MERKEZ BANKASI TARAFINDAN İHRAÇ EDİLEN YASAL DİJİTAL PARAYA DOĞRU
Kavramın tanıtılması Kaydileştirme yıllardan beri ödemelerde önemli bir yer tutmaktadır. Son on yılda 200 ü aşkın mobil ödeme sistemi geliştirilmiştir. Çoğu durumda bu sistemler bir hesaptan diğerine havalelerden oluştuğu için, aslında yazılı paranın bilgisayarlaştırılmış bir türüdür. Açıkçası, ticari bankalar ve cep telefonu operatörleri tarafından kullanılan «paranın» ya da banka kartları, dijital cüzdanlar ve dijital transferlerin gerçek parayla hiç ilgisi yoktur. Gerçek paranın bir değeri olması için itfa edilmesi gerekmez: ihraççısı tarafından itfa edilmesine gerek kalmadan değerini korur ve dolaşımda kalabilir. Yakın geçmişteki gelişmeler bankacılık, kara para aklama, mali politika ve ticaret alanlarındaki mevcut düzenlemelerin özel sektörce çeşitli biçimlerde ihraç edilen dijital parayı her zaman denetleyemediğini göstermektedir. İtibari para kaydileştirme bağlamında modernizasyondan pek etkilenmemiştir. Son dönemlerde görülen Bitcoin benzeri girişimler yüksek volatiliteleri ve kullanıcıları koruma açısından eksiklikleri nedeniyle ancak çok kısıtlı sayıda kullanıcıya çekici görünmüştür. Bunların yanı sıra, yüksek bir dolandırıcılık riski de bulunmakta ve düzenleyiciler böylesi gelişmelere ayak uydurup düzenlemede yetersiz kalmaktadır. Uygulanabilir tek uzun vadeli çözüm, merkez bankasının yasal ödeme aracı olarak dijital para ihraç etmesidir. Roberto Giori Company (RGC) tarafından önerilen Giori Digital Money (GDM) ve Global Standard for Money Technology (GSMT) işte tam da budur. GDM ve GSMT kavramları merkez bankalarının yasal ödeme aracı olarak dijital para ihracını kolaylaştırmak ve evrensel ödeme sistemlerinin bir parçası olarak dijital parayı maliyet etkin ve kapsamlı bir çözüm aracı kılmak için özel olarak geliştirilmiştir. Akıllı telefonlar önümüzdeki birkaç yılda daha da akıllı, fiyatları daha da makul olacaktır. Bu durum cep telefonlarının sadece para transferi için kullanılmasına olanak sağlamakla kalmayacak, yasal ödeme aracı olan parayla yapılan ödemelerin ve dolaşımdaki para miktarının azalmasına neden olarak, GDM ve GSMT nin nihai hedefine ulaşmasını mümkün kılacaktır. Ödeme yapmak için giderek daha çok kullanılmakta olan cep telefonları, banknot ve madeni para gibi herkesin erişimine açık olmaları sebebiyle bankayla ilişkisi olmayan kitleye bankacılık hizmeti sağlamakta önemli bir araç olacaktır.
Kaydileştirilmiş itibari para Başlıca iki para şekli vardır: madeni para ile banknotlardan oluşan itibari para ve banka hesaplarındaki kayıtların temsil ettiği basılmış para. İtibari para gerçek bir değere sahip değildir ve değeri kullanıcıların ihraççıya (merkez bankası aracılığıyla yetkililer) duydukları güvene dayanır. Amacımız itibari paranın kaydileştirilmesi, ihracı ve transferi için bilgisayara dayalı bir çözüm sağlamaktır. Hiçbir hesaba kaydedilmeyip bir mobil cihazda saklanır ve bankacılık sisteminden geçmeye gerek kalmadan bir kullanıcıdan diğerine telefonla aktarılır. İtibari para olduğu için banka hesaplarının değil, para birimlerinin oluşturulması ya da aktarılmasından söz edilir. Fiziki para karşısında geçerli bir seçenek olması için, dijital paranın da itibari paranın belirleyici özelliği olan kullanıcı güvenini kazanması ve aynı niteliklere sahip olması gerekir. Kısacası, yeteri derecede güvenli olmalıdır. Tüketiciler tarafından yaygın olarak kullanılması için esnek olması ve - içerdiği teknik kısıtlamalarla birlikte - herkes tarafından kabul edilmesi, kullanılması kolay, etkin ve güvenilir olması lazımdır. Bankalar esnekliğini ve tüm ödeme sistemleri tarafından kabul edilirliğini ölçebilmelidir.
Roberto Giori Company tarafından sunulan dijital çözümler Roberto Giori Company özellikle dijital çağda paranın önündeki zorlukları incelemek ve mobil teknolojiye dayalı güvenli çözümler sağlamak için kurulmuştur. Sistem iki farklı yapı taşı olan GDM ve GSMT üzerine kuruludur. Giori Digital Money (GDM) tıpkı basılı banknotlar gibi dijital orijinali (Giori Nota) «yaratan» merkez bankasında yerleşik platformdur. Dolaşımdaki her banknot (e-not) için özgün ve güvenli bir algoritmadan oluşur. Bu, dijital para yaratma sistemi içindeki ilk yapı taşıdır. GDM, dijital banknotların tüketici bankalarına ve diğer mali platformlara güvenli dağıtımına imkan veren sistemin özüdür. GDM her dijital banknota belirli bir numara atayarak ihraç edilen her dijital banknotun (e-not) gerçekliğini garanti eder. GDM ihraç edilen her e-notun kaynağını ve gerçekliğini de kontrol edebilir. GDM, diğer tüm dijital paraların aksine yasal ödeme aracı olan (sabit nominal değere sahip) bir para birimi oluşturan ve merkez bankası tarafından kaydileştirilmiş bir para olarak ihraç edilmiş dijital paradır. Global Standard for Money Technology (GSMT) dijital banknotların diğer platformlara dağıtımı için gerekli diğer tüm işlevleri yöneten platformdur. Herhangi bir ülkede geçerli düzenleme ve denetim çerçevesine uyum için gerekli işlem izlenebilirliği ve çevrimiçi denetimlerde oynayacak önemli bir role de sahiptir. GSMT ile dijital parayı özel sektör değil, merkez bankası ihraç eder. Bu bakımdan GDM sanal değil, merkez bankası tarafından dijital olarak ihraç edilmiş gerçek bir para birimidir. GDM ile merkez bankası tıpkı madeni para ve banknotlarda olduğu gibi son kredi veren olarak kalır. GDM yasal ödeme aracı olduğu için, her transferden sonra merkez bankasına geri getirmeye gerek kalmadan, serbestçe değiş tokuş edilebilir. GSMT sistemi tedavüldeki dijital paranın geçerliliğini denetleyecek kontrollere imkan verir. Bir başka avantaj da, ulusal desteğe sahip bu para biriminin cep telefonu teknolojisi kullanımına dayanmasıdır. Banka hesabı gerektirmez ve bugün herkes cüzdanlarında farklı kupürlerde basılı banknot taşıdığı gibi telefonlarında da bu para biriminden farklı değerde e-notlar bulundurabilir.
Düzenleme ve denetleme çerçevesi gereği Fiziki parada olduğu gibi, dijital para ihracı da çok önemli bir projedir. Kabul edilmesini, istikrarını ve güvenilirliğini sağlamak için yeni bir düzenleme ve denetim mekanizmasının kurulmasını gerektirir. Mevcut Avrupa düzenlemeleri elektronik paraya özel operatörlerce yönetilen bir ödeme aracı olarak yaklaşmaktadır. Elektronik para yasal bir ödeme aracı olacaksa, para birimleri ve merkez bankaları için yeni bir çerçevenin benimsenmesi gerekecektir. Uygulamada, Avrupa Birliğinin İşleyişi hakkında Antlaşmanın «Avrupa Merkez Bankası ve ulusal merkez bankaları tarafından ihraç edilen banknotlar Birlik içinde yasal ödeme aracı statüsüne sahip tek notlar olacaktır» hükmünü içeren 128. maddesinin değiştirilmesi gerekecektir. Yeni düzenleme mekanizması bu tekeli yeni dijital para ihracını kapsayacak şekilde genişletmelidir. Avrupa Merkez Bankasının yasal ödeme aracı olan bu yeni dijital paraya yeni kurallar uygulaması gerekecektir. Dijital para transferinin veri güvenliği ve veri koruma, iş sürekliliği bağlamında da yeni standartlar oluşturulmalı, böylelikle ticari banka ve finansal hizmet sağlayıcıların bu kurallara uymaları sağlanmalıdır. Mali sistemin kara para aklama ve terör finansmanı için kullanılmasını önleyen yönerge ve düzenlemeler de üçüncü şahıslar adına yapılan dijital para transferleriyle ilgili düzenlemeleri kapsayacak şekilde değiştirilmelidir. Bu yeni düzenlemeler özellikle ödeme hizmetleri sunan şirketlere uygulanacaktır.
Merkez bankaları ve düzenleyici kurullar için avantajları Banknot ihracından kaynaklanan ve bir bölümü işletme giderleri adı altında merkez bankasına ayrıldıktan sonra genellikle Devlete ödenen gelire senyöraj ya da darp ücreti adı verilir. Tıpkı herhangi bir itibari para gibi, merkez bankasının dijital para ihraç etmesi bu geliri kesinlikle etkilemez; tek fark, dijital paranın kaydileştirilmiş olmasıdır. İhraç edilen e-notlar merkez bankası hesaplarında borç olarak gösterilir ve senyörajdan gelir yaratan üretken varlıklarla dengelenir. Bir başka önemli avantaj da kara para aklamayla, terör finansmanı ve diğer mali ve toplumsal sahtekarlıklarla (KDV sahtekarlığı, yasa dışı istihdam, vb.) etkin mücadeleye imkan veren izlenebilirlik özelliğidir. Tüketici için avantajları Alıcı tarafından kullanılmadan önce kredi kartları, PayPal veya mobil havaleler gibi elektronik ödeme sistemlerinin bir hesaptan diğerine aktarılması gerekir. Böylesi yöntemlerde ödemeyi alan kişinin hem ihraç edene, hem de ödemeyi gönderene güvenmesi lazımdır. GDM gibi gerçek dijital bir para birimiyle, para bir kişi tarafından doğruca bir başkasına gönderilir, değerinin itfa edilmesi gerekmez. Yasal ödeme aracı olan dijital paranın son tahlilde merkez bankasınca desteklenmesi, dijital paranın küresel ve standart bir bağlamda güvenilirliğini, güvenliğini, konvertibilitesini, kabulünü ve yaygın kullanımını pekiştirir. Dünya Bankasının yeni bir raporuna (Küresel Finansal Gelişim Raporu 2014: Finansal Kapsam) göre teknolojik yeniliklerden, örneğin mobil telefon veya mobil banka hizmetlerinden ilk yararlananlar, düşük gelirli kişilerdir. Bu yenilikler bankacılık hizmetlerinin daha ucuz ve yoksullar, kadınlar ve başta geleneksel banka şubelerinin bulunmadığı uzak ve seyrek nüfuslu olmak üzere, kırsal alanlarda oturan insanlar için daha erişilebilir olmasını sağlamaktadır. Bu nedenle GDM GSMT sistemi bankayla ilişkisi olmayan kitlesinin kalabalık ya da bankacılık hizmetlerinin gelişmemiş veya güvenilmez olduğu ülkelerde tüketiciler için özel bir avantaj sağlar. GDM, bir cep telefonunun SİM kartında saklanan, parasal değere sahip, kaydileştirilmiş dijital paradır. Bu durum, GDM GSMT sisteminin işlem giderleri bağlamında çok daha maliyet etkin ve çevre dostu olmasını sağlar.
Devlet için avantajları Avro ve Dolar bölgelerinde itibari para üretim gideri yılda 100 milyar avro/dolar olarak tahmin edilmektedir. Baskı gideri olmayacağı ve ihraç giderleri de büyük oranda azalacağı için, kaydileştirilmiş itibari paranın sabit giderleri senyöraj gelirleri üzerinde kağıt banknot ihracına kıyasla çok daha az etki yapacaktır. Bu durum, Devlet için önemli bir kar potansiyeli anlamına gelmektedir. İşlemlerin kesinlikle yasal bir çerçeve dahilinde izlenebiliyor olması sadece devlet bütçelerini değil, suç faaliyetlerini de etkileyen kara para aklama, terör finansmanı ve diğer mali ve toplumsal sahtekarlıklarla etkin mücadeleye imkan verir.
Bankacılık sistemi üzerinde etkileri Dijital ödeme sistemlerinin yönetiminde ve fiziki para işlemlerinde neden olacağı giderler dışında, kaydileştirilmiş dijital para ihracının bankacılık sisteminin ekonomi içindeki rolünde temel değişiklikler gerektirmez. Kaydileştirilmiş itibari para kullanımındaki artışla birlikte, itibari paranın yönetiminden ve çok sayıda ATM bulundurmaktan kaynaklanan faaliyetler azalacaktır. Bankacılık sistemleri çok gelişmiş ülkelerde itibari para miktarı, basılı para miktarından düşüktür. İtibari paranın kaydileştirilmesi bu ilişkide önemli oranda bir değişikliğe yol açmayacaktır. Böylelikle bankalar mevduat toplama ve bunları ekonominin hizmetine sunma işlerine odaklanabileceklerdir. Finansal katılım bağlamında, GMT ticari bankaların şube bulundurmadıkları bölgelerde oturan ve banka hesabı bulunmayan insanlara erişim için değerli bir ekonomi aracı olacaktır. Ticari bankaların mobil banka hizmetleri sağlamak yolundaki çabaları övgüye değer olup, ATM sayısı kısıtlı ülkelerde etki yarattığı kesindir. Ne var ki bu durum dünya üzerinde banka hesabı bulunmayan veya banka hesapları bulunmasına rağmen, mevcut sistemler birbiriyle uyuşmadığı ve sadece belirli banka gruplarıyla sınırlı olduğu için başka bankalarda hesabı olanlara ödeme yapamayan büyük çoğunluğun sorununu çözememektedir. Ticari bankalarca sağlanan banka hizmetleri bugün toplu taşımada kullanılan ve nakit olarak ödenenler gibi çok düşük tutarlar için asla çözüm olamayacaktır. GSMT ticari bankalarla rekabet amacını taşımamakla birlikte, banka hesabı bulunmayanlara bankacılık hizmeti sağlama açısından ticari bankalar için değerli bir araç olabilir. Herhangi bir ilave altyapı gerektirmeyen, bütünüyle entegre bir dijital sistem olan Giori Digital Money, etkin para transferi için gerekli bilgi akışını kolaylaştıracak, cep telefonunun çok yönlülüğü sayesinde her an, her yere para havale etmek gibi eşsiz bir avantaja sahip olacaktır.
Son on yılda yaklaşık 200 mobil ödeme sistemi geliştirilmiştir. Bunlardan hiçbiri bir merkez bankası tarafından yasal ödeme aracı olarak ihraç edilmiş dijital para değildir. Bu sistemlerden hiçbiri basılı banknotları dijital paraya, ya da dijital parayı basılı banknota dönüştüremez. GSMT, bir düzenleme ve izleme çerçevesi ve tek bir sistem içinde güvenilir ve güvenli işlemler için küresel bir uluslararası standart sağlamak üzere geliştirilmiştir. Özellikle banka hesabı olmayan kalabalık kitlelere sahip ülkelerin ilgi alanına girer ve gerekli basılı banknot sayısını önemli ölçüde azaltır. GSMT standardı dünyanın dört köşesine çok hesaplı bir havale ücreti karşılığında dijital finansal işlem akımını daha etkin yönetmek için hem cep telefonu operatörleri hem de finansal kurumlar tarafından kullanılabilir. Amacım nakitsiz bir toplum değil, daha az nakit kullanan bir toplum yaratmaktır. Roberto Giori Başkan The Roberto Giori Company Ltd (İsviçre) roberto.giori@gsmt.ch
The Roberto Giori Company Ltd 46, av Général Guisan CH-1009 PULLY info@gsmt.ch www.robertogioricompany.com