İş Makinaları Mühendisleri Birliği Dergisi Mayıs 2016 Sayı 54 ISSN 1306-6943 www.ismakinalari.org.tr İMMB Salon 7 Stand No. A704 İskele Nedir? Nerelerde Kullanılır? Güvenli İskele ve İskelede Güvenlik Elektrik Motorlarında Enerji Verimliliği Mesleki Yeterlilik Kurumu ve Faaliyetleri Tersine İşler Sentetik Yağlar ile Madeni Yağlar Birbirine Karıştırılmalı mıdır? Elektrikli Vinçlerde Bakım Talimatları İşbaşı İSG Konuşmaları/Baretler (Toolbox Talks) Dizel Motorlarda Kullanılan Turboşarj Teknolojisi Anadolu OSB Bir İnsan Mucizesi: Kan Bağışı İş Yapma Konusunda Dünyanın Neresindeyiz?
Konu üretkenliği artırmak ise daha derine inen yok. Yenilikçi ürünlerimiz ve hizmetlerimiz, size üretkenlik, güvenlik ve çevre koruma artışlarında yardımcı olur. Dünyanın en ileri h i d ro l i k, h a v a, y a k ı t v e y a ğ fi l t re l e r i ü re t i c i s i P a r k e r R a c o r ' u n Ankara daki tek distribütörü olan ALPEM, 20 t a m 2 0 y ı l d ı r i ş m a k i n e l e r i n i n g ü c ü n e g ü ç k a t ı y o r. Mobil markalı endüstriyel yağlar ve hizmetler hakkında daha fazla bilgi için mobilindustrial.com.tr adresini ziyaret edin veya 0216 468 96 96 numaralı ExxonMobil Teknik Destek hattını arayın. www.alpemfiltre.net Alpem İș Makinaları ve Yedekleri İth. İhr. San. Tic. Ltd. Ști Abdulkadir Geylani Caddesi No : 1/2 Ostim ANKARA Telefon: + 90 312 385 97 30 Faks: + 90 312 385 97 32
içindekiler İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERGİSİ İş Makinaları Mühendisleri Birliği Derneği yayın organıdır. Üç ayda bir yayınlanır. ISSN 1306-6943 2016 Mayıs Sayı: 54 İMMB Adına Sahibi Duran KARAÇAY Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Bayramali KÖSA Yayın Komisyonu Duran KARAÇAY Mustafa SİLPAĞAR Bayramali KÖSA Murtaza BURGAZ Halil OLKAN Halide RASİM Selami ÇALIŞKAN Tuğba DEMİRBAĞ Turgay KARGIN C. Cem DORKEN Gülderen ÖÇMEN Yazışma Adresi Uzayçağı Caddesi No: 62/7 Ostim / ANKARA Tel: 0.312 385 78 94 Faks: 0.312 385 78 95 www.ismakinalari.org.tr e-posta: bilgi@ismakinalari.org.tr Grup-e-posta: ismakinalari@yahoogroups.com Grup e-posta üyelik adresi: ismakinalari-subscribe@yahoogroups.com Tasarım ve Baskı Salmat Basım Yayıncılık Ambalaj San. ve Tic. Ltd. Şti. Sebzebahçeleri Cad. No. 95/1 İskitler / Ankara Tel: 0.312 341 10 24 Faks: 0.312 341 30 50 e-posta: salmatbasim@gmail.com www.salmat.com.tr GrafikTasarım Can ÖZÇİÇEK Yayının Türü: Yerel Basım Tarihi: 27.05.2016 Bu dergi üyelerine ilgili kurum ve kuruluşlara ücretsiz olarak dağıtılır. Yayınlanan yazılardaki sorumluluk yazarlarına, ilanlardaki sorumluluk ilan veren kurum ve kişilere aittir. Yayınlanan yazılara ücret ödenmez. Yayınlanmayan yazılar geri iade edilmez. 22 30 34 36 48 50 56 60 66 70 84 88 4 6 8 12 ÖNSÖZ Mesleki Yeterlilik Kurumu ve Faaliyetleri Tersine İşler İskele Nedir? Nerelerde Kullanılır? Güvenli İskele ve İskelede Güvenlik Elektrik Motorlarında Enerji Verimliliği Sentetik Yağlar ile Madeni Yağlar Birbirine Karıştırılmalı mıdır? Elektrikli Vinçlerde Bakım Talimatları İşbaşı İSG Konuşmaları/Baretler (Toolbox Talks) Dizel Motorlarda Kullanılan Turboşarj Teknolojisi İş Yapma Konusunda Dünyanın Neresindeyiz? Bir İnsan Mucizesi: Kan Bağışı Anadolu OSB Etkinliklerimiz Fıkra Köşesi Eğitimlerimiz Reklam İndeksi ALPEM Ön Kapak İçi Karșısı ALPEM 27 ANADOLU FLYGT 55 ANİŞMAK Önsöz Karșısı ANİŞMAK 69 ANKOMAK 94 ASSAN 28 ASSAN 29 CARRARO 63 ECE ELEKTRİK 47 ECE ELEKTRİK 53 E-MAK Arka Kapak HAKMAK 91 HİDROMEK Ön Kapak İçi İMMB OPERATÖRLÜK 87 İNS MAK. 59 KASTAŞ 19 KENTSEL MAK. 89 MOBİL Arka Kapak İçi ÖZBEKOĞLU 15 ÖZÇELİKLER HİDROLİK 79 ÖZÇELİKLER HİDROLİK 93 PİMMAKSAN 33 PMS 35 PROFİMAK 86 ROLEDA 65 ROSEN 39 TİTAN MAK. Arka Kapak İçi Karșısı TSM GLOBAL İçindekiler Karșısı
Önsöz Duran KARAÇAY İMMB Yönetim Kurulu Başkanı Değerli Okurlar; 7 Mayıs 2016 da Derneğimizin 10. Genel Kurulu nu yapmış bulunmaktayız. Yönetim olarak değişiklik olmamış, arkadaşlarımıza tekrar yönetim yetkisi verilmiştir. Tüm üyelerimize ve sektör temsilcilerimize teşekkür ederiz. Bu yeni dönemde Derneğimiz, sektörümüz ve gençlerimiz için iyi şeyler yapmaya çalışacağız. Çalışmalarımızda üyelerimizin ve sektörümüzün desteklerini esirgemeyeceğine güvencimiz tamdır. 19 Mayıs Atatürk ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı nın 97. Yılını kutladığımız bu tarihte Nobel Ödülü kazanan Prof. Dr. Aziz Sancar ın ödülünü Atatürk e armağan etmek üzere Anıtkabir Komutanlığı na teslim etmesi çok anlamlı bir davranış olmuştur. Sayın Prof. Dr. Aziz Sancar ı bu vefalı davranışından dolayı bir kez daha tebrik ediyoruz. İMMB Nedir? İMMB; İş makinaları konusunda uzmanlaşmış makina mühendisleri tarafından 1998 yılı Ağustos ayında kuruldu. Farklı sektörlerden (inşaat firmaları, maden firmaları, iş makinası üreticileri, iş makinası temsilcileri ve servisler) gelen profesyonellerin ortak amaçla toplandığı bir dernektir. İMMB nin Amacı Nedir? İMMB nin amacı; çoğunluğu ithal ürünler olan iş makinalarının tanınmasını, ulusal servetimiz olan bu üretim makinalarının iyi işletilmesini ve ekonomik ömürlerinin verimli bir şekilde sürdürülmesini sağlamaktır. Amacımız; verimliliği sağlayacak bilgi kaynaklarına en kısa sürede ulaşmak, bu kaynaklara ihtiyaç duyacak nitelikli insan potansiyelinin güç birliğini oluşturmaktır. Bu bilgilerin teknik alt kadrolara ulaştırılmasıyla da en yaygın şekilde paylaşımını sağlamaktır. İMMB; Üyelerine her yıl düzenli seminerler vermek suretiyle, üyelerinin bilgi düzeyinin yükseltilmesini sağlamaktadır. Bu seminerler aynı zamanda sektördeki insanların bir araya gelerek tanışmalarını sağlamaktadır ki bu da gelişimi ivmelendirmektedir. Gelecekte gençlerimizden benzer başarılar beklemekteyiz. Öyleyse gençlerin önünü açacak bireysel ve bilimsel özgürlükleri daha da güçlendirmek ve eğitimin her seviyede kalitesini artırmaktan başka seçeneğimiz bulunmamaktadır. 19 Mayıs 1919 da Samsun a ayak basan Gazi Mustafa Kemal, 29 Ekim 1923 te Cumhuriyeti Türk halkıyla birlikte kurarak gençlere emanet etmiştir. Onun için 19 Mayıs gençlik bayramı olarak kutlanmaktadır. Gençlerimiz böyle bir bayramı haketmektedir. Onları eğitimde, bilimde ve sanatta özgüvenli yetiştirmeliyiz ki Türkiye Cumhuriyeti ne sahip çıkarak uluslararası alanda yeni ödüller kazanmaya devam etsinler. Sektörümüzün önemli fuarlarından biri olan ANKO- MAK, 1-5 Haziran 2016 tarihinde İstanbul da gerçekleşecektir. Derneğimiz İMMB de bu fuara katılmaktadır. Fuarda katılımcı sektör temsilcilerine ve ziyaretçilerine başarılar dileriz. Saygılarımızla. İMMB nin internet ortamındaki grup mailinde üyeler ihtiyaçlarını gruba duyurmak suretiyle yardımlaşmayı sürdürmektedir. Derneğin her üç ayda yayınladığı İMMB dergisi ilgili kurumlar, şirketler ve bireylere ücretsiz olarak gönderilmektedir.
İskele Nedir? Nerelerde Kullanılır? TSE Standart Ekonomik ve Teknik Dergisi Aralık 2015 Sadık Ersan YAŞAKURT TSE Yapı Malzemeleri Sektörü Müdürlüğü Binaların, köprülerin ve aklınıza gelebilecek her türlü yapının bakımı, tamiri, restorasyonu veya inşası sırasında yerden yüksek katlarda çalışanları ve malzemeleri desteklemek için kurulan geçici bir yapıdır. İskeleler ayrıca beton kalıplarının desteklenmesinde, konser sahnelerinin yapımında, geçici tribün yapımında, geçici merdiven kulelerinde, kayak rampalarında ve çeşitli sanat projelerinde kullanılmaktadır. 6
İskele Tipleri Boru kelepçe iskeleler Ön yapımlı bileşenlerden oluşan iskeleler (Flanşlı, Fincan tipi, H tipi) Ahşap/Bambu İskeleler İskelelerin Tarihçesi İskelelerin kullanımı insanlık tarihi kadar eskidir, uzmanlar eski taş çağından kalan mağara resimlerinin yapımında kullanıldığını belirtmektedirler. Antik Yunan tarihçisi Heredot, Mısır piramitleriyle ilgili yazılarında eski Mısırlıların piramitleri inşa ederken ahşap iskelelerden yararlandıklarından bahsetmektedir. Antik Yunan, Mısır, Nubiya ve Antik Çin medeniyetlerinde iskele kullanımının MÖ 5. yy a dayandığı bilinmektedir. Tarihsel süreçte kullanılan iskele çeşitlerine bakarsak; Ahşap iskeleler MÖ-1900 Boru&Kelepçe İskeleler 1900-1960 Modüler İskeleler 1960- Günümüz İskelelerinin Teknolojisi İskele sanayisi gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerdeki önemli ve gelişen sanayi kollarından biridir. Geçmişten bugüne gelen bilgi birikimleri ve malzeme biliminin de gelişmesiyle birlikte iskele sanayisi de sürekli inovasyonlarla kendini çağın gereklerine göre şekillendirmektedir. İskele teknolojisindeki belli başlı noktalar; Çelik ya da alüminyum boru ve platformların kullanılarak uzun kullanım ömrü sağlanması. İskelelerde kullanılan döküm parçalar için TS EN 1562-TS EN 1563 Standartlarına uygunluğunun aranması ve iskelelerde homojen dayanımın sağlanması. Taşıyıcı borularında 48,3 mm çapında ve 3 mm anma et kalınlığında boruların kullanılması. İmalatta gazaltı kaynağı kullanımı. İskele kaynaklarının TS EN ISO 3834 Standardına göre belgelendirilmesi. Korozyona karşı korumada TS EN ISO 1461 Standardına göre sıcak daldırma galvaniz kaplamanın kullanılması. İskele bileşenleri için TS EN 74-1, TS EN 74-2 ve TS EN 74-3 standartlarına uygunluğun aranması. Ülkemizde İskeleler Ülkemizde ön yapımlı bileşenlerden oluşan dış cephe iskelelerinin kullanımı 1970 li yıllarda başlamıştır ve günümüze kadar gelişerek devam etmektedir. Avrupa Birliği müktesebatına uyum yasaları çerçevesinde 1 Temmuz 2014 tarihinden itibaren kullanılacak iskelelerin TS EN 12810-1 Standardına uygun olarak üretilmiş ve belgelendirilmiş olması yasal zorunluluk olmuştur. Bu çerçevede Enstitümüz 2015 yılı itibariyle TS EN 12810-1 ön yapımlı bileşenlerden oluşan cephe iskeleleri - Bölüm 1: Mamul özellikleri standardından belgelendirme yapmaya başlamıştır. 7
Güvenli İskele ve İskelede Güvenlik Projesinin Gelişimi TSE Standart Ekonomik ve Teknik Dergisi Aralık 2015 Resul CERAN TSE Yapı Malzemeleri Sektörü Müdürlüğü TS EN 12810-1 Ön Yapımlı Cephe İskeleleri Belgelendirmesinde bir iskelenin kimliğine ilişkin tüm veriler kayıt altına alınmaktadır. Ülkemizde inşaat sektörünün, gerek mali büyüklüğü gerekse de iş istihdamı açısından lokomotif bir rolü olduğu bir gerçektir. Tam da bu sebepten dolayı, söz konusu sektör üzerinde devlet yapısında birçok bakanlığın görev ve sorumluğu bulunmaktadır. Bu bakanlıkların başında Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇŞB) ve Çalışma Sosyal Güvenlik Bakanlığı (ÇSGB) gelmektedir. Görev paylaşımı olarak ÇŞB, sorumluluğu bakımından yapılan işin kalitesini ön plana çıkarırken, ÇSGB ise iş/işçi güvenliğini sıkı takip altına almaya çalışmaktadır. ÇSGB, iş ve işçi güvenliğini güvence altına almak amacıyla 2013 yılında Alman Sosyal Kaza Sigortası Kurumu (DGUV) ile İskelede Güvenlik ve Güvenli İskele Projesi ni başlattı. ÇŞB ise buna entegre olarak dış cephe iskelelerine ilişkin bir tebliğ hazırlayarak, devlette bu bütünlüğü sağlamak adına çok önemli bir adım attı. Tüm bu çalışmaların gerçekleştirilebilmesi için en önemli ihtiyaç ise güvenli iskele ve bu güvenli iskelenin doğru bir ürün denetiminden geçmesiydi. Bu noktada TSE söz konusu projeye dâhil olmuş ve projenin gerçekleşebilmesi adına büyük bir katkıda bulunmuştur. Bir İşçi Demek Yazının başlangıcında da bahsedildiği üzere ülkemizde en önemli sektörlerin başında gelen inşaat sektöründeki büyük bir ihtiyaç ÇSGB, ÇŞB ve TSE nin mükemmel bir uyum içerisinde gerçekleştirdiği bir proje ile karşılanmıştır. Yapılan çalışmanın ülkemizde çalışma güvenliği adına bir kilometre taşı olacağına dair inancım gün geçtikçe artmaktadır. Unutulmamalıdır ki; bir işçi demek, bir baba, bir eş, bir evlat demektir. İşte bu proje ile binlerce baba, eş ve evlat çok daha güvenli ortamlarda çalışma imkanı elde edecektir. Tüm bu sebeplerden dolayı bu projenin içerisinde bulunduğum için kendimi şanslı hissediyor, projenin içerisinde emeği olan tüm paydaşlarımıza ve TSE yetkililerine çok teşekkür ediyorum. 9
TSE Belgelendirme Çalışmaları Öncelikle ilgili standardın incelenerek dokümantasyon çalışmalarının tamamlanması ve standart içeriğinde bulunan deneylere ait imkânların sağlanması gerekmekteydi. İlk inceleme yapıldığında karşımıza büyük bir sürpriz çıktı. Söz konusu belgelendirmenin eksiksiz olarak yapılabilmesi için atıf yapılan standartlar ile beraber tam 11 standart kullanılmaktaydı. Tüm bu standartlar incelenerek dokümantasyon çalışmaları tamamlandı. Bununla birlikte TSE Gebze Makine Laboratuvarı ile koordinasyon yapılarak ilgili deneyler hususunda altyapı tamamlanmış oldu. Belgelendirme adına yapılan altyapı çalışmalarından sonra ilk iş olarak sektörün ne durumda olduğunun tetkik edilmesi gerekmekteydi. Sektör temsilcileriyle Ankara daki TSE binasında toplantı yapılarak belgelendirmeye ilişkin bilgilendirme yapıldı. Aslında söz konusu üreticiler uluslararası platformlarda satış adına büyük bir mücadele içerisinde olduklarından, yapılacak belgelendirme konusunda kendilerinin de çok büyük beklentileri olduğunu ifade ettiler. Bu toplantıdan sonra TSE ile temasa geçip bilgi almak isteyen 47 firmamıza birebirde 1 buçuk saatlik bilgilendirme toplantıları yapıldı. Tüm bu çalışmaların sonunda üreticilerimiz ile bu zor ama zevkli belgelendirme konusunda ortak dil geliştirerek belgelendirme faaliyetlerine başladık. Neden TSE Belgeli Ürün? Ön yapımlı cephe iskeleleri aslında bir çelik yapıdır. Bir yapı statüsünde olan her çelik yapı gibi statik olarak değerlendirilmesi ve buna göre dizayn edilmesi gerekmektedir. Bir inşaat mühendisinin statik hesap yapabilmesi için; 1. Yükler (Ölü/Hareketli/Dinamik) 2. Taşıyıcı sistemin kapasitesi 3. Olabilecek dış etkenlerin bilinmesi olmazsa olmaz diyebileceğimiz verilerdir. TS EN 12810-1 Belgelendirme çalışmalarında bir iskelenin adeta kimliğine ilişkin tüm veriler kayıt altına alınmaktadır. İsminden de anlaşılacağı üzere iskele parçalarının tümü ön yapımlı olup, bu parçaların hesap işleminde doğru tanımlanabilmesi adına yapılan deneylerin kayıt altına alınarak doğru verinin elde edilmesi ve bunun kullanıcıya sunulması hayati öneme sahiptir. Ancak bu bilgileri elde eden bir inşaat mühendisi doğru hesap ve tasarım yapabilecektir. Aksi takdirde hiç de istemeyeceğimiz sonuçlarla karşılaşılması kaçınılmaz olacaktır. TS EN 12810-1 BELGELENDİRME SÜRECİ 1.Online Başvuru a. www.tse.org.tr sitemizden b. E-Hizmetler sekmesinden c. Online başvuru kısmından ilk başvuru yapılabilir. 2. Üretim Yeri İncelemesi 3. Alt Belgelendirme İncelemesi TS EN ISO 3834-3: Kaynak sistem belgelendirmesi TS EN 74-1: Kullanılan kelepçeler için TS 8481 EN 39: Ankraj sistemleri için 4.1. Laboratuvarda Yapılacak Deneyler 1. İskele ve bileşenlerinin imalatında kullanılan her boyutta boru, profil, kutu profil, levha, sac ve diğer metalik malzemeler için 12811-2 Ek-A da belirtilen Çekme Deneyi ve Kimyasal Analiz (Spektral) deneyleri ile malzeme doğrulamaları yapılacaktır. 2. Titreşim deneyi (Flanşlı iskeleler için) 3. TS EN 74-1 4. TS EN 74-3 5. TS 8481 EN 39 4.2. Üretim Yerinde Yapılacak Deneyler Platform Deneyleri 1. Düşme Deneyi 2. Tekil Yük Deneyi (Sehim Ölçümü) 3. Düzgün Yayılı Yük Deneyi 4. Yük Sınıfı 4-5 ve 6 İçin Kısmi Alan Yükü Deneyi Merdiven Deneyleri 1. Tekil Yük Deneyi 2. Düzgün Yayılı Yük Deneyi 3. Alüminyum Merdiven İçin Dayanıklılık Deneyi Sehim Deneyleri 1. Yan Koruma Sehim Deneyi 2. Topuk Tahtası Sehim Deneyi Boyut Muayenesi İskele sisteminde kullanılacak bileşenlere ait muayene ölçümü; üretim yerinde kurulu iskele üzerinden yapılmakta olup iskelenin tüm parçalarının belirtilen boyutlarda olup olmadığı kontrol edilmektedir. 5. Statik Hesapların İncelenmesi Belgelendirme işlemi kapsamında olan iskele konfigürasyonuna ait hesaplar firma tarafından hazırlanarak ilgili tasarım kurallarına göre hesapları kontrol edilmektedir. 6. El Kitabı Konfigürasyon sisteminde kullanılan tüm parçaların; Teknik çizimleri Boyutları Mekanik mukavemetlerini içeren teknik bilgiler bulunmaktadır. Tüm bu faaliyetlerin ardında belgelendirme komisyonu elde edilen bulguları esas alarak belgelendirme işlemini gerçekleştirmektedir. 10
TS EN 12810-1 Ön Cephe İskeleleri Belgelendirmesi 1 2 3 www.tse.org.tr 4 5 6 standard
Elektrik Motorlarında Enerji Verimliliği T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Verimlilik Genel Müdürlüğü 1. ELEKTRİK MOTORU NEDİR? Elektrik enerjisini mekanik enerjiye çeviren aygıttır. Her elektrik motoru biri sabit (stator) ve diğeri kendi çevresinde dönen (rotor) iki ana parçadan oluşur. Bu ana parçalar, elektrik akımını ileten (sargılar vb.), manyetik akıyı ileten parçalar ve konstrüksiyon parçaları (yataklar vb.) olmak üzere tekrar kısımlara ayrılır. %36 ELEKTRİK MOTORLARININ SINIFLANDIRILMASI DOĞRU AKIM (DC) MOTOR ELEKTRİK MOTORU ALTERNATİF AKIM (AC) MOTOR %70 SENKRON MOTOR ASENKRON MOTOR 3 FAZLI ASENKRON MOTOR TEK FAZLI ASENKRONMOTOR Uygulamaların %80 inde asenkron motorlar kullanılmaktadır. Senkron motorlar genellikle yüksek performanslı uygulamalar için geliştirilmiştir. Ancak artan verim değerleri sebebiyle standart uygulamalarda da yaygınlaşmaktadır. Doğru Akım (DC) motorların kullanımı gitgide azalmaktadır. ELEKTRİK MOTORLARI DÜNYADA NE KADAR YAYGIN? Asenkron elektrik motorları ülkemizin toplam elektrik tüketiminin yaklaşık %36 sını oluşturmaktadır. Hatta sanayide sektörel bazda bu oran %80 lere kadar çıkmaktadır. Bu sebeple elektrik motorlarında verimi arttırıcı önlemler ülkemizin elektrik tüketimi konusundaki tasarruf planlarına büyük katkı sağlayacaktır. 2. ELEKTRİK MOTORLARINDA VERİMİN ÖNEMİ Elektrik motorlarının dünyadaki kullanımına bakarsak; Binalarda kullanılan elektriğin %36 sı ELEKTRİK MOTORLARININ KULLANIM ÖMRÜ MALİYETİ Satın alma maliyeti, ortalama motor ömrü boyunca toplam maliyetin % 2 lik kısmına denk gelmektedir. Endüstri ve altyapıda ise %70 i elektrik motorları tarafından tüketilmektedir. Tek bir motor sarımının maliyeti toplam tutarın % 1 ini oluşturmaktadır. 12
Elektrik motorunun kullanım ömrü boyunca tükettiği elektrik enerjisinin maliyeti ise toplam maliyetin %97 sine tekabül etmektedir. 3. ELEKTRİK MOTORLARINDA VERİM SINIFLARI VE TASARRUF POTANSİYELİ Elektrik Motorları 1998 Yılında CEMEP (Avrupa Elektrik Makineleri ve Elektroniği İmalatçıları Komitesi) tarafından hazırlanan dokümana göre 1.1 kw ile 90 kw arasında 3 temel verimlilik sınıfında üretilmekte ve değerlendirilmekteydi. EFF1 sınıfı = En verimli EFF2 sınıfı = Orta verimli EFF3 sınıfı = En verimsiz Yeni hazırlanan IEC 60034-30:2008 standardına göre elektrik motorları için verimlilik sınıfları 0.75 kw ile 375 kw arasına genişletilmiş olup tanımlamaları şöyle olmuştur. IE1 Sınıfı = Standart Motorlar IE2 Sınıfı = Yüksek Verimli Motorlar IE3 Sınıfı = Premium Verimli Motorlar IE4 Sınıfı = Süper Premium Verimli Motorlar 22 kw/1500d/dk. lık bir AC Motoru hem IE2/IE3 hem de IE1 sınıfları için verim açısından kıyaslayacak olursak; IE 1 % 89,9 IE 2 % 91,6 IE 3 % 93,0 değerlerini görürüz. Yüksek Verimli CEMEP (1998) Verimi Arttırılmış Düşük Verimli EFF1 EFF2 EFF3 IE4 IE3 IE2 IE1 Süper Premium Verimli Premium Verimli Yüksek Verimli Standart Verimli IEC60034-30 (2008) * Üstte yazan verim değerleri ideal şartlarda geçerlidir. Motorun kullanım yeri ve şekli, yeniden sardırılması, bakımı vb. etkenler sonucu verim değeri yıldan yıla düşmektedir. YÜKSEK VERİMLİ MOTOR İLE SÜREKLİ KAZANÇ Birbirinden farklı güç değerlerinde 3 adet yüksek verimli motorun vardiya tiplerine göre ömür boyu sağladıkları tasarruf miktarları grafikte verilmiştir. Yüksek verimli motor fiyatları; 7,5 kw 600 TL 22 kw 1.500 TL 55 kw 3.400 TL IE 3 Motor IE 1 Motor NEDEN YÜKSEK VERİMLİ MOTOR Düşük verimli ve 90 kw güce sahip bir motorun satın alma maliyeti için verilen her 1 TL karşılığında oluşan kullanım ömrü maliyeti 575 TL değerindedir. Yüksek verimli (IE3) motorda ise bu maliyet 426 TL ye düşmektedir. Burdan da görüldüğü üzere 1000 TL lik bir satın alma maliyeti söz konusu olduğunda enerji verimli motor tercih edilerek kullanım ömrü boyunca 150.000 TL ye varan tasarruf sağlanabilir. Üstelik bu rakamlar sadece tek bir motor için geçerlidir. * Ortalama motor ömrü 12 yıl, enerji fiyatlarındaki yıllık artış oranı ise %10 olarak hesaplanmıştır. 13
YÜKSEK VERİMLİ MOTORLAR İLE TASARRUF HESABI Mevcut motorların yüksek verimli motorlar ile değiştirilmesi konusunda, enerji tasarrufu hesabı yapabilmek için şu bilgilerin bilinmesi gerekir; Mevcut motorun anma gücü ve devri (etiket bilgilerinden elde edilebilir) Yüklenme oranı (bilinmediği durumlarda yüklenme %80 olarak düşünülebilir ) Yıllık toplam çalışma saati İYİ UYGULAMA : ELEKTRİK MOTORLARININ DEĞİŞTİRİLMESİ Bir işletmede bulunan verimsiz elektrik motorlarının verimli olanlarıyla değiştirilmesi sonucu elde edilen tasarruf miktarı, yatırım maliyeti ve geri dönüş süreleri: Güç (kw) 37 55 75 90 MOTOR GÜCÜNE BAĞLI OLARAK GERİ ÖDEME SÜRELERİ Yıllık Tasarruf (kwh) 8.066 10.678 13.320 15.612 Yıllık Tasarruf (TL) 2.016 2.669 3.330 3.903 Önerilen Motorun Birim Fiyatı (TL) 2.200 3.200 4.680 5.250 Geri Ödeme Süresi (Ay) 14 15 17 17 110 17.818 4.454 7.100 20 160 24.708 6.177 9.500 19 200 30.468 7.617 14.825 24 400 60.936 15.234 30.625 25 TOPLAM 181.606 45.401 77.380 19 * Devir sayısı ilgili tablolardan motorun verim değerini belirlemek için kullanılır. 4. ELEKTRİK MOTORLARININ KULLANILDIĞI SİSTEMLERDE ENERJİ VERİMLİLİĞİ ODAKLARI Elektrik motor sistemlerinde enerji verimliliğini artırmak için şu hususlara dikkat etmek gerekir: Motor Seçimi Güç Kalitesi Motor Kontrol Sistemleri (değişken hız sürücüsü) Güç İletim Sistemleri Ekipmanlar (fan, pompa, kompresör vb.) Sistem ve Tasarım Proses Tipi Bakım MOTOR SEÇİMİ Yüksek verimli motor kullanımı ile %10 oranında enerji verimliliği sağlanabilir. İhtiyaca göre doğru ölçümlendirme yapılmalıdır, %75-80 yükte motor verimi azami seviyeye ulaşır. 11 kw altı uygulamalarda senkron motor kullanımı %30 a varan tasarruf sağlar. Motorun düşük yükte çalışması, aşırı ısınmaya sebep olur. Motor ömrünü kısaltır. Motor değişiminde, güç ile kullanım süresi birlikte değerlendirilmelidir. Yıllık kullanım süresi 800 saatten az olan motorların değişimi anlamsız olabilir. Tüm bunların yanısıra motorun verimi tek başına yeterli olmamaktadır. Kullanılacağı sistem ile birlikte toplam sistemin verimliliği gözönünde bulundurulmalıdır. Söz konusu hesaplama elektriğin birim maliyeti 0,25 TL/kWh, motorların yıllık çalışma süresi 6000 saat ve yüklenme oranı % 80 alınarak yapılmıştır. İYİ UYGULAMA : ELEKTRİK MOTORLARININ DEĞİŞTİRİLMESİ - 2 Bir başka işletmede bulunan verimsiz elektrik motorlarının verimli olanlarıyla değiştirilmesi sonucu elde edilen tasarruf miktarı, yatırım maliyeti ve geri dönüş süreleri: Güç (kw) 7.5 15 15 18 22 22 30 45 75 MOTOR GÜCÜNE BAĞLI OLARAK GERİ ÖDEME SÜRELERİ Adet Devir Sayısı Yıllık Tasarruf Yıllık Tasarruf Önerilen Motorun Toplam Motor (d/dk) (kwh) (TL) Birim Fiyatı (TL) Maliyeti (TL) 7 1 12 8 23 20 6 3 4 3.000 3.000 1.500 1.500 1.500 1.000 1.000 1.500 1.500 21.898 6.536 84.624 57.748 190.727 144.605 53.431 42.451 98.490 5.474 1.634 21.156 14.437 47.682 36.151 13.358 10.613 24.623 700 1.500 1.500 1.800 2.000 2.000 2.600 3.600 6.600 4.900 1.500 18.000 14.400 46.000 40.000 15.600 10.800 26.400 Geri Ödeme Süresi (Ay) 11 11 10 12 12 Söz konusu hesaplama elektriğin birim maliyeti 0,25 TL/kWh, motorların yıllık çalışma süresi 6.900 saat ve yüklenme oranı % 80 alınarak yapılmıştır. İYİ UYGULAMA: ELEKTRİK MOTORLARI ARIZA ERKEN UYARI SİSTEMİ Bir işletmede uygulanan arıza erken uyarı sistemi sonucunda elektrik motorlarında yaşanan verim kayıpları tespit edilmiştir. Motorun Gücü (kw) 15 22 22 30 160 160 TOPLAM Mevcut Durumda Tespit Edilen Problem Akım Gerilim Dengesizliği Akım Gerilim Dengesizliği Akım Gerilim Dengesizliği Rulman Arızası, Aktarma Organı Arızası Akım Gerilim Dengesizliği Rulman Arızası, Aktarma Organı Arızası Akım Gerilim Dengesizliği Stator Arızası Akım Gerilim Dengesizliği Stator Arızası Mevcut Durumda Kayıplar % kwh TL 3 3 9 9 5 5 3.024 4.435 12.566 11.088 53.760 53.760 138.633 13 14 12 13 574 842 2.387 2.106 10.214 10.214 26.340 14
YÜKSEK VERİMLİ MOTORLARIN TASARIMI Yüksek Verimli Motorların Tasarım Farklılıkları Sargıda %20 60 daha fazla bakır Gövdede %35 daha fazla çelik Daha ince çelik laminentler Yüksek kalitede elektriksel çelik Daha verimli rotor tasarımı Düşürülmüş sargı ve sürtünme kayıpları ve ek kayıplar Daha uzun gövdeden dolayı düşürülmüş direnç (I2R) kayıpları Rotor ve stator arasında optimum hava boşluğu Daha az mekanik tolerans GÜÇ KALİTESİ Elektrik motorunun verimli çalışması için ihtiyaç duyulan gerilim değeri sağlanmalıdır. Elektrik tesisatı gereken yeterlilikte olmalıdır (uzun hatlar, motor yük değişiminden gerilim dalgalanması, yanlış hat kesiti vb. durumlardan kaçınılmalıdır). Elektrik sisteminde oluşan yüksek harmonikler motorda %2-5 arasında verim kaybı yaşanmasına neden olur. Besleme gerilimindeki ve şebekelerden çekilen akımdaki dengesizlikler %1-4 arasında fazla enerji tüketimine sebep olur. DEĞİŞKEN HIZ SÜRÜCÜSÜ (Frekans Konvertörü) Yüküne göre alternatif akımın frekansını ve dolayısıyla motorun dönüş hızını ve elektrik gücünü kontrol ederek motoru uygun devirde tutan değişken hız sürücüleri %50 yi aşan tasarruf fırsatı sunabilir. Daha az mekanik baskı ile daha uzun ürün ömrü sağlayan bu sürücüler ayrıca, prosesin ihtiyacına göre tork sağlar ve başlangıç anındaki demaraj akımını engeller. Kendini sağladığı tasarruflarla 2 yıldan daha az süre içerisinde ödeyebilen bu sürücüler; Yerleşim bölgelerinin su şebekesinde kullanıldığında %50, 40 beygir gücünde motor kullanan bir yürüyen merdivende %36 tasarruf sağlayabilir. İYİ UYGULAMA: DÜŞÜK VERİMLİ MOTORLARDA DEĞİŞKEN HIZ SÜRÜCÜSÜ KULLANIMI Bir imalathanede bulunan fan sistemine entegre edilmiş, yıllık çalışma saati 3.000 olan 4 kw güç değerine sahip bir elektrik motorunun elektrik tüketimi 12.000 kwh/yıl olarak hesaplanmıştır. Söz konusu fan sisteminde regülatör kullanılmadığı için motor yüklenme oranı %100 olarak gözlemlenmiştir. Hava akış hızını talebe göre ayarlayan Değişken Hız Sürücüsü sisteme entegre edildikten sonra elektrik tüketiminin %40 oranında düştüğü görülmüştür. Değişken Hız Sürücüsü için yapılan yatırım kendisini 6 aydan kısa bir sürede geri ödemiştir. GÜÇ İLETİM SİSTEMLERİ Elektrik motoru şaftı ve güç aktarma elemanları doğru seçilmeli ve düzenli bakımı yapılmalıdır. Kayış gerginliğinin doğru ayarlanamaması %5 e varan oranda enerji kaybına neden olur. Senkron ya da dişli-tırtıllı kayışlar kullanılarak verim artırılabilir. Motor ile sürülen ekipman arasındaki eksenel kaçıklık ya da balanssızlık %1-5 arasında enerji kaybına neden olur. Motor yükündeki dinamik balans bozukluklarından kaynaklanan titreşim sonucu enerji kaybı yaşanır. Rulmanlarda meydana gelen arızalar motordaki sürtünme kayıplarını artıracağından verimi %0,5 e varan oranda azaltır. EKİPMANLAR (Fan, Pompa, Kompresör vb.) Elektrik motor sistemlerinin ekipmanlarında yapılan iyileştirmeler sistem verimini doğrudan etkiler. Havalandırma projelerinde salyangoz, radyal fanlar yerine aksiyel fanlara yönelerek motor gücünü azaltmaya yönelmelidir. 16
Sistem için uygun ekipmanlar seçilirse kullanılacak motor kapasitesi düşebilir ve böylece ilk yatırım maliyeti azaltılmış olur. Mevcut motor ve pompaların verimlileriyle değiştirilmesi sonucu elde edilen tasarruf, maliyet ve geri dönüş süresi; Yüksek verimli elektrik motorlarının kullanım yerlerine bağlı olarak tasarruf potansiyeli değişmektedir: Basınçlı Hava Sistemleri Soğutma Sistemleri Fan Pompa Diğer Motor Sistemleri % 33 % 20 % 22 % 20 % 10 Kaynak: UNIDO, Energy efficiency in electric motor systems: Technology, saving potentials and policy options for developing countries, Working Paper 11/2011 İYİ UYGULAMA : DÜŞÜK KAPASİTELİ KOMPRESÖR SOĞUTMA POMPALARININ KULLANIMI Kompresörlerin soğutulması için sürücüsüz, yüksek kapasiteli pompalar kullanılmaktadır. Ayrıca, mevcut durumda aktif olarak bir kompresör çalışırken, çalışmayan diğer iki kompresörden de soğutma suyu dolaştırılmaktadır. Düşük kapasiteli sürücülü pompa ve 5 adet pnömatik aktüatörlü pistonlu küresel vana ile enerji tasarrufu mümkündür. KAZANÇ: Kazanılan Enerji: 204.049 kwh/yıl Maddi Kazanç: 36.586 TL/yıl Yatırım Maliyeti: 53.268 TL Geri Ödeme Süresi: 1,5 yıl İYİ UYGULAMA: SOĞUTMA KULESİ POMPALARININ DÜŞÜK KAPASİTELİ OLANLARIYLA DEĞİŞTİRİLMESİ Bir soğutma kulesinde yer alan pompaların çıkışındaki hat basıncının vana ile kısılarak düşürüldüğü ve bu işlemin enerji sarfiyatına neden olduğu gözlemlenmiştir. Proses soğutma pompalarından üçünün düşük kapasiteli pompa ile değiştirilmesi önerilmektedir. Pompaların değiştirilmesi ve pompa giriş hatlarının ye- 17
niden dizayn edilmesiyle birlikte önemli miktarda tasarruf sağlanmıştır. Tasarruf miktarı: 1.841.479 kw Tasarrufun mali değeri: 288.007 TL Yatırım maliyeti: 77.111 TL Geri ödeme süresi: 7,5 ay SİSTEM VE TASARIM Elektrik motorları tek başına değil, belli bir sisteme entegre şekilde çalışan aygıtlardır. Bu sebeple sistem tasarımı yapılırken yalnızca motor verimine değil tüm sistemin verimliliğine dikkat etmek gerekir. Motorun kullanıldığı projeler enerji verimliliği odaklı bir tasarım prensibine göre oluşturulmalıdır. Elektrik motoru kullanımının sıkça görüldüğü akış sistemlerindeki boru ve kanallarda köşe ve dirsek minimum tutulmalı, keskin köşelerden kaçınılmalıdır. Hava ve akışkan filtreleri yüzeylerinin daha büyük seçilmesi, motorun verimliliği açısından faydalı olabilmektedir. BAKIM Elektrik motorları yıllık çalışma saati bakımından aktif çalışan aygıtlardır. Bu sebeple mekanik, elektriksel vb. arızaların meydana gelme olasılığı çok yüksektir. Söz konusu arızalar sistemin verimini büyük oranda düşürür. Bu sebeple elektrik motorlarında bakım, enerji verimliliği açısından kritik öneme sahiptir. Yanan motorların tekrar sardırılması ile motor veriminin %4 e kadar düşebileceği unutulmamalıdır. Bunun yerine gerekli fizibiliteler yapılarak yanan motor yerine yüksek verimli motor alınması konusunda çalışma yapılması önerilmektedir. Elektrik motorlarında yaşanabilecek arızaları önceden önleyerek yaşanacak enerji sarfiyatının önüne geçilebilir. Bunun için motorlarda KESTİRİMCİ BAKIM uygulamaları yapılmalıdır. İYİ UYGULAMA : KESTİRİMCİ BAKIM VE ERKEN UYARI SİSİTEMİ Bir boyahanede bulunan fanlara ait elektrik motorlarının arızalarını önceden tespit etmek amacıyla Arıza Erken Uyarı Sistemi* kullanılmıştır. Bu işlem sonucunda bazı motorların rulmanları, statorları ve kayışları (aktarma elemanları) yüksek seviyelerde arıza uyarısı vermiştir. Motor ya da sürülen ekipman rulmanında gelişmeye başlayan arızalar tespit edilmiştir. Motorda üretilen güç, yüke kayış ile aktarılıyorsa enerji kaybı oluşabilir. Sistem veriminde %5 e varan azalma yaratabilir. KAZANÇ: Kazanılan Enerji: 483.534 kwh Maddi Kazanç: 86.697 TL/yıl Yatırım Maliyeti: 174.892 TL Geri Dönüş Süresi: 2 yıl * 10 adet fan motoru ve kule sirkülasyon pompaları için arıza erken uyarı sistemi kurulmuştur. 5. ENERJİ VERİMLİLİĞİ DESTEKLERİ KOSGEB Eğitim ve Danışmanlık Destekleri Enerji Verimliliği Etütleri için KOSGEB tarafından sunulan destekler mevcuttur. Destek üst limiti Ön Enerji Etüdü için 2.000 TL, Detaylı Enerji Etüdü için ise 20.000 TL olarak belirlenmiştir*. Bununla birlikte Verimlilik Arttırıcı Projelerin (VAP) hazırlanması, gerçekleştirilmesi ve/veya işletilmesinin en fazla ilk iki yılı boyunca alınacak danışmanlık hizmet bedelleri desteklenir. İşletmelerce YEGM den, yetkilendirilmiş eğitim kurumlarından veya yetkilendirilmiş EVD şirketlerinden alınacak, Enerji Yöneticisi Eğitimleri üst limiti 3.000 TL olacak şekilde desteklenmektedir. Sanayi kuruluşlarının Enerji Verimliliği Etüt çalışmaları için Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü (YEGM) tarafından yetkilendirilmiş Enerji Verimliliği Danışmanlık (EVD) şirketleri mevcuttur. EVD şirketleri ile ilgili ayrıntılı ve güncel bilgilere YEGM resmi internet sitesinden ulaşılabilir. (http:// www.yegm.gov.tr) * Kasım 2015 itibarıyla, güncel destek miktarları için KOSGEB internet sitesine başvurunuz.(http://www.kosgeb.gov.tr) 18
Erenco - Erdemir Mühendislik Yönetim ve Danışmanlık Hizmetleri A.Ş. Escon Enerji Sistemleri ve Cihazları San. ve Tic. Ltd. Şti. Schneider Elektrik San. ve Tic. A.Ş. Setaş Enerji San. ve Tic. Ltd. Şti. Siemens San. ve Tic. A.Ş. Som Akademi Eğitim ve Yönetim Hizmetleri Tic. Ltd. Şti. Şems Enerji Elektrik Enerjisi Toptan Satış İthalat İhracat San. ve Tic. Ltd. Şti. * Kasım 2015 itibarıyla sanayi sektöründe yetkilendirilmiş EVD ler, güncel liste için YEGM internet sitesine başvurunuz (http:// www. yegm.gov.tr) ENERJİ VERİMLİLİĞİ DESTEKLERİ Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Uygulama Destekleri Sanayi firmalarında enerji etüt çalışması ile belirlenen önlemlerin uygulanması ve enerji tasarrufu sağlanması için hazırlanan projeler Verimlilik Artırıcı Proje (VAP) olarak ifade edilmektedir. VAP endüstriyel işletmelerde enerji atıklarının, kayıpların ve verimsizliklerin giderilmesi için gerekli önlemlerin uygulanması amacıyla hazırlanmaktadır. Yıllık toplam enerji tüketimi 1000 TEP ve üzeri olan ticaret ve sanayi odası, ticaret odası veya sanayi odasına bağlı olarak faaliyet gösteren ve her türlü mal üretimi yapan işletmeler VAP desteklerinden faydalanabilmektedir. Enerji Kaynaklarının ve Enerjinin Kullanımında Verimliliğin Artırılmasına Dair Yönetmelik kapsamında Endüstriyel İşletmelerde Verimlilik Artırıcı Projelerin (VAP) uygulanmasına yönelik Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü tarafından destekler verilmektedir. Başvuru koşulları ile ilgili detaylı bilgilere http://www. yegm.gov.tr adresinden ulaşılabilir. YEGM TARAFINDAN YETKİLENDİRİLMİŞ EVD ŞİRKETLERİ* Borusan Makine Güç Sistemleri San. ve Tic. A.Ş. Efektif Endüstriyel Enerji Dış Ticaret Eğitim Etüt Proje Uygulama Arge Yazılım ve Danışmanlık Hizmetleri İnş. Taah. Tic. ve San. A. Ş. Emar Satış Sonrası Müşteri Hizmetleri San. ve Tic. A.Ş. Endüstriyel Enerji San. ve Tic. Ltd. Şti. Enervis Enerji Servis San. ve Tic. A.Ş. 6. ELEKTRİK MOTORU TEST İMKANLARI Elektrik motorlarının enerji verimliliğini uluslararası standartlara (TS EN 60034-2-1 ve TS EN 60034-1) uygun olarak tespitine yönelik Türk Standartları Enstitüsü nün bünyesinde Elektrik Motorları Test Laboratuvarı kurulmuştur. TSE Gebze Kalite Kampüsündeki Elektrik Motorları Test Laboratuvarı, Türkiye de üretilen ya da ithal edilen elektrik motorlarının AB ve Ulusal mevzuata uygunluğunu test edecek kabiliyete sahip ülkemizdeki ilk ve tek tarafsız laboratuvar olarak Nisan 2015 tarihi itibarıyla hizmete girmiştir. ELEKTRİK MOTORU TEST İMKANLARI TSE nin uluslararası akreditasyona sahip laboratuvarında, sanayide kullanılacak elektrik motorlarının piyasa gözetim ve denetimi kapsamında enerji verimlilik sınıfının tespiti ve uygunluğuna ilişkin rapor hazırlanmaktadır. Ayrıca bu laboratuvarda işletmecilerimizden gelecek özel deney veya ar-ge amaçlı deney başvuruları da değerlendirilmektedir. Bünyesindeki elektrik motorlarının verimi hakkında bilgi edinmek isteyen işletmeciler ve enerji yöneticileri, elektrik motorlarına test yaptırmak için TSE Elektrik Motorları Test Laboratuvarına başvuruda bulunabilirler. Çok kısa sürede motor test sonuçlarının elde edilebileceği bu sürecin adımları şu şekildedir: TSE ye başvuru (internet formu) Ücretin yatırılması Motorların laboratuvara teslimi Sonuç raporu Elde edilen sonuçlarla işletmeci, elinde bulunan elektrik motorlarının verim seviyesini öğrenerek yüksek verimli motorlara geçtiği takdirde yatırımının geri dönüş süresini hesaplayabilecektir. 20
Elektrik motorlarının enerji verimliğinin tespit edilmesi ciddi bir deney ortamı gerektirir. TSE Elektrik Motorları Test Laboratuvarı bu konuda Türkiye de akredite, onaylanmış laboratuvar olması nedeniyle tek bağımsız otorite olarak öne çıkmaktadır. İletişim; Tel: 0262 723 1506 Faks: 0262 723 1620 elkmotorlab@tse.org.tr www.tse.org.tr 8. İLAVE BİLGİ KAYNAKLARI VE REFERANSLAR Elektrik Motor Sistemlerinde Enerji Verimliliği http://www.eie.gov.tr/verimlilik/document/elektrik_motorlari.pdf 7. ELEKTRİK MOTORLARI PİYASA GÖZETİM VE DENETİM FAALİYETLERİ Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından yürütülen Sanayide Kullanılan Düşük Verimli Elektrik Motorlarının Dönüşümü Programı nın en önemli bileşenlerinden birisi enerji verimli elektrik motorlarına ilişkin mevzuatın ve denetim mekanizmalarının güçlendirilmesidir. Elektrik motoru denetim sürecinin iç piyasa denetimleri ve ithalat denetimleri olmak üzere iki aşamada yürütülmesi planlanmıştır. Elektrik Motorları ile ilgili Çevreye Duyarlı Tasarım Gereklerine Dair Tebliğ e göre 1/1/2015 tarihinden itibaren, anma çıkış gücü 7,5 kw ile 375 kw arasında piyasa sunulan motorların verimi, IE3 verim seviyesinden düşük olmayacaktır veya IE2 verim seviyesini karşılayacak ve değişken hızlı tahrikle teçhiz edilmesi zorunludur. 2017 yılından itibaren ise piyasaya sürülecek elektrik motorlarının verim sınıfı IE3 ya da üzerinde olmak zorundadır. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü (SÜGDGM) bu tebliğ hükümleri doğrultusunda piyasa gözetim ve denetim faaliyetlerini yürütmekten sorumludur. Bu kapsamda, SÜGDGM tarafından periyodik iç piyasa denetimleri başlatılmıştır. Güvensiz ürünlere ilişkin ihbar ve şikayetler, Bakanlığımızın internet sitesinde yer alan ihbar ve şikayet formunu (http://bim.sanayi.gov. tr/temp/ webform1) doldurarak ya Hattını arayarak bildirilebilir. IE2 Yüksek Verimli & IE3 Süper Yüksek Verimlilik Sınıfı AC Motorları siemens.com.tr/agmotor Elektrik Motorlarında ve Uygulamalarında Enerji Verimliliği http://www.emo.org.tr/ekler/8064e39c9540f7e_ek.pdf Yüksek Verimli Motorlar http://www.tcma.org.tr/images/file/haluk%20guner%20batisoke.pdf https://anahtar.sanayi.gov.tr/tr/news/imalat-sanayinde-kullanilan-elektrik-motorlarininenvanterinin-cikarilmasi-egitimi-ankarada-gerceklestirildi/2062 Doğru Seçim: Yüksek Verimli Motorlar http://www.eie.gov.tr/eie-web/turkce/en_tasarrufu/uetm/motor_verimliligi_brosuru.pdf Energy-Efficiency Policy Opportunities for Electric Motor-Driven Systems https://www.iea.org/publications/freepublications/publication/ energy-efficiency-policyopportunities-for-electric-motor-driven-systems.html (Elektrik Motoru ve Sürücü Sistemlerinde Enerji Verimli Politikalara İlişkin Fırsatlar) Energy Rating Products: Electric Motors http://www.energyrating.gov.au/products-themes/industrial-equipment/motors/ (Enerji Verimli Ürünler: Elektrik Motorları) Oweview on China Motor EE Standarts and Policies http://motorsummit.ch/data/files/ms_2010/ms_int_10/11_xin.pdf (Çindeki Enerji-Verimli Motor Standartları ve Politikalarına Genel Bakış) National Electrical Manufacturers Association www.nema.org (Ulusal Elektrikli Teçhizat Üreticileri Derneği) Office of Energy Efficiency & Renewable Energy http://energy.gov/eere/office-energy-efficiency-renewable-energy (Enerji Verimliliği ve Yenilenebilir Enerji Ofisi) 21
Mesleki Yeterlilik Kurumu ve Faaliyetleri Mehmet ORDUKAYA Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK) Sınav ve Belgelendirme Dairesi Başkanı Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının; 25.05.2015 tarihinde yayımlamış olduğu ilk tebliğ ile 40 meslekte, 24 Mart 2016 tarihinde yayımlamış olduğu ikinci tebliğ ile de 8 meslekte belge zorunluluğu başlatılmıştır. Bu kapsamda söz konusu tebliğler ekindeki listelerde belirtilen mesleklerde MYK Mesleki Yeterlilik Belgesi zorunlu hale getirilmiştir. Tebliğlerin yayım tarihinden itibaren on iki ay sonra MYK Mesleki Yeterlilik Belgesi olmayan kişiler bu mesleklerde çalıştırılamayacaktır. Bir başka deyişle 26 Mayıs 2016 tarihinden itibaren ilk tebliğde yer alan 40 meslekte belgesiz kişiler çalıştırılamayacaktır. Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK), Ulusal Yeterlilik Sisteminin (UYS) kurulması ve işletilmesi amacıyla 5544 Sayılı Kanun ile kurulmuştur. UYS eğitim ile istihdam arasında doğru ilişkinin kurulmasını sağlayan, bireylerin bilgi ve becerilerinin; güvenilir, şeffaf ve uluslararası kıyaslanabilir bir altyapı içinde değerlendirilmesine ve belgelendirilmesine imkân veren faaliyetler bütünüdür. UYS kapsamındaki tüm faaliyetler ilgili sosyal tarafların, sivil toplum örgütlerinin, kamu kurum ve kuruluşlarının ortak çalışmaları ile gerçekleştirilmektedir, MYK bu çalışmaları koordine etmektedir. MYK nın temel vizyonu eğitimin istihdamla uyumunu güvence altına alarak nitelikli insan kaynağının oluşmasına öncülük etmek, uluslararası ölçekte tanınan, etkin ve saygın bir kurum olmaktır. Kalite güvencesi sağlanmış ulusal yeterlilik sistemini oluşturmak ve sürdürmek, MYK Mesleki Yeterlilik Belgelerine uluslararası ölçekte itibar sağlamak ve böylece işgücünün hareketliliğini kolaylaştırmak Kurumun stratejik hedefleri arasında bulunmaktadır. Kurumumuz bünyesinde yürütülen çalışmalar sonucunda şu ana kadar 819 taslak meslek standardı hazırlanmış ve bunlardan 633 ü Resmi Gazete de yayımlanarak Ulusal Meslek Standardı (UMS) niteliği kazanmıştır. UMS lerin hazırlanmasını takiben 327 adet ulusal yeterlilik yayınlanmıştır. Belgelendirme faaliyetleri 43 Yetkilendirilmiş Belgelendirme Kuruluşu (YBK) tarafından 171 ulusal yeterlilikte (UY) devam etmektedir. Şu ana kadar verilen belge sayısı 47.536 ya ulaşmıştır. UYS kapsamında yürütülen tüm faaliyetler sektörlerin ve ülkemizin ihtiyaçları göz önünde bulundurularak hızla yaygınlaşmakta ihtiyaç duyulan tüm alanlarda belgeli iş gücünün sağlanabilmesi için gereken çalışmalar yoğun bir şekilde sürdürülmektedir. UMS lerin hazırlanması UYS nin ilk aşamasını oluşturmaktadır. UMS bir mesleğin başarı ile icra edilebilmesi için MYK tarafından kabul edilen gerekli bilgi, beceri, tavır ve tutumların neler olduğunu gösteren normlardır. UMS leri takiben bu normlar esas alınarak bireyin mesleki niteliklerinin değerlendirilmesinde kullanılan, bireyin sahip olması gereken bilgi, beceri ve yetkinlik ile ölçme ve değerlendirme kriterlerini içeren ve belgelendirme faaliyetlerine girdi teşkil eden UY ler hazırlanmaktadır. 5544 sayılı Kanun, meslekî ve teknik eğitim ve öğretime ilişkin orta ve yükseköğretim programlarının Millî Eğitim Bakanlığı ve üniversiteler tarafından bir yıl içinde ilgili ulusal meslek standartlarıyla uyumlu hâle getirileceğini ve eğitim öğretimin bu programlara uygun olarak verileceğini hüküm altına almıştır. Bu yönüyle MYK gerçekleştirdiği faaliyetlerle eğitim ve istihdam arasında daha güçlü bir bağ kurulmasında önemli bir rol oynamaktadır. 22
Yeterliliklerin yürürlüğe konulmasından sonra ilgili UY de sınav ve belgelendirme yapmak isteyen kuruluşlar Kurumumuza ön yetkilendirme başvurusunda bulunmaktadır. Başvuruya ilişkin tüm süreçler MYK Web Portalı üzerinden elektronik platformda yürütülmektedir. Ön yetkilendirme işlemlerini tamamlayan kuruluşlar Kurumumuz tarafından iki günlük sınav ve belgelendirme seminerine alınarak UYS, yetkilendirme kriterleri, MYK Mesleki Yeterlilik Belgesi ve MYK mevzuatı hakkında teknik bir eğitime tabi tutulmaktadır. Kuruluşlar seminer sonrasında ilgili yeterliliklerde TS EN ISO/IEC 17024 Standardına göre akredite olmaları için Türk Akreditasyon Kurumu (TÜRKAK) ya da Avrupa Akreditasyon Birliği bünyesinde çok taraflı tanıma anlaşması imzalamış başka akreditasyon kurumlarına yönlendirilmektedir. Akreditasyon süreçlerini tamamlayarak yetki almak istedikleri ulusal yeterliliklerde TS EN ISO/ IEC 17024 standardına göre akredite olan kuruluşlar nihai yetkilendirme için Kurumumuza yetkilendirme başvurusunda bulunmaktadır. MYK tarafından yapılan inceleme değerlendirme ve denetim sonrasında yetkilendirilmeleri uygun bulunan kuruluşlar ile yetkilendirme sözleşmesi imzalanmaktadır. Sözleşme imzalanan ve yetki belgesi düzenlenen tüm YBK lar Kurum internet sitesinden ilan edilmekte ve yetki kapsamlarındaki ulusal yeterliliklerdeki tüm faaliyetlerini MYK Web Portalı üzerinden elektronik ortamda gerçekleştirmektedir. Bu sayede, gerçekleştirilen sınavlar, sınava katılan kişiler, sınavlarda görev alan YBK temsilcileri, sınav başarı oranları, MYK Mesleki Yeterlilik Belgesi almaya hak kazanan kişiler, sınav sonuçları, sınav başarı oranları gibi tüm bilgiler elektronik platformda izlenmekte ve takip edilmektedir. Tüm bu veriler ile MYK Web Portalı nitelikli ve belgeli işgücüne ait bilgilerin tutulduğu ulusal bir veritabanı haline dönüşmüştür. YBK lar gerçek- Resim-1 MYK Mesleki Yeterlilik Belgesi ve Kimlik Kartı Ön ve Arka Yüzleri 23
leştirdikleri tüm teorik ve performans sınavlarını başından sonuna kadar MYK Teorik ve Performans Sınavları İçin Kamera Kayıt Rehberine uygun şekilde görüntülü olarak kayıt altına almaktadır. Kuruluşlar bu kayıtları Mesleki Yeterlilik Kurumu Sınav, Ölçme, Değerlendirme ve Belgelendirme Yönetmeliği uyarınca en az bir yıl saklamakla yükümlüdür. YBK lar yılda birer kez TÜRKAK ve MYK tarafından programlı gözetim denetimlerine tabi tutulmaktadır. Ayrıca MYK Web Portalı üzerinden yapılan sınav bildirimleri doğrultusunda MYK tarafından habersiz/programsız denetimler gerçekleştirilerek sınavların güvenirliği ve şeffaflığının kalite güvencesi kapsamında doğrulanması yapılmaktadır. YBK lar tarafından gerçekleştirilen teorik ve performans sınavları sonucunda başarılı olan adaylara Kurum tarafından belirlenmiş formatta MYK Mesleki Yeterlilik Belgeleri verilmektedir. MYK Mesleki Yeterlilik Belgeleri sahteciliğin önlenmesi adına kare barkod ve hologram gibi güvenlik önlemlerini içeren, MYK ve TÜRKAK Markaları ile ilgili YBK logosunun yer aldığı kalite güvencesi sağlanmış akredite belgelerdir. Vatandaşlarımızın Resim-1 de örneği sunulan MYK Mesleki Yeterlilik Belgesi formatına uygun olmayan belgeleri MYK Mesleki Yeterlilik Belgesi olarak sunan kişi veya kuruluşlara itibar etmemeleri gerekmektedir. Bu hususta teredüde düşüldüğünde Kurumumuz ile irtibata geçilmesi ya da belgenin arka yüzünde bulunan kare barkottan barkot okuyucu programları ile cep telefonlarından sorgulanıp MYK Web Portalından belgede adı yazan kişinin bilgilerinin doğrulanması gerekmektedir. Uluslararası akreditasyona sahip kuruluşlarca yapılan sınavlar sonucunda verilen MYK Mesleki Yeterlilik Belgeleri bireylerin sahip oldukları bilgi ve becerileri kalite güvencesi sağlanmış bir sistem içerisinde ispatlamasını, işverenlerin de istihdam edeceği bireylerin sahip olduğu bilgi ve becerileri önceden bilmesini sağlamaktadır. MYK Mesleki Yeterlilik Belgeleri ifade ettiği değer ve teşvik unsurlarıyla hem bireylerin hem de işverenlerin tercih ettiği, ulusal ve uluslararası düzeyde geçerli ve güvenilir belgelerdir. MYK belgelerinin yaygınlaşması ve belgeli bireylerin istihdamının artmasıyla birlikte ülkemizde nitelikli ve belgeli işgücünün artacağı öngörülmektedir. Resim-2 Belge Zorunluluğuna İlişkin Bröşür 24
MYK Mesleki Yeterlilik Belgesi Zorunluluğu İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı 4 Nisan 2015 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunda kabul edilerek 6645 sayılı kanun numarası ile yasalaşmıştır. Kanun 5544 sayılı Mesleki Yeterlilik Kurumu Kanununda da önemli değişiklikler yapmıştır. Bu değişikliklerin en önemlilerinden biri çalışma ve iş dünyasını yakından ilgilendiren MYK Mesleki Yeterlilik Belgesi zorunluluğu getirilen meslekler olmuştur. Kanuna göre; Tehlikeli ve çok tehlikeli işlerden olup, Mesleki Yeterlilik Kurumu tarafından standardı yayımlanan ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca çıkarılacak tebliğlerde belirtilen mesleklerde, tebliğlerin yayım tarihinden itibaren on iki ay sonra Mesleki Yeterlilik Kurumu Kanununda düzenlenen esaslara göre Mesleki Yeterlilik Belgesine sahip olmayan kişiler çalıştırılamayacaktır. 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanuna göre ustalık belgesi almış olanlar ile Milli Eğitim Bakanlığına bağlı mesleki ve teknik eğitim okullarından ve üniversitelerin mesleki ve teknik eğitim veren okul ve bölümlerinden mezun olup diplomalarında veya ustalık belgelerinde belirtilen bölüm, alan ve dallarda çalıştırılanlar için mesleki yeterlilik belgesi şartı aranmayacaktır. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının; 25.05.2015 tarihinde yayımlamış olduğu ilk tebliğ ile 40 meslekte, 24 Mart 2016 tarihinde yayımlamış olduğu ikinci tebliğ ile de 8 meslekte belge zorunluluğu başlatılmıştır. Bu kapsamda söz konusu tebliğler ekindeki listelerde belirtilen mesleklerde MYK Mesleki Yeterlilik Belgesi zorunlu hale getirilmiştir. Tebliğlerin yayım tarihinden itibaren on iki ay sonra MYK Mesleki Yeterlilik Belgesi olmayan kişiler bu mesleklerde çalıştırılamayacaktır. Bir başka deyişle 26 Mayıs 2016 tarihinden itibaren ilk tebliğde yer alan 40 meslekte belgesiz kişiler çalıştırılamayacaktır. Belge zorunluluğu kapsamının, Bakanlık Tebliğlerinde yer alan 48 mesleğin uygulama sürecinin değerlendirilmesiyle elde edilen geri bildirimler ve sınav ve belgelendirme kapasite göz önünde bulundurularak genişletilmesi planlanmaktadır. Bakanlıkça yayınlanan tebliğlerde yer alan mesleklerde MYK tarafından yetkilendirilen kuruluşlar tarafından yapılan sınavların sınav ve belgelendirme ücretleri Bakanlar Kurulunun yayımladığı tarife kapsamında İşsizlik Sigortası Fonundan karşılanmaktadır. Uygulamada zorunlu mesleklerde sınavlardan başarılı olan kişilerden belge ücreti talep edilmemekte, sınav ücreti ise Bakanlar Kurulunun belirlediği üst limitler dâhilinde kişilerin ilgili YBK ya bildirdiği kendisine ait IBAN numarasına SMS bilgilendirilmesi ile yapılmaktadır. Uygulamada, vatandaşlarımızdan sınav başvurusu esnasında alınan bilgi ve belgelere ek olarak herhangi bir doküman istenmemektedir. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığımızın belge zorunluluğuna dair 25 Mayıs 2015 tarihinde yayımlamış olduğu ilk tebliğden itibaren bugüne kadar teşvikten yararlananların sayısı dokuz bini geçmiş ve vatandaşlarımıza başarılı oldukları sınavlara ilişkin yaklaşık beş milyon TL sınav ücreti iade edilmiştir. MYK Mesleki Yeterlilik Belgesine ilişkin daha ayrıntılı bilgi için internet sitemizde yer alan http://www.myk.gov. tr/belgezorunlulugu sayfası incelenebilir. Diğer taraftan işçi ve işverene yönelik belgeli personel çalıştırmayı teşvik anlamında, 6111 Sayılı Kanun ile somut teşvikler getirilmiş MYK Mesleki Yeterlilik Belgesi sahibi bireyleri istihdam edenler için sigorta primi işveren payının, 54 aya kadar İşsizlik Sigortası Fonu ndan karşılanmasına imkân sağlanmıştır. Böylelikle MYK Mesleki Yeterlilik Belgesi sahipleri sigorta prim teşvikleri yoluyla işverenine istihdam maliyetinde önemli avantajlar sağlamaktadır. Söz konusu teşvikin geçerlilik süresi 21.12.2015 tarih ve 2015/8321 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile 31.12.2020 tarihine kadar uzatılmıştır. MYK belgelerinin yaygınlaşmasıyla sağlanacak nitelikli işgücü istihdamı ile iş sağlığı ve güvenliği açısından ciddi iyileşmeler gerçekleşecek orta ve uzun vadede tüketiciye 25