Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Tıp Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı Duyu Fizyolojisi ve Deri Duyuları Doç. Dr. Sinan Canan sinancanan@gmail.com Somatik Duyular Mekanik değişim ile uyarılan Dokunma Dokunma Basınç Vibrasyon (titreşim) Gıdıklanma Pozisyon Statik pozisyon Hareketin hızı Sıcak ve soğuk algısı Termoreseptif duyular Dokulardaki hasar ile etkinleşen Ağrı 1
Somatik Duyular-Diğer sınıflamalar Eksteroreseptif duyular-vücudun dış yüzeyinden Propriyoseptif duyular-pozisyon duyuları, tendon ve kas duyuları, ayak tabanından gelen basınç, denge Visseral duyular-iç organlardan gelen Derin duyular-fasyalar, kaslar, kemiklerden gelen derin ağrı, basınç ve vibrasyon duyuları Duyu reseptörleri genel özellikleri Reseptörler farklı duyu tiplerini sinirsel sinyallere (A.P.) çevirerek SSS e iletir Sinyaller, duyusal reseptörler aracılığıyla oluşan aksiyon potansiyellerinin ulaştırıldığı beyin tarafından oluşturulur Duyusal reseptörler çevresel uyaranların özel tiplerine (modalite) cevap verir 2
Duyu reseptörü tipleri Basit reseptörler Karmaşık sinirsel Özel duyular Kemo(kimyasal) reseptörler Mekano(mekanik) reseptörler Termo(sıcaklık) reseptörler Foto(ışık) reseptörler Duyu reseptörü tipleri 3
Reseptör potansiyeli-jeneratör potansiyel Duyusal sinir sonlanmaları, uyarana cevap olarak zar potansiyeline dönüşebilen yerel dereceli potansiyeller oluştururlar Potansiyel değişimleri à Reseptör (=jeneratör) potansiyeli. Reseptör potansiyeli oluşumu 1. Zarın iyon geçirgenliğinin değişmesi ile iyon akışı 2. Uyaranın şiddetine göre değişen potansiyel değişikliği 4
Reseptör potansiyeli-aksiyon potansiyeli ilişkisi Duyu tipi (duyusal modalite) Süre Adaptasyon-alışma Tonik reseptörler Fazik reseptörler Yoğunluk, şiddet Yerleşim Reseptif alan Lateral inhibisyon 5
Duyusal adaptasyon Duyusal adaptasyon: Sabit uyaran durumunda uyaran algısının giderek azalması, yok olması. Fazik reseptörler 6
Tonik reseptörler Duyu tipi (duyusal modalite) Süre Adaptasyon-alışma Tonik reseptörler Fazik reseptörler Yoğunluk, şiddet Yerleşim Reseptif alan Lateral inhibisyon 7
Duyu tipinin şiddeti, yoğunluğu Şiddetin farklı dereceleri 1. İleten paralel liflerin sayısı artırılarakuzamsal birikme 2. Tek lif boyunca daha fazla sayıda impulsun iletilmesiyle-zamansal birikme Uyaran şiddeti-uzamsal birikme 8
Duyu tipi (duyusal modalite) Süre Adaptasyon-alışma Tonik reseptörler Fazik reseptörler Yoğunluk, şiddet Yerleşim Reseptif alan Lateral inhibisyon Duyu tipi (duyusal modalite)-lateral inhibisyon 9
Deri DERİ DUYU RESEPTÖRLERİ 1. Serbest sinir uçları 2. Kıl dibi organları 3. Pacini cisimciği 4. Krause cisimciği 5. Meissner cisimciği 6. Ruffini sonlanmaları 10
Dokunma, basınç, vibrasyon Dokunma, basınç, vibrasyon Dokunma: Deri ve deri altında bulunan dokunma reseptörleri ile Basınç: Daha derin dokulardaki şekil değişiklikleri ile Vibrasyon: Hızlı, tekrarlayıcı duyusal sinyallerle Aynı tip reseptörler tarafından algılanırlar 11
Pacini cisimciği Dokuların sürekli hareketi ile uyarılır Hızlı adaptasyon Yüksek frekanslı (30-800 devir/sn) vibrasyona duyarlı Aβ tipi sinir lifi ile taşınır Meissner cisimciği Tüysüz deride; parmak uçları, dudaklar, vs. Kapsülü içinde Aβ tipi sinir lifi bulunur Hızlı adaptasyon! Düşük frekanslı (2-80 devir/sn) vibrasyona duyarlı Çok hafif cisimlerin deri üzerindeki hareketine de duyarlı 12
Merkel diskleri Dokunma; yüzey yapısının saptanması, var olan durumun farkındalığı, deriye sürekli temas eden cisimlerin algılanması A-β tipi lifler (tüm grup bir lifle) Tüylü deride de bulunur Yavaş adaptasyon gösterir Gruplaşma-İggo kubbe reseptörü Ruffini sonlanmaları Derin tabakalarda, eklem kapsüllerinde Ağır ve devamlı dokunma; basınç sinyallerinin sürekliliğininin bildiriminde Adaptasyon çok az A-β tipi lifler 13
Kıl dibi reseptörleri Dokunma, kıl hareketi Nesnelerin ilk temasını ve hareketini saptar A-β tipi lifler Serbest sinir uçları Her yerde Dokunma, basınç, ağrı, gıdıklanma A-δ ve C tipi lifler 14
Gıdıklanma ve kaşınma Hızlı adapte olan mekanoreseptif serbest sinir sonlanmaları Yüzeyel yerleşim C tipi miyelinsiz lifler Kaşınmada amaç: irritandan kurtulma. 15
Ağrı Nosiseptörler Refleksif yol Hızlı ağrı Yavaş ağrı 16
Refleksif yol Isı Serbest sinir uçları Soğuk reseptörleri Sıcak reseptörleri Ağrı reseptörleri Duyusal kodlama: Yoğunluk Süre 17
TERMORESEPTÖRLER Soğuk-sıcak-ağrı Krause cisimciği= soğuk reseptörü Aδ sinir lifi ile 10-40 C Serbest sinir sonlanmaları= sıcak reseptörü C lifleri ile 30-40 C Krause cisimciği Isı 18
Isı-ağrı Duysal sinir lifleri A grubu: Miyelinli Aα lifleri: çap: 10-20 µm, ileti hızı 80-120 m/sn Aβ lifleri: çap: 5-15 µm, ileti hızı 35-75 m/sn Aγ lifleri: çap: 3-10 µm, ileti hızı 10-50 m/sn Aδ lifleri: çap: 1-5 µm, ileti hızı 5-30 m/sn C grubu: Miyelinsiz Çap: 0.5-2 µ, ileti hızı 0.5-2 m/sn 19
Duysal sinir lifleri Grup Ia: Kas iğciği annulospiral sonlanmaları (Aα lifleri) Grup Ib: Golgi tendon organı afferentleri (Aα lifleri) Grup II: Deri dokunma reseptörleri ve kas iğcikleri afferentleri (Aβ ve Aγ lifleri) Grup III: Sıcaklık, kaba dokunma, batıcı ağrı ileten lifler (Aδ lifleri) Grup IV: Ağrı, sıcaklık, kaba dokunma, kaşıntı duyularını ileten miyelinsiz lifler (C grubu) Somatik yollar 20
Duyusal homonculus Dermatomlar 21
Reseptörden kortekse İki noktanın ayrı hissedilmesi İki noktaya dokunuşun ayrı ayrı hissedilmesi için noktalar arasında olması gereken minimum mesafenin saptanması Reseptif alanlar arası mesafe Dokunma duyarlılığının saptanması. Mesafe minimum aralıktan daha azsa 2 nokta 1 nokta gibi algılanır 22
İki nokta ayrımı İki nokta ayrımı 23
İki nokta ayrımı 24