BRADFORD HILL BİLİMSEL BİLGİ BİLİMSEL ARAŞTIRMALARLA ÜRETİLİR. İSTATİSTİKSEL YÖNTEMLERE BİLİMSEL ARAŞTIRMA TAMAMLANDIĞINDA DEĞİL, DAHA PLANLAMA AŞAMASINDA BAŞVURULMALIDIR. 2
BİLİMSEL MAKALELERDE YAPILAN HATALAR EVET HAYIR Çalışması kabul edilen 10 90 Örneklem büyüklüğünü ve seçim işlemlerini belirten 93 7 Körleme kullanılmaması nedeniyle yanlılığa (BIAS) neden olan 49 51 Örneklem büyüklüğünü önceden belirleyen 3 97 Yeterli örneklem büyüklüğü kullanan (Yeterli güce sahip) 15 85 Rasgeleliği ( gerekli ise ) uygulayan ve açıklayan 9 91 Biyoistatistiksel yöntemleri tanımlayan, uygun biçimde kullanan ve yorumlayan 26 74 KAYNAK: Sümbüloğlu K, Bilimsel Araştırmalarda Biyoistatistik Prensip ve Yöntemlerinin Bilinçli Kullanımı. 3
TIBBİ ARAŞTIRMA DESENLERİ VE SEÇİM KRİTERLERİ
BİLİMSEL ARAŞTIRMALARIN SINIFLANDIRILMASI EVET Deneysel Çalışma Etkene Maruziyete Araştırmacı Mı Karar Veriyor? HAYIR Gözlemsel Çalışma Grupları Belirleme Rastgele mi? EVET HAYIR Randomize Kontrollü Klinik Çalışma Nonrandomize Kontrollü Klinik Çalışma Analitik Çalışma Çalışmanın Yönü Ne? Tanımlayıcı Çalışma Etken Sonuç Prospektif Etken Sonuç Retrospektif İkisi Aynı Anda Görüldüğü Kohort Vaka Kontrol Kesitsel 5
KOHORT ÇALIŞMALAR Sigara İçmeyen Kanser Olan Kanser Olmayan ÖRNEK İzleme süresi SONUÇ RÖLATİF RİSK RİSK ALTINDAKİ TOPLUM Sigara İçen Kanser Olan Kanser Olmayan Prospektif 6
RÖLATİF RİSK Kanserli Sigara içen A(400) Sigara içmeyen B(300) N=1800 Sağlıklı C(200) D(900) 400/(400+200) RR= 300/(300+900) =2,66 Sigara içenlerde Akciğer kanseri oluşma riski sigara içmeyenlere göre 2,66 kat daha fazla oluşmaktadır 7
VAKA KONTROLLÜ ÇALIŞMA Hikayelerini Al Kanser Olanlar Hikayelerini Karşılaştır Sonuç Çıkar ODDS ORANI Hikayelerini Al Kanser Olmayanlar RETROSPEKTİF 8
ODDS ORANI Hasta Sağlam Sigara içiyor A(400) B(300) Odds oranı : (400x900)/(300x200)=6 Sigara içmiyor C(200) D(900) Geçmişinde sigara içenlerde Akciğer kanseri oluşumu geçmişinde sigara içmeyen bireylere göre 6 kat daha fazladır. 9
KESİTSEL ARAŞTIRMA ETKEN + HASTALIK + ETKEN + HASTALIK - TOPLUM ÖRNEK ETKEN - HASTALIK + ARAŞTIRMA BAŞLANGICI ETKEN - HASTALIK - 10
PREVALANS Akciğer kanseri + Akciğer kanseri - Sigara + A(400) B(300) Akciğer kanseri sıklığı =%33 Sigara içenlerde akciğer ca sıklığı=%57 Sigara içmeyenlerde akciğer ca sıklığı=%18 Sigara - C(200) D(900) Sigaranın akciğer kanseri oluşumunda rol oynadığı sonucuna varılabilir. 11
META ANALİZ M E T A A A N A L İ Z ÇALIŞMA HAVUZU (A+B+C) ORTAK ÇIKARIM B C 12
KANIT PİRAMİDİ RKÇ META ANALİZ Kohort Vaka Kontrollü Olgu Serileri Olgu Sunumları Düşünce ve klinik görüşler Editör yazıları Hayvan çalışmaları Kanıtların geçerlilik ve güvenilirlik düzeylerine göre sınıflandırılması İn-vitro (test tüpü) çalışmaları 13
TIBBİ ARAŞTIRMALARDA ÖRNEKLEM, HATA TİPLERİ VE GÜÇ HESABI
ÖRNEKLEM VE GÜÇ Araştırmak istediğimiz evrene ait sonuçlara ulaşamadığımız durumlarda evreni en iyi şekilde temsil edecek ulaşılabilen alt gruba ÖRNEKLEM, bu seçim işine ÖRNEKLEME denir. x y x y x y x y z z Örneklem Evren Güç analizi (power analysis); güvenilirliği, geçerliliği yüksek bir araştırma planlamayı ve araştırma sonucunda alınacak kararların geçerliliğini, güvenirliğini ve duyarlığını garanti altına almayı sağlayan bir yöntemdir. 15
α ve β TİPİ HATALARININ ORTAYA ÇIKMA DURUMLARI GERÇEK HAYAT FARK YA DA İLİŞKİ VAR FARK YA DA İLİŞKİ YOK ÇALIŞMA SONUCU FARK YA DA İLİŞKİ BULUNDU FARK YA DA İLİŞKİ BULUNAMADI ÇALIŞMA BAŞARILI ÇALIŞMADA Tip II (β) HATA YAPILMIŞ ÇALIŞMADA Tip I (α) HATA YAPILMIŞ ÇALIŞMA BAŞARILI 1 β = Çalışmanın Gücü (%80) 1 α = Güven Düzeyi (%95) 16
A PRİORİ GÜÇ ANALİZİ (TEORİK GÜÇ ANALİZİ) FAKTÖR DÜZEY ÖZELLİK ÖRNEKLEM BÜYÜKLÜĞÜ P (SIG) KÜÇÜK (0,01) BÜYÜK (0,05) YÜKSEK HASSASİYET DÜŞÜK HASSASİYET GENİŞ DAR GÜÇ (POWER) DÜŞÜK (0,70) YÜKSEK (0,90) HATA DAHA YÜKSEK HATA DAHA DÜŞÜK DAR GENİŞ ETKİ (EFFECT) DÜŞÜK YÜKSEK FARKLILIĞI ORTAYA KOYMAK ZOR FARKLILIĞI ORTAYA KOYMAK KOLAY GENİŞ DAR Daha çalışmaya başlamadan örneklem büyüklüğünün belirlenmesi amacıyla kullanılır. Farklı deney desenlerine göre örneklem büyüklüğü hesaplama formülleri farklılık gösterir. 17
POST-HOC GÜÇ ANALİZİ (DENEYSEL GÜÇ ANALİZİ) FAKTÖR DÜZEY ÖZELLİK ÖRNEKLEM BÜYÜKLÜĞÜ P (SIG) KÜÇÜK (0,01) BÜYÜK (0,05) YÜKSEK HASSASİYET DÜŞÜK HASSASİYET GENİŞ DAR GÜÇ (POWER) DÜŞÜK (0,70) YÜKSEK (0,90) HATA DAHA YÜKSEK HATA DAHA DÜŞÜK DAR GENİŞ ETKİ (EFFECT) DÜŞÜK YÜKSEK FARKLILIĞI ORTAYA KOYMAK ZOR FARKLILIĞI ORTAYA KOYMAK KOLAY GENİŞ DAR Deneme yapıldıktan sonra, yapılan hipotez testinin gücü merak edilebilir. α bellidir Toplam örnek genişliği bellidir. Etki büyüklüğü bellidir. Etki büyüklüğü veya α ya bağlı olarak gücün ne olduğuna bakılır. 18
ÖRNEKLEM BÜYÜKLÜĞÜ BELİRLENMESİ Eşit sayıda denek ile çalışılması hedeflenen DENEY ve PLACEBO gruplu bir çalışma için örneklem büyüklüğünün belirlenmesi hedeflenmektedir. Etki P 19
VERİ TİPLERİNE GÖRE HİPOTEZ TESTLERİ
HİPOTEZ TESTLERİ Hipotezlerin Belirlenmesi Araştırmanın Tasarlanması Verilerin Toplanması Hipotezlerin Test Edilmesi H0 : Deney ve Kontrol Grubu arasında SKB değerleri için anlamlı farklılık yoktur. H0 : SKB ile Fosfor değerleri arasında anlamlı ilişki yoktur. 21
TEST SEÇİMİ Sürekli Grup Bağımlı Grup Bağımsız Dağılım Normal Parametrik Dağılım Normal Değil Nonparametrik Dağılım Normal Parametrik Dağılım Normal Değil Nonparametrik Bağımlı t Testi Grup sayısı 2 Wilcoxon Bağımsız t Testi Grup sayısı 2 Mann WhitneyU Tekrarlı Ölçümler Grup sayısı 2+ Friedman test Tek Yönlü ANOVA Grup sayısı 2+ Kruskal Wallis Kategorik Grup Bağımlı Grup Bağımsız Mc Nemar 22 Ki-kare
KORELASYON Sürekli Değişken İlişkisi Pearson Spearman İki değişken arasındaki ilişki Korelasyon katsayısı (r) ile gösterilir. Korelasyonda 3 temel özellik vardır. a. İlişkinin Anlamlılığı (p) b. İlişkinin Gücü (0 1) c. İlişkinin Yönü (+, -) 23
SPSS UYGULAMALARI VE DENEYİM PAYLAŞIMI
SPSS UYGULAMA Kalp rahatsızlığı bulunan 30 kadın ve 30 erkeğin dahil edildiği bir araştırma yapılıyor. Araştırmada bu kişilere ait BKI değerleri hesaplanmış ve LDL sonuçları elde edilmiştir. Hipotez 1 H0 : Kadınlar ile erkekler arasında BKI değerleri bakımından farklılık yoktur. (Bağımsız örneklem t testi) Hipotez 2 H0 : BKI ile LDL arasında anlamlı bir ilişki yoktur. (Korelasyon) Hipotez 3 H0 : Kadınlar ile erkekler arasında BKI değerlerine göre normal ve şişman olması bakımında farklılık yoktur. (Ki-Kare) 25
SPSS UYGULAMA Cinsiyet: 1- Kadın 2- Erkek BMI: Beden Kitle İndeksi BMI_Grup: <24- Zayıf 24-29- Normal >29- Şişman LDL: Kötü Huylu Kolesterol 26
SPSS UYGULAMA Normallik Varsayımı 27
Normallik Varsayımı SPSS UYGULAMA 28
SPSS UYGULAMA Normallik Varsayımı H0: BMI değişkeninin dağılımı ile Normal dağılım arasında anlamlı farklılık yoktur. H0: LDL değişkeninin dağılımı ile Normal dağılım arasında anlamlı farklılık yoktur. 29
SPSS UYGULAMA 1 Hipotez 1 H0 : Kadınlar ile erkekler arasında BKI değerleri bakımından farklılık yoktur. (Bağımsız örneklem t testi) 30
SPSS UYGULAMA 1 Hipotez 1 H0 : Kadınlar ile erkekler arasında BKI değerleri bakımından farklılık yoktur. (Bağımsız örneklem t testi) 31
SPSS UYGULAMA 1 Hipotez 1 H0 : Kadınlar ile erkekler arasında BKI değerleri bakımından farklılık yoktur. (Bağımsız örneklem t testi) 32
SPSS UYGULAMA 2 Hipotez 2 H0 : BKI ile LDL arasında anlamlı bir ilişki yoktur. (Korelasyon) 33
SPSS UYGULAMA 2 Hipotez 2 H0 : BKI ile LDL arasında anlamlı bir ilişki yoktur. (Korelasyon) 34
SPSS UYGULAMA 2 Hipotez 2 H0 : BKI ile LDL arasında anlamlı bir ilişki yoktur. (Korelasyon) 35
SPSS UYGULAMA 3 Hipotez 3 H0 : Kadınlar ile erkekler arasında BKI değerlerine göre normal ve şişman olması bakımında farklılık yoktur. (Ki-Kare) 36
SPSS UYGULAMA 3 Hipotez 3 H0 : Kadınlar ile erkekler arasında BKI değerlerine göre normal ve şişman olması bakımında farklılık yoktur. (Ki-Kare) 37
SPSS UYGULAMA 3 Hipotez 3 H0 : Kadınlar ile erkekler arasında BKI değerlerine göre normal ve şişman olması bakımında farklılık yoktur. (Ki-Kare) 38
SPSS UYGULAMA 3 Hipotez 3 H0 : Kadınlar ile erkekler arasında BKI değerlerine göre normal ve şişman olması bakımında farklılık yoktur. (Ki-Kare) 39
TEŞEKKÜRLER