FĐYAT ĐNTĐBAKLARI VE TĐCARET DENGESĐ DR. DĐLEK SEYMEN ASLI SEDA BĐLMAN
Esnek Kur Sisteminde Fiyat Đntibakı: Esneklikler Yaklaşımı Yurt içi ve yurt dışı fiyatlar sabit iken nominal döviz kurunda ve buna bağlı olarak reel döviz kurunda-yurt içinde ve yurt dışında üretilen malların nispi fiyatlarında meydana gelen bir değişme ihracat ile ithalat arasındaki fark demek olan ticaret dengesini ne şekilde etkiler? Bu soruyu cevaplandırmaya yönelik analize esneklikler yaklaşımı (elasticities approach) denir. Bu yaklaşım, sermaye akışkanlığının olmadığı bir dünyada ödemeler dengesi teorisi olarak değerlendirilebilir. 2
Marshall-Lerner Koşulu Gerçek hayatta döviz arz ve talep eğrilerinin biçimleri tam olarak bilinemez. Bu nedenle, gerçek hayatta döviz kurundaki yükselmenin ticaret dengesini ne şekilde etkileyeceği, bir başka deyişle, döviz piyasasının ne zaman istikrarlı olduğu bilenemez. Döviz piyasasının ne zaman istikrarlı olduğu ancak ihracat ve ithalat talep esnekliği yardımıyla dolaylı bir şekilde belirlenebilir. Bu analize Marshall-Lerner koşulu adı verilir. 3
Döviz Kurunda Yükselmenin Ticaret Dengesine Etkileri P* P x / e D M 2 P ( e2 * 1) D M 1 P ( e1 * 1) D X X ( P / e) P* 1 B A S M P x1 /e 2 C S X1 P x1 /e 1 E D S X2 0 Q M2 Q M1 Q M 0 Q X1 Q X2 Q X (a) Đthalat (b) Đhracat 4
Marshall-Lerner Koşulu Döviz kurundaki yükselme, yabancı para cinsinden ticaret dengesini üç kanaldan etkilemektedir: Yabancı para cinsinden ithalatın azalması, Yabancı para birimi cinsinden ihracatın artması, Đhraç malının yabancı para cinsinden fiyatının düşmesi. Döviz kurundaki yükselme sonucu ithalat azalırken ticaret dengesi iki alternatif durumda iyileşebilir: Đhracat talep esnekliği 1 den büyük iken Đthalat talep esnekliği yeterince büyük iken. 5
Marshall-Lerner Koşulu Ticaret dengesinin (X=M) sağlandığı bir ekonomide, nominal döviz kurundaki yükselmenin ticaret dengesini olumlu biçimde etkilemesi için, döviz piyasasının istikrarlı olması için, ihracat talep esnekliği ile ithalat talep esnekliği toplamının birden büyük olması gerekir. Buna Marshall-Lerner koşulu (Marshall- Lerner condition) denir. e + e X M >1 6
J Eğrisi Döviz kurundaki bir artış, başlangıçta ticaret dengesini fiyat etkisi (ihracatı ucuzlatan etkisi) üzerinden olumsuz etkilemektedir. Ancak, yurt içindeki ve yurt dışındaki alıcıların yeni nispi fiyatlara zamanla intibak etmeleri sonucunda ihracat ve ithalat talep esneklikleri giderek artar ve Marshall-Lerner koşulu bir süre sonra geçerli hale gelir. Dolayısıyla, Marshall-Lerner koşulunun geçerli olduğu bir ekonomide döviz kurundaki artış, ticaret dengesini bir süre sonra olumlu biçimde etkiler. 7
J Eğrisi Döviz kurundaki değişme ile ticaret dengesi arasındaki ilişkiyi zaman boyutu itibariyle yansıtan eğriye, eğrinin J harfine benzediği düşünüldüğünden J eğrisi (J curve) denir. XN t 0 0 t 1 Zaman A B C 8
J Eğrisi Bu analizin iki önemli varsayımı bulunmaktadır: Yurt içindeki üreticiler sabit bir fiyat üzerinden dış talebi karşılamaktadır, Yurt dışındaki üreticiler sabit bir fiyat üzerinden dış talebi karşılamaktadır. 9
Emme-Massetme Yaklaşımı 1952 yılında geliştirilen bu analizde talep koşullarının yeterli olduğu varsayımından hareketle, döviz kurundaki artışın ihracatı artırması için gereken arz koşulları incelenmektedir. Bu yaklaşımın temel hareket noktası, milli gelir özdeşliğidir: Y=C + I + G + X M A: yurt içi harcamalar olmak üzere: Y = A + (X-M) Y A = (X-M) Y > A iken XN = X M > 0 Y < A iken XN = X M < 0 10
Emme-Massetme Yaklaşımı Tam istihdamın sağlandığı bir ekonomide, devalüasyonun net ihracatı artırması için devalüasyon sonrası yurt içi harcamaların azalması gerekmektedir. Eksik istihdamdaki bir ekonomide ise, devalüasyon sonrası net ihracat ve toplam talepte meydana gelen artışlar hasıla düzeyini artıracaktır. Bu durumda, yurt içi harcamalar sabit kalırsa veya hasıladan daha az artarsa net ihracat olumlu etkilenecektir. 11
Sabit Kur Sisteminde Fiyat Đntibakı A- Altın Standardında Fiyat Đntibakı Klasik Miktar Teorisi ne ilişkin açıklamalar esas alındığında, altın standardında ticaret dengesi açık veren bir ekonomide altın çıkışına bağlı olarak para arzı belli bir oranda azalınca, fiyat düzeyi aynı oranda azalacak ve bu gelişmeler ülkenin rekabet gücünün artmasına ticaret dengesinin iyileşmesine hizmet edecektir. Aynı analiz, Keynezyen araçlar kullanılarak tekrarlanabilir. Buna göre, altın standardında ticaret dengesi açık veren bir ülkeden altın çıkışı olur ve para arzı azalır. Bu durumda faiz oranı artar; yatırımlar ve toplam talep azalır. Stoklar artarken fiyatlar düşer. Sonuçta ihracat artıp ithalat azalır ve böylece ticaret açığı da ortadan kalkar. 12
Sabit Kur Sisteminde Fiyat Đntibakı B- Güdümlü Döviz Kuru Sisteminde Fiyat Đntibakı Hükümetin döviz kurunun önceden açıklanan üst ve alt sınırlar arasında dalgalanmasına izin verdiği kur sistemine güdümlü döviz kuru sistemi denir. Merkez bankasının, kuru bant içinde tutmak amacıyla, döviz piyasasına alıcı veya satıcı olarak girmesinin etkileri altın standardındaki gibidir. 13
Referanslar Ünsal, Erdal M., (2005), Uluslararası Đktisat Teori Politika ve Açık Ekonomi Makro Đktisadı, Đmaj Yayınevi, Ankara. 14