Asgari Ücret Denklemi Av. Mesut Ulusoy MESS Hukuk Müflaviri ve Dr. Aykut Engin MESS E itim Müdürü flçilere normal bir çal flma günü karfl l olarak ödenen ve iflçinin g da, konut, giyim, sa l k, ulafl m ve kültür gibi zorunlu ihtiyaçlar n, günün fiyatlar üzerinden asgari düzeyde karfl lamaya yetecek ücret Asgari Ücret olarak tan mlanm fl bulunmaktad r (Asgari Ücret Yönetmeli i). Asgari ücret, tüm ücretleri etkileme özelli i ile maliyetler, finansman, vergi, iç ve d fl sat fllar ve dolay s yla mikro anlamda iflletmelerin, makro anlamda ise ülkelerin rekabet gücüne do rudan etki yapabilen zincirleme reaksiyonuyla genel dengeler üzerine belirleyici olabilmektedir. Ülkemiz özeline bakt m zda ise, sosyal sigortalar primine esas kazanc n belirlenmesinden, idari para cezalar n n seviyesine kadar genifl bir yelpazede do rudan etki yaratma vasf na sahip bulunmaktad r. 1982 Anayasas nda asgari ücret, anayasal dayana n Ücrette Adalet Sa lanmas bafll kl 55.maddede bulmaktad r. Buna göre; Ücret eme in karfl l d r. 156 MERCEK
Devlet, çal flanlar n yapt klar ifle uygun adaletli bir ücret elde etmeleri ve di er sosyal yard mlardan yararlanmalar için gerekli tedbirleri al r. Asgari ücretin tespitinde çal flanlar n geçim flartlar ile, ülkenin ekonomik durumu da göz önünde bulundurulur. Böylece asl nda bir pazarl k konusu olmaktan uzak olarak, temel bir uzlaflma alan olmas gereken asgari ücret, zaman zaman derin bir uzlaflmazl klara ve ayr - l klara sebebiyet verebilmektedir. Asgari ücret sosyal nitelikli bir yönü bulunmakla birlikte, makro ekonomik sistem ve dengeler üzerinde çeflitli etkiler ortaya ç karmas nedeniyle, tart flmalar n her zaman oda nda yer alm fl durumdad r. Asgari ücrette ekonomik parametrelerden ba ms z olarak belirlenecek bir tespit, istihdam etmenin maliyetlerinden sigorta primi ve vergi oran düflürülerek bir iyileflmeye gidilmedi i durumda, ülke istihdam na ciddi bir darbe vurabilecektir. Hem ifl ve hem de istihdam alanlar n koruyup, giriflimcili i de özendirirken, di er yandan geçim flartlar n da iyilefltirecek bir çözüm yoluna ulaflabilmek, net asgari ücret - iflverene maliyet aras ndaki makas kapatmakla mümkün olabilecektir. Asgari ücretin ödemesinden sorumlu olan birim iflletmelerdir. Asgari ücret belirlenirken yap lacak art fllar iflletmelerin verimlilikleri, maliyetleri ve kârlar üzerinde do rudan ya da dolayl etkilerde bulunmaktad r. Asgari ücret art fllar n n verimlilik art fl na paralel olarak artmamas n n, emek maliyetlerinin yükselmesine neden olmas kaç n lmazd r. Asgari ücretin belirlenmesinde, verimlilik iliflkisinden ba ms z olarak yap lacak art fllar ile ortaya ç kan maliyetlerin fiyatlara yans t lmas, kapal ekonomi döneminde mümkün olabilirken, küresel rekabetin her türlü dayatma ve tehdidine aç k olan piyasa ekonomisinde art k eskisi gibi kolay de ildir. Geliflmekte olan ülkelerin büyük ço unlu unun en önemli sorunlar ndan birisi hiç flüphesiz ödemeler dengesidir. D fla dönük ekonomilerde uluslararas rekabet olgusundan dolay kaliteyi art rmak kadar, maliyetleri düflürmek de önemli bir rekabet unsurudur. Bu nedenle özellikle ihracata dayal sanayilerde faaliyette bulunan ve dünya pazarlar nda genifl oranda talep elastikiyetine dayal ürünler üreten iflletmeler için, emek maliyetleri son derece belirleyici olmaktad r. Günümüzde sanayimiz küresel rekabet gücünü olumsuz etkileyen birçok faktörle karfl karfl ya bulunmaktad r. Bu faktörlerin bir k sm dünya ekonomisinde yaflanan geliflmelerden, di er bir k sm da baflta para politikalar olmak üzere ülkede uygulanan makro ekonomi politikalar ndan kaynaklanmaktad r. Dünya ticaretindeki serbestleflme nedeniyle özellikle, Çin, Hindistan gibi emek arz n n ucuz ve bol oldu u ülkelerden kaynaklanan yak c ve y k c rekabet, baflta -flimdilik- tekstil ve haz r giyim olarak sanayimizin emek - yo un sektörlerini olumsuz bir biçimde etkilemektedir. Uluslararas karfl laflt rmalara göre ülkemiz 30 OECD ülkesi içinde istihdam üzerindeki vergi ve prim yükünün en fazla oldu u ülke konumundad r. Bu durumda Türk sanayi iflgücü maliyetleri aç s ndan Çin ve Hindistan gibi Uzakdo u ülkelerinin yaratt haks z rekabetten olumsuz etkilenmektedir. Öte yandan AB ye yeni üye olan ve ekonomileri Türkiye ile rekabet eden ülkelerin ço unda uygulanan asgari ücret, Türkiye de uygulanan asgari ücretten daha düflük bulunmaktad r. Avrupa statistik Kurumu (Eurostat) nun 2006 y l nda yay nlam fl oldu u raporda, AB üyesi ve aday ülkelerin asgari ücretleri karfl laflt r lm flt r. Rapora göre, AB de Ocak 2006 verilerine göre kanuni ayl k asgari ücret brüt 82 Euro ile 1.503 Euro aras nda de iflmektedir. Raporda 25 üyeli AB nin 18 üyesinde kanuni asgari ücretin uyguland belirtilmifltir. Bu ülkeler Belçika, spanya, Estonya, Yunanistan, Fransa, Macaristan, rlanda, Letonya, Litvanya, Lüksemburg, Malta, Hollanda, Polonya, Portekiz, Slovakya, Slovenya, Çek Cumhuriyeti ve ngiltere dir. Ayr ca 2007 y l nda tam üye olacak ülkelerden Bulgaristan da asgari ücret düzeyi ülkemizden %75, Romanya ise %73 daha düflüktür. Eurostat, AB üyesi ve aday ülkeleri brüt kanuni asgari ücrete göre üç gruba ay rmaktad r. 1. grupta 82 Euro ile 331 Euro aras ndaki ülkeler, 2. grupta 437 Euro ile 668 Euro aras ndaki ülkeler ve 3. grup da ise 1.200 Euro nun üstündeki ülkeler yer almaktad r. Bu duruma göre Türkiye, Slovenya hariç, 331 Euro/Ay l k asgari ücret ile AB ye yeni üye ve aday ülkelerden daha yüksek asgari ücrete sahip bulunmaktad r. Araflt rma sonuçlar na göre AB üyesi ülkeler aras nda 129 Euro/Ay ile Letonya en düflük asgari ücrete sahip ülkeyken, Bulgaristan 82 Euro/Ay ile aday ülkeler aras nda en düflük asgari ücrete sahip ülke konumundad r. MERCEK 157
Grafik 1: Ocak 2006 tibariyle AB Üyesi ve Aday Ülkelerin Asgari Ücret Düzeyleri (Euro/Ay) gerekti i ifade edilmektedir. Ancak birtak m Sat n alma gücü paritesine göre yap lan hesaplamalarda ise Türkiye 517 Euro/Ay ile Portekiz i de geride da a rl kl bir oranda vergi d fl b rak lmas bir türlü mali endiflelerle asgari ücretin vergi d fl b rak lmas ya b rakmaktad r. gerçekleflememifltir. 2006 y l nda brüt 531.- YTL olarak ortak uygulanan asgari ücretten yap lan Grafik 2: Ocak 2006 tibariyle Sat n Alma Gücü kesinti oran %28,4 e karfl l k gelmektedir. Paritesine Göre Asgari Ücret Düzeyleri (Euro/Ay) Türkiye asgari ücretin vergi d fl b rak lmas ya da çok düflük bir oranda vergilendirilmesi konusunu ciddi olarak gündemine almak durumundad r. Zira tasarruf e ilimi düflük olan ücretli ve özelde asgari ücretli kesim gelirinin neredeyse tamam n harcamaktad r. Ortaya ç kmas muhtemel vergi kayb, hem harcamalar üzerinden al nan dolayl vergi gelirinin, hem de piyasan n hareketlenmesine ba l olarak imalat sanayinde sa lanan üretim art - fl sonucunda kurumlar vergisi gelirlerinin artmas yla karfl lanabilecektir. Böylece bir yan- Küresel bir arenada yaflad m z gerçe inden hareketle yukar da ortaya konulan parametrelerden ba ms z olarak ekonomiyi yönlendirme, emek maliyetlerini belirleme imkân na sahip de iliz. Ancak ülkemize özel temel ve belirleyici s k nt, net asgari ücret ile bu net asgari ücretin iflverene olan maliyeti aras ndaki ciddi farkl l kt r. Di er bir ifadeyle asgari ücretin mali boyutuna iliflkin temel sorun asgari ücretten yap lan kesintilerin yüksekli idir. Asgari ücret üzerinden yap lan vergi, sigorta vb. kesintiler iflçinin net ücretini azalt rken, iflverenlerin maliyetlerini art rmakta ve kay t d fl istihdam uygulamalar n n yayg nlaflmas na zemin haz rlamaktad r. flçinin zorunlu temel ihtiyaçlar n n karfl lanmas amac yla belirlenen asgari ücretin vergi d fl b rak lmas kadar sosyal içerikli bir politika olamaz. Vergilemede en az geçim indirimi sistemi ile maddi imkânlar ancak varl n sürdürmeye yetecek olan kimselerin vergi ödeme güçlerinin bulunmad, bu nedenle de bir miktar n vergi d fl b rak lmas dan kay t d fl istihdam ile mücadelede etkin bir yöntem gelifltirirlerken, di er bir yandan haks z rekabetin de önüne geçilebilecektir. Di er taraftan, ülkemizde toplu ifl sözleflmesi uygulamayan kesimde asgari ücretin iflverene maliyeti katlanmaktad r. Örne in MESS üyesi iflyerlerinde ifle yeni giren sendikal bir iflçinin, A ustos ay nda iflverene ayl k maliyeti fazla mesai hariç 1.176,60 YTL dir. Böylelikle MESS üyesi iflyerlerinde asgari ücretin iflverene maliyeti, yaklafl k brüt asgari ücretin 2,22 kat olmaktad r. 158 MERCEK
Tablo 1: Y llar tibariyle Asgari Ücret (Euro/Ay) 2003 2004 2005 2006 Belçika 1163 1186 1210 1234 Çek Cumhuriyeti 199 207 235 261 Estonya 138 159 172 192 Yunanistan 605 605 668 668 spanya 526 537 599 631 Fransa 1154 1173 1197 1218 rlanda 1073 1073 1183 1293 Letonya 116 121 116 129 Litvanya 125 125 145 159 Lüksemburg 1369 1403 1467 1503 Macaristan 212 189 232 247 Malta 534 542 557 580 Hollanda 1249 1265 1265 1273 Polonya 201 177 205 234 Portekiz 416 426 437 437 Slovenya 451 471 490 512 Slovakya 133 148 167 183 ngiltere 1106 1083 1197 1269 Bulgaristan 56 61 77 82 Romanya 73 69 72 90 Türkiye 189 240 240 331 MESS üyesi iflyerlerinde, ifle yeni giren iflçilerin ç plak ücretinin neti 388,22 YTL iken, üçlü paket yard m, ikramiye, yemek, ulafl m, giyim, çocuk, ö renim yard m gibi kazançlar n toplam da 323,64 YTL yi bulmaktad r. Görüldü ü üzere MESS üyesi iflyerlerinde yan yard mlar n net de eri, ç plak ücretin net de erinin %83 ünü geçmektedir. fle yeni giren sendikal bir iflçinin ortalama ayl k net geliri 711,86 YTL olmaktad r. Yani, ifle yeni giren sendikal bir iflçinin ortalama net ücreti, asgari ücretin netinin yaklafl k 1,87 kat d r. Asgari ücret belirlenirken sendikal iflyerlerinin durumlar göz önüne al nmad için haks z rekabet ortam do maktad r. Globalleflmenin sonucunda, uluslararas rekabette sa lanan üstünlükte girdi maliyetleri ve üretim teknolojisi ile birlikte iflgücü maliyetleri de belirleyici olmaya bafllam flt r. Son y llarda, artan rekabet ve maliyetlerdeki art fl nedeniyle iflletmeler, üretimlerini iflgücü maliyetleri daha düflük olan ülkelere kayd rmaktad rlar. Bu nedenle ekonomisi geliflmifl ülkeler, AB ye yeni üye olan ülkeler ile Çin ve Hindistan gibi iflgücü maliyetleri daha düflük olan ülkelere yat r m yapmaktad rlar. Birçok sanayileflmifl ülke, yeni yat r mlar n n d fl nda, mevcut iflyerlerini de iflgücü maliyetleri daha düflük olan bu ülkelere tafl maktad rlar. Türkiye nin de istihdam yaratacak yeni yat r mlar çekebilmesi için bu ülkelerle iflgücü maliyeti aç s ndan rekabet edebilmesi gerekmektedir. Ancak Eurostat n araflt rmas nda da görüldü ü gibi Türkiye asgari ücrette de rekabet etti i ülkelerin çok üstünde iflgücü maliyetine sahip bulunmaktad r. Türkiye nin en büyük sorunu iflsizlik oldu u halde istihdam n önündeki engeller bir türlü kald r lamamaktad r. Devlet yüksek vergi ve sosyal güvenlik kesintileriyle kay t d fl ekonominin ve iflsizli in artmas na sebep olmaktad r. Bu da kay tl iflyerlerinin rekabet gücünün azalmas na neden olmaktad r. flgücü maliyetlerinde meydana gelen art fl nedeniyle istihdam art r c yat r mlar ve dolay s yla ihracat azalmaktad r. Özet olarak, Türkiye de ifl yaratma ödüllendirilece ine, cezaland r lmakta bu da Türkiye nin aleyhine olmaktad r. Ülkemizde refah düzeyinin artmas, ekonominin sa l kl geliflmesi ve iflsizli inin azalmas için iflverenlerin üzerindeki vergi ve prim yükleri ödenebilir seviyelere indirilmelidir. Asgari ücretin tespitinde enflasyon tek belirleyici faktör olmaktan ç kar lmal, ekonomik koflullar, piyasa flartlar, verimlilik düzeyi, iflsizlik, rekabet gücün vb. faktörler de dikkate al nmal d r.asgari ücretin idari para cezalar ile iliflkisi kesilmeli, asgari ücret üzerindeki vergi yükü kademeli olarak azalt lmal d r. Asgari ücret, enflasyondaki ulusal hedeflerle çeliflmeyecek; istihdam art fl n engellemeyecek ve kay t d fl istihdam art rmayacak düzeyde belirlenmelidir. flçi ve iflverenden devletin ald pay, net asgari ücretin ciddi bir oran - na ulaflmas nedeniyle sigorta prim yükünün azalt lmas ; özel indirim in tekrar yürürlü e konmas ve asgari ücret seviyesinde olan gelir üzerindeki vergi yükünün hafifletilmesi gerekmektedir. Sonuç olarak asgari ücretin ülkemizdeki tüm kesimleri ilgilendirdi i unutulmamal d r. Asgari ücrette verimli- MERCEK 159
Tablo 2: Seçilmifl AB Üyesi ve Aday Ülkelerde Kanuni Asgari Ücret Sistemleri likten ve ekonomik de iflkenlerden ba ms z olarak belirlenerek yap lacak art fllar; iflsizli in artmas na, yat r mlar n azalmas na, iflletmelerin, özellikle KOB lerin zay flamas na, kay t d fl ekonominin ve kay t d fl istihdam n büyümesine, ekonominin rekabet gücünün azalmas na, enflasyonist bask do mas na, vergi ve prim tahsilat nda sorunlara, ifl de erlendirmesi ile yap lan ücret skalalar n n bozulmas na, özel kesim ve kamu kesimi toplu ifl sözleflmelerinin olumsuz etkilenmesine ve asgari ücrete ba l para cezalar n n ödenemez düzeye ç kmas na, neden olarak tüm ekonomik dengelerin bozulmas na yol açacakt r. KAYNAKÇA AB Yolunda Mali Dünyam z (Prof.Dr. fiükrü KIZILOT-Doç.Dr.Cem KILIÇ- Okan MÜDERR SO LU T SK Yay n ) Ça dafl Geliflmeler Aç s ndan Asgari Ücret (Dr.Adem KORKMAZ - KAMU- fi Yay n ) Yeni Rekabet Stratejileri ve Türk Sanayisi (TÜS AD Yay n ) 21. Yüzy la ddo ru Türkiye: Gelece e Dönük Bir At l m Stratejisi (TÜS AD Yay n ) Asgari Ücretin Verilere Dayal Tespitinde Güçlükler (Dr. Nihat Yüksel - T SK flveren Dergisi) Minimum Wages -2006 (Eurostat) www.calisma.gov.tr (Çal flma Genel Müdürlü ü statistik fiubesi) Taxing Wages 2002-2003 (OECD) K yaslama Raporu - 2 (T SK yay n ) 2006. 160 MERCEK