STOK KONTRO YÖNETİMİ 1) Stok Yönetiminin Unsurları (Stok yönetiminin önemi, talep ve stok maliyetleri) ) Stok Kontrol Sistemleri (Sürekli ve Periyoik Sistemler) 3) Ekonomik Sipariş Miktarı (EO) Moelleri 4) Temel EO Moeli (Taşıma, sipariş ve toplam stok maliyeti, EO analizi) KONU 9 Y. Doç. Dr. Fazıl GÖKGÖZ 1 Stok Yönetiminin Unsurları Stok analizi sayısal yöntemlerin en ilgi gören konularınanır. Bunun en önemli neeni ise; her işletmenin belirli bir stok mikyarına sahip olması ve eğeri yönetmek zoruna bulunmasıır. İşletmeler, talebi karşılayabilmek ve ilerie sorun yaşanmaması amacıyla önemli olan unsurları stoklamaktaır. Örneğin, bir araba kiralama ofisi bünyesineki araçları stoklarken, bir hastane ise tıbbi araç ve ürünleri stoklamaktaır. Bunun yanısıra, üretim işletmeleri, hammaeler ile belirli bir süreçten geçirerek ele ettiği yarı mamül veya nihai ürünlerini stoklamaktaır. Konuya talep açısınan bakılığına; talebi ikiye ayırabiliriz. a)bağımlı talep : Nihai ürünün üretimineki ara mamül-mae ihtiyacıır. b)bağımsız talep : İç üretim faaliyetinen bağımsız nihai ürün talebiir. Y. Doç. Dr. Fazıl GÖKGÖZ 1
Stok Yönetiminin Unsurları Stok Maliyeti: Bünyesine üç çeşit maliyet barınırmakta olup bunlar; taşıma (carrying) maliyeti, sipariş (orering) maliyeti ve karşılayamama (shortage) maliyetiir. Taşıma maliyeti: Mamülü stokta tutmanın işletmeye olan maliyetiir (stokta tutulması için ısıtma, güvenlik, vb. maliyetler e ahilir). Sipariş maliyeti: Azalan / tükenen stoğun tearikçileren tekrar sipariş eilmesine yönelik maliyettir. Karşılayamama Maliyeti : Eleki stoğun yetersiz olması neeniyle talebin karşılanamamasınan nan kaynaklanır. Stok yönetiminin en önemli amacı; işletmenin faaliyetleri için gerekli olan stoğun miktar ve zamanlamasının etkin olarak yapılmasıır. Y. Doç. Dr. Fazıl GÖKGÖZ 3 Stok Kontrol Sistemleri Stok kontrol sistemi sayesine envanterin ne zaman ve ne miktara yenileneceği ğ belirlenebilmekteir. a)sürekli Sistem (Sabit sipariş miktarı) b)dönemsel Sistem (Sabit zaman aralığı) Sürekli Sitem : Stok miktarı belirli bir seviyeye üştüğüne gerekli miktara sipariş verilir. Siparişin veriliği stok seviyesine yenien sipariş verme üzeyi (re-orer point) enilir. Perioik Sistem : Belirli zaman aralıklarıyla eğişken miktarlara sipariş verilmekteir. Y. Doç. Dr. Fazıl GÖKGÖZ 4
Ekonomik Sipariş Moelleri Ekonomik sipariş miktarı (EO) moeli, sürekli stok kontrol sistemi ahilineir. Sayısal yöntemler bağlamına, bu moel toplam stok maliyetini i minimize i i een optimal sipariş i miktarının tespit eilmesiir. ii Temel EO Moeli : ekonomik sipariş miktarı moellerinin en basit haliir. Taşıma ve sipariş maliyetleri toplamını minimize een optimal sipariş miktarı yalnızca bir eşitlik yarımıyla belirlenmekteir. Moeleki eşitliğin varsayımları; 1) Talep bilinmekteir ve zaman içerisine sabittir ) Talebin karşılanamaması söz konusu eğilir 3) Siparişin teslimat süresi sabittir 4) Sipariş miktarı tek sefere teslim alınır Y. Doç. Dr. Fazıl GÖKGÖZ 5 Ekonomik Sipariş Miktarı (EO) Moeli Yanaki grafikte belirli bir işletmeeki stok siparişinin öngüsü gösterilmekteir. Stok Seviyesi Talep hızı Buraa, : Sipariş miktarı R : Yenien sipariş noktası OP : Siparişin alınması OR : Siparişin teslimi : Teslimat süresi R OP OR OP OR Zaman Ortalama Stok Miktarı = Y. Doç. Dr. Fazıl GÖKGÖZ 6 3
Ekonomik Sipariş Miktarı (EO) Moeli Genellikle ortalama Stok miktarı yıllık baza eğerlenirilmekteir. Stok miktarının Taşıma Maliyeti (C c ) e ikkate alınarak yıllık taşıma maliyeti bulunur. Yıllık Taşıma Maliyeti (TM) = C c Stok Seviyesi Talep hızı t Zaman t Y. Doç. Dr. Fazıl GÖKGÖZ 7 Ekonomik Sipariş Miktarı (EO) Moeli Diğer taraftan, gereken stok miktarının siparişine (C o ) yönelik maliyet aşağıa verilmiştir. Yıllık Sipariş Maliyeti (SM) = C o Toplam Yıllık Maliyet ise; TC = SM + TM TC = C o D + C c D Minimum Toplam Maliyet Yıllık Maliyet Eğim = 0 Optimal Sipariş, opt. Optimal sipariş miktarı ( opt. ) ; toplam maliyetin en üşük noktasına gerçekleşir. Y. Doç. Dr. Fazıl GÖKGÖZ 8 TC TM SM Miktar 4
Optimal Sipariş Miktarı ( opt. ) Optimal stok miktarını bulabilmek için TC nin sıfıra eşitlenmesi gerekir. D TC = C o + C c TC = 0 optm C D. o = C c optm. = CoD C c Toplam maliyet, optimal sipariş üzeyine en üşük eğerini alır. TC min. = C o D Optm. +C c Optm. Y. Doç. Dr. Fazıl GÖKGÖZ 9 Optimal Sipariş Miktarı ( opt. ) - Örnek Örnek: Halı satışı gerçekleştiren bir firma vitrinine sergilemeiği halıları arka plana bulunan bir epoa stoklamaktaır. Firma müürü, optimal sipariş büyüklüğü ile toplam stok maliyetinin ne oluğunu bilmek istemekteir. Müür ayrıca, yıllık sipariş öngüsünü e merak etmekteir. Veriler şöyleir; Tahmini toplam talep : 10,000 m Taşıma maliyeti : 0.75 $ Sipariş Maliyeti : 150 $ / sefer Y. Doç. Dr. Fazıl GÖKGÖZ 10 5
Optimal Sipariş Miktarı ( opt. ) - Örnek C c =0.75$ C o = 150 $ D = 10,000 m ise; optm. = optm. = CoD C c.(150).(10,000) (0.75) optm. =,000 m D TC min. = C o + C c Optm. Optm. TC min. = (150) (10,000/,000) + (0.75) (,000/) = 1,500 $ Yıllık sipariş miktarı = Talep / Optm. = 10,000 /,000 = 5 aet Sipariş öngüsü zamanı = 311 gün / (D/ Optm. ) = 311/5 = 6, gün stoklanır Y. Doç. Dr. Fazıl GÖKGÖZ 11 Zamana Karşı EO Analizi Hatırlanırsa, aha önceen EO Moelinin sipariş miktarı () ve zamanan (t) bağımsız oluğu varsayılmıştır. Ancak, bu moeli biraz aha geliştirerek aylık baza analizler gerçekleştirmek mümkünür. Bu amaçla, yıllık veriler aylık eğerlere önüştürülmeliir. Parametre YıllıkDeğer Aylık Değer D (Talep) 10,000 m 833,3 m C c (Taşıma mlyt) 0.75 m 0.065 m C 0 (Sipariş Mlyt) 150 $ 150 $ (zamanan bağımsızır) Dönüştürülen verilen söz konusu EO moeli içerisine yerleştiriliği takire; optm. = optm. = Co D C c.(150).(833.3) (0.065) optm. =,000 m (Optimal sipariş miktarı eğişmemiştir) Y. Doç. Dr. Fazıl GÖKGÖZ 1 6
Zamana Karşı EO Analizi Aylık Toplam Stok Maliyeti (TC) TC Aylık. = C o D Optm. +C c Optm. TC Aylık = (150)(833.3/,000) + (0.065)(,000/) = 15 $/ay TC Yıllık = 15 x 1 = 1,500 $/yıl Optimal ekonomik sipariş miktarı gerek aylık ve gerekse yıllık olarak aynı eğere bulunmuştur. Y. Doç. Dr. Fazıl GÖKGÖZ 13 Yenien Sipariş Noktası (R) Ekonomik Sipariş Moeli hatırlanacağı üzere hangi ürünen ne miktara () sipariş verilmesi gerektiğini belirlemee yarımcı olmuştur. Artık söz konusu parametrelere ilaveten siparişin ne zaman yapılması gerektiğinin e ortaya konulması lazımır. Stok Seviyesi R Talep hızı () Siparişin temin süresinen önce verilmemesi haline stoklar tükenebilir ve işletme stok sıkıntısı içerisine üşebilir. Bu olumsuzluğa meyan verilmemesini teminen Temin Süresi (ea Time - ) kullanılarak yenien sipariş noktası belirlenir. t Zaman t Y. Doç. Dr. Fazıl GÖKGÖZ 14 7
Yenien Sipariş Noktası (R) EO Moelinin temel varsayımları sırasıyla; talebin ve temin süresinin sabit oluğuur. Buraan hareketle, yenien sipariş noktası aşağıaki gibi hesaplanabilir. R= = Günlük talep hızı = Temin süresi Örnek: I-75 Halısı satan bir işletme yıla311günaçıktır. Halıya olan yıllık talep 10,000 m olup, temin süresi 10 günür. Yenien sipariş noktasını (R) bulunuz. R= R = (10,000/311).10 = 31.54 m halı Diğer bir ifaeyle, stok miktarı 31.54 m seviyesine oluğu zaman yenien siparişte bulunulması gerekmekteir. Ancak, optimal sipariş miktarı aha önceki slaytlara gösteriliği gibi hesaplanacaktır. Y. Doç. Dr. Fazıl GÖKGÖZ 15 Emniyet Stoğu Yenien sipariş noktasının tespitine talep hızının sabit olarak eğiştiği varsayılmıştır. Stok Seviyesi Ancak, aha gerçekçi bir bakış açısıyla inceleiğimize talebin anlık olarak eğişimler sergileyebiliği ve matematiksel anlama bir oğru üzerine hareket etmeiği ifae eilebilir. Yanaki grafikte talebin tam olarak bilinemeiği veya belirsiz oluğu urumlara nasıl bir avranış sergileiği görülmekteir. R Zaman? Y. Doç. Dr. Fazıl GÖKGÖZ 16 8
Emniyet Stoğu Bir önceki grafiğin sağ alt kısmına karşılanamayanş stok miktarına karşı; Stok Seviyesi 1) İşletmeci olarak ne yapmalıyız? ) Nasıl bir önlem almalıyız? R Çözüm açıktır; stok miktarınaki ki belirsizlikleri i likl i engeleyebilecek miktara emniyet stoğu bulunurulmalıır. EMNİYET STOĞU Zaman Y. Doç. Dr. Fazıl GÖKGÖZ 17 İstatistiksel Anlama Emniyet Stoğu (Talep eğişken-temin süresi sabit) Daha önceki slaytlara stok yönetimine ilişkin konular işlenmiş olup, talep ve temin zamanının sabit oluğu varsayılmıştır. Peki, gerçek hayata aha yakın bir urum inceleyecek olursak yani talebin eğişken, ancak temin süresinin sabit oluğu urumlara ne yapılmalıır? Emniyet stoğu kavramı tekrar geçerliliğini korumaktaır. R= +Zσ Buraa, R = yenien sipariş noktası = Ortalama günlük talep =Teminsüresi σ = Günlük talebin stanart sapması Z = Talepyoğunluğuna ilişkin Z-Score eğeri Z σ =Emniyet stoğu Y. Doç. Dr. Fazıl GÖKGÖZ 18 9
İstatistiksel Anlama Emniyet Stoğu (Talep eğişken-temin süresi sabit) Emniyet Stoğu Talebin temin süresine karşılanma olasılığı Stok bulunmama olasılığı Z σ R Talep Y. Doç. Dr. Fazıl GÖKGÖZ 19 İstatistiksel Anlama Emniyet Stoğu (Talep eğişken-temin süresi sabit)- Örnek I- 75 Halı satıcısı firmanın karşılaştığı günlük talep normal ağılımğ sergilemekte olup, günlük talep hızı 30 m halı üzeyineir. Temin süresi 10 günür. Söz konusu talebe yönelik stanart sapma eğeriise5m halıır. Firmanın %95 güven üzeyine yenien sipariş noktasını ve emniyet stok seviyesini i i bulunuz. Veriler: =30m /gün, = 10 gün, σ =5m /gün Y. Doç. Dr. Fazıl GÖKGÖZ 0 10
İstatistiksel Anlama Emniyet Stoğu (Talep eğişken-temin süresi sabit) - Örnek R= +Zσ R = 30 (10) + (1.65)(5)( 10) R = 300 + 6.1 = 36.1 m halı Emniyet stoğu ise; Z σ =(1.65)(5)( 10) = 6.1 m Y. Doç. Dr. Fazıl GÖKGÖZ 1 İstatistiksel Anlama Emniyet Stoğu (Talep sabit-temin süresi eğişken) R= +Z σ Buraa, R = Yenien sipariş noktası = Sabit günlük talep = Ortalama temin süresi σ = Temin süresinin stanart sapması σ = Temin süresine talebin stanart sapması Z σ =Emniyetstoğu Y. Doç. Dr. Fazıl GÖKGÖZ 11
İstatistiksel Anlama Emniyet Stoğu (Talep sabit-temin süresi eğişken) - Örnek I- 75 Halı satıcısı firmanın karşılaştığı günlük talep sabit olup günlük talep hızı 30 m halı üzeyineir. i Normal ağılım sergileyen temin süresi ise ortalama 10 günür. Söz konusu temin süresine yönelik stanart sapma eğeri ise 3 günür. Firmanın %95 güven üzeyine yenien sipariş noktasını ve emniyet stok seviyesini i i bulunuz. Veriler: =30m /gün, = 10 gün, σ = 3 gün Y. Doç. Dr. Fazıl GÖKGÖZ 3 İstatistiksel Anlama Emniyet Stoğu (Talep sabit-temin süresi eğişken) - Örnek R= +Zσ R = 30 (10) + (1.65)(30)(3) R = 300 + 148.5 = 448.5 m halı Emniyet stoğu ise; Zσ = (1.65)(30)(3) = 148.5 m Y. Doç. Dr. Fazıl GÖKGÖZ 4 1
İstatistiksel Anlama Emniyet Stoğu (Talep ve temin süresi eğişken) R= +Z σ σ Buraa, R = Yenien sipariş noktası = Ortalama günlük talep = Ortalama temin süresi σ Z σ σ σ = Talebin temin süresineki stanart sapması = Emniyet stoğu Y. Doç. Dr. Fazıl GÖKGÖZ 5 İstatistiksel Anlama Emniyet Stoğu (Talep ve temin süresi eğişken) - Örnek I- 75 Halı satıcısı firmanın karşılaştığı eğişken günlük talep hızı 30 m halı üzeyineir. i Talebe ilişkin stanart t sapma 5 m halıır. Talep gibi normal ağılım sergileyen temin süresi ise ortalama 10 günür. Söz konusu temin süresine yönelik stanart sapma eğeri ise 3 günür. Firmanın %95 güven üzeyine yenien sipariş noktasını ve emniyet stok seviyesini bulunuz. Veriler: =30m /gün, σ =5m /gün, = 10 gün, σ = 3 gün Y. Doç. Dr. Fazıl GÖKGÖZ 6 13
İstatistiksel Anlama Emniyet Stoğu (Talep ve temin süresi eğişken) - Örnek R= +Z σ σ R = (30)(10) + (1.65) (5) (10) (3) (30) R = 300 + 150.8 = 450.8 gün Emniyet stoğu = (1.65) (5) (10) (3) (30) = 150.8 m Y. Doç. Dr. Fazıl GÖKGÖZ 7 Öev 9 Bölüm 1 Bir kitabevi,kullanığı hammae olan kağıı kenisine yakın mesafee bir kağıtğ üretim fabrikasınan satın almaktaır..kitabevinin ergi vekitapları basabilmesi için yıla 1.15.000 m kağıt gereksinimi bulunmaktaır. Kitabevinin üstlenmek zoruna oluğu maliyetler; Sipariş maliyeti 1.00 YT / sipariş Stokta 1 m kağıı bulunurma maliyeti : 0.08 YT / yıl oluğu ikkate alınarak aşağıaki husuları belirleyiniz ve çözümü yorumlarınızla (gerekiyorsa grafik çizerek) estekleyiniz. a) Ekonomik sipariş miktarı b) Minimum toplam yıllık maliyet c) Optimal yıllık sipariş sayısı ) Siparişler arası optimal süre Y. Doç. Dr. Fazıl GÖKGÖZ 8 14
Öev 9 Bölüm Bir süpermarket x ürününen stoklamaktaır. Söz konusu ürüne yıllık (365 gün üzerinen) talep miktarı 4.000 kutu üzeyineir. x ürününün sipariş eilmesine yönelik maliyet sipariş bazına 60 YT olup, bu ürünün bir yıl süreyle epoa bekletilmesinin maliyeti kutu başına 0.8 YT ir. Süpermarketi x ürününen sipariş veriğine ağıtım yapan firmaan ürünün çekilmesi 4 günlük bir süreyi almaktaır. Bu veriler ışığına aşağıaki unsurları hesaplayınız ve gerekli şekilleri çiziniz, yorumlarınızla estekleyiniz. a) Optimal sipariş miktarı b) Minimum toplam yıllık stok maliyeti c) Yenien Sipariş noktası Y. Doç. Dr. Fazıl GÖKGÖZ 9 15