YAYıN NO: istanbul 2004-27 TicARET ODASı
İŞLETME YÖNETİMİNDE VENİ EĞİLİMLER DİZ Sİ İSTANBUL TjCAREt ODASI SORULARLA E-TİCARET, E-İŞ Hazırlayan Nuray Korlcmaz Biigi ve Dol<üman Yönetimi Şubesi Uzman Yardımcısı YAYIN NO: 2004-27 İstanbul, 2004
Bu eserin yayın hakları istanbul Ticaret Odası'na (ito) aittir. işletme YÖNETiMiNDE YENi EGiLi.MLER Dizisi: 2 "Sorularla E-Tıcaret, E-Iş" Eser üzerinde 5846 sayılı FSEK tarafından sağlanan tüm haklar saklıdır. ito'nun ve yazarın adı belirtilmek koşuluyla eserden normal ölçüde alıntı yapılabilir. ito'nun yazılı izni olmadan eserin tamamı veya bir bölümü fotokopi, faksimile veya başka bir araçla çoğaltılamaz, dağıtılamaz, elektronik ortamlarda ticari ya da başka bir amaçla kullanılamaz. istanbul Ticaret Odası 05.. SOR Sorularla E-Ticaret, E-Iş Haz. Nuray Korkmaz, istanbul, 2004, 52 sayfa. 1. işletme YÖNETiMi i. E-TIcARET ii. ELEKTRONiK TicARET iii. E-iş iv. ELEKTRONiK iş V. ito ISBN NO: 975-512-843-3 Türkçe Reşadiye Cad.Eminönü/istanbul ito BiLGi HATTı (212) 4556161 www.ito.org.tr ito yayınları için ayrıntılı bilgi Bilgi ve Doküman Yönetimi Şubesi'nden alınabilir. Tel: (212) 455 63 29 Faks: (212) 512 0641 E. Posta: bdy@ito.org.tr Web: www.ito.org.tr TASARıM ÇAGDAŞ SANAT Tel: (0212) 2746656 - Faks: (0212) 274 6710 i nfo@cagdassanat.com.tr BASKı MEGAAJANS REKLAMCıLIK MATBAACılıK VE FUAR HizM.LTD.ŞTi Tel: (0212) 528 93 15 -Faks: (0212) 528 94 32 megaajans@sistemd.com
ÖNSÖZ Bilgi çağı olarak nitelendirdiğimiz gunumüz dünyasında hızla gelişen ve değişen teknolojiler,yeni tanımları ve yeni kavramları da beraberinde getirmiştir.bugün sıkça konuşulan Bilgi Toplumu,Bilgi Teknolojisi,İletişim Teknolojisi,Yeni Ekonomi gibi kavramlar yeni teknolojilerin yeni kavramları olarak iş dünyasının ilgi alanına girmiştir. Odamız Bilgi Merkezindeki değişik kaynaklar taranıp,derlenerek işletme yönetimine ilişkin ortaya çıkan yeni eğilimleri içeren kitapçıklar (Kurumsal Kaynak Planlama,E-ticaret-E-İş,Müşteri İlişkileri Yönetimi,Yenilikçilik,Dış Kaynak Kullanımı) hazırlanmıştır. İşletme Yönetiminde Yeni Eğilimler Dizisi; E-Ticaret,E- İş kitapçığını hazırlayan Bilgi ve Doküman Yönetimi Şube'si elemanların Uzman Yardımcısı Nuray Korkmaz'a teşekkür ederim. Dr. Cengiz Ersun Genel Sekreter
içindekiler 1 -E-Ticaret N edir?....7 2-E-Ticaretin Kapsamı Nelerden Oluşmaktadır?....7 3 -E-Ticaretin Gelişimi N asıl O Im uştur?................... 8 4-Neden E-Ticaret?... 9 S-E-ticaretin İş Hayatında Hangi Faaliyetleri Etkilemektedir?... ıo 6-E-Ticaretin Ekonomik ve Sosyal Yaşama Etkileri N elerdir?... 11 7 -E-Ticaretin Yönetime Etkileri N elerdir?... 12 8-E-Ticaretin Reklamcılığa ve Pazarlamaya Etkileri Nelerdir?... 12 9-E-Ticaretin Tüketiciye ve Alışverişe Etkileri Nelerdir?... 13 ıo-e-ticaretin KOBi'lere Etkileri Nelerdir?... 14 ll-e-ticaretin Süreci NasılOlmalıdır?... 15 l2-e-ticaretin Temel Araçları Nelerdir?... 16 13-E-Ticaretin Tarafları Kimlerdir?... 18 4
14-Küresel Ticaret Noktaları Ağı(Global Trade Point GTP Net) NasılOrtaya Çıkmıştır... 18 15-Türkiye'de Elektronik Ticaret Konusunda Yapılan Çalışmalar Nelerdir?... 19 16- Ankara Ticaret Noktası Nasıl Kurulmuştur?... 20 17- E-Ticaretin Aşamaları Nelerdir?... 21 18- E-Ticaretin Avantajları Nelerdir?... 22 19- E-Ticarette Karşılaşılan Sorunlar Nelerdir?... 23 20-E-Para Nedir?... 24 2l-E-Parada Uygulama Nasıldır?... 24 22-E- Paranın Avantajları N elerdir?... 25 23- E-Paranın Riskleri Nelerdir?... 26 24-E-Ticarette Kredi Kartı ile Ödeme Nasıl Gerçekleşir?... 27 2S-Elektronik Ödemeler NasılOlmaktadır?... 28 26-Teslimat ve Gümrükler Nasıl İşler?... 28 5
27-E-Ticarette Hukuki Anlamda Karşılaşılan Sorunlar Nelerdir?... 29 28-E-Ticarette Karşılaşılan Tüketici Sorunları Nelerdir?... 30 29-E-Ticarette Güvenlik Nasıl Sağlanır?....34 30-Vergilendirme Nasıl Yapılır?....35 31-E-Ticaretin Geleceği Nasıl Değedendirilmektedir?....35 32-E-Tacidere Hangi İpuçları Verilebilir?... 38 33-E-İş Nedir?...,....38 34-E- İş ve E-Ticaret Arasındaki Farklar N elerdir?....39 35-E-Ticarette Bilgi Güvenliği Terimleri Nelerdir?... Al Yayınlar Listesi... 048
1- E-Ticaret Nedir? E-ticaret uluslararası kuruluşlara göre şu şekilde tanımlanmaktadır. WTO (Dünya Ticaret Örgütü); mal ve hizmetlerin üretim, reklam, satış ve dağıtımlarının telekomünikasyon ağları üzerinden yapılmasıdır. OECD (Ekonomik işbirliği ve Kalkınma Teşkilatı); sayısallaştırılmış yazılı metin, ses ve görüntünün işlenmesi ve iletilmesine dayanan kişileri ve kurumları ilgilendiren tüm ticari işlemlerdir. UN-CEFACT (Birleşmiş Milletler Uluslararası Ticaret Kanunu Komisyonu); İş, yönetim ve tüketim faaliyetlerinin yürütülmesi için yapılanmış ve yapılanmamış iş bilgilerinin, üreticiler, tüketiciler ve kamu kurumları ile diğer organizasyonlar arasında elektronik araçlar üzerinden paylaşılmasıdır. 2- E-Ticaretin Kapsamı Nelerden Oluşmaktadır? Elektronik ortamda açık ve kapalı ağlar üzerinden yapılan; Mal (taşınır, taşınmaz) ve hizmet (bilgi servisleri, danışmanlık, finans, hukuk, sağlık, eğitim, ulaştırma v.b) ticareti, Sayısal biçime çevrilmiş yazılı metin, ses, video görüntülerinin işlenmesi ve iletilmesi, Ürün tasarımı, üretim, doğrudan tüketiciye pazarlarna, üretim izleme, sevkiyat izleme, Tanıtım, reklam ve bilgilendirme, Sipariş verme, sözleşme yapma, banka işlemleri ve fon transferi, Gümrükleme Ortak tasarım geliştirme ve mühendislik 7
Kamu alımları, elektronik para (sanal para) çıkarma, elektronik hisse alışverişi ve borsa Açık arttırma, sayısal imza, e-noterlik, vergilendirme ve vergi toplama Fikri mülkiyet haklarının transferi, kiralanması vb. işlemleri elektronik ticaret kapsamında değerlendirilmektedir. 3- E-Ticaretin Gelişimi NasılOlmuştur? Etkileşimli çoklu ortam hizmetlerinin gelişmesi ve bilgisayar, haberleşme ve televizyon yayımcılığı sektörlerinin gittikçe iç içe geçmesi, Piyasaların küreselleşmesi ve liberalizasyonu. Uluslararası ticaretin ve buna paralel olarak etkin mal ve hizmet taşıma yöntemlerinin gelişmesi, ülkeler arasındaki ekonomik bağımlılığın düzeyini arttırır. ken, ürünlerle piyasaların küreselleşmesine de yol açması. Bilgi toplumuna doğru gidişin temel dinamikleri olan bu gelişmeler,sanayileşmiş ülkelerin bilgi yoğun hizmetlerle yeniden yapılanma sürecini başlatmıştır. Bu sektör, ekonomide tarım ve sanayiden daha hızlı gelişen en güçlü kesim haline geldi. Bütün bu süreç sonunda e-ticaret bilgi toplumunun uygulanmasında en önemli alanlardan biri olarak ön plana çıkmıştır. Günümüzde bilgi ve verilerin elektronik olarak değişimi, uluslararası ticaretin en önemli bölümlerinden biri haline gelmiştir. Uluslararası ticareti düzenleyen geleneksel kuralların bu gelişimi karşılayabilecek esneklikte olmadığı ve yeni düzenlemelere gerek duyulduğu kısa sürede açıkça ortaya çıkmıştır. Bu durum, ekonomik yaşamın her yönü için geçerliyken, özellikle haberleşme sektöründe çok acil düzenlemelere gerek duyulmuştur. 1970'lerin başındaki ulusal düzeyde tek bir kuruluşun sunduğu haberleşme hizmetlerinden tam liberalizasyonun hedeflendiği, rekabetin teşvik edildiği ve kullanıcı isteklerinin yönlendirdiği rekabetçi bir ortama gelindi. 8
Bilginin haberleşme ağları üzerinden gönderilmesi, alınması ve yönetilmesi, dünyanın her tarafında benzer standartların kullanıldığı, karşılanabilir maliyetlerle, ayrım gözetmeyen, evrensel erişimin sağlandığı bir düzeyin oluşturulmasını gerek kılmaktadır. Kısaca, bilginin taşınmasındaki ana araçlardan olan telekomünikasyonun ekonomik faaliyetlerin küreselleşmesinde çok temel bir roloynadığı söylenebilir. 4- Neden E-Ticaret? E-ticaret çalışmalarının başlatılmasındaki ana hedefler şu başlıklar altında ele alınabilir: İşletmenin çalışma hayatına devam edebilmesini sağlamak Yeni gelir kanalları elde etmek Pazar payını arttırmak Maliyetleri düşürmek Ürün ve servis için kullanılan süreyi kısahmak Tedarik zincirini geliştirmek Global erişilebilir olmak Müşteri hizmetlerini ve iletişimi kolaylaştırmak Hizmet kalitesini yükseltmek Müşteri sürekliliğini sağlamak.
5- E-ticaret Iş Hayatında Hangi Faaliyetleri Etkilemektedir? o Pazarlama, satış ve promosyon o Ön satış, taşeronluk, tedarik o Finansman ve sigorta o Ticari işlemler: sipariş, teslimat ve ödeme o Servis ve bakım o Ortak ürün geliştirme ve çalışma o Kamu ve özel hizmetleri kullanma o Kamu ile ilgili işlemler:vergi,gümrük v.b. o Teslimat ve lojistik o Kamu alımları o Muhasebe o Elektronik ortamdaki ürünlerin otomatik ticareti o Anlaşmazlıkların çözümü E-Ticaret'in iş hayatına etkilerinden örnekler; o Firmalarla eşit şartlarda rekabet etme imkanı, o Reklam, nakliye, ürün tasarımı ve üretim maliyetlerinde azalma, o Pazar raporları ve stratejik planlama konularında ilerleme, o Etkin pazarlama, o Eşit şartlarda yeni pazarlara ulaşım, o Ürün ve hizmet tasarımına müşterinin dahil edilmesi 10
6- E-Ticaretin Ekonomik ve Sosyal Yaşama Etkileri Nelerdir? işletmeler arası rekabeti artırmakta, işletmelerde genel maliyetleri düşürmekte, Maliyetler fiyatlara yansımakta, Tüketici açısından ürün seçenekleri artmakta, Pazar gücünün tüketiciye geçmesi sağlanmakta oluş "Aracısızlaşma" veya "yeni fonksiyonlar üstlenen aracılar" makta Siber aracılar oluşmakta Hayatı kolaylaştırmakta; 7 gün 24 saat çalışma prensibi ile sürekli ticaret ve alışveriş imkanı sunmakta, 7X24 prensibi ile açık olan mağazalar,aracıların da fonksiyon değiştirmesi ile ürün fiyatlarını ıo'a ı seviyesinde ucuzlatmakta, Telekomünikasyon alt yapısındaki gelişmeler ve ucuzlamalar ile doğrudan evdeki tüketiciye satış yapması E-ticaret ile zamanın göreli önemi değişmekte, pazara coğrafi olarak yakın olmanın önemi ortadan kalkmakta Firma tedarik/zincir yönetiminde düzenli bir planlama ile maliyetler düşürülmekte Web tabanlı pazarlama ve siparişi online geçmek de işletme lehine verimliliği artırmakta Sipariş alma, alındı makbuzu, fatura tutarlılığı izlernede yapılan hatalar E-ticarette düşmekte, böylece genel maliyetler azalmakta, Pazar yapısını değiştirmekte, Ürün tanıtım amaçlı internet kullanımında artış bulunmakta, internet "karlı satış yöntemi" olarak algılanmakta, internet, "pazarlama ve yeni müşterilere ulaşma aracı" olarak benimsenmekte, Firma-müşteri ilişkilerini geliştirme, II
7- E-Ticaretin Yönetime Etkileri Nelerdir? Elektronikleşme: Bilgilerin elektronik ortamda tutulması ile, herhangi birisi, herhangi bir zamanda herhangi bir yerden ihtiyaç duyduğu bilgiye bir başkasına gerek kalmadan ulaşabilmektedir. Hareketlilik:İnternet teknolojisi, kişilere bulundukları yerden bağımsız olarak bilgiye erişim imkanı sunmaktadır. Çabukluk:İş adamları, güncel bilgilere gece veya gündüz istedikleri zaman ulaşabilmektedir. Çalışma Grupları: İnternet, verinin paylaşımına ve çalışanların işbirliği yapmasına altyapı sunmaktadır. 8- E-Ticaretin Reklamcılığa ve Pazarlamaya Etkileri Nelerdir? Etkileşimli Elektronik Pazarlama: İşletmeler, etkileşimli olarak ses, görüntü unsurlarını kullanarak hazırlayacakları sanal mağazalarda müşteri ile karşılıklı etkileşim içerisinde satış yapabilmektedir. Etkin ve Hızlı Müşteri Talepleri Yönetimi: Sanalortamda yapılan alışveriş hangi müşterinin hangi mala talep duyduğu yönünde bir veri tabanı oluşturulmasına imkan sağlamaktadır. E-Ödeme Imkanı: Elektronik ortamda ücretin ödenmesi ve alışverişin elektronik ortamda tamamlanması, işletmeler açısından lojistik altyapıda tasarruf yapılması açısından avantaj sağlamaktadır. Etkileşimli Tedarik Zincir Yönetimi: İşletmelerin nereye, ne kadar, hangi tarihte ürün ve hizmet sağlamaları gerektiğinin kararı ve bunun yönetiminin elektronik ortamda alıcı ve satıcı arasında etkileşimin sağlanması bir avantaj oluşturmaktadır. Etkileşimli Stok Yönetimi: İşletmelerin tedarik yönetimlerinin bir başka yönü de stok yönetimidir. Dolayısıyla etkileşimli olarak hangi üründen ne kadar ve hangi süreyle stok bulundurulacağının yönetimi de elektronik ortamda gerçekleştirilebilmektedir. 12
Bankacılık ve Sigortacılık Hizmetlerinde Etkinlik ve Hız: Bu tür hizmetlerde sonuca hızlı erişilmesi, alışverişin hızlı bir şekilde tamamlanması taraflara zamandan tasarruf sağladığı gibi hizmetin etkinliğini de artırmaktadır. Sanal Anket ve Kamuoyu: Elektronik ortamda alışveriş yapan kesim ile hızlı ve etkin bir anket yapılıp hizmetin yönlendirilmesi ve istenilen kapsamda kamuoyu oluşturulması da mümkündür. Birebir Pazarlama: Elektronik pazarlamada doğrudan tüketiciye hitap ederek birebir pazarlama yapma imkanı bulunmaktadır. 9- E-Ticaretin Tüketiciye ve Alışverişe Etkileri Nelerdir? Hesaplı: Sanal dünyadaki alışveriş, klasik mağazada yapılan alışverişten daha ucuzdur. İş dünyasındaki mağaza kirası, personel gideri, elektrik vb. masrafların ihmal edilecek düzeyde olması satış fiyatlarına da yansımaktadır. Kolay ve rahat: Sanal dünyadaki alışverişi ile evden çıkmadan, trafık ve park sorunu yaşamadan, zaman harcamadan çok çeşitli ürün ve hizmetler incelenebilmektedir. Hızlı: Satın almak istenen ürün seçildikten sonra yalnızca beklemek gerekmektedir. Birçok mağaza e-posta servisi ile siparişin hangi aşamada olduğu hakkında müşterisini de bilgilendirmektedir. Güvenli: Önlemler alındıktan sonra sanal dünyadaki alışverişteki kredi kartı kullanmak restoran veya dükkanda kullanmadan daha az risklidir. Birçok online satış yapan sanal mağaza, müşteriler ödeme bilgilerini güvenli olarak ulaştırabilmesi için çeşitli güvenlik önlemleri (SLL,SET) almaktadır. Küresel: Sanal dünyada müşteriler, en geniş çeşitlilikte mağaza bulma imkanına sahiptir. 13
10- E-Ticaretin KOBi'lere Etkileri Nelerdir? Esnek yapılarından dolayı müşteri beklentilerine daha hızlı adapte olabilecek KOBİ' lerin büyük firmalara oranla E-Ticarette daha avantajlı konumda bulundukları düşünülmektedir. Dinamik yapıları olan KOBi' lerin büyük firmalar karşısındaki en büyük dezavantajı olan uzak coğraf;'alardaki pazar ve müşteriye erişememe sorunu da, internet ile ortadan kalkmaktadır. E-Ticaret ile ilgili KOBi' lerde son üç yılı kapsamak üzere yapılan aynı araştırmanın diğer bulguları da aşağıda belirtildiği gibidir; Ürün tanıtım amaçlı internet kullanımında artış bulunmakta, internet "karlı satış yöntemi" olarak algılanmakta, internet, "pazarlama ve yeni müşterilere ulaşma aracı" olarak benimsenmekte, E-Ticaret firma-müşteri ilişkilerini geliştirmekte, İşletmelerin e-ticarete ilgisi gün geçtikçe artmakta ancak firma bütçesinde bu işe ayrılan oran sabit kalmakta, İşletmelerin e-ticarete geçen rakiplerini yakalamaları için oldukça az süre bulunmakta, İşletmelerin rakiplerinin e-ticaret konusunda ne yaptıklarını mut. laka izlemeleri gerekmektedir. Yapılan araştırma sonuçlarına göre KOBi' lerin internetten beş temel amaç için yararlandığı ortaya çıkarılmıştır. Pazar araştırma, Ürün/hizmet arama, Pazarlarna, Müşteri ile iletişim, 14
Girdi temini Kusurlu ürün teslimi sonucu şirketlerin ürünü yenilernede lojistik güçlükle karşılaşması, İşletmelerin gelişen teknolojik altyapıya uyum sağlayarnaması, İşletmelerin ürün geliştirmede yetersiz kalmaları, İşletmelerde, ürün dağıtım amaçlı oluşturulan kanalların lojistik olarak yetersiz kalmaları şeklinde özetlenebilir. 11- E-Ticaretin Süreci NasılOlmalıdır? İnternet üzerinde yapılan ticaret geleneksel ticaretten çok farklı bir yapıya sahiptir.internet üzerinde ticaret yapmak isteyen firmaların bir ürün,hizmet yapısı oluşturduktan sonra aşağıdaki safhalarla süreç başlar. Web Sitesinin Hazırlanması: Sanal bir ticaret ortamının hazırlanmasıdır. Reklam çalışmalarına benzer bir şekilde teknik, sanatsal ve bilimsel yönleri olan bir çalışmayla oluşturulan web sitesi, ticari başarıyı doğrudan etkiler. Web sitesinin hazırlanmasında; Teknik özellikler (erişilebilirlik hızı, iletişim hızı, sayfalar içinde aradığını kolay bulabilme ve ilgili diğer sayfalara kolay erişebilme), Web sayfasının içeriği (mal ve hizmetleri en iyi şekilde tanıtabilen ve yararlı bir sayfa olması, çok yönlü olması, hatta interaktif olması, Web sayfasının formu (web sayfasının görsel olarak tüketicinin dikkatini çekecek bir sayfa olması, görsel malzemelerin çeşitliliği) en önemli konulardır. Servis sağlayıcının seçimi: İnternet ortamında hizmet veren çok sayıda bilgi sağlayıcı (web server) bulunmaktadır. Bunların içinde işletmelerin ihtiyaçlarını internet üzerinde yer alan çeşitli araçlarla 15
değişik yollardan dengeleyen bir sunucunun seçilmesi gerekmektedir. Etkin bir pazarlama çalışması için tam hizmet veren servis sağlayıcı şirketlerin seçilmesi uygun olacaktır. Alan adı UDomain Name n alınması: İnternet üzerinden yapılan elektronik ticarette başarılı olmak için vazgeçilmezlerin arasında iyi dizayn edilmiş bir web sitesi, sağlam bir alt yapı, teknik açıdan yeterli ve bilgili bir ekip gibi faktörler bulunmaktadır. Tüm bunları sağladıktan sonra web sitesinin başarılı ve etkin olabilmesi, sahip olduğu "domain namecalan adı)"e bağlıdır. Alan adı alırken dikkat edilmesi gereken bazı hususlar bulunmaktadır. Örneğin ticari bir site için "com" yerine "net" uzantılı bir alan adı satın almak girişimcileri pazardaki rekabet açısından şanssız durumda bırakmaktadır. 12- E-Ticaretin Temel Araçları Nelerdir? Telefon Faks Televizyon Elektronik ödeme ve para transfer sistemleri Elektronik veri değişimi(electronic Data Interchange-EDI) İnternet Klasik elektronik ticaret araçlarından, telefon esnek ve interaktiftir. Faks ise pahalıdır ve interaktif olmasına rağmen gönderilen dokümanın görüntü kalitesi iyi değildir. Televizyon çok yaygın olmasına rağmen tek yönlü bir iletişim aracıdır. Ticaretin önemli destekleri olan elektronik ödeme ve fon transfer sistemleri (ATM, kredi kartları, borç kartları ve akıllı kartlar) sadece para aktarılmasında kullanıldığından ticaret sürecinde sınırlı bir bölüme hitap etmektedir. 16
EDI, ticaret yapan iki kuruluş arasında, insan faktörü olmaksızın bilgisayar ağları aracılığı ile belge ve bilgi değişimini sağlayan bir sistem olarak elektronik ticaretin önemli bir aracıdır. EDI, kamu ve özel sektör kuruluşlarının etkin biçimde iletişim kurmaları ihtiyacından doğmuş olup, modern bilgi teknolojilerinin getirdiği avantajlardan yararlanır. Geleneksel ticari işlemlerde mektuplar, notlar gibi yapılanmamış dokümanlarla birlikte faturalar, sipariş formları, teslim belgeleri gibi standart şekilde yapılanmış dokümanlar kullanılır. E-posta yapılanmamış tipte dokümanların iletilmesinde kullanılırken, EDI yapılanmış mesaj değişimini sağlar. Böylece standart bilgilerin diğer bilgisayar sistemlerine kolayca aktarılması mümkün olur. EDI' de amaç, sipariş alınması, ticari sözleşmelerin ve faturaların hazırlanması gibi işlemler ile gümrük, bankacılık ve buna benzer işlemlerin yapılmasında tekrarlar önlenerek maliyetlerin düşürülmesi ve işlemlerin en az hatayla en kısa sürede tamamlanması olarak tanımlanabilir. EDI gümrük idarelerinin otomasyonunda etkin biçimde kullanılmaktadır. 13- E-Ticaretin Tarafları Kimlerdir? Alıcı, Satıcı, Üretici, Bankalar Komisyoncular Sigorta şirketleri Nakliye şirketleri Özel sektör bilgi teknolojileri 17
Sivil toplum örgütleri Üniversiteler Onay kurumları, elektronik noterler Dış Ticaret Müsteşarlığı Gümrük Müsteşarlığı Diğer kamu kurumları 14- Küresel Ticaret Noktaları Ağı (Global Trade Point-GTP Net) NasılOrtaya Çıkmıştır? Piyasaların hızla küreselleştiği ve bilginin ticaret yapan~ar için stratejik öneme sahip olduğu günümüzde, özellikle KOBI'lerın ticari bilgi ve iletişim ilitiyacının Karşılanması amacıyla,birleşmiş Milletler Ticaret Noktalarını Geliştirme Programı çerçevesinde pek çok ülkede ticaret noktaları kurulmuştur. UNCTAD tarafından desteklenen UNTPDC'nin (United Nations Trade Point Development Center) geliştirdiği Küresel Ticare~ Noktaları Ağı (Global Trade Po int Network-GTP Net) KOBI' lere "Elektronik Ticaret Olanakları" (Electronic Trade Opportunities ETO) sunmaktadır. Tüccarlar bu ağ üzerinden sunulan ETO hizmeti ile, ihtiyaç duydukları piyasa, nakliye, sigorta, kredi olanakları, gümrük mevzuatı ile ithalat ve ihracat bilgilerine kolayca ulaşabilmekte ve kendi ürün ve hizmetlerini tanıtabilmektedir. GTPNet, ticaret alanındaki kamu ve özel sektör çabalarının desteklenmesi ve milli ekonomilerin verimlilik düzeylerinin arttırılması için, 180 ülkede kurulmuş olan ticaret noktalarını internet üzerinden birbirine bağlayan "Küresel Ticaret Noktaları Ağı" dır. Dünyanın her tarafındaki kullanıcılarına elektronik posta ve Internet News aracılığı ile dağıtılan ürün, hizmet ve yatırım bilgileri GTP Net'in ETO hizmeti olup internet üzerinde en fazla başvurulan sitelerdendir. Tüm ticaret noktaları GTP Net üyesi olarak bu sistemden yararlanabilmektedir. GTP Net üzerinde, ETO kullanımı ve EDI IS
uygulaması ile KOBi' lere, kendi olanakları ile ulaşamayacakları bilgileri edinme, küresel pazarlara ulaşma ve bu ortamda elektronik ticaret yapma olanağı sağlanmaktadır. 1S-Türkiye'de Elektronik Ticaret Konusunda Yapılan Nelerdir? Çalışmalar Dünyadaki gelişmelere Türkiye'nin uyum sağlaması için,ulusal bir strateji belirlenmesi amacıyla Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu'nun 25 Ağustos 1997 tarihli toplantısında,türkiye'de elektronik ticaretin yaygınlaştırılmasına ilişkin bir karar alınmış ve bu karar gereğinin yerine getirilmesi için koordinatörlük görevi Dış Ticaret Müsteşarlığı'na verilmiştir.bu karar uyarınca Dış Ticaret Müsteşarlığı'nda ilgili 40 kuruluşun katılımıyla Elektronik Ticaret Koordinasyon Kurulu (ETKK) oluşturulmuştur. ETKK 'nın Görevleri: -Elektronik ticaret konularıyla ilgili olarak Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu'na öneriler sunmak ve danışmanlık yapmak -Türkiye'de elektronik ticaret geliştirilmesi için tüm boyutlarıyla kısa,orta ve uzun vadeli hedefleri belirlemek -Bu hedeflere erişmek için gerekli ulusal kararların alınması ve uygulanması sürecinde kamu ve özel kurumlara danışmanlık görevi yapmak -Elektronik ticaretin fınansal,yasal ve teknik boyutlarının belirlenerek örnek uygulama ve projeler ile sınanması suretiyle uygulamada gözlenen aksaklıkları belirlemek ve giderilmesi için öneriler oluşturmak -Çalışma grupları oluşturarak konu ile ilgili birimler arasında eş güdümü sağlamak ve uluslar arası gelişmeleri yakından izleyerek ülke çıkarlarını korumak 19
Dış Ticaret Müsteşarlığı'nın çağrısı ve önerisi ile kamu ve özel sektöre ait kurumların temsilcilerinden oluşan ETKK,görevlerini çalışma usul ve esasları ile alt gruplarını belirlemiştir.bu Kurulun hiçbir hukuki varlığı bulunmamaktadır. 16- Ankara Ticaret Noktası Nasıl Kurulmuştur? Türkiye'de ticaret noktaları programına ilişkin çalışmalar 1994 yılında başlatılmıştır.igeme 1986 yılından beri ulusal koordinatör olarak,bu çalışmaları sürdürmektedir. UNCTAD tarafından, Ankara ve İstanbul'da. yapılan incele~e ve görüşmeler sonucunda öncelikle Ankara'da IGEME ile OAIB'nin ışbirliği ile bir ticaret noktası kurulması çalışmaları 1997 yılından itibaren devam etmektedir. Küresel Ticaret Noktaları Bilgi Ağı'nda (GTPNet) Türkiye'ye yönelik alım talepleri günlük olarak Türkçe'ye çevrilmekte ve İGEME Dış Ticaret Bülteni'nde yayınlanmaktadır. Daha detaylı bilgi için; www.igeme.org.tr 17- E-Ticaretin Aşamaları Nelerdir? Birinci Aşama; Bilgisayar ağları üzerinden bilgi ve belgelerin değişimidir. Bu konuda Türkiye'de de başarılı uygulamalar vardır. Ancak, açık sistemler üzerinde ulusal ve uluslararası veri değişimi için, örneğin BM/EDIPACT gibi bir standardın uluslararası düzeyde kabul edilmesi gerekmektedir. ikinci Aşama; sipariş verme, faturalama, sözleşme yapma, sigortalama, nakliye ve ödeme gibi işlemlerin elektronik ortama aktarılmasıdır. 20
Üçüncü Aşama; sayısal imzaya yazılı imza statüsü kazandırılması, elektronik kayıtların belge olarak kabul edilmesi, iç ve dış ticaret mevzuatı, gümrük mevzuatı ve elektronik ortamda vergilendirme gibi devletin yetkli olduğu konularda, uluslararası uygulamalar da dikkate alınarak yasal düzenlemelerin yapılmasıdır. Dördüncü Aşama; İnternet üzerinden güvenli bir şekilde bilgi ve belge değişiminin sağlanmasıdır. Böylece iç ve dış ticaret mümkün olduğu kadar çok kesime yayılmış olacaktır. 18- E-Ticaretin Avantajları Nelerdir? E-ticaret pazara girişteki engellerin azalmasını sağladığı gibi herkese eşit erişim şansı sunulmasını da mümkün kılıyor. Ticari işlemlerin yürütülmesi için gerekli bilgiler, işlemi başlatan kişi tarafından üretici, satıcı, alıcı, gümrük idareleri, sigortacı, nakliyeci, bankalar, diğer kamu kurumları gibi ticaret sürecine dahil tüm tarafların birbirine bağlı bilgisayarlarından birisine önceden belirlenmiş standart formatta bir kez girildiğinde, kısa bir süre içinde tüm tarafların bilgisayarlarına ulaşıyor. Gereken belgelerin elektronik ortamda hazırlanmasıyla bu bilgi ve belgeler ilgililerin kullanımına sunuluyor. Böylece işlemler minimum hata ile kısa bir süre içinde ve kırtasiye masrafı ödenmeksizin tamamlanıyor. Malların üretiminden satışına kadar olan zincirde değişiklikler olduğunda alıcı ve satıcının bir araya gelmesi gerekmediğinden özellikle hizmet ticaretinde işlem maliyetleri düşüyor, aracıların yerini web sayfaları veya elektronik bülten panoları alıyor. Firmaların pek çok faaliyetinin daha düşük maliyetle yapılması ve üreticiler arasında rekabetin artmasının yanı sıra bilgilerin hızlı ve etkin biçimde iletilmesi sağlanıyor. Ayrıca e-ticaret bilginin daha zengin ve karşılıklı etkileşime açık olmasını,anında ve sürekli ulaşılabilir olmasını mümkün kılıyor. Daha hızlı bir şekilde ürün geliştirilmesi, test edilmesi ve müşteri ihtiyaçlarının tespit edilmesi mümkün hale geldiğinden arz tarafı 21
talebe daha hızlı uyum gösteriyor. Alıcılar kendi evlerinden sipariş verme ve istedikleri ürünleri kendi evlerinde teslim alma imkanına kavuştukları için e-ticaret perakende satışlarda önemli değişikliklere yol açıyor. Çünkü firmalar bu ortamda dünyanın dört bir tarafına ulaşabiliyor ve müşteri potansiyelinde mucizevi bir artış yaşıyor. Ayrıca firmalar müşterilerine çok daha fazla sayıda ürün seçeneği sunabiliyor. Küresel seçim yapabilme imkanına kavuşan tüketiciler önemli fiyat indirimleri elde edebiliyor. Tüketiciler için işlem maliyetleri ve nakliye masrafları düşüyor. Ürünlerin sipariş edilmesi ile teslim alınması arasında geçen süreden kaynaklanan maliyetler ile stok maliyetleri azalıyor. İnternetin yaygınlaşması ve bu ortamda sunulabilen bilgilerin artmasıyla bilgi ve iletişim piyasalarında ciddi değişiklikler yaşanıyor. Tüketicilerin daha yüksek kalitede bilgi talep etmesi, bilgi toplama ve işleme alanında uzmanlaşmayı gerektiriyor. Bu da bilgi işlem sektöründe yeni iş imkanları yaratıyor. Yeni fikirlere sahip bir girişimcinin bu ortamda tanınması ve yer edinmesi daha kolayoluyor. 19- E-Ticarette Karşılaşılan Sorunlar Nelerdir? Statik bir web tasarımı ile satış yapılmaya çalışılıyorsa ve on-line ödeme/güvenlik sorunları çözülmemiş ise sistem başarılı olamayacaktır. Site içeriği ve görünüşü rakiplere oranla ziyaretçiye güven vermeyecek ölçüde kalitesiz veya e-ticarete uygun görsel koşulları taşımıyor ise müşteriyi kendine çekemeyecektir. Alıcıya sunulan ürün veya hizmet aynı veya çok yakın fiyata başka kanallardan, özellikle kolay ulaşılabilir bir mağazadan temin edilebilir nitelikteyse müşteri talebinde azalma ortaya çıkacaktır. Satılan ürün veya hizmet bir bilgi ise ve ücretsiz olarak temsil edilebiliyorsa yapılan yatırımın riski büyük olacak ve sistem kendini 22
amorti edemeyecektir. Arama motorlarının dışında on-line veya geleneksel herhangi bir tanıtım, duyuru veya reklam faaliyeti kullanılmıyorsa web sitesi kendini tanıtamayacak ve müşteri kitlesini oluşturamayacaktır. Satıcının kimliği ve internet üzerinden satış koşulları sitede doğru ve eksiksiz belirtilmiyorsa,satıcı müşterinin güvenini sağlaya mayacak ve dolayısıyla yatırım riski artacaktır. Satılan ürün veya hizmetin potansiyel alıcılarının internet kullanım oranı düşükse bunun paralelinde satışları da düşük olacaktır. E-ticarete yapılan yatırım yapılması gereken minimum yatırımdan küçükse ulaşılmak istenen hedefe varılması da zorlaşacaktır. 20- E-Para Nedir? E-ticarette nakit dışı ödeme araçları kullanılır.bunlar çekler,senetler,kredi kartları ve elektronik paradan( e-para=e-money) oluşur. E-para,kişide bulunan elektronik bir araca yüklenmiş mali değer veya kişisel fonu ifade eder.elektronik araca yüklenmiş olan bu değer,kişi aracı kullandıkça azalır ve yüklenmiş olan değerin bitimi sonucu tekrar değer yüklenilmesi gerekir.e-paranın çalışma mantığı ile bir şirketin verdiği hizmete karşılık olarak yapılacak ödemelerin gerçekleşmesi için tüketiciye verdiği telefon kartı ve benzeri araçlar arasında benzerlik görülse de e-paranın amacı bu tür kartlar gibi tek işlemle ilgili bir ödeme değil,her türlü ödemenin yapılabilmesidir. 21- E-Parada Uygulama Nasıldır? E-para servisi veren bir bankadan kredi kartı ya da peşin ödemeyle bir miktar e-para alınır Banka bu miktarı kullanılan elektronik araca,örneğin bilgisayarı 23
nıza transfer eder İnternet üzerinde bir alışveriş yapıldığında, eğer söz konusu sitede e-para geçiyorsa,sipariş formunda e-para ile ödeme yapılacağı belirtiliyorsa,miktar otomatik olarak bilgisayarınızdaki miktardan düşer Bütün bu işlemler,e-para servisi veren bankanızdan da kontrol edilir Bazı uygulamalarda e-para ödemesi doğrudan bankadan yapılır,bu durumda,bir e-posta ile ilgili sipariş alınıp alınmayacağı sorulur.böylece alışverişierde fizikselolarak alışılagelen para dolaşımı ortadan kalkar Tüm bu uygulamaların gerçekleşebilmesi için ise güvenlik sorunlarının giderilmesi, gerekli hukuki alt yapının oluşturulması, para politikaları ve mali politikaların yanı sıra vergilendirme ile ilgili sistemlerin de e-para kullanımına uygun hale getirilmesi gereklidir. 22- E-Paranın Avantajları Nelerdir? E-para gün boyunca yapılan işlemler sırasında gecikmiş veya hatalı ödemeler nedeniyle doğabilecek finansal riskleri azaltır veya ortadan kaldırır E-paranın diğer bir avantajı çok çeşitli ödeme olanakları sağlaması ve ödemelerin yüz yüze yapılması zorunluluğuriu ortadan kaldırması.kişinin ödeme yerinde bulunması zorunluluğunun ortadan kalması ise tüketicilerin daha çeşitli ve çok miktarda alım yapmasını veya yaptığı alımla ilgili ödemeleri zamanında yapmasını sağlar E-para kişiler dışında e-para kullanan ve ödemelerde e-para kabul eden kuruluşlara da çeşitli avantajlar kazandırır. Kişilerin zamanında ödeme yapmasını kolaylaştırması nedeniyle alacakların kolay tahsil edilebilmesi bu avantajların başında gelir.böylece geç ödemeler sonucu doğabilecek nakit akım sıkıntılarını en aza indirmek mümkün olur Gerekli düzenlernelerin yapılmasını takiben e-para,kuruluşların vergi,sigörta veya gümrük ödemeleri gibi yasal yükümlülüklerini 24