8.sınıf 1.ünite TEKNOLOJİ VE TASARIMIN TEMELLERİ 1. İNOVATİF DÜŞÜNCENİN GELİŞTİRİLMESİ VE FİKİRLERİN KORUNMASI: 1
Bu ünitede değişime olan istek, yeniliğe açıklık, inovasyon (yenilik) türleri, özgün ve fikirlerin kullanım hakları, koruma yöntemleri, çeşitleri, fikirlerin patent belgesi, faydalı model belgesi, marka tescili, endüstriyel tasarım tescili ile korunmasının teknolojik ilerlemeye katkısı konularının öğretilmesi amaçlanmıştır. İNOVASYON NEDİR? İnovasyon, "yeni ve değişik bir şey yapmak" anlamındaki Latince "innovare" kökünden türetilmiştir. İnovasyonun Türkçe karşılığı olarak Türk Dil Kurumu (TDK) sözlüğünde yenilik ve yenileşim kelimeleri verilmiştir.. En basit tanımıyla inovasyon, farklı, değişik, yeni fikirler geliştirmek ve bunları uygulamaktır. Bu fikirler, daha önce çözülmemiş sorunları çözmek veya daha önce karşılanmayan ihtiyaçlara cevap vermek amacıyla geliştirilebilir. Ya da zaten var olan pek çok ürün ve hizmeti daha güzel, daha kullanışlı, daha çok insanın işine yarayacak hale getirmeyi amaçlayabilir. Bu fikirlerin hayata geçirilmesi ve ortaya ürün, hizmet veya iş yapış yöntemlerinin çıkarılmasıyla ve ardından bu ürün ve hizmetlerin satılmaya veya iş yapış yöntemlerinin uygulanmaya başlanmasıyla inovasyon yapılmış olur. Bilim ve teknolojinin ekonomik ve toplumsal yarar sağlayacak şekilde yenilenmesi sürecidir. Yani yaratıcılığın, ticari ustalıkla birleştirilmesidir. İnovasyon geleceği yaratmakla ve sürdürülebilir kârlı büyüme sağlamakla ilgilidir. 2
İnovasyon nedir, ne değildir? İNOVASYON, her seferinde bir John Ahmet in devir daim makinesi yapmak değildir. İNOVASYON, icatçı olmak veya sıra dışı bir buluş içermek zorunda değildir. İNOVASYON, alanında devrim yapmak anlamına gelmemektedir. İNOVASYON, zihniyet olarak paylaşıldıkça başarı şansını artırmaktadır İNOVASYON sürdürülebilir bir değişimle başlayan istikrarlı gelişim anlamına gelmektedir. İNOVASYON; kısaca alanında karlılık, verim ve gelişim demektir. İNOVASYON; bir ihtiyaç olmaktan çok bir yaşamsal nitelik haline geldiğinde başarılı olma şansını artırmaktadır. İnovasyon süreci nasıl başlar? Akşam akşam icat çıkarmak, Eski köye yeni adet getirmek, Elin adamının yaptığından daha iyisini hedeflemek, Özgüveni yükselterek küresel rekabete girmek, Problemleri, henüz gerçekleşmeden çözmeyi denemek, Öngörünün gerekliliğini görmek ve sabır konusunda kendimizi geliştirmemiz gerekiyor Dünyadaki herşey Değişmeyen tek şey değişimdir sözüne uygun olarak değişmekte ve gelişmektedir. Hızla değişen rekabet ortamında şirketlerin de ürünlerini, yöntemlerini, organizasyonlarını, yönetimlerini, reklam ve pazarlama yöntemlerini değiştirmeleri ve yenilemeleri gerekmektedir. Bu değiştirme ve yenileme işlemlerine kısaca inovasyon 3
denmektedir. Yük taşıyan hamaldan öğrenciye, öğretmenden mühendise, yönetmenden işadamına, işini daha iyi ve yeni yöntemlerle yapmak isteyen herkesin yaratıcı düşünmeye ve inovasyona ihtiyacı vardır. İnovasyon, yeni veya iyileştirilmiş ürün, yöntem, hizmet, yönetim, reklam, tanıtım veya satış süreçlerini geliştirmek ve bunu ticari gelir elde edecek şekle getirmek için yürütülen tüm alanları kapsamaktadır. Yeni veya iyileştirilmiş metot ve yöntemler de yeni ve yaratıcı düşüncelerden doğmaktadır. Dört temel inovasyon türü vardır: Ürün İnovasyonu: Bir işletme tarafından pazara sunulan, elle tutulup gözle görülen nesneler ürün olarak adlandırılır. Bir işletmenin farklı, yeni, değişik bir ürün geliştirmesi ve bunu pazara sunması ürün inovasyonu yapması anlamına gelir. Ancak işletmelerin ürün inovasyonu yapmak için illa ki yeni bir ürün üretmeleri gerekmez. Zaten var olan ürünlerini daha iyi, daha kaliteli, daha üstün özelliklerde yapmak için değiştirir ve farklılaştırırlarsa da ürün inovasyonu yapmış olurlar. Yukarıdaki örneklerde bahsettiğimiz, kumaş, domates tohumu ve yumurta birer üründür. Bunların, pazardaki diğer kumaşlardan, domates tohumlarından ve yumurtalardan farklı ve değişik olacak şekilde geliştirilip üretilmeleriyle yapılan da ürün inovasyonudur. Yani, buruşmayan kumaş, daha verimli ve hastalıklara dayanıklı domates tohumu ve çekici ambalajlarda satılan Omega 3 lü yumurtalar ayrı ayrı birer ürün inovasyonudur. İlk taşınabilir MP3 çalar; ABS fren sisteminin piyasaya sürülmesi, GPS (Küresel Konumlandırma Sistemi) navigasyon sistemleri ya da otomobillerdeki diğer altsistem iyileştirmeleri. 4
Hizmet İnovasyonu: Bir işletme tarafından pazara sunulan, alıcılara sağlanan faydalar hizmet olarak adlandırılır. İşletmeler, hem ürün, hem de hizmet sunabildikleri gibi, sadece ürün veya sadece hizmet sunabilirler. Örneğin, hastaneler ve oteller genellikle sadece hizmet sunarlar. Ama restoranlar hem hizmet hem de ürün de sunarlar (yemekler onların ürünleridir). Bir bilgisayar üreticisi ürün sunar; bilgisayar onun ürünüdür. Ama sattığı bilgisayarı evimize kadar teslim ederse veya daha sonra bunun bakımını ve tamirini yaparsa hizmet sunmuş olur. Bir işletmenin yeni, farklı ve değişik bir hizmet geliştirip bunu müşterilerine sunması hizmet inovasyonudur. Ürün inovasyonun da olduğu gibi, hizmet inovasyonun da da daha önce sunulmayan bir hizmeti sunmak şart değildir. Zaten sunulmakta olan hizmetleri daha çok müşteri çekecek şekilde değiştirmek ve farklılaştırmak da hizmet inovasyonu yapmak anlamına gelir. Bir hastanenin hastalarına elden vermekte olduğu tahlil sonuçlarını İnternet ten veriyor olması bir hizmet inovasyonudur. Böylece, hastalarının işini kolaylaştırmış; tahlil sonuçlarını almak için hastaneye gitme zahmetinden kurtarmış olur. Böyle bir hizmet sunduğu için de, uzak mesafelerde oturan ya da işleri çok yoğun olan hastalar, bu hizmeti sunmayan diğer hastanelere gitmek yerine, o hastaneye gitmeyi tercih ederler. Pazarlama İnovasyonu: Ürün ve hizmetler pazara sunulmak amacıyla geliştirilir ve üretilir. Ürün ve hizmetlerin daha çok satılması için daha fazla sayıda müşteri çekebiliyor olması gerekir. Daha fazla müşteri çekebilmek için, ürün ve hizmetlerde farklı, değişik ve yeni tasarımların, ambalajların ve pazarlama yöntemlerinin geliştirilip kullanılması pazarlama inovasyonu olarak adlandırılır. Önceki bölümlerde sözü edilen Omega 3 lü yumurtaları çocukların ilgisini çekecek ve onları yumurta yemeğe özendirecek şekilde değişik paketlerde pazara sunan firma pazarlama inovasyonu yapmış olur. Pazarlama inovasyonuna başka bir örnek olarak İnternet üzerinden yemek siparişi alıp bu siparişlerin müşterilere ulaştırılmasını verebiliriz. Bu hizmeti veren işletme, Türkiye nin çeşitli illerinde yaşayan kişilerin o ildeki restoranlardan getirtecekleri yemekleri İnternet üzerinden sipariş etmelerine olanak sağlayabilir. Bu şekilde, örneğin Erzurum da oturan bir kişi, evine yemek siparişi verecekse bunu işletmenin web sitesi adresini girerek bunu yapabilir. Böylece kendi şehrinde bulunan ve bu siteye kayıt yaptırmış olan restoranlardan istediği yemeği seçip evine getirilmesini sağlayabilir. Yemeklerini bu şekilde satmakta olan restoranlar pazarlama inovasyonu yapmış olurlar ve böylece İnternet te yer almayan 5
restoranlara göre rekabet avantajı kazanırlar. Bu restoranların yer aldığı İnternet sitesini işleten firma da hizmet inovasyonu yapmış olur. Daha önce kimsenin sunmadığı bir hizmeti sunarak (İnternet ten yemek sipariş etme hizmeti) gelir elde eder ve işini büyütür. Örneğin, önemli ölçüde farklı bir mecra ya da tekniğin örneğin, filmlere ya da televizyon programlarına ürün yerleştirmenin ilk kez kullanılması bir pazarlama inovasyonudur Organizasyonel İnovasyon: İşletmeler sadece ürün ve hizmetlerini geliştirip farklılaştırarak inovasyon yapmazlar. Bir işletmenin rekabet avantajı yakalayıp bunu koruyabilmesi için çalışma ve iş yapış yöntemlerini geliştirmesi, farklılaştırması ve yenilemesi gerekir. Bu, geliştirme, farklılaştırma ve yenileme faaliyeti organizasyonel inovasyon olarak adlandırılır. Örneğin bir firmanın Japonlar tarafından 1990 larda geliştirilen sürekli iyileştirme (kaizen) yöntemini kullanmaya başlaması bir organizasyonel inovasyondur. Bu yönteme göre, işçiler de dahil olmak üzere bir firmadaki tüm çalışanlar yaptıkları işle ilgili süreçleri iyileştirme konusunda söz sahibidir ve sürekli olarak bu iyileştirme fikirlerine kafa yorarlar. Önerilen iyileştirme fikirleri yöneticiler tarafından değerlendirilir ve uygun bulunanlar uygulamaya konulur. Bu yöntem sayesinde başta Japon firmaları olmak üzere, dünya genelinde sektöründe lider pek çok firma en düşük maliyet ve en yüksek kaliteyle üretim yapıp rakiplerinin önüne geçmeyi başarmıştır. Bunun bir sonucu olarak da sürekli büyüyüp istihdam yaratarak ülke ekonomilerine ve toplumlarına büyük faydalar sağlamaktadırlar. 6
İnovasyonun Önemi: İnovasyon, hem günümüz ulusal ekonomileri hem de işletmeler için vazgeçilmez bir dinamizm kaynağı haline gelmiştir. Bu yönüyle inovasyonun işletmeler, toplum ve ekonomi için önemini üç başlık altında toplamak mümkündür. İnovasyon; Ulusal ve bölgesel ekonomiler için sürdürülebilir ekonomik büyümenin, toplumlar için sosyal kalkınma ve refah düzeyinin, hem işletmeler hem de ulusal ekonomiler için rekabet gücünün temel dinamiği haline gelmiştir. İşletmeler İc in O nemi Küreselleşme ve küresel rekabetin ortaya çıkardığı yapı, işletmeleri yoğun ve dinamik bir rekabet ortamında faaliyetlerini sürdürmeye zorlamaktadır. Bu durum; günümüzde rekabet avantajının belirleyicisinin artık yalnızca maliyetler değil, pazarın ihtiyaçlarına yanıt verme hızı, ürün ömründeki kısalmalar, ürün ve hizmet kalitesi, tasarım yeni ürün ve hizmetlerin geliştirilmesi, müşteri isteklerine göre ürün ve hizmet üretimi, yeni yönetim ve organizasyon modelleri gibi pek çok faktörün çok daha önemli olmasına neden olmuştur ve tüm bu etkenler inovasyonyapmayı gerektirmektedir. Yeni pazarlara girmenin, var olan pazar payını yükseltmenin ve rekabet gücünü artırmanın yolu da buradan geçmektedir. Böylece inovasyon, bir çok ulus ve işletme için rekabet üstünlüğü elde etmenin temel kaynağını oluşturmaktadır. Küresel ekonominin kuralları, bir işletmenin rekabetçi piyasa koşullarında ayakta kalabilmesi için ya inovasyonları yakından takip ederek örgütlerine uygun biçimde adapte etmeyi ya da inovasyonların bizzat kendileri tarafından geliştirilmesini zorunlu kılmaktadır. Toplum ve Ekonomi İc in O nemi Bir ülkede refah ve yaşam standardı, rekabet gücü artarsa yükselir; rekabet gücü için ise üretkenliğin artırılması gerekir. Üretkenliği artıran en önemli araç inovasyondur. Bu nedenle, inovasyon ülkeler için ekonomik büyümenin, artan istihdamın ve yaşam kalitesinin anahtarıdır. Ancak bu sayede, ülkenin ve toplumun kaynaklarının ürün ve hizmete dönüştürülmesi ve bu ürün ve hizmetlerden ekonomik ve toplumsal değer yaratılması mümkün olur. İnovasyonla toplum, aynı kaynaktan çok daha büyük getiriler elde eder. Dolayısıyla, inovasyon sadece ekonomik değil, toplumsal bir sistemdir. Bir restorana gidip sipariş verdiğinizi düşünün. Menüyü elinize aldığınız ilk andan siparişiniz size ulaşıncaya, hatta hesabınızı ödeyip kalkıncaya kadar yaşadığınız tüm tecrübeyi geliştirmek elinizde aslında. Masaya oturmanın, siparişi vermenin, yemeğiniz bittiğinde hesabı ödemenin ya da çay istemenin çok daha pratik yolları olabilir. Örneğin dokunmatik bir ekranla oturduğunuz zaman siparişinizi otomatik olarak verebilir, seçtiğiniz yemeği yiyen başka kişilerden ya da kendi arkadaşlarınızdan otomatik tavsiyeler alabilir, ne zaman gelmesini istediğinizi bile ayarlayabilirsiniz. Bugün içindekileri bilen ve bazı ürünler azaldığında sahiplerini uyaran buzdolapları, neyi nasıl yıkayacağına bize sormadan karar veren çamaşır makineleri, sevdiğimiz programların ne zaman başlayacağını bilip onları otomatik olarak açan televizyonlar hayal değil. Bütün bunlar, ellerindekini nasıl geliştirebileceklerini sormaya devam eden kişiler sayesinde üretiliyor ya da düşünülüyor. 7
İnovasyonun İlişkili Olduğu Kavramlar Kimi kavramların inovasyonu ifade edecek şekilde kullanılması inovasyonun tanımlanmasında ve yönetilmesinde hatalara yol açmaktadır. Bu kavramları da irdelemek, karışıklıkların önlenmesi açısından son derece önemli ve gereklidir. Buluş: İnovasyon ve buluş (icat) sıklıkla karıştırılan ve çoğu zaman eş anlamlı olarak kullanılan iki kavramdır. İnovasyon (innovation), Merriam Webster Online Sözlükte...yeni bir şeyin (yeni bir fikir, yöntem ya da araç gibi) sunulması olarak tanımlanırken icat (invention) ise...keşif, buluş, verimli hayal gücü olarak tanımlanmıştır. Bu tanımlardan inovasyonun yeni bir şeyin yaratılmasından çok yeni bir şeyin uygulanması anlamına geldiği, diğer bir deyişle her icadın bir inovasyonun konusu olabileceği ancak her inovasyonun mutlaka bir icat gerektirmediği sonucu çıkarılabilir. Buluş (icat) ile inovasyon arasındaki ilişkide her iki kavramda da yeni olan değerlerden bahsedilse de, inovasyonda icatların uygulanması ve ticarileşmesi söz konusudur. İnovasyonun fayda yaratan özelliği, icatların uygulanabilir ve kullanılabilir hale dönüştürülmesiyle birlikte ticarileşmesini de kapsamaktadır. İnovasyon için buluşlardan yararlanılabilmektedir. Ancak, inovasyonda önemli olan henüz yapılmamış bir şeyler yapmak, ya da yapılmakta olanı farklılaştırmaktır. İnovasyon, keşfedilmemiş olanı icat etmeyi değil; değer yaratma yollarını keşfetmeyi hedeflemektedir. Bu nedenle de fikirler ve kavramlar önem kazanmaktadır. İnovasyon, ticari başarıyı gerektirmektedir. Diğer taraftan bir buluş yapmak, o buluşun ticari başarısını garantilemez. Buluştan ticari değeri olan bir ürün ortaya çıkmadığı sürece de değer yaratılamamış olur. Örneğin, elektrikli süpürgeyi J.Murray Spengler icat etmiş olmasına rağmen, buluşunu ticarileştirmediğinden, yani inovasyona dönüştürmediğinden, bu buluş uzun süre fayda sağlamamıştır. Ancak daha sonra Spengler in bu buluşu; W.H.Hoover adlı bir deri imalatçısı tarafından ticarileştirilen bir ürün haline getirildi. Bu yüzden de Spengler değil, Hoover adı dünya çapında bilinmiş ve yayılmıştır. 8
Yaratıcılık: I novasyon literatüründe, yaratıcılık hakkında yapılan birçok tanıma rastlanmaktadır. Örneğin, Clark ve James yaratıcılığı; "Alışılmışın dışında, yeni ve yararlı fikirleri üretmek ve detaylandırmak" olarak tanımlamıştır. Yaratıcılık, bilimsel buluşların ve ekonomik yeniliklerin kaynağı olan, yeni, yararlı, farklı fikir ve düşüncelerdir. Yaratıcılık bu tanımda olduğu gibi düşüncenin bir niteliği olarak tanımlandığı gibi aynı zamanda yeniliğin oluşmasını sağlayan bir süreç ve bu sürecin sonunda oluşan ürünün niteliği olarak da tanımlanmaktadır. Bu anlamda yaratıcılık bir yapıtın veya ürünün ortaya konmasıdır. Yaratıcılığa dair tanımların ortak temalarını aşağıdaki gibi ele almak mümkündür: Yaratıcılıktan çoğu zaman özel bir şey veya sıra dışı bir şey olarak söz edilir. Yaratıcılık insanın sahip olduğu en olağanüstü ayırt edici özelliklerden biridir. Öyleyse yaratıcılık gizemli ve sihirli, analize direnen ve bir yere raptedilmesi zor bir şeydir. Yaratıcılık çoğu zaman düşünme veya problem çözmeyle ilişkilendirilir. Genellikle zihinsel bir işlev olarak adlandırılır. Bir düşünce biçimi olarak ele alındığında, yaratıcılık çoğu zaman rasyonelliğe ve mantığa ters bir şey olarak tanımlanır. İnovasyon un son dönemde yapılan tanımları çerçevesinde, yeni ya da önemli derecede geliştirilmiş bir ürün (hizmet), süreç, yeni bir pazarlama metodu ya da örgütte, iş yapış biçimlerinde ya da harici ilişkilerde yeni bir uygulamayı içerdiğini belirterek, yaratıcılığın bireysel düzeyde, inovasyonun ise örgütsel düzeyde ortaya çıktığına vurgu yapmıştır. Sonuç olarak, her iki kavram birbirlerinden farklı tanımlansa da, birbirini tamamlayıcı etkisi göz ardı edilmemelidir. Yaratıcılık yeni fikirler yaratma yeteneği ve inovasyon getiren bir faaliyetken, inovasyon ise yaratıcılığın bir sonucudur. 9
İnovatif Düşünce Nedir: *Bilgiyi özelikle/genellikle ekonomik olarak toplumun yararına dönüştürme şeklidir * Yeni olasılıkları hayal edebilme sürecidir *Teknik olarak, sosyal ve ekonomik bir takım süreçleri içerir *Üst düzey düşünce sürecidir. 10
HAYDİ PATENT OFİSİ KURALIM Bu etkinlikte; İnovatif Fikirlerin Geliştirilmesi ve Korunması ile Özgün Ürünü Tasarlıyorum ünitesinde yapacağımız proje fikrinin koruma altına alınması için okul içinde patent alma sürecini yaşayarak öğreneceğiz. Okul içinde yapmayı taahhüt ettiğimiz projenin bir başkası tarafından yapılmaması ve fikrimizin koruma altına alınması için PATENT BAŞVURU FORMU nu doldurup öğretmeninizin projeye onay vermesi gerekmektedir. PATENT BAŞVURU FORMU na Projemizin taslak çizimini ve Projemizin özelliklerini yazıyoruz. Öğretmenimiz projeye onay verdikten sonra PATENT BAŞVURU FORMU nu alıp Patent Müdürü nün yanına giderek projemiz için Patent Fişi alacağız. PATENT NEDİR: Bilimsel ve teknik bir buluşun ya da buluşu belirli bir süreliğine kullanma hakkının kime ait olduğunu gösteren resmi belge. PATENT OFİSİ MÜDÜRÜ: İstekli öğrenciler arasından seçilen ve PATENT BAŞVURU FORMU yla gelen öğrencilere NUMARALI PATENT FİŞİ veren öğrenciyi ifade eder. Patent fiş koçanına sırasıyla kaydedilen projelerde, fikirlerini erken belirleyip proje yapmaya istekli ve ilk sıralara yerleşen öğrenciler için öğretmenimiz + puan verebilecektir. Patent fiş koçanındaki projeler özgün ürünümü tasarlıyorum ünitesinin sonunda listelenir ve Teknoloji ve tasarım panosunda sergilenir. Teknoloji ve tasarım panosunda sergilenen projelerin koruma altına alındığı ve bir sonraki eğitim öğretim yılında yapılamayacağı vurgulanır. Aynı projeleri yapmak isteyen öğrencilerin ancak inovasyon yaparak üretebilecekler vurgulanır. İNOVASYON: Kelime anlamı yenilikçilik yenilik olup, kısaca, var olan bir ürün ya da hizmeti daha güzel, daha kullanışlı, daha çok insanın işine yarayacak hale getirmek için yapılan etkin değişikliklerle yeni bir ürün ya da hizmet ortaya koymaktır. 11 PATENT FİŞİ: Öğrenci ve proje bilgilerini barındıran kırtasiyelerde NUMARALI FİŞ olarak geçen her iki nüshasına da aynı bilgileri yazarak birini PATENT BAŞVURU FORMU ndaki ilgili alana yapıştıracağımız diğerini ise toplu halde ünite sonunda öğretmene teslim edeceğimiz fişi ifade etmektedir. Patent müdüründe kalacaktır.
PATENT BAŞVURU FORMU TASLAK ÇİZİM: (Çizimdeki ayrıntılar ok çıkarılacak açıklanacaktır) Açıklamalar: (Projenin özellikleri maddeler halinde yazılacaktır) Patent fişini buraya yapıştır Öğrenci Adı - Soyadı Adı - Soyadı Sınıfı Numara Öğretmen İmza 12
İnsan hayatını kolaylaştıracak inovatif bir fikir geliştirme: * Bu etkinliği gerc ekleştirebilmeniz ic in öncelikle hayatınızdaki sorunproblemleri keşfetmeniz gerekmektedir. Kendinizi ve bu hayatı paylaştığınız tüm canlı-cansız varlıkları düşünerek olaylara geniş bir pencereden bakmaya c alışınız ve sonrasında yaşamış olduğunuz sorunları buraya kısa notlar(özetler) halinde belirtiniz. O RNEK SORUN CÜMLESİ: Trafik ışıklarında yayaların ya da sürücülerin Trafik ışık kurallarına uymaması sonucu ortaya çıkan kazalar ve bu kazalarda meydana gelen maddi manevi kayıplar benim için bir sorundur. SORUN 1: SORUN 2: SORUN 3: SORUN 4: SORUN 5: 13
*Bir önceki sayfada bulmuş olduğunuz sorunlardan bir tanesini seçerek bu ünitede detaylı olarak verilen bilgiler ışığında inovatif bir fikir-çözüm-ürün geliştirmeye çalışınız. Bulmuş olduğunuz bu inovatif düşünceye aşağıda bulunan kısıma isterseniz çizerek, isterseniz yazılı bir şekilde ya da her iki yöntemi kullanarak yansıtmaya çalışınız. GELİŞTİRDİĞİM FİKİR: 14
ÖZ DEĞERLENDİRME FORMU Etkinlik : Tarih : Öğrenci : Sınıfı : Numarası : 1. Bu etkinlikte ne öğrendim? 2. İnovatif fikirler geliştirirken zorlandın mı? Neden? 3. Farklı, değişik, yenilik gerektiren bir ürün tasarlamakta yardıma ihtiyacın oldu mu? 4.Kuvvetli ve zayıf yönlerin neler? 5. Hangi alanda kendimi daha çok geliştirmeliyim? 6. Daha sonra ki çalışmalarda neleri farklı yapacağım? AKRAN DEĞERLENDİRME FORMU 15
Etkinlik : Tarih: Adı ve soyadı : No : Sınıfı : AÇIKLAMA: Bu form, yukarıda adı ve soyadını belirteceğiniz arkadaşınızı yaptığı çalışmalarda değerlendirmek içindir. Aşağıdaki tabloda arkadaşınıza en uygun seçeneği X işareti koyunuz Dereceler DEĞERLENDİRİLECEK TUTUM VE DAVRANIŞLAR Her zaman Bazen Hiçbir zaman Etkinliğe katılımda gönüllüdür. Aldığı görevini zamanında yerine getirir. Farklı kaynaklardan bilgi toplayıp sunar. Arkadaşlarının görüşlerine saygılıdır. Arkadaşlarını uyarırken olumlu bir dil kullanır. Etkinlik öncesi hazırlık yapar. Arkadaşlarından görüş toplamaya çabalar. Çözüme ulaşmak için farklı alternatifleri göz önünde bulundurur. Malzemeleri kullanırken israf etmez. Aletleri kullanırken dikkatli ve titizdir. Tartışmalarda kırıcı ve hakaret edici olmadan konuşur. İş birliği hâlinde çalışmayı sever. 16
Geri bildirimler doğrultusunda inovatif fikrini yeniden geliştirme: Geliştirilen fikrin güçlü ve zayıf yönlerinin belirlenmesi, yeni çözümler üretilmesi üzerinde durulur. Kendinizin ve arkadaşlarınızın belirlediği eksik ve zayıf yönleri tespit edip bunları ortadan kaldırarak fikir veya ürününüzü en iyi hale getirmeniz gerekmektedir. Yine bunun için yazılı ve görsel olarak detaylıca fikrinizden bahsediniz. 17
Patent Nedir? Nasıl ve Nereden Alınır? Çeşitleri Nelerdir? Buluşu yapan kişinin; ürününü ya da keşfini belirli süreler içerisinde üretebilmesi, kullanıp satabilmesi ve isterse ithal edebilmesine olanak tanıyan belgeye patent denilmektedir. Elinde patenti olan kişi, aynı zamanda patent hakkına da sahip olan kişidir. Patent buluşu yapan kişinin ilgili kurumlara başvuru yaparak, incelemeler sonucunda ürününün ya da keşfinin patent hakkına sahip olmasıyla elde ettiği belgedir. Diğer bir ifadeyle, buluşunuzu tasdik eden belgedir. Ve fikirlerin, buluşların taklit edilmesine ya da çalınmasına karşı patent sahibini korumaktadır. Tıpkı sahip olduğunuz bir malın tapusunun elinde olması gibi, patent hakkına sahip olduğunuz da buluşunuzun başkaları tarafından kullanılmasının ya da izinsiz çoğaltılmasının önüne geçmiş olursunuz. Kısacası; mülkünüzü tescillemiş olursunuz ve gerektiğinde bu benim diyerek yasal anlamda haklarınızı koruyabilirsiniz. Patent; bir buluş için buluş sahibine ilgili kurum (devlet) tarafından verilen belge olarak kısaca tanımlanabilir. Ve burada amaç hem buluş sahibini korumak hem de teknik, ekonomik, sosyal ilerlemeyi teşvik etmektir. Zaten gelişmiş endüstriye sahip olan ülkelerde verilen patent sayılarının diğerlerine kıyasla çok daha fazla olması, bu önermenin doğruluğunu kanıtlar niteliktedir. İşte bu nedenle patent bir yandan kişinin haklarını korurken bir diğer yandan da ülkenin gelişimine olumlu katkı sağlamaktadır diyebiliriz. Patent hakkına sahip olan kişinin hakları korunmaktadır çünkü kişi ancak bu şekilde buluşunu satma, kiralama ya da üretimini yapma hakkına sahip olur. Peki, yenilikleri ve yaratıcı faaliyetleri teşvik etmek amacıyla uygulanmaya başlanan patent hakkı, her ülkede geçerli midir? Mesela; ülkemizde bir buluşun patent hakkını almış kişi, farklı bir ülkeye 18
gittiğinde elindeki belge yine geçerli olur mu? Aslına bakarsanız, hayır. Yani patent hakkı, her ülkenin kendi sınırları içerisinde hükmünü koruyor. Ama tabii buluşu yapan kişi isterse farklı ülkelere de patent belgesi için başvuru yapıp, patent isteme hakkını kullanabiliyor. Bu konuyu da hallettiğimize göre gelelim patent hakkının tarihçesine! Daha doğrusu, patent hakkı uygulaması ilk kez ne zaman uygulanmaya başlamış, yeri gelmişken bir de bu konuya göz atalım. Baktığımızda patent verme uygulamasının ilk kez 1600 lü yıllarda İtalya dabaşladığını görüyoruz. İtalya dan sonraki 200 yıl içerisinde ise patent kavramı Avrupa ülkelerine de yayılmış. Amerika da 1790 yılında verilen resmi patent tescili, Fransa da 1791 yılında verilmiş. Ve ilerleyen zamanlarda pek çok ülkede patent yasaları çıkartılmış, insanların yeni fikirler üretip, yeni icatlar geliştirmeleri için destek olunmuş. O zaman bir de şu soruya cevap verelim. Bir buluşun buluş olabilmesi, diğer bir ifadeyle patent hakkı alabilmesi için gereken şeyler nelerdir? Bir Buluşun Patent Belgesine Sahip Olabilmesi için Gereken Kriterler Bir buluşun patent hakkına sahip olabilmesi için yeni ve özgün olması, başvurunun yapıldığı tarihten önce başkaları tarafından kullanılmamış olması; Sanayiye uygulanabilir olması, yani teoride kalmayıp pratikte uygulanabilir nitelik taşıması; Ve tekniğin bilinen durumunun aşılması gerekmektedir. 19
Patent Verilmeyecek Konular ve Buluşlar; Zihni, ticari ve oyun faaliyetlerine ilişkin plan, usul ve kurallar, Keşifler, bilimsel teoriler, matematik metotları Bilginin derlenmesi, düzenlenmesi, sunulması ve iletilmesi ile ilgili teknik yönü bulunmayan usuller, İnsan ve hayvan vücuduna uygulanacak teşhis ve tedavi usulleri ile cerrahi usuller.(bu usullerin herhangi birinde kullanılan terkip ve maddeler ile bunların üretim usulleri hariç.) Konusu kamu düzenine veya genel ahlaka aykırı olan buluşlar, Bitki veya hayvan türleri veya önemli ölçüde biyolojik esaslara dayanan bitki veya hayvan yetiştirilmesi usulleri. Patent Nasıl Alınır? Bir buluşun patentinin alınabilmesi için izlenmesi gereken bir süreç vardır. İlk olarak patenti istenen şeyin, buluş olma kriterlerini taşıyıp taşımadığı incelenir. Bunun için Türk Patent Enstitüsüne başvuruda bulunur. Şayet buluş, hali hazırda patenti bulunanlara yeni birşeyler katıyor ve onlardan ciddi farklar ile ayrılıyorsa, başvurunun reddedilme ihtimali azalmaktadır. Patent başvurusu için gerekli olan bazı belgeler bulunmaktadır. Başvuru dilekçesi, patentle korunması istenilen buluşun unsurlarını kapsayan istemler, buluş konusunu anlatan açıklama, isteme ait resimler, özet ve tarihname olarak sıralanabilmektedir. Patent başvurusu yaparken bu belgeler ile başvuruda bulunulmalıdır. Patent Çeşitleri Nelerdir? Patente konu olan buluşun türü veya tescil süresi boyunca izlenen yollara göre patent sistemi de farklılaşmaktadır. Ve patentin 3 farklı çeşidi bulunmaktadır. Bunlardan bir tanesi incelemeli patent, diğeri incelemesiz patent, bir diğeri ise faydalı model olarak belirtilmektedir. 20
İncelemeli Patent Sistemi İncelemeli patent sisteminde, araştırma raporunun yayınlanmasının ardından buluşun yeni olup olmadığı, tekniğin bilinen durumunun aşılıp aşılmadığı ve sanayiye uygulanabilir olup olmadığı incelenmektedir. Yani yukarıda da bahsettiğimiz gibi buluşun patent belgesi alma kriterlerine uygunluğu denetlenir. Ve incelemeli patent sisteminde, üçüncü kişiler buluşun az önce söylediğim kriterlere uygun olmadığı ileri sürülerek, itiraz edilebilir. Başvuru sahibinin inceleme istediğini Türk Patent Enstitüsü ne bildirmesi gerekmektedir. Aks takdirde buluş sahibinin incelemesiz patent sistemini tercih ettiği kabul edilir. Ve incelemenin yapılabilmesi için 6 aylık itiraz süresinin dolması ve TPE tarafından belirlenen inceleme ücretinin ödenmesi şartı aranmaktadır. Son olarak; incelemeli patent belgesine sahip olan kişinin hakları 20 yıl boyunca koruma altına alınmış demektir. İncelemesiz Patent Sistemi İncelemesiz patent sisteminde de tıpkı incelemeli patentte olduğu gibi buluşun 3 belirgin kritere uyma şartı aranmaktadır. Yani; yenilik, sanayiye uygulanabilirlik ve buluş basamağı kriterleri! İncelemeli patentten farklı olarak 7 yıl koruma süresi olan bu patent sisteminde başvuruyu yapan kişi isterse incelemeli patent için başvuru yaparak, koruma süresini 20 yıla uzatabilir. 21
Faydalı Model Daha çok küçük buluşlara verilen bu patent sisteminde araştırma ve inceleme yapılmaz. Faydalı model için başvuru yapıldıktan sonraki 18 ay içerisinde buluş resmi patent bülteninde yayınlanır ve 3. kişilerin itirazı beklenir. Gelen itirazlara cevap verildikten sonra bunlara bakılmaksızın faydalı model belgesi düzenlenir. Faydalı model belgesini alan kişi buluşu için 10 yıllık koruma süresi hakkını elde etmiş olur. Ve faydalı model için en hızlı, kolay ve masrafsızca alınan patent çeşidi olduğu rahatlıkla söylenebilir. Tüm dünyada yeni olan ve sanayiye uygulanabilir buluşların sahiplerine sağlanan haklardan birisidir.faydalı Model patent tescilinden farklı olarak hem daha kısa hem de maliyet açısından daha uygundur. Küçük ve orta büyüklükteki firmaların buluş yapmalarını ve koruma taleplerini özendirici bir işlevi vardır. Patent Ve Faydalı Model Arasındaki Farklar Yukarıdaki tablodan da görüleceği gibi; Faydalı Modeli Patent tescilinden ayıran yegane unsur Buluş basamağı içermemesidir. 22
Marka Nedir? Marka, bir kişi ya da firma tarafından üretilmekte olan ürün veya hizmetlerin diğer kişi veya firmalarınkinden ayırt edilmesini sağlamak üzere kişi adları, sözcükler, şekiller, harfler, sayılar, logo, arma, desen vb. her türlü işaret veya bunlardan birkaçının bileşimi marka olarak nitelendirilir. Bu noktada önemli olan ayırt edicilik tir. Yani isminiz piyasada bulunan benzer ürün ve hizmet sunan diğer isimler ile bağdaştırılmayacak şekilde özgün olmalı. Benzer olması halinde haksız rekabet durumu söz konusu olacaktır. Tüketici açısından bakıldığında da insanlar taklit olan şeyleri sevmez. Markanın Önemi Marka, üretilen mal veya hizmetin müşteride yarattığı bir algı biçimi olarak pazarlamanın temelini oluşturur. Müşterilerin kafasında ürünler bir süre sonra bu isimle birlikte konumlanır. Bu açıdan marka da aslında bir üründür. Markalar sayesinde üretilen ürün ve hizmetlere kurumsal bir kimlik kazandırılır. Tüketicinin zihninde yer edilerek duygusal bir bağ kurulur. Müşterinin gözünde bir imaj oluşturulur. Bir isim tüketicinin zihninde olumlu rollerle yer ettiği ölçüde müşteri sadakati kazanır. Yani bir kişi bir markaya ait ürünü/hizmeti kaliteli, zevkine uygun buluyorsa o markayı sürekli olarak talep eder. Bu sebeple büyümek ve yayılmak isteyen firmalar markalaşmaya çok önem verir. Çünkü marka tek başına bile büyük değerler ifade eder. 2015 yılının verilerine göre; Apple (170,276 Milyar $), Google (120,314 Milyar $), Coca Cola (78,423 Milyar $), Microsoft (67,670 Milyar $) ve IBM (65,095 Milyar $) müşteride yarattığı sağlam algıyla dünyanın en değerli markaları olarak başı çekmiştir. Örneğin; Apple yaklaşık 82 milyar dolarlık bir mal varlığına sahip olduğu halde isim değeri bu varlığın iki katından daha fazladır. Bu durum markanın önemini yeterince ortaya koymaktadır. 23
Markanın bir yönü de mülkiyetle alakalıdır. Firmalar bu sayede hem ulusal hem de uluslararası alanda bir yandan tanınmışlığını korurken bir yandan da sektördeki rakipler tarafından taklit edilmenin önüne geçmiş olur. Bir marka için tescil edilmiş işaretler aynı şekilde başka bir markanın tescili için kullanılamaz. Aynı zamanda bir markayla ilişkilendirme ihtimali bulunan benzer işaretleri de, benzer mal üreten veya hizmet veren başka biri/şirket kullanamaz. Elinizde markanıza ait marka tescil belgesi varsa bu gibi haklarınız ihlal edildiği anda yasal yollara başvurabilirsiniz. Marka Ne İşe Yarar? Firmanın ürettiği mal ve hizmetlere kurumsal bir kimlik kazandırır. Haksız rekabeti önler. Satışlardaki istikrarı sağlayarak kalıcılığı arttırır. Firmanın büyüme potansiyelini arttırarak yayılmasını sağlar. Rekabetin olmazsa olmazıdır. Fiyatlandırma özgürlüğü sağlar ve nakit akışını arttırır.tüketici haklarının korunmasını sağlayarak müşteri memnuniyetini arttırır. Marka İsimleri ve Logoları Nasıl Bulunur? Logo ve isim bulma sıfırdan oluşturma ve tasarlama ile olur. Yani sizi bekleyen hazır bir şey yoktur. Bir isim düşünmeli ve sizden önce birinin tescil edip etmediğini araştırmalısınız. Veya öyle bir logo tasarımı yapmalısınız ki, piyasada bulunan herhangi bir logoyu andırmayan özgün bir şey olmalı. Kullanmak istediğiniz isim veya logonun özgünlük durumu ve itiraz alıp almayacağı konusunda danışmanlarımız sizi yönlendirecektir. Logo ve isim sürecinde bir strateji oluşturulmalıdır. Öncelikle markanın ne olduğunu tam anlamıyla biliyor olmalısınız. Bunun yanı sıra anahtar niteliğindeki diğer soruların yanıtlarını da net bir şekilde verebilmelisiniz: Marka ne işe yarar, özellikleri nelerdir? Ardından rakiplerinizi araştırmalı ve analiz etmelisiniz. Sektör için trend olan kelimeleri araştırarak markanızda yer verebilirsiniz. Fakat diğer markalarla benzer olmayacak veya çağrışım yapmayacak şekilde farklı olmalı. İsim bulma yaratıcılık gerektiren ve ciddiye alınması gereken bir süreçtir. 24
Marka Tescili Nedir? Bir işletmenin mal veya hizmetini diğer tüm işletmelerinkinden ayıran işarete marka denmektedir. Marka tescili ise bu önemli işaretin yasal yollarla korunması ve tescil edilmesi anlamına gelir. Yani işletmeler için oldukça avantajlı bir durumdur. Türkiye'de markanızı tescil ettirmek için, Türk Patent Enstitüsü ne başvuru yapmanız gerekmektedir. Marka, işletmelerin tüm varlıklarını temsil eden önemli bir işarettir. Bu önemli işaret, özenli şekilde korunmalı ve yasal açıdan da tescil edilmelidir. Markanın tescilinin yapıldığına dair belgenin olması şarttır. Marka tescili, işletmeler için oldukça fazla avantaj sağlar. Ülkemizde marka tescili işlemi, Türk Patent Enstitüsü ne başvuru yoluyla yapılmaktadır. Marka tescili işletmeler için o markanın ismini kullanarak ve bundan faydalanarak kazanç sağlayan diğer işletmeleri engellemek için önemlidir. Marka Tescilinin Önemi Nedir? Marka tesciline başvuran işletme, hem resmi kurumun hem toplumun onayından geçmiş olacaktır. Buradan hareketle işletme güvende, oldukça sağlam temellere sahip olur. Marka artık hiçbir risk taşımamaktadır. Çünkü elinde resmi kurumdan verilmiş; kanıt niteliğinde belge bulunmaktadır. Böylece işletme, markanın kullanılarak haksız kazanç sağlanması gibi durumlarda önlem alabilir, yaptırım uygulayabilir hale gelmiştir. Bununla beraber sizin hakkınızda marka ile ilgili haksız kazanç şikâyeti söz konusu olursa kolaylıkla bu işin altından kalkmanızı sağlayacak belgeniz olacak demektir. 25
Endüstriyel Tasarım Tescili Nedir? Tasarımı kısaca özetlemek gerekirse; Var olan bir ürünün bütünü veya bir bölümünün şekli, biçimi, renkleri, çizgileri, yapısal özellikleri, üzerindeki süslemelerinin insanlar tarafından algılanması, bu algılar sebebi ile oluşan farklılıklardır. Tasarım hemen her ürün için söz konusudur. Yani mobilyadan, içinde yaşanılan mekânlara kadar her şeyde tasarım yapılabilir. Endüstriyel tasarım ise tasarlanan ürünün; tüketicinin ihtiyaçlarına uygun, estetik kaygılar taşıyan, kullanma kolaylığı ve işlevsel olan, satılabilir, minimum maliyet ve maksimum fayda gibi kriterleri göz önünde bulundurarak yapılan tasarımlardır. Endüstriyel Tasarım Tescilinin genel bir tanımı yapmak gerekirse; üretilen ve birbirinin yerine ikame edilebilecek olan ürünlerin, şekil, ölçü, renk, biçim, ambalaj, kullanım şekli, yapısal farklılıklarını da göz önünde bulundurarak, ürünlerin birbirlerinden ayırt edilebilir özelliklerini, tasarımların birbirlerinden ayırt edilebilmelerini sağlamak ve yapılan tasarımları korumak için uygulanan tescil yöntemidir. 26
ŞİMDİ SIRA SİZDE: Bu sayfada öğretmeninizin sizden istediği araştırma ödevini yapmanız gerekmektedir. O ncelikle Fikrî ve sınai mülkiyet haklarının ne anlama geldiğini öğrenmek ve bununla ilgili kısa bir araştırma yapmanız gerekmektedir. Sonrasında ise Fikrî ve sınai mülkiyet haklarının teknolojik ilerlemedeki önemini hakkında bilgi toplayıp bu sayfaya yazıp arkadaşlarınızla paylaşmanız gerekmektedir. FİKRİ VE SINAİ MİLKİYET HAKKI: FİKRÎ VE SINAİ MÜLKİYET HAKLARININ TEKNOLOJİK İLERLEMEDEKİ O NEMİ: 27
28