri ne ulamak gayesi ile, DSÖ nün gelitirdii aaıdaki temel ilkeleri göz önünde bulundurmutur.(1) Salık, sosyal geliimin temel öesidir. Salıkta eitlik ve bütünlüe özen gösterilmelidir. Salıın gelitirilmesi insan odaklı olmalıdır. Gelimeler bilimsel yöntemlerle deerlendirilmeli ve izlenmelidir. Salıın bütün yaam boyunca süreklilii salanmalıdır. Türkiye için yapılan salık planının, birinci basamak salık hizmetleri için gelitirilen aile hekimlii modelinde; birinci basamak salık hizmetini, toplum salıına yönelik hizmetler ile bireysel koruyucu, tanı koyucu, tedavi ve rehabilite edici salık hizmetleri olarak tanımlanmaktadır.(1,2) Birinci basamak hizmetleri, ülke genelinde Salık Bakanlıı, iller düzeyinde il salık müdürlüünün organize etmesi ve denetimi ile hizmet sunan; Aile Salıı Birimleri veya Aile Salıı Birimlerinin birlikte çalıtıı Aile Salıı Merkezlerinden ve Toplum Salıı Merkezlerinden oluan temel iki yapıdan sunulur.(1) Aile Salıı Biriminde görev yapan ekip, aile hekimi ve aile salıı elamanından oluur. Aile Salıı Birimi bireye yönelik olarak; koruyucu, tanı koyucu, tedavi edici ve rehabilite edici salık hizmetlerini sunar. Aile Salıı Birimi, nüfusa dayalı olarak hizmet verir dier bir deimle kendisinden hizmet almak isteyen herkese ( ilçe sınırlarında olmak artı ile) açıktır. Bu durum bireye hekim seçme özgürlüünü getirmektedir. Toplum Salıı Merkezinde görev yapan ekip, hekimler, salık memurları, hemireler ve dier yarımcı salık personelinden oluan geni bir kadroya sahiptir. Toplum Salıı Merkezi; bölgesinde yaayan toplumun birinci basamak salık hizmetlerini organize eden, salık hizmeti veren birimlerin kendi arasında ve dier kurumlar arasında egüdümünü salayan ve destekleyen, idari hizmetler ile salık eitimi ve denetim faaliyetlerini yürüten salık merkezidir. Toplum Salıı Merkezi corafik bölge tabanlı olarak hizmet verir. Böylece salık hizmetinde egüdümü daha rahat salamaktadır.(3) 2

Birinci basmak hizmet birimleri, kiilerin salık sisteminden ilk hizmet alı noktası, bazı kiiler içinde ilk ve son hizmet alı noktası olması nedeniyle, ayrıca salık hizmeti ömür boyu sürdüü dikkate alındıında kiilere ait kimlik bilgileri ve almı oldukları salık hizmetlerine ait verilerin birinci basamak hizmeti sunulan birimlerce kullanılabilir olarak veri tabanlarına kaydedilmesi gerekmektedir. Verileri analizi ile elde edilen ölçütlerle kiinin salık düzeyi, sunulan salık hizmetinin izlenmesi, deerlendirilmesi ve denetlenmesi mümkün olmaktadır. Tüm dier hizmetlerde olduu gibi, salık hizmetlerinin izlenmesi, deerlendirilmesi ve denetlenmesinde de nicel ve nitel ölçütlerden yararlanılır. Bunlar, iin türüne göre, evrensel birimlerle ölçülebilen nicel ölçütler olabilecei gibi (bebek ölüm hızı, baııklık oranı, izlem sayı ve oranı vb.), evrensel birimlerle ölçülemeyen nitel ölçütler de olabilir (hasta memnuniyeti, ilem kalitesi, vb.).(4) Toplanan veriler ve ölçütler balıca dört amaçla kullanılmalıdır; Birincil amaç kiinin salıını en yüksek kalitede sürdürmesini salamada kiiye ve hekimine yol gösterici ayrıca tevik edici olarak, Verilerin analizi sonrası salık ölçütlerine dönütürülerek, toplumun salık düzeyini belirlemede ve sunulan salık hizmetinde gerekli düzenlemeleri yapmak için, Salık hizmeti sunan birimlerin ve kiilerin performansının deerlendirilmesinde, veriler analiz edilip salık ölçütlerine dönütürülerek ve belli bir standart tespit etmek suretiyle salık hizmeti sunan kiilerin denetimi ve motivasyonu salamak için, Uluslararası salık örgütlerince ortak kabul gören salık ölçütleri kullanılarak salık sisteminin deerlendirilmesi içindir. 3

II. ARKA PLAN Aile hekimlii pre-pilot uygulamasının sahadaki planlama çalımaları.04,01,2005 tarihinde Salık Bakanlıının oluru ile Düzce ilinde balamıtır. Yapılan çalımalar sonucunda 30 Aile Salıı Merkezinde görev yapacak104 Aile Salıı Birimi ve 8 Toplum Salıı Merkezi planlanmıtır.(5) Ulusal salık veri sistemi; Salık Bakanlıınca, Aile Salıı Birimlerince kullanılmak üzere kiilerin kimlik ve salık verilerinin (koruyucu hizmetler, soy geçmi, özgeçmi, bulgular, tanı, tedavi, kullanılan ilaçlar v.b.) kaydedilebildii Aile Hekimlii Bilgi Sistemi (AHBS) gelitirilmitir. AHBS Aile Salıı Birimine kayıt olan her kiiye ait verileri bilgisayar ortamına alıp merkezi Ankara da olan veri tabanına aktaran bilgisayar programı gelitirilmitir. Gelitirilen bilgisayar programı veri girileri Düzce ilinde sahada denenmi eksikleri giderilmitir. Aile Salıı Birimlerinin tüm verileri bilgisayar merkezi sistemden izlenebilmesi nedeniyle ayrıca veri bildirim sistemi(form v.b.) planlanmamıtır. Toplum Salıı Merkezleri elde ettii verilerinin girilebilecei bilgisayar programı gelitirmemi, eski sistemdeki ulusal salık sistemi verilerinin toplandıı formlara balı kalmıtır. Toplum Salıı Merkezlerinin çalımalarından elde edilen verilerin kaydedilecei ve analizlerin yapılabilecei bilgisayar programı gelitirilmesi yararlı olacaktır. Ulusal salık veri sistemi için Düzce de alt yapı salananlar; Aile Salıı Merkezi olarak tespit edilen 30 yerdeki 104 Aile Salıı Birimine bilgisayar temin edilmi ve ADSL ile merkezi balantı salanmı tüm veriler merkezi sisteme aktarılabilecek hale getirilmitir. Ulusal salık veri sistemi için kullanıcı eitimi; Verilerin bilgisayar ortamına alınabilmesi için Aile Salıı Biriminde çalıabileceklere üç gün süren AHBS programı tanıtım eitimi yapılmıtır. Ulusal salık veri sistemi için ön verilerin hazırlanması; Aile Salıı Birimlerinin hizmet sunacaı kiilerin saptanmasında daha önceki sistemde var olan ev halkı tespit fileri (ETF) güncellenmitir. Elde edilen nüfusa göre her Aile Salıı Birimine ortalama 3000 kii olacak ekilde planlanmıtır. Aile hekimlii pre-pilot uygulamasının 15 09.2005 tarihinde Düzce ilinde balamasında 104 adet Aile Salıı Biriminden 72 adetinde aile hekimi sözlemeli olarak balamıtır. 01.01.2006 tarihinden itibaren ise yeni aile hekimlerinin yerletirmesi ile 104 Aile Salıı Birimi hizmet verir hale gelmitir.(5) 4

Aile Salıı Birimleri önce kendilerine verilen nüfusun ETF kayıtlarını ve kayıt yetersizlii olanları ise gelitirilen bir form ile kendisine bavuran hastalara veya sahada muhtarlardan yardım alarak veya kendileri direkt sahada veri toplayarak kiilerin kimlik verilerini AHBS ine kaydetmektedirler. Salık ocaı kayıtlarından ilgili Aile Salıı Birimlerine devredilen kiisel salık verileri (aılama form12a-b, gebe,bebek,çocuk kartları,aile planlaması v.b.) veya kendi sundukları salık hizmetlerinin verileri AHBS ine ait veri tabanına aktarılamamıtır. Kiilerin salık verilerini AHBS ine ait veri tabanına yeterince aktarılamamasının nedeni çalıan personelin bilgisayar kullanım deneyiminin azlıı dolayısı ile yeterince bilgisayar sistemine kayıt hızı kazanamadıı olarak deerlendirilmelidir. III. GENEL DURUM Aile hekimlii sistemi pre-pilot uygulaması Düzce ilinde balaması ile birlikte salık ocaı kayıtlarında bulunan veriler Aile Salıı Birimlerine aktarılmıtır. Aile Salıı Birimlerinin bu verileri AHBS veri tabanına aktarmaları zaman alacaı düünülerek ve ulusal salık bildirim sistemini aksatmamak amacıyla salık ocaı kayıt sistemine yani yazılı sisteme devam edilmitir. Aile Salıı Birimi aylık olarak çalımalarını eski sistem formları ile Toplum Salıı Merkezine gönderilmitir. Toplum Salıı Merkezi, Aile Salıı Birimlerinden gelen formlardaki verileri ve kendi çalımaları ile elde ettii verileri birletirilerek ilçenin verileri haline getirilerek il salık müdürlüüne gönderilir. l salık müdürlüünde ilçe verileri toplanmı ve il verisine dönütürülerek Salık Bakanlıının ilgili birimlerine bildirilmitir.(5) Aile Salıı Birimlerine verilen ETF kayıtları corafik bölge sistemine göre dier bir deimle eldeki kayıtlar mahalle bazında, hata sokak sokak bilinmesine ramen Aile Salıı Birimi çalıanları kendisine gelenlerden kiisel veri alma yöntemini ve/veya sahada muhtarlara form daıtıp veri toplama eklinde kiisel verilere ulamaya çalımıtır. Aile salıı biriminin bu ekilde veri toplaması kendisine verilen ortalama 3000 kiiyi tespitte zorlamaktır. Salık Bakanlıınca gelitirilen AHBS ait bilgisayar programının veri girii kolay, kiinin T.C. kimlik numarasını kullanması ile kesinlikle veri mükerreri olmayan, kiiye Aile 5

Salıı Biriminde uygulanan salık hizmetine ait her türlü veriyi uluslararası normlarda ( örnein; ICD10 v.b.) veri tabanına aktarmaktadır. Salık Bakanlıınca gelitirilen AHBS ait bilgisayar programı çok iyi veri tabanı oluturmasına karın verilerin kullanılmasında kısıtlılıkları bulunmaktadır. Örnein; haftalık aılanması, izlenmesi gerekli bebek, çocuk, gebe, lousaların isim adres, kaçıncı izlem veya aılama olduu hata dikkat edilmesi gerekli hususları bildiren verileri indekslemek Aile Salıı Biriminde çalıanlarının ilerini kolaylatırması ve tevik etmesi bakımından büyük önem taır, fakat bu tür analizleri imdilik yapmamaktadır. Ayrıca veri tabanından elde edilen salık ölçütleri bilgisayar programına balı olarak sınırlı kalmakta özellikle koruyucu salık ölçütleri (aılama oranı, gebe, bebek,çocuk izlem oran ve sayıları) elde edilememekte buda aile hekimlerinin performanslarının ölçümünü sınırlamaktadır. Koruyucu salık ölçütlerinin elde edilememesi nedeniyle gelecekte aile hekimlerinin ücret hakkedilerin de sıkıntılar yaanabilir. Salık ölçütlerinin yeterince üretilememesinin temel iki nedeni vardır bilgisayar sisteminin yeterince kullanılamaması ve bu nedenle hala kullanılan eski ulusal salık bildirim sistemi bir çok veriyi toplamaması ki (örnein: otitis media lı, astımlı 5 ya altı çocuk sayısı, reçetesinde antibiyotik olan sayısı) bu veriler dünya salık örgütünce ve bir çok uluslararası salık örgütü tarafından kullanılan basit salık ölçütlerinin verileridir. AHBS nin etkin kullanılamamasının sebebi Aile Salıı Birimlerinin yeterince veri girmemesi ve programın raporlama bölümünün u an için kısıtlı kalmasıdır. IV. KULLANILAN VERLER ve VER TABANLARI Düzce ilinde uygulanan aile hekimlii pre-pilot çalımasında; Aile Salıı Birimlerinde veri tabanı olarak Salık Bakanlıının gelitirdii AHBS ve bazı veriler içinde geçici bir süre için eski sistemden kalan formlar kullanılmakta, Toplum Salıı Merkezi ise eski sistemin formlarını kullanmaktadır. 6

Aile Salıı Birimlerinde: AHBS veri kayıt ve veri tabanı olarak kullanılabilmekte, her kiiye ayrı bir veri girii ekranı açmakta girii yapılan verilere uygun veri tabanı açılmaktadır. AHBS nde veri olarak; Kiinin demografik verileri, Salık verileri ; Soy geçmii, özgeçmiine ait veriler, Sistematik olarak deerlendirilen vücut özellikleri verileri, Bireysel koruyucu hizmetlere (aılama,izlemler v.b.) ait veriler. Kii hastalandıında ise; Anemnez verileri, Muayene bulgularına ait veriler, Tanı verileri, Kullanılan ilaçlarla ilgili veriler, Yapılan müdahale sonrası elde edilen veriler kullanılmaktadır. Kiinin T.C. kimlik numarası kiiye ulamada anahtar olarak kullanılmakta böylelikle mükerrerlik önlenmektedir. AHBS de oluturulan veri tabanına veriler tüm ayrıntılarıyla ve uluslararası kullanılan veri standartları (örnein hastalık tanı verileri ICD-10 standartları ile, aılama verileri ulusal aı takvimiyle) ile girmektedir. AHBS veri tabanına standart dıı veri girilememesi veri kalitesini ve güvenirlilii artırmakta dolayısı ile oluturulan veri tabanını güvenilir ve kaliteli yapmaktadır. Geçici süre için kullanılan eski salık sistemine ait veri tabanlarını, poliklinik defteri, aılama formu(form 12a-b), gebe, lousa, bebek, çocuk izlem formları oluturulmakta burada kullanılan veriler belirli bir standartta balı deildir. (örnein, poliklinik defteri hastalık tanı verisi standardize edilmeden direkt tanı olarak kaydedilmektedir.)(5) Toplum Salıı Merkezlerinde; Veri tabanı olarak eski salık sistemine ait veri bildirim sistemini kullanmaktadır. Eski salık veri bildirim sistemi, Toplum Salıı Merkezlerinin görevlerini hizmete dönütürdüünde elde edilen verilerin ancak bir kısmına veri tabanlıı yapmakta buda sadece formlarda olmakta dier veriler kayıt edilememektedir(örnein, Aile Salıı Birimine yönelik verilen hizmetlerin verileri). Toplum Salıı Merkezlerinin sunduu hizmetlerinin verilerin kayıt edilebilmesi ve sonrasında kullanılması için mutlak surette verilerin belli bir standartta kavuturularak elektronik ortamda oluturulacak veri tabanına kaydedilmesi gerekmektedir. 7

V. VERLERN ANALZLER Bir i ve eylemin sonucunda elde edilen veriler analiz edilerek, güvenirlilii ve geçerlilii kanıtlanmı salık ölçütlerine dönütürülmelidir.(6,7,8) Bu amaçla kullanılan balıca ölçütler ie unlardır : I) Nicel ya da Büyüklük Ölçen Ölçütler; a) Mutlak sayılar (bebek sayısı, aı sayısı, izlem sayısı vb); bunlar iin eylemin yalnızca büyüklüünü ölçen ölçütler olup iin kalitesi ve etkililii konusunda herhangi bir fikir vermezler. b) Göreceli sayılar (oran, orantı ve hızlar); bunlar da büyüklük ölçen ölçütler olup, hizmetin büyüklüü yanında, etkililii ve verimlilii konusunda da fikir veren ölçütlerdir. (9,10,11) II) Nitel Ölçütler; bunlar evrensel birimleri olmayan, dolayısı ile de büyüklük ifade etmeyen ölçütlerdir. Gözlem ya da sorgulama ile elde edilen birtakım sonuçlardan hareketle, hizmet kalitesi ve toplum / hasta memnuniyeti gibi konuları deerlendirmeye yararlar. (9,10,11) Aile hekimlii sisteminin pre-pilot uygulamasının yapıldıı düzce ilinde Toplum Salıı Merkezlerinde kullanılabilir veri tabanın oluturulmaması, Aile Salıı Birimlerinde çalıanların AHBS programına yeteri veri girmemesi veri analizlerini yeterli düzeyde yapılmasını kısıtlamaktadır. Kısa sürede Aile Salıı Birimi çalıanlarının veri giriini salamaları ve toplum salıı çalımaları için elektronik ortamda veri tabanı gelitirilmesi ile veri analizlerinin çok daha iyileecei düünülmektedir. Veri analizi kurumlara göre basamaklı olarak yapılabilmelidir. 1) Aile Salıı Birimi, 2) Toplum Salıı Merkezi, 3) l salık müdürlüü, 4) Salık Bakanlıı sorumluluk alanlarına ait verileri ve tanımlanan yetkiye göre analiz yapabilmelidir. 1) Aile Salıı Birimi, veri analizini iki amaçla yapmalıdır. a) Aile Salıı Birimi, davet ederek veya evine giderek izlemini yapması gereken kiilerin ; sayı, kimlik, salık verileri ve uygulama tarihlerini belirten veri analizini önceden yaparak ve belirlenen tarihlerde hizmeti sunarak hizmet kalitesini yükseltmek için veri analizi yapmalıdır. 8

Aile Salıı Birimine ait verilerden rutin olarak haftalık, aylık olarak AHBS en az aaıdaki veri analizlerini yapmalı ve Aile Salıı Birimine göndermelidir. zlenimi yapılan kronik hastalıı olan kii, kadın(aile planlaması kullanan), gebe, doum, lousa, bebek, çocuk, 65 ya üzeri yalı olanların sayı ve listesi, aılanması gereken bebek,çocuk, gebelerin sayı, aısının cinsini ve periyodunu belirten liste b) Aile Salıı Birimi kendi performansını deerlendirmek ve hizmet sunduu nüfusun özellikleri saptamak ve hizmetini ona göre planlamak için veri analizleri yapmalı ve belirli kriterleri kullanmalıdır. Aile Salıı Birimi kendisine ait verilerin analizini aylık olarak AHBS de yapabilmeli ve en az aaıdaki salık ölçütlerine ulamalıdır. Demografik Ölçütler: (4,11,12,13,) 1) Nüfusun Ya Grupları Ve Cinsiyete Göre Daılımı 2) Nüfusun Örenim Durumuna Göre Daılımı 3) Kaba Doum Hızı (1000 de) 4) Kaba Ölüm Hızı (1000 de) 5) Nüfus Artı Hızı (1000 de) 6) Bin Canlı Doumda Bebek Ölüm Hızı 7) 100.000 Canlı Doumda Anne Ölüm Hızı 8) Be Ya Altı Nüfusta Ölüm Hızı (1000 de) 9) Be Ya Altı Nüfusta En Sık Görülen Be Ölüm Nedeni 10) Be Ya Üzeri Nüfusta En Sık Görülen Be Ölüm Nedeni 11) Aile Baına Düen Nüfus 12) Aile Hekimine Kayıtlı Ortalama Nüfus 13) Yardımcı Salık Elamanı Baına Düen Ortalama Nüfus 14) Aile Hekimine Be Km den Uzakta Yaayan Nüfus Oranı 15) Yaa Özel shal Morbidite Hızları (100.000 de) Poliklinik Hizmetleri Ölçütleri: 16) Poliklinik Sayılarının Tanı ve Aylara Göre Daılımı 17) Poliklinik Bavurularının Ya Gruplarına Ve Cinsiyete Göre Daılımı 18) Günde Hekim Baına Düen Ortalama Poliklinik Sayısı 9

19) Poliklinik Muayenesi Baına Ortalama Laboratuvar nceleme Sayısı 20) Laboratuvar ncelemelerinin Türlerine Göre Daılımı 21) Hasta Sevk Oranı 22) Kii Baına Aile Hekimine Ortalama Bavuru Sayısı 23) Acil Vaka Oranı 24) Acil Vakalarda Sevk Oranı 25) Acil Vakalarda Müdahale Oranı 26) Be Ya Üzeri Nüfusta En Sık Görülen Be Hastalık 27) Otitis Media (H65ve H66)Görülme Oranı 28) Otitis Media (H65ve H66)Vakalarını Sevk Oranı 29) Otitis Media (H65ve H66) Vakalarında Antibiyotik Kullanma Oranı 30) Tonsillit (J03) Görülme Oranı 31) Tonsillit (J03) Vakalarını Sevk Oranı 32) Tonsillit (J03) Vakalarında Antibiyotik Kullanma Oranı 33) Akut Ürüner Enfeksiyon (N39.0)Görülme Oranı 34) Akut Ürüner Enfeksiyon (N39.0)Vakalarını Sevk Oranı 35) Akut Ürüner Enfeksiyon (N39.0)Vakalarında Antibiyotik Kullanma Oran 36) Hipertansiyon (10) Görülme Oranı 37) Hipertansiyon (10) Vakalarını Sevk Oranı 38) Diyabet (E11), Görülme Oranı 39) Diyabet (E11), Vakalarını Sevk Oranı 40) Astma ( J45)Görülme Oranı 41) Astma ( J45)Vakalarını Sevk Oranı 42) skemik Kalp Hastalıkları (20-.25)Görülme Oranı 43) skemik Kalp Hastalıkları (20-.25)Vakalarını Sevk Oranı 44) Depresyon görülme oranı 45) Depresyon vakası sevk oranı 46) Be Ya Altı Nüfusta En Sık Görülen On Hastalık 47) Be Ya Altı Nüfusta Bronit (J10-18) Görülme Oranı 48) Be Ya Altı Nüfusta Bronit (J10-18) Vakalarını Sevk Oranı 49) Be Ya Altı Nüfusta Bronit (J10-18) Vakalarında Antibiyotik Kullanma Oran 50) Be Ya Altı Nüfusta Akut Gastroenterit (J20-21) Görülme Oranı 51) Be Ya Altı Nüfusta Akut Gastroenterit (J20-21) Vakalarını Sevk Oranı 10

52) Be Ya Altı Nüfusta Akut Gastroenterit (J20-21) Vakalarında Antibiyotik Kullanma Oran Koruyucu Hekimlik Ölçütleri: (4,11,13,14,15,16,17,29,30) Kadın Salıı Ölçütleri 53) 15-49 Ya Kadınların zlemlerin Aylara Göre Daılımı 54) 15-49 Ya Kadın Nüfusta En Az Bir Kez zlenenlerin Oranı 55) 15-49 Ya Kadın Nüfusta Kadın Baına zleme Ortancası 56) 15-49 Ya Kadın Nüfusta Aile Planlaması (AP) Yöntemi Kullanma Oranı 57) 15-49 Ya Kadın Nüfusta...AP Yöntemini Kullananların Tüm Yöntem Kullananlara Oranı Gebe Ve Lousa zlem Ölçütleri 58) Tespit Edilen Gebelerin Beklenen Gebe Sayısına Oranı 59) Gebe Baına Ortalama zlem Sayısı 60) Gebelik Tespitinin Yapıldıı Ortalama Hafta 61) zlenen Gebelerde Preeklampsi Tanısı le Sevk Oranı 62) Toplam Doumda Salık Personeli Yardımı le Yapılan Doumların Oranı 63) Toplam Doumda Salık Personeli Yardımı Olmadan Yapılan Doumların Oranı 64) Tespit Edilen Lousaların Beklenen Doum Sayısına Oranı 65) Lousa Baına zleme Ortalama Sayısı 66) 1000 Canlı Doumda Düük Hızı 67) 1000 Doumda (Canlı+Ölü) Ölü Doum Hızı 68) 1000 Canlı Doumda Düük Doum Aırlıklı Bebek Hızı Bebek zleme Ölçütleri 69) 0-11 Ay Grubunda zlenen Bebek Oranı 70) 0-11 Ay Grubunda Bebek Baına Ortalama zlem Sayısı 71) zlenen Bebeklerde Testis Muayene Bulgusu Kaydedilme Oranı 72) zlenen Bebeklerde Doutan Kalça Çıkıı (DKÇ) Bulgusu Kaydedilme Oranı 73) Yüz Canlı Doanda (0-15 Gün çinde) Fenilketonüri (FKÜ) Kan Örnei Alma Oranı 74) 2500 gr dan düük doum aırlıklı yeni doan oranı 75) 6 aydan küçük bebeklerde sadece anne sütü ile beslenme oranı 11

76) 6-9 aylık bebeklerde ek gıdaya balayan oranı 77) Evinde ishal için ORS (aızdan tuz eker karıımı) bulunan 0-11 aylık bebek oranı 78) Aırlık persantili düük 0-11 ay bebek oranı Boy persantili düük 0-11 ay bebek oranı Çocuk zleme Ölçütleri 79) zlenen 1-3 Ya Çocuk Oranı 80) 1-3 Ya Nüfusta Çocuk Baına Ortalama zlem Sayısı 81) zlenen 4-5 Ya Çocuk Oranı 4-5 Ya Nüfusta Çocuk Baına Ortalama zlem Sayısı 82) Aırlık persantili düük 1-5 ya çocuk oranı 83) Boy persantili düük 1-5 ya çocuk oranı 84) 12-15 aylık çocuklarda anne sütüne devam etme oranı Aılamayı zleme Ölçütleri 85) 0 Ya Grubunda BCG Aılama Oranı 86) 0 Ya Grubunda hepatit B1 Aılama Oranı 87) 0 Ya Grubunda hepatit B3 Aılama Oranı 88) 0 Ya Grubunda Polio 1 Aılama Oranı 89) 0 Ya Grubunda Polio 3 Aılama Oranı 90) 0 Ya Grubunda Difteri-Bomaca-Tetanos 1 (DBT1) Aılama Oranı 91) 0 Ya Grubunda Difteri-Bomaca-Tetanos 3 (DBT3) Aılama Oranı 92) 0 Ya Grubunda Kızamık Aılama Oranı 93) 0 Ya Grubunda Aıya Devamsızlık Hızı (DBT1- DPT3) 94) 0Ya Grubunda Toplam Aıya Devamsızlık Hızı (DBT1-Kızamık) 95) 1-4 Ya Nüfusta DBT-Rapel Aılama Oranı 96) 1-4 Ya Nüfusta Polio-Rapel Aılama Oranı 97) Aıya Devamsızlık Hızı (DBT3- DBT Rapel) 98) lkokul Birinci Sınıfta Polio Aılama Oranı 99) lkokul Birinci Sınıfta BCG Aılama Oranı 100) lkokul Birinci Sınıfta Difteri-Tetanos (DT) Aılama Oranı 101) lkokul Beinci Sınıfta Tetanos Aılama Oranı 102) Gebelerde TT1 Aı Oranı 103) Gebelerde TT2 Aı Oranı 104) Aılı Kızamık Vakası Oranı 12

105) Yaa Özel Kızamık Morbidite Hızları (100.000 De) Yalı Salıını zleme Ölçütleri 106) 65 Ya ve Üzeri zlenen Kii Oranı 107) 65 Ya ve Üzeri Kii Baına Ortalama zlem Sayısı 108) 65 Ya ve Üzeri zlenen diyabetli Oranı 109) 65 Ya ve Üzeri zlenen iskemik kalp hastalıklı Oranı 110) 65 Ya ve Üzeri zlenen kanser hastası Oranı 111) 65 Ya ve Üzeri zlenen femur boynu fraktürlü (kırıklı) Oranı 2) Toplum Salıı Merkezi veri analizini balıca üç amaçla yapmalıdır. a) Toplum Salıı Merkezi; Aile hekimlii birimlerinin çalımalarını izlemek, performansını deerlendirmek, denetlemek ve aksaklıkları gidermek için yukarıda Aile Salıı Birimlerinin ölçütlerini almalı ilgili yönetmelie göre ve bölgede çalıan Aile Salıı Birimleri ortalamasına göre düük deerlere sahip Aile Salıı Birimleri ile sorunları deerlendirmeli ve ortak çözümler üretmek için veri analizi yapmalılardır. b) Toplum Salıı Merkezi; bölgesinde yürütülen salık hizmetin eksikliklerini tespit etmek için bölgesindeki Aile Salıı Birimlerinin ölçekleri ve kendi çalımalarına ait ölçekleri deerlendirerek bir sonuca ulamak için veri analizi yapmalıdır. c) Toplum Salıı Merkezi; Kendi performansını deerlendirmek için elde ettii verilerden aaıdaki ölçütleri elde etmek için veri analizi yapmalıdır. Toplum Salıı Merkezi performans ölçekleri(4,18,30) dari hizmetler deerlendirme ölçütleri 1. dari hizmetleri deerlendirme yüzdesi Çevre salıı Hizmetleri deerlendirme ölçütleri 2. Bakteriyolojik su numunesi alma oranı 3. Kimyasal su numunesi alma oranı 4. Uygun olmayan suya müdahale oranı 5. Denetim komisyonuna katılım oranı Bulaıcı hastalıkları izleme ve mücadeleyi deerlendirme ölçütleri 6. Bildirilen bulaıcı hastalıklara müdahale oranı 7. Bulaıcı hastalık durumunu bildirme oranı 13

Kronik hastalıkları izleme ve mücadeleyi deerlendirme ölçütleri 8. Bildirilen kronik hastalıklara müdahale oranı 9. Kronik hastalık durumunu bildirme oranı Aile Salıı Merkezleri/birimlerine verilen hizmeti deerlendirme ölçütleri, 10. Aile biriminin çalımalarını deerlendirme oranı 11. Lojistik hizmeti verilen aile hekimi oranı 12. Görüntüleme talebini karılama oranı 13. Laboratuar talebini karılama oranı 14. Aile hekimlerinin eitim gereksinimini deerlendirme oranı 15. Aile hekimi kayıtlarını deerlendirme oranı 16. Aile Salıı Biriminin denetlenme oranı 17. Aile hekimi çalımasını sahada denetim oranı Acil salık hizmetleri deerlendirme ölçütleri 18. Acil hizmetlerini denetleme oranı Adli Tıbbi hizmetlerini deerlendirme ölçütleri 19. Adli vakalara rapor tanzim oranı 20. Otopsi talebini karılama oranı Okul salıı hizmetlerini deerlendirme ölçütleri 21. Okullarda aılama oranı 22. Okullarda su numunesi alma oranı 23. Ziyaret edilen okul oranı çi salıı ve i güvenlii hizmetlerini deerlendirme ölçütleri 24. çi salıı için görüülen iyeri oranı 25. güvenlii için görüülen iyeri oranı Salık eitimi hizmetlerini deerlendirme ölçütleri 26. Salık eitimi düzenleme oranı 14

Özel Salık Kurulularının denetimi hizmetlerini deerlendirme ölçütleri 27. Denetlenen özel salık kuruluu oranı Afete hazırlık ve Afet organizasyonu hizmetlerini deerlendirme ölçütleri 28. Afet planı hazırlıklarına katılma oranı Kurullara ve Komisyonlara katılımı deerlendirme ölçütleri 29. Kurullara katılım oranı Yeil Kart hizmetlerini deerlendirme ölçütleri 30. Yeil kart bavurusuna cevap verme oranı Salık Müdürlüünün verdii dier görevleri yapmayı deerlendirme ölçütleri 31. Verilen ii bitirme oranı çi ve esnaf muayenesi, ruhsat verme gibi ileri deerlendirme ölçütleri 32. çi ve esnaf bavurusunda muayene oranı 33. Ruhsat talebini deerlendirme oranı 3) l salık müdürlüü veri analizini en az dört amaçla yapmalıdır. a) Aile Salıı Birimlerinin çalımalarını izlemek, performansını deerlendirmek, denetlemek ve aksaklıkları gidermek için, b) Toplum Salıı Merkezlerinin çalımalarını izlemek, performansını deerlendirmek, denetlemek ve aksaklıkları gidermek için, c)il salık müdürlüünün ve çalıanlarının performansını ölçmek ve deerlendirmek için, d) l genelinde yürütülen salık hizmetin düzeyini saptamak, eksiklikleri tespit etmek için veri analizi yapması gereklidir. Tüm bu amaçlarına ulamasında Aile Salıı Birimi ve Toplum Salıı Merkezi ölçekleri yanı sıra hasta memnuniyeti, birimleri kullanma gibi konularında bilimsel ölçekli dönemsel olarak aratırmalar yapmalı ve elde ettii ölçekleri kullanmalıdır. l salık müdürlüü elde ettii ölçütleri kurumlar, ilçe ve il düzeyinde deerlendirmelidir. 15

4) Salık Bakanlıı veri analizini balıca üç amaçla yapmalıdır. a) Tüm birimlerin çalımalarını izlemek, performansını deerlendirmek, denetlemek ve aksaklıkları giderilmesi için, b) Aile Salıı Birimi, Toplum Salıı Merkezi ölçütlerini kurum, ilçe,il, bölge ve ülke düzeyinde deerlendirilmeli ve bu ölçütlerden seçilenler ile ayrıcada hasta memnuniyeti, birimleri kullanma, maliyet gibi konularında bilimsel ölçekli dönemsel olarak aratırmalar yapmalı ve elde ettii ölçekleri ile salık sisteminin performansını saptayıp, verimlilii artırmak için strateji gelitirmek için, c)ülke genelinde veya iller düzeyinde toplumun salık gereksinimlerini saptamak ve strateji gelitirmek için veri analizleri yapmalıdır.. VI. Ölçütlerin Deerlendirilmesinde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar; Genelde, salık hizmetlerinin deerlendirilmesi ve denetiminde kullanılan tüm ölçütler yorumlanırken bazı sorunlar yaanabilmektedir. Bu nedenle de bu ölçütleri deerlendirip, yorumlarken bu sorunlara yol açan konular göz önünde bulunulmalı ve yanlı anlama ya da ilem yapmaktan kaçınılmalıdır. Bu sorunlara yol açan konulardan en sık rastlananları; 1) Durumsallık, 2) Dolaylı (indirekt) deiiklikler ve 3) Nicel - nitel ölçütlerin birbiri ile karıtırılması konularıdır. 1) Durumsallık : Bir olgu, olay ya da bulgunun yorumunun, içinde bulunulan duruma (topluma, zamana vb) göre deimesi özelliine durumsallık özellii denir. Salık hizmetlerinin deerlendirilmesi ve denetiminde kullanılan ölçütlerin büyük çounluu durumsallık özelliine sahiptir. Bu nedenle de, elde edilen ölçütlerin büyüklüklerinin yorumlanması ya da bunlardan çıkarılacak sonuç, içinde bulunulan duruma balı olarak deimektedir. Yükseklik, her zaman ve her bölgede baarı ya da baarısızlıı göstermez. Daha baka bir anlatımla; hesaplamalar sonunda elde edilen, herhangi bir ölçütün (sayı, oran ya da hız) benzer büyüklükleri aynı bölge için, belli bir zamanda baarı göstergesi iken baka bir zaman için baarısızlık göstergesidir. Aynı ölçütün benzer büyüklüü, bölgelerden birisi için baarı göstergesi olabilirken dieri için baarısızlık göstergesi olabilmektedir. Örnein;. Bulaıcı hastalıkların iyi saptanamadıı bir bölgeye göre, bunların iyi saptandıı bir bölgede bulaıcı hastalık sayılarının daha yüksek olması durumunda yüksek olan bölgenin baarısızlıını göstermemektedir.. 16

Bu özellik salık ölçütlerinin deerlendirilmesi ve yorumlanmasındaki en önemli güçlüklerden birisini oluturur. Durumsallık özellikleri nedeniyle, salık ölçütlerindeki deiikliklerin ilk önce, gerçek mi yoksa yalancı mı bir deiiklik olduunun irdelenmesi ve yorumun buna göre yapılması gerekir. Bu konuda bavurulacak en basit yöntem, herhangi bir ölçütteki deiikliin dier ölçütlerdeki deiikler tarafından dorulanıp dorulanmadıına bakılmasıdır. Düzce ilindeki aile hekimlii pre-pilot uygulamasında elde edilen ölçeklerin deerlendirmesinde hata yapılmaması için durumsallık iyi irdelenmelidir. 2) Dolaylı Deiiklikler: Verilerin tam ve doru olarak toplandıı durumlarda, salık hizmetlerini ölçmede kullanılan ölçütlerdeki deiiklikler (gerçek deiiklikler) iki türdür ya da iki nedene balıdır. Bunlardan birisi; sunulan salık hizmetlerinin nicel ve nitel olarak artmasına ya da azalmasına balı olan deiiklik ikincisi ise çevredeki (fizik, biyolojik, sosyal) deiimlere balı olan (indirekt etki) deiikliklerdir. Ölçütler yorumlanırken, söz konusu deiikliin bu nedenlerden hangisine balı olduu mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır. 3) Nitel Ve Nicel Verilerin Karıtırılması: Salık hizmetlerinin izlenmesi ve deerlendirilmesinde kullanılan ölçütlerin yorumlanmasında sıkça karılaılan dier bir sorun da; ölçütler yorumlanırken, büyüklük gösteren ya da nicel ölçütler ile nitel ölçütlerin birbiri ile karıtırılmasıdır. Bunun bir sonucu olarak, nicel ölçütlerden yola çıkılarak, hizmetin kalitesi ve etkililii konusunda yorumlar getirilmesi en sık yapılan hatalardandır. Oysa, salık hizmetlerinde kullanılan ölçütlerin büyük çounluu yalnızca büyüklük ve kapsayıcılıı gösteren, ancak hizmetlerin etkililii ve nitelii konusunda yeterli fikir vermeyen ölçütlerdir. VII. ULUSLARARASI KULLANILAN VERLER VE ÖLÇÜTLER Salık ölçütlerin kullanım amacına göre sınıflandırıldıında gelimi veya gelimekte olan ülkelerde kullanılan salık ölçütleri farklılıklar göstermektedir. Çünkü verilerin kayıt altına alınabilmesi veya o ülkenin salık öncelii dikkate alındıından salık veri sistemleri farklılıklar göstermektedir. (örnein; bazı ülkeler için bebek izleniminde A vitaminin kullanılması ve kayıt altına alınıp izlenmesi veya AIDS vakası sık görülen ülkelerde hastalıın izlemi ve müdahale eklinin verileri çok önemli olması nedeniyle temel ölçütler olabilmekte, A vitamin eksiklii olmayan veya AIDS vakalarının youn olmadıı ülkeler ise 17

ölçüt olarak kullanmayabilmektedir) Ülkeler kendi önceliklerine göre gelitirilen güvenirlilii ve standardı salanmı ölçütler kullanılmalıdır.(19,20,21,22,23) Tüm salık ölçütleri farklılıklara ramen birinci basamakta sunulan salık hizmetlerinin kıyaslanabilecei temel ölçütler oluturmakta mümkün olabilmektedir. Ülkeler salık sistemlerinin birinci basamak hizmetlerimi deerlendirirken aaıdaki balıkları dikkate almak ve buna göre ölçüt seçme durumundadırlar ; Eitlik; hizmet sunduu kii ve toplumun ayrım yapmadan sunabilme düzeyine, Etkinlik; sunulan hizmet etkin olup olmadıına, Verimlilik ; verilen hizmetin sunulmasından, maliyetine, çalıanların uygunluuna, Süreklilik ; verilen salık hizmetinin süreklimi yoksa kesinti olup olmadıını, Kapsamına ; verilen salık hizmetinin her yere veya kiiye ulaabilmesine, Cevaplılık ; kiilerin veya toplumun isteklerine cevap verebilmesine, Seçim ; kiilere hizmet alabilecei birimi seçme hakkı verebilirliine, birlii ; birinci basmak birimlerinin dier birimlerle egüdüm salayabilirliini, Uluslar arası salık kuruluları DSÖ, UNCEF, OCDI, Dünya Bankası ve Avrupa Birlii salık departmanları her ülkeye uygulanabilecek salık ölçütü sayısında sınırlı sayılabilecek ölçütlerde anlaabilmektedir. (Örnein ortak kabul gören 17 salık ölçütü gibi.) Uluslar arası kurulular salık ölçütlerini konusuna göre sınıflandırmaktadır. (örnein çocuk, kadın, çevre, v.b.) (24,25,26,27,28) Salık veri sitemi kabul görmü ülkelerle Türkiye salık veri sistemi karılatırıldıında; Dünyada, salık sistemi çok iyi olduu kabul gören ülkelerin ( Kanada, Finlandiya v.b.) bir çounda veri bildirim sistemlerinde eksiklik tespit etmek veya deien topluma göre cevaplılık konusunda yetersizlik tespit etmek mümkündür. Özellikle salık veri sistemini boyutuyla deerlendirildiinde dier ülkelere göre Türkiye de gelitirilen AHBS verileri kaydına almada çok ayrıntılı, gelecee yönelik, veri giriindeki deiimlerine açık ve esnek, olduu gözlenir. Bunun yanı sıra gelitirilen veri sistemi aile hekimlerinin veri giriine göre düzenlenmitir. Birinci basamakta verilen dier hizmetleri(toplum salıı merkezleri hizmetlerini) kapsamamaktadır. Gelitirilen salık veri sistemi verileri salık ölçütlerine dönütürmede sınırlı kalmaktadır. 18

VIII. ÖNERLER Düzce ilinde uygulanan aile hekimlii sistemi bilindii gibi pre-pilot uygulamadır. Bu nedenle sistemi deerlendiren ölçütlerin tüm hizmetleri deerlendirmeye açık, daha önce güvenirlilii, kalitesi bilinen ve uluslar arası kabul gören ölçütler kullanılmalıdır. Bu nedenle salık sistemi aaıdaki ölçeklerle deerlendirmek yararlı olacaktır. Eitlik; hizmet sunduu kii ve toplumun ayrım yapmadan sunabilme düzeyine, Aile hekimine kayıtlı nüfus oranı Salık sigortası kapsamındaki nüfus oranı(imdilik sosyal güvenlik kuruluu ile) Etkinlik; sunulan hizmet etkin olup olmadıına, Aile hekiminin kayıtlarındaki kii baı bavuru sayısı (bavuru sebebine gore,aylık) Otitis Media (H65ve H66)Görülme Oranı Otitis Media (H65ve H66)Vakalarını Sevk Oranı Otitis Media (H65ve H66) Vakalarında Antibiyotik Kullanma Oranı Tonsillit (J03) Görülme Oranı Tonsillit (J03) Vakalarını Sevk Oranı Tonsillit (J03) Vakalarında Antibiyotik Kullanma Oranı Akut Ürüner Enfeksiyon (N39.0)Görülme Oranı Akut Ürüner Enfeksiyon (N39.0)Vakalarını Sevk Oranı Akut Ürüner Enfeksiyon (N39.0)Vakalarında Antibiyotik Kullanma Oran Hipertansiyon (10) Görülme Oranı Hipertansiyon (10) Vakalarını Sevk Oranı Diyabet (E11), Görülme Oranı Diyabet (E11), Vakalarını Sevk Oranı Astma ( J45)Görülme Oranı Astma ( J45)Vakalarını Sevk Oranı skemik Kalp Hastalıkları (20-.25)Görülme Oranı skemik Kalp Hastalıkları (20-.25)Vakalarını Sevk Oranı Depresyon görülme oranı Depresyon vakası sevk oranı Be Ya Üzeri Nüfusta En Sık Görülen Be Hastalık Be Ya Altı Nüfusta En Sık Görülen On Hastalık Be Ya Altı Nüfusta Bronit (J10-18) Görülme Oranı 19

Be Ya Altı Nüfusta Bronit (J10-18) Vakalarını Sevk Oranı Be Ya Altı Nüfusta Bronit (J10-18) Vakalarında Antibiyotik Kullanma Oran Be Ya Altı Nüfusta Akut Gastroenterit (J20-21) Görülme Oranı Be Ya Altı Nüfusta Akut Gastroenterit (J20-21) Vakalarını Sevk Oranı Be Ya Altı Nüfusta Akut Gastroenterit (J20-21) Vakalarında Antibiyotik Kullanma Oran Verimlilik ; verilen hizmetin sunulmasından, maliyetine, çalıanların uygunluuna, Aile hekimine kayıtlı kii sayısı(aylık ortalama) Aile hekimi baına düen aile salık hemireleri sayısı Kiilerin aynı aile hekimine kayıtlı olduu ortalama süre (ay) Aile hekimine tahsis edilen laboratuar ödeneini harcama oranı(aylık) Aile hekiminin kayıtlarındaki kii baı bavuru sayısı (bavuru sebebine gore,aylık Reçete baına ortalama ilaç sayısı Antibiyotik reçete edilen vaka sayısı kinci ve üçüncü salık kurumlarına aile hekimine müracaatsız bavuruların oranı (bavuru nedeni,yüzdesi,aylık,acil ve acil olmayan durumlarla ilikili olarak) hastaneden alınacak bilgi ile ileriki uygulamada Süreklilik ; verilen salık hizmetinin süreklimi yoksa kesinti olup olmadıını, Kapsamına ; verilen salık hizmetinin her yere veya kiiye ulaabilmesine, Kadın Salıı Ölçütleri 15-49 Ya Kadınların zlemlerin Aylara Göre Daılımı 15-49 Ya Kadın Nüfusta En Az Bir Kez zlenenlerin Oranı 15-49 Ya Kadın Nüfusta Kadın Baına zleme Ortancası 15-49 Ya Kadın Nüfusta Aile Planlaması (AP) Yöntemi Kullanma Oranı 15-49 Ya Kadın Nüfusta...AP Yöntemini Kullananların Tüm Yöntem Kullananlara Oranı Gebe Ve Lousa zlem Ölçütleri Tespit Edilen Gebelerin Beklenen Gebe Sayısına Oranı Gebe Baına Ortalama zlem Sayısı Gebelik Tespitinin Yapıldıı Ortalama Hafta zlenen Gebelerde Preeklampsi Tanısı le Sevk Oranı Toplam Doumda Salık Personeli Yardımı le Yapılan Doumların Oranı Toplam Doumda Salık Personeli Yardımı Olmadan Yapılan Doumların Oranı Tespit Edilen Lousaların Beklenen Doum Sayısına Oranı 20

Lousa Baına zleme Ortalama Sayısı 1000 Canlı Doumda Düük Hızı 1000 Doumda (Canlı+Ölü) Ölü Doum Hızı 1000 Canlı Doumda Düük Doum Aırlıklı Bebek Hızı Bebek zleme Ölçütleri 0-11 Ay Grubunda zlenen Bebek Oranı 0-11 Ay Grubunda Bebek Baına Ortalama zlem Sayısı zlenen Bebeklerde Testis Muayene Bulgusu Kaydedilme Oranı zlenen Bebeklerde Doutan Kalça Çıkıı (DKÇ) Bulgusu Kaydedilme Oranı Yüz Canlı Doanda (0-15 Gün çinde) Fenilketonüri (FKÜ) Kan Örnei Alma Oranı 2500 gr dan düük doum aırlıklı yeni doan oranı 6 aydan küçük bebeklerde sadece anne sütü ile beslenme oranı 6-9 aylık bebeklerde ek gıdaya balayan oranı Evinde ishal için ORS (aızdan tuz eker karıımı) bulunan 0-11 aylık bebek oranı Aırlık persantili düük 0-11 ay bebek oranı Boy persantili düük 0-11 ay bebek oranı Çocuk zleme Ölçütleri zlenen 1-3 Ya Çocuk Oranı 1-3 Ya Nüfusta Çocuk Baına Ortalama zlem Sayısı zlenen 4-5 Ya Çocuk Oranı 4-5 Ya Nüfusta Çocuk Baına Ortalama zlem Sayısı Aırlık persantili düük 1-5 ya çocuk oranı Boy persantili düük 1-5 ya çocuk oranı 12-15 aylık çocuklarda anne sütüne devam etme oranı Aılamayı zleme Ölçütleri 0 Ya Grubunda BCG Aılama Oranı 0 Ya Grubunda hepatit B1 Aılama Oranı 0 Ya Grubunda hepatit B3 Aılama Oranı 0 Ya Grubunda Polio 1 Aılama Oranı 0 Ya Grubunda Polio 3 Aılama Oranı 0 Ya Grubunda Difteri-Bomaca-Tetanos 1 (DBT1) Aılama Oranı 0 Ya Grubunda Difteri-Bomaca-Tetanos 3 (DBT3) Aılama Oranı 0 Ya Grubunda Kızamık Aılama Oranı 21

0 Ya Grubunda Aıya Devamsızlık Hızı (DBT1- DPT3) 0Ya Grubunda Toplam Aıya Devamsızlık Hızı (DBT1-Kızamık) 1-4 Ya Nüfusta DBT-Rapel Aılama Oranı 1-4 Ya Nüfusta Polio-Rapel Aılama Oranı Aıya Devamsızlık Hızı (DBT3- DBT Rapel) lkokul Birinci Sınıfta Polio Aılama Oranı lkokul Birinci Sınıfta BCG Aılama Oranı lkokul Birinci Sınıfta Difteri-Tetanos (DT) Aılama Oranı lkokul Beinci Sınıfta Tetanos Aılama Oranı Gebelerde TT1 Aı Oranı Gebelerde TT2 Aı Oranı Aılı Kızamık Vakası Oranı Yaa Özel Kızamık Morbidite Hızları (100.000 De) Yalı Salıını zleme Ölçütleri 65 Ya ve Üzeri zlenen Kii Oranı 65 Ya ve Üzeri Kii Baına Ortalama zlem Sayısı 65 Ya ve Üzeri zlenen diyabetli Oranı 65 Ya ve Üzeri zlenen iskemik kalp hastalıklı Oranı 65 Ya ve Üzeri zlenen kanser hastası Oranı 65 Ya ve Üzeri zlenen femur boynu fraktürlü (kırıklı) Oranı Cevaplılık ; kiilerin veya toplumun isteklerine cevap verebilmesine, Hizmet salayıcının memnuniyeti ( aratırma ile elde edilecek verilerle) Hizmet kullanıcısının memnuniyeti( aratırma ile elde edilecek verilerle) Seçim ; kiilere hizmet alabilecei birimi seçme hakkı verebilirliine, Aile hekimini seçme(deitirme)hakkını kullanan kiilerin oranı Haklarını bilen hastaların oranı ( aratırma ile elde edilecek verilerle) Çalıma saatleri tarafından belirlenmi Aile hekimi oranı Fazla mesai çalıma uzunluu(haftalık ortalama) ( aratırma ile elde edilecek verilerle) 22

birlii ; birinci basmak birimlerinin dier birimlerle egüdüm salayabilirliini, kinci basamak kuruluuna Aile hekimi yazılı sevkı ile bavuruların oranı kinci basamaktan ayrılan veya taburcu edilen kiilerin Aile hekimine geri bildirim yazısıyla bildirilenlerin yüzdesi Milenyum hedefleri Bin Canlı Doumda Bebek Ölüm Hızı 100.000 Canlı Doumda Anne Ölüm Hızı Be Ya Altı Nüfusta Ölüm Hızı (1000 de) 1-4 ya arası çocuk ölüm hızı( bin baına yıllık) 23

KAYNAKLAR 1. Aydın S., Aile hekimlii modeli, T.C. Salık Bakanlıı, Ankara,2004 2. Aile hekimlii pilot uygulaması hakkında yönetmelik, resmi gazete, Ankara,06.07.2005 3. Aile hekimliinin uygulandıı illerde toplum salıı merkezlerinin kurulması ve çalıtırılmasına dair yönerge, T.C. Salık Bakanlıı, Ankara,15.09.2005 4. Akdur R. Salık Ocak Hizmetlerinde zleme, Deerlendirme Ve Eitim Kılavuzu, Salık Bakanlıı Salık Proje Koordinatörlüü, Ankara, 2003 5. l salık müdürlüü kayıtları, Düzce, 2005 6. Maine et al, Maternal Mortality: Guidelines for Monitoring Progress. UNICEF. New York,1995 7. The Evaluation Project Indicators for reproductive health programme evaluation. Carolina Population Centre/Tulane University/The Futures Group. 1995 8. UNFPA,1996, Indicators for monitoring the performance of reproductive health programmes: a discussion paper. Draft December 1996. New York 9. WHO and UNICEF (1993) Indicators for monitoring health goals of World Summit for Children 1993. Geneva 10. WHO Third Monitoring of Progress of Strategies for Health For All by the year 2000. Geneva,1993 11. WHO (1994) Indicators to monitor maternal health goals. Report of the Technical Working Group, 8-12 November 1993. Geneva 12. WHO Evaluation of a National AIDS Programme: A Methods Package. 1. Prevention of HIV Infection. Geneva,1994 13. WHO Catalogue of Indicators for Health Monitoring. Geneva WHO,1996 14. World Health OrganizationGlobal Programme on AIDS. Evaluation of a national AIDS programme. WHO/GPA/SEF/94.1., 1994 15. Model state vital statistics act and model state vital statistics regulations Washington, Public Health Service; 1995. 16. Erdem G: Perinatal mortality in Turkey. Paediatr Perinat Epidemiol 17:17-21. 2003, 17. http//www.worldbank.org/htlm/oed 18. khan R, Environmental Health indicators for New Zealand, clinent raport, july,2003 24

19. Albania Ministry of Health. The Long-Term Strategy for the Development of the Albania HealthSystem. Tirana. 2004. 20. Alderman, Harold, and Victor Lavy. Household Responses to Public Health Services: Cost andquality Tradeoffs. The World Bank Economic Observer 11(1): 3-22. 1996. 21. Cook, Margaret, Mark McEeun, and Jan Valdelin. Primary Health Care Reform in Albania.Bethesda, MD: The Partners for Health Reformplus Project, Abt Associates Inc. 2005. 22. Fairbank, Alan, and Gary Gaumer. Organization and Financing of Primary Health Care in Albania.Technical Report No. 021. Bethesda, MD: The Partners for Health Reformplus Project, Abt Associates Inc. 2003. 23. Gertler, Paul, and Jeffrey Hammer. Strategies for Publicly Provided Health Services. In George J.Schieber, ed. Innovations in Health Care Financing. Washington, DC: World Bank. 1997. 24. Hotchkiss, David R., Paul L. Hutchinson, Altin Malaj, and Andrés Berruti. Out-of- Pocket Payments and Utilization of Health Care Services in Albania: Evidence from Three Districts. Bethesda, MD:The Partners for Health Reformplus Project, Abt Associates Inc. 2004. 25. Institute of Public Health, United States Centers for Disease Control, and Institute of Statistics. Albania Reproductive Health Survey, 2002 Preliminary Report. Atlanta, GA: Centers for DiseaseControl and Prevention. 2004. 26. Partners for Health Reformplus. Primary Health Reform in Albania: A Baseline Survey of BasicHealth Service Utilization, Expenditures, and Quality. Bethesda, MD: The Partners for HealthReformplus Project, Abt Associates Inc. 2004. 27. Paterson, Mary, Alan Fairbank and Kathleen Poer. Albania Country Assistance Plan. Bethesda,MD: The Partners for Health Reformplus Project, Abt Associates Inc. 2001 28. Vian, Taryn, Kristina Gryboski, Zamira Sinolmeri, and Rachel Hall Clifford. Informal Payments in the Public Health Sector in Albania: A Qualitative Analysis. Bethesda, MD: Partners for Health Reformplus Project, Abt Associates Inc,2004. 29. Summary Report, Child Survival Survey-based Indicators: Report of a UNICEF/WHO Meeting, New York, World Health Organization, June 17-18, 2004 30. Reproductive Health Indicators for Global Monitoring. Report of the Second Interagency meeting. Geneva, World Health Organization, 2001 (WHO/RHR/01.19). 25

26