ORMAN VE SU ĠġLERĠ BAKANLIĞI ÇÖLLEġME VE EROZYONLA MÜCADELE GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARAġTIRMA PROJESĠ Kuraklık ve Ekstrem ġartlara Dayanıklı Türlerin Tespiti ve Adaptasyonu Projesi (Kavak Türleri Örneği) Teoman KAHRAMAN BaĢ Mühendis Kavak ve Hızlı GeliĢen Orman Ağaçları AraĢtırma Enstitüsü Müdürlüğü (ĠZMĠT)
ORMAN VE SU ĠġLERĠ BAKANLIĞI ÇÖLLEġME VE EROZYONLA MÜCADELE GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARAġTIRMA PROJESĠ 1. PROJENĠN 1.1. Adı: Kuraklık ve Ekstrem ġartlara Dayanıklı Türlerin Tespiti ve Adaptasyonu Projesi (Kavak Türleri Örneği) 1.2.Proje Sahibi Yürütücü KuruluĢ: ÇEM Genel Müdürlüğü 1.3.Finansman Kaynakları: ÇEM Genel Müdürlüğü 2013 Bütçesi 1.4.Niteliği: Temel AraĢtırma Projeleri (Ormancılık Projeleri) 1.5.Türü: AraĢtırma-GeliĢtirme Projesi 1.6. Proje lideri (Koordinatör) : Sevilay SUNAMAK 1.7. Proje lider yardımcısı(yürütücü): Fatih GÖRMEZ 1.8. Ağaç Islahı uzmanları: Dr. Sait DAĞDAġ, Teoman KAHRAMAN, Cihan ATMACA 1.9.Toprak -Ekoloji uzmanları : Dr. Mustafa ZENGĠN, Hasan ÖZER 1.10.Yürütücü Kurum/Birim: ÇEM Genel Müdürlüğü 1.11.Diğer Yürütücü KuruluĢlar: Orman Genel Müdürlüğü Tarım ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğü Ġç Anadolu Ormancılık AraĢtırma Müdürlüğü Kavak ve Hızlı GeliĢen Orman Ağaçları AraĢtırma Enstitüsü Müdürlüğü 1.12. Proje Dönemi: 2013-2023 1.13. Referans Dokümanlarla ĠliĢkisi : Stratejik Gaye: S.G.1: Kurumsal kapasite ve hizmet kalitesini arttırmak Stratejik Hedef: S.H.1.2: Bakanlığın görev alanları ile ilgili kurum, kuruluģ, STK ve üniversiteler ile iģbirliğini geliģtirmek, toplum bilincini arttırmak. 2. PROJENĠN ÖNEMĠ VE GEREKÇESĠ 2.1 Güncel Durum ve Projenin Önemi Ülkemizde bazı tuza dayanıklı bitkilerin yetiģtirilmesine imkan veren hafif tuzlu toprakların kapladığı alan 614.657 ha ile tüm arazilerimizin % 0.8 ini üretime imkan vermeyen tuzlu topraklar, 504.603 ha ile % 0.6 sodik topraklar, 8.641 ha ile % 0.01 hafif tuzlu-sodik topraklar, 123.863 ha ile % 0.2 tuzlu sodik topraklar, 264.956 ha ile % 0.3 olmak üzere toplamı 1.518.722 ha olup, % 2 düzeyindedir.
Hafif tuzlu ve tuzlu toprakların kapladığı alan 1.119.260 ha. dır. Bunlar drenaj hendekleri açıldıktan sonra su ile yıkanarak ıslah edilebilirler. Bunun için yıkama suyu ve yıkamadan dönen suyun akıtılacağı boģaltma alanı bulmak sorun yaratmaktadır. Verilecek suyun miktarı ve Ģekli arazi veya laboratuar testleri veya her ikisi ile birlikte kükürt ve jips gibi ıslah maddelerinin de kullanılması gerekmektedir. Yukarıda bahsi geçen 1.119.260 ha hafif tuzlu ve tuzlu çorak araziler Türkiye yüzölçümünün %2 sine, toplam iģlenen tarım arazilerinin %5.48 ine, ekonomik olarak sulanabilen 8.5 milyon hektar arazinin %17 sine eģittir. Sulanabilir tuzlu alanların bir kısmının uygulanacak kültürel tedbirler sonrasında tuzluluğa dayanıklı ağaç türlerinin kullanılmasıyla ekonomiye kazandırılması mümkün olabilecektir. Özellikle Ġç Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve Doğu Anadolu Bölgelerinde hem karasal iklime uyumları hem de odun hammaddesi olarak ekonomik değerleri dikkate alındıklarında kavak tür ve klonların kullanılması uygun olacaktır. Yurdumuzun Doğu, Güneydoğu ve Orta Anadolu bölgelerinde yüzyıllardan bu yana kavak yetiģtiriciliği geleneksel olarak yapılmaktadır. Anadolu halkı tarla, yol, su kenarlarında sıra kavakçılığını uzun yıllardan beri uygulamaktadır. Anadolu da orman alanlarının kısıtlı olduğu bölgelerde odun hammaddesine olan gereksinim yüksektir. Bu nedenle, bu bölgelerde, nehir, dere ve tarla kenarlarında uygulanan sıra ağaçlandırmaları yanında marjinal sahaların değerlendirilmesinde uygun çözümdür. Bu Ģekilde halk arazilerinin büyük kısmını tarıma ayırabilmekte ve bunun yanında su, tarla ve yol kenarlarında sıralar halinde kavak ve söğüt plantasyonları tesis ederek kırsal alandaki odun gereksinmelerini karģılayabilmektedir. Ayrıca Yurdumuz, sıra plantasyonları için sınırsız sayılabilecek olanaklara sahip olduğu için Ģanslıdır. Su kenarlarında (nehir, ırmak, çay, kanal v.s) yaklaģık 100.000 km uzunluğunda sıra plantasyonuna uygun alan mevcuttur. 2.2 Gerekçe Ülkemizde sulanabilir tarım arazilerinin % 17 si hafif tuzlu ve tuzlu topraklar sınıfına girmektedir. Ayrıca son on yıllarda sulamaya açılan yeni tarım arazilerinde yapılan vahģi sulama ve sulama atık suyun eksik drenaj sistemleri nedeniyle dıģarıya atılamaması nedeniyle tuzluluk ve çoraklaģmaya baģladığı belirtilmektedir. Mevcut arazilerin değerlendirilmesinde ve ıslahında iklim verileri de dikkate alındığında kullanılabilecek ağaç türlerinden biride kavak türleridir. Üretilecek kavak odun hammaddesinin yörelere göre fark etmekle birlikte yakacak ve endüstriyel odun hammaddesi olarak değerlendirilmesi mümkündür. 4. PROJENĠN AMAÇLARI Projenin uzun dönemli (kalkınma amacı) ve kısa dönemli amaçları aģağıdaki gibidir. 4.1. Uzun Dönemli Amaç (Kalkınma Amacı) ÇalıĢmalar sonucunda tespit edilecek olan baģarılı türler, özellikle kuraklık ve çoraklık sorunlarının yaygın olduğu Orta Anadolu Bölgesinde erozyonu önleyici ağaçlandırma ve çorak arazilerin iyileģtirilmesi için kullanılacaktır. Ayrıca arazi toplulaģtırması yapılmıģ tarım alanlarında biyolojik mücadele ve bal üretimine katkı sağlanması amacıyla tespit edilecek bu türler kullanılabilecektir. Ayrıca yapılacak araģtırma faaliyetleri sonucunda hafif tuzlu ve tuzlu alanların odun hammaddesi üretimi amaçlı kullanılabilirliğinin sağlanması ve üretilecek odun hammaddesi ile ülkemizin odun ihtiyacının karģılanmasına katkı sağlanması da uzun dönem amaçlar arasında yer almaktadır. 4.2. Kısa Dönemli Amaç Hafif tuzlu ve tuzlu topraklarda yetiģtirilebilecek kavak tür ve/veya klonlarının bulunması
5. KAPSAM VE UYGULAMA YERLERĠ AraĢtırma çalıģmaları öncelikle Orman ve Su ĠĢleri Bakanlığı ÇölleĢme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğünce tespit edilen KırĢehir ve Aksaray illerindeki Tarım ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğüne ait uygulama alanlarında gerçekleģtirilecektir. Projeye ait fidan materyalleri Orman Genel Müdürlüğü Ankara Fidanlık Müdürlüğüne ait Behiçbey Orman Fidanlığında yetiģtirilecektir. Behiçbey Orman Fidanlığında yapılacak bakım ve sulama iģleri Orman Genel Müdürlüğü Ankara Fidanlık Müdürlüğü'nce, Projede materyal olarak kullanılan Kavak ve Hızlı GeliĢen Orman Ağaçları AraĢtırma Enstitüsüne ait karakavak gen bankasından 116 adet karakavak klonu, 1 adet melez kavak, 1 adet ak kavak ve 2 adet söğüt klonunun kesim iģleri Ankara Orman ĠĢletme Müdürlüğü'nce ve KırĢehir ve Aksaray illerindeki Tarım ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğüne ait uygulama alanlarında fidanların dikim, bakım ve sulama iģ iģlemleri KırĢehir ve Aksaray Orman ĠĢletme Müdürlüklerince yapılacaktır. ÇEM, Kavak ve Hızlı GeliĢen Orman Ağaçları AraĢtırma Enstitü Müdürlüğü ve Ġç Anadolu Ormancılık AraĢtırma Enstitü Müdürlüğü tarafından deneme alanlarında ölçüm gözlem ve kontrollerin yapılması ile 2016 yılında ara rapor ve 2022 yılında proje sonuç raporunun yazılması gibi iģ ve iģlemler yapılacaktır. 6. MATERYAL VE YÖNTEM 6.1. Materyal Projede materyal olarak Kavak ve Hızlı GeliĢen Orman Ağaçları AraĢtırma Enstitüsüne ait karakavak gen bankasından 116 adet karakavak klonu, 1 adet melez kavak, 1 adet ak kavak ve 2 adet söğüt klonu kullanılacaktır. 7.2. Yöntem - Deneme alanların toprak analizleri gerçekleģtirilecektir. -Deneme alanları KırĢehir de iki adet (hafif tuzlu ve tuzlu) ve Aksaray da iki adet (hafif tuzlu ve tuzlu ) olmak üzere toplam 4 adet olacaktır. - Her denemede 116 adet karakavak klonu ile en az 1 adet melez, 1 akkavak ve 2 adet söğüt klonu olmak üzere toplam 120 adet klon kullanılacaktır. - Her klondan her deneme alanı için 16 adet 1 yaģlı köklü fidan toplamda 32 adet fidan kullanılacaktır. - Fidanlar araziye sıra üzeri 1 metre, sıralar arası 3 metre aralıklarla dikilecektir. 6.2.1. Varsayımlar 1 : Kavak klonlarının hafif tuzlu ve tuzlu topraklara hassasiyetleri arasında fark yoktur. 2 : Kavak klonlarının farklı ekolojik bölgelerdeki hafif tuzlu ve tuzlu topraklara uyumları açısından fark yoktur 6.2.2. Deneme deseni Rastlantı blokları deneme düzeni kullanılacaktır. Her blokta her klon 4 fidan ile temsil edilecektir. 6.2.3. Değerlendirme Yöntemi -Deneme alanında dikimden sonraki Mayıs ayında yaģayan fidan sayıları tespit edilecektir. -Ġlk yıl içinde büyüme sezonu boyunca fidanlarda tuza hassasiyet belirteçleri gözlemlenecektir
-Her yıl büyüme sezonu sonunda yaģayan fidan sayıları ile birlikte fidanların çap ve boy büyümeleri ölçülecektir. 7. ĠĢ-Zaman Planı Mart-Nisan 2013: Behiçbey Orman Fidanlığına fidan üretim amaçlı çeliklerin dikimi Nisan-Mayıs 2013:Deneme alanlarından toprak örneklerinin alınması ve analizlerinin yapılması Nisan-Ekim 2013: Behiçbey Orman Fidanlığında fidan bakımlarının yapılması Ekim-Kasım 2013: Deneme alanlarının sürülmesi Mart-Nisan 2014: Deneme alanlarının tesisi (Fidanların sökümü, nakliyesi, fidan dikim çukurlarının açılması vs) Mart-Nisan 2014 : Deneme alanlarının sulama tesisatının yapılması Nisan-Kasım 2014: Deneme alanlarının sulanması ve bakımlarının yapılması Nisan-Kasım 2014: Deneme alanlarında ölçüm, gözlem ve kontrollerin yapılması Nisan-Kasım 2015: Deneme alanlarının sulanması bakımlarının yapılması Nisan-Kasım 2015: Deneme alanlarında ölçüm, gözlem ve kontrollerin yapılması Nisan-Kasım 2016: Deneme alanlarının sulanması bakımlarının yapılması Nisan-Kasım 2016: Deneme alanlarında ölçüm, gözlem ve kontrollerin yapılması ve ara sonuç raporunun yazılması Nisan-Kasım 2017: Deneme alanlarının sulanması bakımlarının yapılması Nisan-Kasım 2018: Deneme alanlarının sulanması bakımlarının yapılması Nisan-Kasım 2019: Deneme alanlarının sulanması bakımlarının yapılması Nisan-Kasım 2020: Deneme alanlarının sulanması bakımlarının yapılması Nisan-Kasım 2021: Deneme alanlarının sulanması bakımlarının yapılması Nisan-Kasım 2022: Deneme alanlarının sulanması bakımlarının yapılması. Deneme alanlarında ölçümlerin yapılması. Proje sonuç raporunun yazılması 8.1 Girdiler - Personel 1 adet Proje Lideri (koordinatör) : ÇEM 1 adet Proje Lider Yardımcısı: ÇEM 3 adet Ağaç Islahı Uzmanı: KAE ve ĠAOE 2 adet Toprak Ekoloji Uzmanı: KAE ve ĠAOE - DemirbaĢ ve Sarf Malzemesi 1 adet arazi aracı 1 adet sulama aracı Kırtasiye malzemesi
9. BAġARI ÖLÇÜTLERĠ ve RĠSKLER Projenin baģarılı olmasının kriterleri aģağıda incelenebilir. 9.1. Uzun Dönemli Amaca ĠliĢkin Ölçütler Hafif tuzlu ve tuzlu tarım arazilerinde kavak yetiģtiriciliğinin yaygınlaģması 9.2. Kısa Dönemli Amaca ĠliĢkin Ölçütler Özellikle Ġç Anadolu bölgesindeki hafif tuzlu ve tuzlu tarım arazilerinde yetiģtirilebilecek en az 1 adet kavak klonun tespit edilmesi 9.3 Riskler - Uygun deneme alanlı tedarik edilememesi - Yeterli fidan materyali üretilememesi - Deneme alanlarının yeterli miktarda ve sıklıkta sulanamaması
ORMAN VE SU ĠġLERĠ BAKANLIĞI ÇÖLLEġME VE EROZYONL MÜCADELE GENEL MÜDÜRLÜĞÜ EROZYON KONTROLÜ DAĠRE BAġKANLIĞI KURAKLIK VE EKSTREM ġartlara DAYANIKLI TÜRLERĠN TESPĠTĠ VE ADAPTASYONU PROJESĠ ONAY SAYFASI PROJEYĠ HAZIRLAYAN 11/02/2013 Teoman KAHRAMAN BaĢ Mühendis KONTROL EDEN 01/03/2013 Sevilay SUNAMAK ġube Müdürü V. ONAY 04/03/2013 Hayrettin YILDIRIM Daire BaĢkanı