1 TÜREV ENSTRÜMANLARI, ELEKTRİK PİYASALARINDAKİ UYGULAMALARI VE TÜRKİYE ELEKTRİK PİYASASINDAKİ YERİ M. Tuna Kök Ciner Grubu
2 TÜREV ENSTRÜMANLARI, ELEKTRİK PİYASALARINDAKİ UYGULAMALARI ve TÜRKİYE ELEKTRİK PİYASASINDAKİ YERİ 1. Piyasa Riskleri 2. Risk Yönetimi ve Türev Piyasaları 3. Türev Piyasaları ve Oyuncuları 4. Türkiye deki durum ve Uygulanabilirlik 5. Sonuç
3 Piyasa Riskleri Serbest Piyasada fiyatların değişkenlik göstermesi riski oluşturur Bu fiyat riskinin ölçütü volatilitedir Sabit yakıt maliyeti yapılan üretim değişken fiyat ile satıldığında varlık dalgalanması yaşanır Sabit tarifelerle enerji satan tedarikçi şirketlerde alım maliyetleri sabit olmadığından satış gelirleri de öngörülememektedir. http://piyasa.com/analiz/pmum Üreticiler Varlık Dalgalanması Sonuçta, Değişken fiyatlar üretim ve tedarik tarafında risklere yol açar, bu riskler şirket finansal yapılarına maliyet olarak yansır Tedarik Şirketleri Maliyet Dalgalanması
4 Enerjide Piyasa Riski ile Baş Etmek Dikey entegrasyon (self hedging) Yüksek yatırım gereksinimi Manevra Kabiliyetsizliği Koordinasyon Sorunları Riskleri Azaltmak OTC piyasa sözleşmeleri Kredi Riski Standart olmayan kontratlar Düşük İkincil Piyasa Likiditesi ESA ve Alım Garantisi anlaşmaları Risksiz Pozisyon Olmayan Manevra Kabiliyeti Cezalar ve Yaptırımlar Düşük Kazanç
5 Enerjide Piyasa Riski ile Baş Etmek Vadeli İşlemler Türev piyasalar, serbest piyasada işlem gören varlıkların risklerini kontrol etmek amacı ile kullanılır İlk Elektrik Vadeli Kontratı: 1996 NYMEX Türkiye de İlk Elektrik Vadeli Kontratı: 2011 VOB Günümüzde Elektriğin Vadeli İşlemlerinin Gerçekleştiği Önemli Piyasalar: NYMEX, EEX, Nord Pool (NASDAQ) oldukça yüksek hacimlere ulaşmaktadır Sabit kwh Tarifeden, belirli MW kapasite üzerinden, günlük, aylık, haftalık blok satış Risk Yönetimi yapan üreticiler, tedarikçi şirketler, yatırımcılar ve finans kuruluşları tarafından kullanılmaktadır
6 Vadeli İşlemler Vadeli Kontratlar: Vade tarihi, kapasite ve enerji miktarı önceden belirlidir, pazarlığa tabi değişken fiyatıdır Opsiyonlar Vade Tarihi, kapasite, enerji miktarı ve fiyat bellidir. Tek taraflı bağlayıcıdır. Bağımsız taraf bir bedel öder ve bu bedel pazarlığa tabidir. Risk yönetimi modelleri bu ve bunun gibi enstrümanlardan oluşan portföyleri yöneterek riskleri istenilen seviyede tutmaya çalışırlar Bunlar gibi daha bir çok araç bulunmaktadır (örn Swap) http://www.theoptionsguide.com
7 Vadeli İşlemlerin Fiyatlanması Vade Tarihi Enerjinin verileceği Tarih Spot Piyasa Fiyatı Sistemde o gün için oluşmuş fiyat Faiz Oranları Gösterge Faizleri ve Diğer Fırsat Maliyeti Araçları Piyasa Volatilitesi Fiyatların logaritmik değişimlerinin standart sapması VADE FİYATI (Future Price) Vadeli işlem için anlaşılacak bugünkü fiyat Vade fiyatları, vade tarihi yaklaştıkça spot değerine yaklaşır Vade Fiyatı spot piyasaya alttan veya üstten yaklaşabilir Elektrikte normal şartlar altında vade fiyatı spot fiyatını geçer
8 Türev Piyasada İşlemler Sermaye Piyasalarına veya benchmark şirketlerin bilançolarına yansıyan riskler Sektör Riskleri Mevcut kontrat portföyü, piyasa ve vadeli işlemler, margin call lar Piyasa İşlemleri Protföy Analizi Şirket portföyündeki üretim ve tüketim tahminleri, belirsizlik ve senaryo analizleri Sermaye Riskleri Şirketin Sermaye Yapısı, Hissedar beklentisi, fırsat maliyetleri
9 Türev Piyasaları ile Risk Yönetimi Risk Yönetimi Şirkete Yansıyan Piyasa Risklerini Belirler Optimal Portföy Oluşturur Portföyü Optimal Noktada Tutar Dinamik Piyasa İşlemleri* Minimum Varyans Portföyü** * Dinamik Piyasa işlemleri yapan broker firmalar artık süper hızlı bilgisayarlar ile bu işlemleri yapmaktadır ** Minimum Varyans portföyü, riskli bir değerin mümkün olan en az riskle getiri sağladığı noktasıdır (Bkz. Markowitz)
10 Türev Piyasasında Oyuncu Türleri Üretici (Short Hedger) Tedarikçi (Long Hedger) Spekülatör Üretim planı vardır Vade tarihindeki üretimini satmaya çalışır Tüketici portföyü vardır Vade tarihinde oluşacak talebi karşılamaya çalışır Her iki tarafta da kontratlara girerek risk alırlar Kazanç karşılığı Risk göğüslerler Uygun fiyata vadeli kontrat alıcısı bulmaya çalışır Uygun fiyattan vadeli kontrat bulmaya çalışır Fiyatı uygun olan her türlü kontrat ile düşük risk/kazanç optimizasyonu yapar
11 VOB vs EEX 2012 ilk iki ayında 50 Milyar TL Hacim Bunun 4.4 Milyon TL si Enerji Kontratlarından EEX için bu rakam 26 Milyar Euro dur.
12 Türkiye Piyasası Çalkantılı geçen ocak-şubat sonrası doğalgazdaki talebin azalması Hidrolik Santrallerin devreye girmesi Piyasanın tekrar rayına oturmasını sağlamıştır. Yüksek fiyatları gören Üreticiler bu dönemde PMUM a yönelmiştir. 2012 2013 2014 Kısa Vade: Üretim portföyü olan şirketler tekrar OTC anlaşmalara Yönelecek 2012 Yaz Puantında gelişmeleri daha net göeceğiz Uzun Vade: Tedarik tarafında rekabet kızışacak marginler düşecek
13 Enerji Borsası ve İkincil Piyasaların Geleceği Enerji Borsası Başarılı bir gelişme, daha likit ve şeffaf bir piyasa Dünyadaki örnekler de bu şekildedir Yönetim ve ortaklık yapısı iyi düşünülmelidir Borsa ve İkincil Piyasaların başarısı Güvenli ve şeffaf piyasa ortamının sağlanması Varlık ve Risk Yönetimi bilincinin geliştirilmesi Rasyonel ve olgun rekabet ortamının oluşması Yeni bakış açıları ile yeni rekabet enstrümanları arayışı
teşekkürler 14