www.s2cpt.eu DANIŞMANLAR, ÖĞRETMENLER, ÖĞRENCİLER VE AİLELER İÇİN S2CPT MÜFREDATI Yazarlar: - Małgorzata Klimka, Grażyna Budzińska, Marta Kędzia Społeczna Akademia Nauk (Polonya) - Didem Arslanbaş Yıldız, Orhan Gökçöl, Tunç Bozbura Bahçeşehir Üniversitesi (Türkiye) - Şaban Berk İstanbul İl Milli Eğitim Müdürlüğü (Türkiye) - Martin Stark, Andrea Egger-Subotitsch abif (Avusturya) - Mireia Masgrau, Ferran Calvo BAOBAB (İspanya) - Jūratė Murinienė JKC (Litvanya) Kasım 2013
OKULDAN KARİYERE: KARİYER YOLU TESTİ KULLANARAK ÖĞRENCİ MERKEZLİ KARİYER DANIŞMANLIĞI YÖNTEMİ GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ, ÇOK ORTAKLI PROJELER/HAYAT BOYU ÖĞRENME ÇERÇEVE PROGRAMI KAPSAMINDA GERÇEKLEŞTİRİLEN BİR LEONARDO DA VINCI, YENİLİK TRANSFERİ PROJESİDİR. Bu proje Avrupa Komisyonu tarafından desteklenmektedir. Bu dokümanda yer alan tüm bilgiler sadece yazarlarının görüşlerini yansıtmaktadır. Komisyon, burada yer alan bilgilerin kullanılmasından sorumlu tutulamaz. PROJE NO: 2011-PL1-LEO05-19873 HER HAKKI SAKLIDIR 2013 S2CPT (WWW.S2CPT.EU) HER HAKKI SAKLIDIR. YAZARLARININ YAZILI İZNİ OLMADAN BU ÇALIŞMANIN BİR KISMI YA DA TAMAMINI KULLANMAK YASAKTIR. HER TÜRLÜ İZİN İSTEKLERİ İNFO@S2CPT.EU ADRESİNE YA DA PROJE YÜRÜTÜCÜSÜ KURUMA YAPILMALIDIR. ii
Danışmanlar, Öğretmenler, Öğrenciler ve Aileler için S2CPT Müfredatı PROJE ORTAKLARI Polonya - Społeczna Akademia Nauk - Sosyal Bilimler Üniversitesi (Koordinatör) Türkiye - Bahçeşehir Üniversitesi - İstanbul İl Milli Eğitim Müdürlüğü Avusturya - abif, Analiz, Danışmanlık ve Disiplinler arası Araştırma Litvanya - JKC, Gençlik Kariyer ve Danışmanlık Merkezi İspanya - baobab, Uluslararası Geliştirme ve Danışmanlık iii
ÖNSÖZ 21. yüzyılda ekonomide yaşanan değişimler ve giderek küreselleşen iş pazarı kariyer yaşamlarına yeni başlayacak olan gençler ve onların aile, öğretmen ve danışmanların baş etmeleri gereken yeni durumların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Ekonominin dinamikleri ve sürekli değişim içinde olması şirketlerin çalışanlarının bireysel kariyer oluşumlarını kurumsal bir şekilde desteklemek için farklı stratejiler aramasına neden olmuştur. Akışkan toplumların (Z.Bauman) sürekli değişen yapısında kişilerin başarılı olması için esneklik, hazır olma ve bireysel kaynakların artırılmasını ve sürekli yetkinliklerini geliştirmelerini gerektirmektedir. İş güvenliğinin olmaması ve sürekli kariyer değişimleri yeni kariyer kavramlarının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Sınırsız, çok yönlü, portfolyo ve kaleydoskop kariyerler sadece yeni iş dünyasını kavramını yansıtmamakta aynı zamanda kariyer sorumluluğunun geçişini de - kurumlardan kişilere- yansıtmaktadır. 21. yüzyılda ortaya çıkan kariyer danışmanlığı kavramları pek çok araştırmacı ve uygulayıcı tarafından incelenmiş ve yeni modellerin ortaya çıkmasını sağlamışlardır. M. L. Savickas tarafından desteklenen kariyer tasarımı kavramı öz benlik ve kimlik kavramlarına odaklanarak kariyer ve yaşamın birlikte oluşturulmasını savunmuştur. Bunun yanında pozitif psikolojinin üzerinde durduğu pozitif kapasiteler ve karakterin güçlü özelliklerinin (M. Seligman) kişinin kariyer başarısı için bir temel sağlayacağı, J. Guichard tarafından savunulan stratejik zihin kalıplarının iş fırsatlarının tanımlanması ve hayata geçirilmesini vurgulamaktadır. Yeni iş dünyasında kariyer yönetimi kurumların değil kişilerin sorumluluğu olarak görülmektedir. Gençler kendi kariyer yollarına ve gelişim alanlarına karar verebilmeliler. Değerler, karakter özellikleri ve eğilimler kişilerin kariyer kararlarını etkilemektedir. Bu sebeple gençlerin kendini tanıma, iş dünyasını araştırma, karar verme becerilerini geliştirme ve genel kariyer yönetimi becerilerini geliştirme ile ilgili çalışmalar yapması gerekir. Karar verme sürecinde kendini tanımak- değerleri, becerileri, tercihleri ve beklentileri tanımlamak ilk aşama olarak nitelendirilebilir. Kişilerin sahip oldukları potansiyel gelecek beklentilerini şekillendirmede ve kariyer kararlarında etkilidir. Bireysel kariyer planlama kişinin kariyer beklentilerini tanımlaması, gelecek hedeflerine bağlı olarak güçlü ve zayıf özelliklerini analiz etmesi, hedeflerine ulaşması için hangi adımların atılmasına karar vermesi gibi etkinlikleri içeren karmaşık bir süreçtir. Gençlerin beceri, yetkinlik ve bireysel özelliklerini tanımlamadan önemli kariyer kararlarını vermeleri zordur. Gençlerin kariyerleri ile karar vermeden önce atmaları gereken ikinci adım ise iş dünyasını ve iş dünyasındaki yeni trendleri araştırmak, iletişim ağlarını geliştirmek, anahtar kişilerle iletişime geçmektir. Yeni kariyer yaklaşımları gençlerin gelecek iş yaşamı için daha iyi hazırlanmaları gerektiğini ve yaşam boyu kariyer çerçevesini benimsemelerinin gerekliliğini ortaya çıkarmıştır. S2CPT (Okuldan Kariyere: Kariyer Yolu Testi ni -CPT- kullanarak öğrenci merkezli danışmanlık yaklaşımı geliştirmek) projesi gençlerin kariyerleri ile ilgili etkin karar verebilmeleri için kariyer ile ilgili üç ana alanda kendini tanıma becerilerini geliştirmek, iş dünyasını araştırmak, karar verme becerilerini geliştirmek çalışmalar yapmak için geliştirilmiştir. S2CPT projesinde yer alan CPT testi J. Holland ın RIASEC modeline dayanmakta ancak gençlerin ihtiyaçlarına cevap verebilecek şekilde günümüz gereklerine uyarlanmıştır. Projede iv
Danışmanlar, Öğretmenler, Öğrenciler ve Aileler için S2CPT Müfredatı hem gençlere yönelik etkinlikler olduğu gibi onları destekleyen aile, öğretmen ve danışmanlara yönelik de etkinlikler yer almaktadır. Bu kitapta proje kapsamında geliştirilen öğrenciler, danışmanlar/öğretmenler ve aileler için hazırlanmış olan kariyer müfredatlarının içeriklerini okuyacaksınız. Öğrenci müfredatı yaparak öğrenme yaklaşımını temel alarak oluşturulmuştur. Danışman/öğretmen müfredatı kariyer danışmanlığı ile ilgili profesyonel gelişimi hedeflemiştir. Veli müfredatı ailelere kariyer yönetimi sürecinde gençlere nasıl destek olabilecekleri ile ilgili bilgi sağlamaktadır. Kitapta yer alan müfredatlar proje kapsamında geliştirilen diğer araçlarla (CPT Testi, CPT Web tabanlı sistem) birlikte kullanıldığında gençler için daha destekleyici ve yararlı olacaktır. S2CPT projesi kapsamında geliştirilen tüm araçlar hakkında ayrıntılı bilgi almak için web sitemizi inceleyebilirsiniz: http://www.s2cpt.eu Grażyna Budzińska & Didem Arslanbaş Yıldız v
vi
Danışmanlar, Öğretmenler, Öğrenciler ve Aileler için S2CPT Müfredatı İçindekiler Danışmanlar ve Öğretmenler İçin Hizmet İçi Eğitim... 1 Öğrenci Mürfedatı... 45 Veli (Aile) Müfredatı... 87 vii
viii
DANIŞMANLAR VE ÖĞRETMENLER İÇİN HİZMET İÇİ EĞİTİM
2
Danışmanlar, Öğretmenler, Öğrenciler ve Aileler için S2CPT Müfredatı DANIŞMANLAR VE ÖĞRETMENLER İÇİN HİZMET İÇİ EĞİTİM KONULAR 1- S2CPT PROJESİ HAKKINDA GENEL BİLGİLER 2- KARİYER PLANLAMA VE ÖĞRENME STİLLERİ HAKKINDA GENEL BİLGİLER 3- CPT VE ITS REHBERLİK SÜREÇLERİ HAKKINDA BİLGİ 4- S2CPT ÖĞRENCİ MÜFREDATI İLE İLGİLİ SUNUM 5- KENDİ KENDİNE DANIŞMA HAKKINDA BİLGİ 6- DANIŞMAN OLMAYANLAR İÇİN REHBERLİK BECERİLERİ BİLGİSİ 7- DANIŞMAN OLMAYANLAR İÇİN KARİYER REHBERLİĞİ ETİĞİ BİLGİSİ 8- İŞ YAŞAMINDAKİ AKIMLAR HAKKINDA GENEL BİLGİ 9- VELİLERLE İLETİŞİM KURMA VE S2CPT VELİ MÜFREDATI AMAÇLARI HAKKINDA GENEL BİLGİ AMAÇLAR 1. Danışmanlar/Öğretmenler S2CPT Projesi hakkında etraflıca bilgi edinirler 2. Danışmanlar/Öğretmenler kariyer planlama süreci hakkında etraflıca bilgi edinirler 3. Danışmanlar/Öğretmenler öğrenme stilleri hakkında etraflıca bilgi edinirler 4. Danışmanlar/Öğretmenler RIASEC Modeli ile ilgili derinlemesine bilgi edinirler 5. Danışmanlar/Öğretmenler Dunn & Dunn öğrenme stilleri modeli hakkında etraflıca bilgi edinirler 6. Danışmanlar/Öğretmenler CPT ve onun rehberlik süreci ile ilgili derinlemesine bilgi edinirler 7. Danışmanlar/Öğretmenler S2CPT öğrenci müfredatı ile ilgili derinlemesine bilgi edinirler 8. Öğretmenler rehberlik teknikleri ile ilgili etraflıca bilgi edinirler 9. Öğretmenler rehberlik etikleri ile ilgili etraflıca bilgi edinirler 10. Danışmanlar/Öğretmenler iş hayatı akımları ile ilgili derinlemesine bilgi edinirler 11. Danışmanlar/Öğretmenler S2CPT veli müfredatı ile ilgili derinlemesine bilgi edinirler HİZMET İÇİ EĞİTİM PLANI BİRİNCİ GÜN: İlk Oturum: S2CPT Projesi hakkında genel bilgi Süre: 1 Saat İçerik: - Eğitmen S2CPT Projesi hakkında genel bilgileri sunar. Ek 1 bu oturum sırasında kullanılabilir. Bu sunum sırasında eğitici aşağıdaki noktalara değinir: Genel amaç ve hedefler Önceki CPT Ortaklık hakkında bilgi Gelişim evresi hakkında bilgi CPT dökümü hakkında bilgi Müfredatlar hakkında bilgi Deneyim evresi hakkında bilgi ve danışmanlar ve öğretmenlerden beklentiler İkinci oturum: Eğitmen kariyer yönetimi ve planlaması konusunda bilgi aktarır Süre: 2-3 saat (Süre kursiyerlerin donanım ve bilgileri ile alakalı olarak değişim gösterebilir. Danışmanlar daha az vakte ihtiyaç duyacaktır.) İçerik: Eğitmen kariyer yönetimi hakkında genel bilgileri sunar. Ek 2 bu oturum sırasında kullanılabilir. Bu sunum sırasında eğitici aşağıdaki noktalara değinir: 3
Kariyer ve kariyerle alakalı kavramların tanımı (kariyer planlama, kariyer yönetimi, istihdam edilebilirlik, kariyer olgunluğu vb.) Kariyer planlama süreci Kariyer yönetiminde yeni yaklaşımlar (çok yönlü ve sınırsız kariyer) Ortaokul öğrencilerinin kariyer gereksinimleri Üçücü oturum: Eğitmen RIASEC Modeli konusunda bilgi aktarır Süre: 2-3 saat (Süre kursiyerlerin donanım ve bilgileri ile alakalı olarak değişim gösterebilir. Danışmanlar daha az vakte ihtiyaç duyacaktır.) İçerik: - Eğitmen RIASEC Modeli hakkında genel bilgileri sunar. Ek 3 bu oturum sırasında kullanılabilir. Bu sunum sırasında eğitici aşağıdaki noktalara değinir: RIASEC kodlarının genel özellikleri Kişisel özelliklerle mesleki özellikler arasındaki ilişki İKİNCİ GÜN: Dördüncü oturum: Eğitmen Dunn & Dunn öğrenme stilleri modeli konusunda bilgi aktarır Süre: 2-3 saat (Süre kursiyerlerin donanım ve bilgileri ile alakalı olarak değişim gösterebilir. Danışmanlar daha az vakte ihtiyaç duyacaktır.) İçerik: - Eğitmen öğrenme stilleri ve Dunn & Dunn öğrenme stilleri modeli hakkında genel bilgileri sunar. Ek 4,1 ve 4,2 bu oturum sırasında kullanılabilir. Bu sunum sırasında eğitici aşağıdaki noktalara değinir: Öğrenme stilleri tanımı Öğrenme stillerinin okul ve iş hayatına olan etkileri Dunn & Dunn öğrenme stilleri modeli hakkında bilgi Beşinci oturum: Eğitmen CPT dökümü konusunda bilgi aktarır Süre: 3-4 saat (Süre kursiyerlerin donanım ve bilgileri ile alakalı olarak değişim gösterebilir. Danışmanlar daha az vakte ihtiyaç duyacaktır.) İçerik: - Eğitmen CPT dökümü hakkında genel bilgileri sunar. Ek 5 bu oturum sırasında kullanılabilir. Bu sunum sırasında eğitici aşağıdaki noktalara değinir: CPT hakkında genel bilgi CPT nin internetten nasıl yönetileceği Öğrencilerin CPT sonuçlarına nasıl erişecekleri Kısa ve uzun CPT raporlarının içeriği Öğrencilere ve gerektiğinde velilere CPT sonuçları konusunda nasıl rehberlik edileceği ÜÇÜNCÜ GÜN: Altıncı oturum: S2CPT öğrenci müfredatı hakkında bilgi Süre: 3-4 saat (Süre kursiyerlerin donanım ve bilgileri ile alakalı olarak değişim gösterebilir. Danışmanlar daha az vakte ihtiyaç duyacaktır.) İçerik: - Eğitmen S2CPT öğrenci müfredatı hakkında genel bilgileri sunar. Ek 6- öğrenci müfredatı- bu oturum sırasında kullanılabilir. Bu sunum sırasında eğitici aşağıdaki noktalara değinir: S2CPT öğrenci müfredatı amaçları ve müfredat hakkında genel bilgiler Müfredatın nasıl uygulanacağı Kendi kendine danışma hakkında genel bilgi Müfredatta yer alan bazı etkinliklerin uygulaması 4
Danışmanlar, Öğretmenler, Öğrenciler ve Aileler için S2CPT Müfredatı Yedinci oturum: S2CPT veli müfredatı hakkında bilgi Süre: 2-3 saat (Süre kursiyerlerin donanım ve bilgileri ile alakalı olarak değişim gösterebilir. Danışmanlar daha az vakte ihtiyaç duyacaktır.) İçerik: - Eğitmen S2CPT veli müfredatı hakkında genel bilgileri sunar. Ek 7- veli müfredatı- bu oturum sırasında kullanılabilir. Bu sunum sırasında eğitici aşağıdaki noktalara değinir: S2CPT veli müfredatı amaçları ve müfredat hakkında genel bilgiler Müfredatın nasıl uygulanacağı Öğrencilerin kariyer planlama sürecinde velilerle işbirliği içinde çalışma yöntemleri DÖRDÜNCÜ GÜN İSTEĞE BAĞLI (DANIŞMANLARIN HİZMET İÇİ EĞİTİMİ 3 GÜNDE SONLANABİLİR. ONLAR İÇİN SADECE SEKİZİNCİ OTURUM ZORUNLUDUR VE DAHA ÖNCEKİ GÜNLER SIRASINDA ORGANİZE EDİLEBİLİR. ÖĞRETMENLER İÇİN İSE DÖRDÜNCÜ GÜN EĞİTİMLERİ REHBERLİK SÜRECİ HAKKINDA BİLGİ EDİNMELERİ ADINA FAYDALI OLABİLİR.) Sekizinci oturum: İş hayatındaki yeni akımlar hakkında bilgi Süre: 2 saat İçerik: - Eğitmen iş hayatındaki yeni akımlar hakkında genel bilgileri sunar. Ek 8 bu oturum sırasında kullanılabilir. Bu sunum sırasında eğitici aşağıdaki noktalara değinir: Değişen iş hayatı ve hedefleri hakkında genel bilgiler Çalışmaya yeni başlayanların özellikleri- işverenlerin işe yeni girenlerden bekledikleri Küreselleşme ve teknolojinin etkileri Geleceğin meslekleri Dokuzuncu oturum: Rehberlik becerileri hakkında bilgi (Sadece öğretmenler için) Süre: 3 saat İçerik: - Eğitmen rehberlik becerileri hakkında genel bilgileri sunar. Ek 9 ve 10 bu oturum sırasında kullanılabilir. Bu sunum sırasında eğitici aşağıdaki noktalara değinir: Rehberlik becerileri hakkında genel bilgiler Rol yapma etkinlikleri Onuncu oturum: Rehberlik etiği hakkında bilgi (Sadece öğretmenler için) Süre: 1 saat İçerik: - Eğitmen rehberlik etiği hakkında genel bilgileri sunar. Ek 11 bu oturum sırasında kullanılabilir. (Fakat bu oturum sırasında her ortak kendi ulusal rehberlik derneğine ait etik kurallarını dağıtabilir.) Bu sunum sırasında eğitici aşağıdaki noktalara değinir: Etik hakkında genel bilgiler Rehberlikte etik hakkında bilgi 5
EK 1: S2CPT Projesi Hakkında S2CPT Okuldan Kariyere: Kariyer Yolu Testi ni (CPT) Kullanarak Öğrenci Merkezli Kariyer Danışmanlığı Yöntemi Geliştirilmesi Birçok genç Avrupalı vatandaş tatmin edici bir eğitim ve kariyer danışmanlığına ulaşma fırsatına sahip değildir. Lizbon kriterleri daha iyi iş imkânları ve daha büyük bir sosyal uyum yoluyla sürdürülebilir büyüme kapasitesine ulaşmayı amaçlamaktadır. Bu amacın gerçekleşmesi için, geleceğin işgücü olan gençlerin yanlış istihdamı üzerinde yoğunlaşarak daha etkin kariyer rehberliği yaklaşımlarına sahip olmak gerekir. Kopenhag Bildirgesi (2002) de Avrupa Birliği ülkelerinde tüm eğitim kademelerinde rehberlik ve danışmanlık faaliyetlerinin önemini vurgulamaktadır. S2CPT (Okuldan Kariyere) projesi okullarda bağımsız ya da diğer faaliyetleri tamamlayıcı olarak kullanılabilecek k bir kariyer rehberliği sistemi geliştirmeyi amaçlamaktadır. S2CPT nin öğrenci merkezli yaklaşımı öğrencilerin çevirim içi kaynaklara ulaşması yoluyla kazanımlarını arttırmaktadır. S2CPT, CPT (Kariyer Yolu Testi) olarak adlandırılan daha önce geliştirilmiş bir araca dayanmaktadır. Bu yeni proje ise, danışman ve öğretmenlerin gençlere kariyer danışmanlığı yapma yeterliliklerini geliştirerek CPT yi daha yaygın olarak kullanabilmeyi hedeflemektedir. S2CPT lise öğrencilerini desteklemeyi amaçlayan evrensel bir sistemdir. Gençler için olan bölüm kendi kendine teşhis etme özellikleri, profesyonel kişilik özelliklerini tanımlama, temsil sistemleri, öğrenme stilleri vb. gibi konulara değinen etkinlikler sunmaktadır. Sistemin asıl avantajı ise lise gibi erken bir dönemde öğrencilere kendi profesyonel imgelerini oluşturmalarını sağlayacak İnternet Destekli Kariyer Rehberlik Sistemi aracını oluşturma olanağıdır. S2CPT nin hedefleri Lizbon kriterlerinin hayat boyu kariyer danışmanlığı etkinlikleri ile alakalı şartlarına uyum sağlamaktadır. Bu etkinlikler arasında bilgi sağlama, yol gösterme, destek sağlama, yetkileri belirleme, ilgileri belirlemek için mentorluk etme, ilgi alanlarını betimleme, ilgi alanlarını gözetme, karar alabilmeyi öğrenme ve kariyer yönetimi sıralanabilir. Bu proje lise öğrencilerini yenilikçi bir bilimsel araç olan CPT (Kariyer Yolu Aracı) ile profesyonel eğilimlerini bireysel ve danışman rehberliğinde belirleyerek yönlendirilmesi ve desteklenmesi için tasarlanmıştır. CPT sisteminin sunduğu en önemli avantaj, geniş bir kitleyi hedef almaya olanak tanımasıdır. İnternet kullanım olanağı sayesinde, genellikle kariyer danışmanlarına direk ulaşım imkânı bulamayan kırsal kesimde yaşayan gençlere, yeteneklerini, becerilerini, kişilik tiplerini ve benzer pek çok özelliklerini kendi kendilerine tespit edebilme fırsatı sağlanmaktadır. Gençlerin yanı sıra, velileri ve kariyer danışmanları için hazırlanmış bölümler de programın kapsamlılığına katkıda bulunmaktadır. Projeden neler bekleniyor? - Program sonunda öğrenciler kendi kişilik özellikleriyle uyum sağlayan meslek ve yüksek öğrenim programı seçebilecekler. - Aynı zamanda, okullarından mezun olduktan sonra iş hayatlarını nasıl planlayacakları ve nasıl aktif birer işgücü olabilecekleri konusunda eğitim alacaklar. - Ebeveynler ve danışman öğretmenler de kariyer planlama konusunda bilgi edineceğinden öğrencileri daha etkin biçimde destekleyebilecekler. S2CPT neler sunar? S2CPT öğrenciler, danışmanlar/öğretmenler/okullar ve ebeveynler/veliler tarafından kullanılabilecek araçlar sunar. 6
Danışmanlar, Öğretmenler, Öğrenciler ve Aileler için S2CPT Müfredatı PROJE ORTAKLARI Polonya Spoleczna Spoleczna Akademia Nauk (Sosyal Bilimler Üniversitesi) (Koordinatör) Türkiye Bahçeşehir Üniversitesi İstanbul İl Milli Eğitim Müdürlüğü İspanya Associació Catalana De Formació Polivalent Aplicada (BAOBAB) Avusturya Analyse, Beratung, interdisziplinäre Forschung (abif) Litvanya Jaunimo karjeros centras (JKC) TRANSFER EDİLEN PROJE- CPT S2CPT, CPT den (Kariyer Yolu Testi Projesi) transfer edilerek geliştirilmiştir. Projenin amacı lise öğrencilerinin kariyer yolunda etkili olacak, işsizlik ve yanlış istihdamı önleyecek etkili bir araç 7
geliştirmektir. Geçtiğimiz CPT projesi 2008 de başlamış ve 2010 da tamamlanmıştır. CPT projesinin ortakları şöyleydi: Türkiye: Bahcesehir University İstanbul Milli Eğitim Müdürlüğü İstanbul Valiliği Yunanistan: Eğitim ve Mesleki Danışmanlık Enstitüsü IEKEP Slovenya: KADIS Macaristan: Kossuth Lajos Gimnázium, Szakközépiskola, Kollégium és Alapfokú Művészetoktatási Intézmény İngiltere: Canterbury Christ Church University Proje süresice öğrencilerin kariyer ilgileri ve öğrenme stillerini değerlendiren CPT dökümü geliştirilmiştir. Bunun yanı sıra, gençleri kariyerle ilgili karar alma süreçlerinde destekleyen öğrenci ve veli müfredatları geliştirilmiş ve uygulanmıştır. Daha fazla bilgi için şu bağlantıyı ziyaret edebilirsiniz: www.cpteu.com CPT TESTİ CPT, Dr. John Holland ın RIASEC Modeli ve Dunn & Dunn Öğrenme Stili Modeli ne dayanmaktadır. Kariyer Yolu Testi, değerlendirme sonuçlarına göre öğrencilerin üç adet baskın kariyer ilgilerinin belirlenmesine olanak sunar. Bu sayede, öğrencilerin ilgi alanlarını kapsayan en uygun meslek ortaya çıkarılır, öğrencilerin kişisel kariyer görüşleri ve eğilimleri üzerine önerilerde bulunulur. Kariyer Yolu Testi, aynı zamanda, öğrencilerin en iyi öğrenme stillerini keşfetmelerine imkan sunarak velileri ve öğrencileri tercihleri doğrultusunda çalışma planı yapmaları için bilgilendirir. Öğrenme stillerinin öğrencilerin okul başarıları ve çalışma tarzı tercihlerinde etkisi büyüktür. Bundan dolayı, Kariyer Yolu Testi nde iki model birleştirilmiştir. CPT nin öğrencilere uygulanmasının ardından, öğrenciler kariyer eğilimleri, becerileri, güçlü ve zayıf oldukları yanları, çalışmak istedikleri iş alanları, kendi kişilikleri ile uygun öğrenme stilleri ve meslekler konusunda bilgi sahibi olurlar. S2CPT geliştirilirken geçtiğimiz CPT dökümünün geçerliliği ve güvenilirliği analiz edilmiş, faktör analizi uygulanmıştır. Bu analiz sonunda CPT 96 sorudan oluşmaktadır. (42 kariyer ilgilleri, 54 öğrenme stilleri için) CPT için öğrencilerin test sonuçlarının değerlendirileceği bir bilgisayar yazılımı geliştirilmiştir. Program şunları içermektedir: - CPT nin uygulanması - CPT nin nasıl uygulanacağı hakkında öğrenciler ve danışmanlar için elkitabı. - Öğrencilerin test sonuçları - Grup danışmanlığı için öğrencilerin sınıf raporları CPT dökümü başlangıçta danışmanlara dağıtılıp uygulanabilir. 8
Danışmanlar, Öğretmenler, Öğrenciler ve Aileler için S2CPT Müfredatı MÜFREDATLAR Kariyer planlama müfredatı öğrencileri mesleki karar verme süreçlerinde destekleyecek ve onları yaşam boyu kariyer yönetimi becerileri hakkında eğitecektir. Veliler de kariyer planlamadaki temel kavramlar konusunda bilgilendirileceklerdir. Veli ve öğrenciler için olan müfredat içeriği eğitimin sonraki aşamalarında dağıtılacaktır. KENDİ KENDİNE DANIŞMANLIK S2CPT de kendi kendine danışma öğrenci müfredatının önemli bir bölümüdür. Bazı etkinlikler öğrencilerin kendi kendilerine danışmalarını sağlamak amacıyla ev ödevi olarak verilebilir. Bu etkinlikler gerektiğinde ayrı olarak veya oturum sırasında tartışılabilir. Kendi kendine danışma etkinliklerinde öğrenciler kendilerini daha derinlemesine çözümleyebilirler. Bu nedenle bu etkinlikler gelecek kariyerleri konusunda kararsız ve daha fazla desteğe ihtiyaç duyan öğrencilerle özellikle kullanılmalıdır. Öğrenciler etkinlik sonrasında etkinliği tartışmak amacıyla danışmanlara başvurabilirler. Bunu düzenlemek için ise bir ofis saati belirlenebilir. Yaptıkları etkinler konusunda konuşmak isteyen öğrenciler danışman/öğretmenleri ile bu saatler sırasında buluşabilirler. Kendi kendine danışma etkinliklerinin altında yatan asıl sebep daha fazla desteğe ihtiyaç duyan öğrencilere daha etkili biçimde yardım sunabilmektir. Dahası, birçok okulda müfredat içeriğini uygulamak adına grup danışmanlığı yapmak için yeterince zaman yoktur. Dolayısıyla, tüm öğrencileri aynı zamanda bir araya getirmek ve müfredatı planlamak zor olacaktır. Kendi kendine danışma etkinlikleri, danışman/ öğretmenlerin okul programına müdahale etmek zorunda kalmadan öğrencileri kariyer planlama süreçlerinde desteklemelerine olanak sağlayacaktır. 9
EK 2: Kariyer Planlama Kariyer planlama için birçok tanım ortaya atılmıştır. Bunlardan bazıları aşağıdaki gibidir: Kariyer bir meslek veya işin ötesindedir. Kariyer, iş ve boş zaman etkinliklerini kapsayan bir hayat tarzıdır. (McDaniels, 1978). Kariyer bir insanın hayatı boyunca yaptığı tüm işler ve diğer etkinlikler bütünüdür. (Sears, 1982) Kariyer bir insanın neler yaptığı ve kendini nasıl gördüğü arasındaki bağdır. Kariyer, insanın kendini sosyal çevre, başarılar ve başarısızlıklar etrafındaki gelecek planlarında kendini nasıl gördüğünü tanımlar. (Raynor ve Entin, 1982). Kariyer, aynı zamanda, herhangi bir iş alanında yaşam boyunca kazanılmış deneyimler, beceriler ve ilerlemeyi içeren bir anlamı vardır. Kariyer danışmanlığı, danışmanın hedeflerini belirlemeye odaklanan ve farklı rehberlik teknikleriyle pekiştirilmiş bir süreçtir. Kariyer danışmanlığının temel amacı, danışanların aldıkları kararların sorumluluklarını farkına varmaları, kendi kararlarını alabilme yetisini geliştirebilmeleri ve kendilerini tanıma ve anlamalarıdır. Kariyer Danışmanlığı ve Psikoterapi (Crites, 1981) Araştırmalar Psikoterapiden daha çok kariyer danışmanlığına ihtiyaç olduğunu göstermiştir. Kariyer danışmanlığının tedavi edici bir bağlantısı vardır. Kariyer danışmanlığı Psikoterapi yi takip etmelidir. Kariyer danışmanlığının başarı oranı Psikoterapi den daha yüksektir. Kariyer danışmanlığı sırasında danışmandan hem bir kariyer danışmanı hem de psikoterapist olması beklendiğinden özünde Psikoterapi den daha zordur. Bugüne kadarki birçok araştırma da gösterdiği üzere her eğitim seviyesinden insan kariyer danışmanlığına ihtiyaç duymaktadır. İlköğretim eğitiminde: mesleki rollerin ve toplumda çalışma rollerinin farkında olma Ortaöğretim / Lise eğitiminde: temel becerileri kazanma, karar verme becerileri geliştirme, çalışma hayatını tanıma ve mesleki hedefler koyma Üniversite eğitiminde: beceri ve eğilimleri gözden geçirme, seçilen meslekle ilgili belirli becerileri geliştirme, iş hayatına adım atma Yetişkinlikte: kariyer değiştirme, ihtiyaçlar doğrultusunda yeni hedefler belirleme Kariyer Olgunluğu: Kariyer olgunluğu bilişsel ve duyuşsal özelliklerle alakalı psikolojik bir yapıdır; fakat yaşa bağlı başarıların karşılaştırılması yoluyla sosyolojik bir bakış açısıyla da tanımlanabilir. Örgütsel ve çevresel beklentilerle başa çıkma başarısı kariyer olgunluğuna dayanmaktadır (Baruch, Y. 2004).Kariyer olgunluğu, kavram olarak hem bireylerin yaşlarına ve gelişim seviyelerine uygun kariyer seçimleri yapma süreçlerini hem de bu seviyelerin gerektirdiği belirli görevleri başarıyla yerine getirerek intikal edebilme anlamlarında kullanılmaktadır (Brown and Lent 2005). 10
Danışmanlar, Öğretmenler, Öğrenciler ve Aileler için S2CPT Müfredatı Kariyer Uyumluluğu: Kariyer uyumluluğu, yetişkinlerin değişim gösteren iş ve iş şartlarıyla başa çıkarken, onların çevrelerine çevrelerinin de onlar üzerinde etki bıraktıkları gerçeğini yansıtmaktadır. (Niles, Anderson, & Goodnough, 1998, p. 273). İstihdam edilebilirlik: Örgütler artık çalışanlarına sabit bir iş yeri ve uzun vadeli çalışabilirlik vaat edememektedirler. Bu eski görüş yerini artık alternatif bir vaade bırakmıştır: çalışanlar istihdam edilebilirlik kazanmaktadırlar. Bu yeni anlaşmanın parçası olarak, örgütler yeni sözler vermektedir: Biz sana yatırım yapacağız, diğer işverenler için çekici bir potansiyel çalışan haline getireceğiz böylelikle eğer ayrılmak zorunda kalırsan (ör. eğer seni işten çıkarırsak) yeni bir iş bulman hiç de zor olmayacak. Diğer bir değişle, istihdam edilebilirliğin özünde olan gerçek birçok kesintiye uğrayan, zorunlu işsizlik, hayali ödül sistemleri ve çok az terfi yaşayan iyi çalışanı elinde bulundurmaktır (Baruch, Y. 2004). İstihdam edilebilirlik sayesinde çalışanlar kolaylıkla yeni iş bulabilir ve kendilerini pazarlanabilir tutarlar. Kariyer Yönetimi: Kariyer gelişimi ve planlaması üzerine olan örgütsel bakış açıları kariyer yönetimi olarak adlandırılmaktadır. Fakat artık bu kavram bireyler için de kullanılmaya başlamıştır. KARİYER PLANLAMA EVRELERİ 1. Kendini değerlendirme 2. İş araştırma 3. Karar verme 4. Belirli kişilerle iletişim kurma 5. Çalışma 6. Yeniden değerlendirme Lise eğitiminde özellikle ilk üç evrenin önemi büyüktür. Kariyer planlamanın gençler üzerindeki ana katkısı kendilerini keşfetmeleri ve şu noktalarda farkındalık kazanmalarını sağlamaktır: Yetenek ve becerileri İlgi alanları Kişisel tercihleri Eğitim ve öğretimleri Hayat deneyimleri 1. Kendini değerlendirmek ve tanımak Bu evre kişinin kendi değerleri beceriler, ilgi alanları, beklentileri ve hobilerini keşfetmesini içermektedir. Bu evredeki en önemli kaynak kişinin kendisidir. Bu evre kariyer planlamanın en zor ve önemli bölümüdür. Kendimizi tanıdığımızı düşünsek de birçok bilinmeyen nokta vardır. Kendimizle ilgili sorular iletildiğinde, genelde uzun cevaplar veremeyiz. Bunun gerçek sebebi kendimizi tanıtmaktan utanmamız veya böbürlenmekten hoşlanmamamız değildir. Asıl sebep kendimizi yeterince tanımayışımızdır. Gençlerin çoğu gelecekte ne yapacaklarını bilmediklerinden mantıklı kararlar alamamaktadırlar. Bundan dolayı mutlaka kendini tanımaya gereken vakit ayrılmalıdır. Kişi aşağıdaki soruları kendine yönelterek iş hayatı ile ilgili beklentilerini, zayıf ve güçlü yanlarını, beceri, ilgi ve önceliklerini keşfedebilir. Hayattan beklentilerim neler? Benim beceri ve yeteneklerimle uyum gösteren meslekler hangileri? Ne gibi sosyal şartlarda çalışmak istiyorum? 11
Meslekler hakkında yeterince bilgi sahibi miyim? Neler yapmaktan hoşlanıyorum? Hangi akademik dallarda başarı gösteriyorum? Hangi özelliklerimi geliştirmeliyim? Hangi özelliklerim beni tatmin ediyor? Neler yapabilirim? Neleri iyi yapıyorum? İnsanlar beni nasıl tanırlar? Ben kendimi nasıl tanırım? Kişi kendini tanımaya çalışırken aile, arkadaş ve öğretmenlerine kendi ile ilgili düşüncelerini sorup bu konuda geri dönüt vermelidir. Kendini tanımanın diğer bir yöntemi ise bilimsel araç kullanımıdır. Kişinin ilgi alanları ve becerilerini ölçen psikolojik testler, bireylerin farkında olmadıkları özelliklerini keşfetmelerine yardımcı olmaktadır. Kendini tanımada temel özellikler A. Değerler Bir insana nasıl düşünmesi gerektiğini göstermek, motivasyon sağlamak ve neyin önemli olduğuna karar vermek kişisel inançlarla ilgilidir. Değerleri tanımlamak da bir o kadar zordur. Bir insanın öğrenci veya birey olarak hayattan neler beklediğini değerleri belirler; bireyler ise bu değerleri aile, okul ve arkadaşları sayesinde kazanır. Değerler bireyi okul ve okul dışı hayatta motive eder. Herkes kendi için önemli duygulara sahiptir. Öğrenciler eğer okul ve okul dışı hayatlarındaki düşüncelerini dengelemeyi başarırlarsa hem okul hem de hayatta tatmin yaşayabilirler ve bu gelecekte de tatmin olmalarına yardımcı olur. Kişinin değerleri ve iş hedefleri tutarlı olmalıdır. Örneğin, eğer bir kimse için sessiz ve durağan bir hayat tarzı değerli ise, rekabet dolu çalışma alanları bu kimse için uygun olmayacaktır. Değerler arasındaki tutarlılık oldukça büyük bir önem taşımaktadır. Aynı şekilde, eğer bu kimse için insanlarla iletişim içinde olmak önemli bir değer taşıyorsa, bu kişinin bireyselliğe verdiği değer iletişime verdiği değerle çelişecek ve onu profesyonel bir karar almak zorunda bırakabilecektir. B. Beceriler Beceri herhangi bir konudaki yeterliliğe verilen isimdir. Bireyin içinde var olan potansiyel ve yetenekler ile beraber kullanılır. Yetenek doğuştan gelse de beceri zaman içerisinde gelişebilen bir olgudur. Bunun yanı sıra, zaman içerisinde yeni beceriler de elde edilebilir. Örneğin, yaratıcılık bir yetenektir. Fakat fırça kullanarak resim yapabilmek ise bir beceridir. Beceri düşünülen değil yapılan etkinliklerde kendini gösterir ve deneyim ve çalışmayla kazanılır. Belirli bir konu üzerinde bazı beceriler geliştirildikten sonra, bu iş için harcanan vakit azalacak ve yapılan işin kalitesi artacaktır. Örneğin, bilgisayarı ilk kullanmaya başladığımız zamanlarda bir sayfayı yazmak saatler alıyorken; pratik yaparak yetenekli hale gelebiliriz. Böylelikle, beceriyi geliştirdiğimiz anda bilgisayar başında aynı işi bitirmek çok daha az vakit alacaktır. Beceriler kişinin özel yanlarını sembolize eder. Bizlerden önemli becerilerimizi sıralamamız istendiğinde, birçoğumuz hususi özelliklerimizin veya becerilerimizin olmadığını söyleriz. İşin aslı, her insan birçok beceriye sahiptir; sadece onları fark etmek ve sıralamak zordur. Tüm becerilerinizi sıraladığınız anda artık sizin için en mühim olanlara önem vermeye başlayabilirsiniz. Zira ne yaptığınız kadar bir işi nasıl yaptığınız da dikkate alınmaktadır. Üç temel beceri stili vardır: 1. Kişisel baş etme becerileri: Bu beceriler yeni koşullarla nasıl başa çıktığınızla alakalı genel karakter özelliklerine dayanmaktadır ve ne tür bir çalışan olacağınız belirler. Bu tür beceriler 12