TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI Bakanlar Kurulu Sunumu Erdem Başçı Başkan Nisan 2011 1
Sunum Planı I. Küresel Kriz Sonrasında Toparlanma II. III. Kriz Sonrasında Para Politikaları Uygulanan Politikaların Sonuçları IV. Küresel Riskler 2
I. Küresel Kriz Sonrasında Toparlanma 3
Potansiyel Büyüme ve Çıktı Açığı: Türkiye 1.30 1.20 1.10 Türkiye de Potansiyel Büyüme ve Çıktı Açığı (doğal logaritma, mevsimsellikten arındırılmış, 2008 Ç1=1) Reel GSYİH Kriz Öncesi Eğilim (2002-07) Kriz Sonrası Eğilim (WEO) 1.00 0.90 0.80 0.70 0.60 0.50 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Kaynak: IMF-WEO, TÜİK, TCMB 4
Potansiyel Büyüme ve Çıktı Açığı: ABD ABD de Potansiyel Büyüme ve Çıktı Açığı (doğal logaritma, mevsimsellikten arındırılmış, 2008 Ç1=1) 1.10 1.05 Reel GSYİH Potansiyel GSYİH (CBO) Kriz Sonrası Eğilim (WEO) 1.00 0.95 0.90 0.85 0.80 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Kaynak: CBO, IMF-WEO, TCMB 5
Potansiyel Büyüme ve Çıktı Açığı: AB Avrupa Birliğinde Potansiyel Büyüme ve Çıktı Açığı (doğal logaritma, mevsimsellikten arındırılmış, 2008 Ç1=1) 1.10 1.05 Reel GSYİH Kriz Öncesi Eğilim (2002-07) Kriz Sonrası Eğilim (WEO) 1.00 0.95 0.90 0.85 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Kaynak: Eurostat, IMF-WEO, TCMB 6
Dış Piyasaya Yönelik Üretim: Türkiye Çıktı Açığı ve Potansiyel Büyüme (Dış piyasaya yönelik üretim yapan sektörler, doğal logaritma,2008 Ç1=1) 1.20 1.10 1.00 Üretim Endeksi (gerçekleşme) Kriz Öncesi Eğilim Kriz Sonrası Eğilim 0.90 0.80 0.70 0.60 0.50 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Kaynak: TÜİK, TCMB 7
Kapasite Kullanımı ve İşsizlik Açığı: Türkiye Kapasite Kullanım Oranı* (yüzde) İşsizlik Oranı* (yüzde) 90 16 85 2007 Ortalaması 15 80 75 70 65 76,4 14 13 12 11 10 60 60,7 55 2007 2008 2009 2010 2011 9 8 2006-2010 dönemindeki en düşük değer 2006 2007 2008 2009 2010 2011 *Mevsimsellikten arındırılmış Kaynak: TÜİK, TCMB *Mevsimsellikten arındırılmış Kaynak: TÜİK, TCMB 8
İşsizlik Oranları Türkiye de İşsizlik Oranları* (yüzde) ABD de İşsizlik Oranları* (yüzde) Euro Bölgesinde İşsizlik Oranları* (yüzde) 16 11 11 14.9 10 10.1 10 14 9 8 8.8 9 9.9 12 7 8 10 10.6 6 10.0 5 5.0 7 7.2 8 2007 2008 2009 2010 2011 *Mevsimsellikten Arındırılmış Kaynak: TÜİK, TCMB 4 2007 2008 2009 2010 2011 *Mevsimsellikten Arındırılmış Kaynak: BLS, TCMB 6 2007 2008 2009 2010 2011 *Mevsimsellikten Arındırılmış Kaynak: Eurostat, TCMB 9
Potansiyel Üretim: Sermaye ve İşgücü 1.30 Sermaye Stoku (sabit fiyatlarla, doğal logaritma, 2008=1) 24 Toplam İstihdam* (milyon kişi) 1.20 1.10 Sermaye Stoku 23 1.00 0.90 22 0.80 0.70 0.60 Eğilim 21 0.50 20 0.40 0.30 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 Kaynak: TÜİK, TCMB 19 2006 2007 2008 2009 2010 2011 *Mevsimsellikten arındırılmış Kaynak: TÜİK, TCMB 10
8 6 4 2 0-2 -4-6 İstihdam Artışı Türkiye ve Dünyada İstihdam Değişimi (2010, yüzde) 11 Bulgaristan Hırvatistan İrlanda Yunanistan İspanya Portekiz Macaristan ABD Euro Bölgesi Fransa İngiltere Almanya Polonya İsveç Kanada Kore Cumh. İsviçre Singapur Avustralya Türkiye Kaynak: BIS, IMF, TCMB
İşgücüne Katılım 50 İşgücüne Katılım Oranı* (yüzde) 49 48 47 46 45 2007 2008 2009 2010 2011 *Mevsimsellikten arındırılmış Kaynak: TÜİK, TCMB 12
Kamu Borcu 120 Türkiye de ve G20 Ülkelerinde Kamu Borcu (GSYİH ye oranı, yüzde) Gelişmiş G20 Ülkeleri 100 80 60 Türkiye 40 20 Gelişmekte olan G20 Ülkeleri 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011* 2012* 2013* *Tahmin Kaynak: IMF, Hazine Müsteşarlığı, TCMB 13
II. Kriz Sonrasında Para Politikaları 14
Miktarsal Genişleme - Miktarsal Sıkılaştırma Dünyanın önde gelen ekonomilerinde iktisadi faaliyette durgunluk ve artan ülke riskleri nedeniyle süregelen miktarsal genişleme, merkez bankalarının bilançolarında daha önce benzeri görülmemiş artışlara neden olmuştur. Çok büyük miktarlarda sermaye girişleriyle karşı karşıya kalan bazı gelişmekte olan ülkeler, finansal riskleri azaltıcı miktarsal sıkılaştırmaya, hatta sermaye akımlarına yönelik önlemlere başvurmuşlardır. Türkiye de miktarsal sıkılaştırma (MS) uygulamasını, Nisan-Kasım 2010'da izlediği çıkış stratejisi (MS1) ve Kasım 2010'dan sonra zorunlu karşılık oranlarında yaptığı artışlarla (MS2) başlatmıştır. 15
Değerlenme Baskısı ABD Dolarının Gelişmekte Olan Ülke Para Birimleri Karşısındaki Değeri* (4 Ocak 2010=1) 1.15 1.10 FED in 2. Miktarsal Genişleme Paketini Açıklaması 1.05 Değer kaybı 1.00 0.95 Değer kazancı 0.90 01-10 03-10 05-10 07-10 09-10 11-10 01-11 03-11 *GOÜ ortalaması Brezilya, Çek Cumhuriyeti, Endonezya, Güney Afrika, Kore Cumhuriyeti, Kolombiya, Macaristan, Meksika, Polonya ve Şili para birimlerinin ortalamaları alınarak hesaplanmıştır. Kaynak: Bloomberg, TCMB 16
İki Farklı Yaklaşım Yaklaşım 1: Faiz artırımları ile parasal sıkılaştırmaya gidilirken, sermaye akımlarına yönelik önlemlerle sermaye girişleri kısıtlanmaya çalışılır. (Brezilya, Kore Cumhuriyeti) Yaklaşım 2: Kısa vadeli faiz oranlarının düzeyi gelişmiş ülkelerdekine mümkün olduğunca yakın tutulurken, yurt içi kredilerin ve iç talebin daha kontrollü bir şekilde büyümesini sağlamak amacıyla faiz dışı önlemlere başvurulur. (Türkiye) 17
Yeni Politika Bileşimi: Türkiye Daha düşük bir politika faizi, daha yüksek zorunlu karşılık oranları ve daha geniş bir faiz oranı koridoru Benimsediğimiz bu çerçeve, özünde geleneksel enflasyon hedeflemesi çerçevesinden çok da farklı değildir. Tek fark, önceden politika aracımız bir haftalık repo faiz oranı iken mevcut durumda politika aracı olarak bir politika bileşimi kullanıyor olmamızdır. Hem enflasyonla hem de makro-finansal risklerle baş edebilmek için elimizdeki araçları doğru bileşimle kullanmayı hedeflemekteyiz. Bu çerçevedeki para politikası duruşu, yalnızca politika faiz oranlarının seyri ile değil, tüm politika araçlarının bileşimiyle belirlenmektedir. 18
Faiz Dışı Araç Olarak Zorunlu Karşılıklar 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 1 Yıldan Uzun 6-12 Ay Arası 3-6 Ay Arası 1-3 Ay Arası 1 Aya Kadar Vadesiz Mevduat Zorunlu Karşılık Oranları (yüzde) Adım 1 Adım 2 Adım 3 Adım 4 Kasım 2010 Aralık 2010 Ocak 2011 Mart 2011 Nisan 2011 Kaynak: TCMB 19
Faiz Dışı Araç Olarak Zorunlu Karşılıklar 25 Zorunlu Karşılık Oranları (yüzde) 20 20.5 20.0 15 10 13.5 11.8 10.0 8.0 6.0 5 4.0 3.5 0 Çin Brezilya Türkiye (TL)* Türkiye (YP)* Peru Endonezya Hindistan Rusya Polonya * Ağırlıklı ortalama değerler Kaynak: Merkez Bankaları, TCMB 20
Enflasyonun Miktarsal Sıkılaştırmayla (MS) Aşağı Çekilmesi 18 Hizmet Fiyatları (yıllık değişim, yüzde) 16 14 12 10 8 MS1 MS2 6 4 2 0 Hizmetler 04 05 06 07 08 09 10 11 Kaynak: TÜİK, TCMB 21
Mal Fiyatları 18 Mal ve Hizmet Fiyatları (yıllık değişim, yüzde) 16 14 Mal 12 10 8 6 4 2 0 Hizmet 04 05 06 07 08 09 10 11 Kaynak: TÜİK, TCMB 22
Gıda Fiyatları Et Fiyatları (2005=100) 250 200 İşlenmemiş Et Fiyatları (Türkiye, TÜFE) 150 100 50 Et Fiyatları (Dünya, FAO) 0 01-06 07-06 01-07 07-07 01-08 07-08 01-09 07-09 01-10 07-10 01-11 Kaynak: FAO, TÜİK, TCMB 23
10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 Enflasyon Karşılaştırması Türkiye de ve Dünyada Enflasyon (Mart 2011, yüzde) 24 Çek Cumh. Fransa Almanya Euro Bölgesi ABD Meksika Kanada Türkiye İngiltere G.Afrika Polonya Macaristan Yunanistan Kore Cumh. Çin Brezilya Endonezya Rusya Kaynak: Bloomberg, TCMB
Fiyat İstikrarı Enflasyon ve Çıktı Açığı Tahminleri 12 10 Tahmin Aralığı Belirsizlik Aralığı Yıl Sonu Hedefleri Çıktı Açığı Kontrol Ufku 8 6 4 2 0-2 -4-6 -8-10 25 Yüzde Ara.09 Mar.10 Haz.10 Eyl.10 Ara.10 Mar.11 Haz.11 Eyl.11 Ara.11 Mar.12 Haz.12 Eyl.12 Ara.12 Mar.13 Haz.13 Eyl.13 Ara.13 Kaynak: TCMB
Finansal İstikrar: Hedefler 1. Borçluluk Oranları: Daha çok özkaynak kullanımı, daha basiretli borçlanma 2. Borçlanma Vadeleri: Yurt içi ve yurt dışı borçlanma ile mevduatın vadesinin uzatılması 3. Döviz Pozisyonları: Kamu ve özel sektörün döviz pozisyonunun güçlendirilmesi 4. Risk Yönetim Süreçleri ve Yöntemi: Her türlü riskin, tüm ekonomik birimlerce daha etkin bir şekilde yönetilmesi 26
Faiz Dışı Araçlar Sadece politika faizi ile hem fiyat istikrarını hem de finansal istikrarı birlikte sağlamak her zaman mümkün olmamaktadır. Çözüm: Faiz dışı araçların, diğer kamu otoriteleri ile birlikte eşgüdüm içinde kullanılması. Araçlar: 1. Zorunlu karşılık oranları 2. Merkez Bankasının likidite yönetimi 3. Sermaye yeterlilik oranları 4. Likidite yeterlilik oranları 5. Vergiler 6. Hükümetin faiz dışı harcamaları 27
Diğer Kurumlarca Şimdiye Kadar Alınan Önlemler 1. Mali disiplin 2. Dövize endeksli kredilere yasak getirilmesi 3. Yurt içi Türk lirası cinsi tahvil ihracına izin verilmesi 4. Kredi/Değer oranının sınırlandırılması 5. Bazı tüketici kredilerinin kullanılmasında vergi artışı yapılması 6. Kredi kartı üzerinden borçlanmanın sınırlandırılması 28
III. Uygulanan Politikaların Sonuçları 29
Döviz Kuru Üzerindeki Etki 1.15 ABD Dolarının Gelişmekte Olan Ülkelerin Para Birimleri ve TL Karşısındaki Değeri* (4 Ocak 2010=1) FED in 2. Miktarsal Genişleme Paketini Açıklaması (MG2) TL 1.10 1.05 Değer kaybı 1.00 0.95 Gelişmekte olan Ülkelerin Ortalaması 0.90 01-10 03-10 05-10 07-10 09-10 11-10 01-11 03-11 Değer kazancı * GOÜ ortalaması Brezilya, Çek Cumhuriyeti, Endonezya, Güney Afrika, Kore Cumhuriyeti, Kolombiya, Macaristan, Meksika, Polonya ve Şili para birimlerinin basit ortalamaları alınarak hesaplanmıştır. Kaynak: Bloomberg, TCMB 30
40 30 20 10 0 Banka Kredileri Artış Hızı 31 Bulgaristan Slovenya Çek Cumh. Macaristan Slovakya Romanya Endonezya* Tayland* Hırvatistan Makedonya Malezya* Polonya Hindistan* Çin* Türkiye Banka Kredilerindeki Değişim (yıllık, yüzde, 2010) *Haziran 2010 a kadar olan yıllık değişim Kaynak: BIS, IMF, TCMB
Tahsili Gecikmiş Alacaklar TGA ya Dönüşüm Oranları (yüzde) 5.0 5.5 4.5 Tüketici Kredileri 5.0 Firma Kredileri 4.0 4.5 3.5 4.0 3.0 3.5 2.5 2.0 3.0 1.5 2.5 1.0 2008 2009 2010 2011 Kaynak: TCMB 2.0 2008 2009 2010 2011 Kaynak: TCMB 32
Kredi ve Mevduat Büyümesi Kredi ve Mevduatın GSYİH ye Oranındaki Değişim (yıllık, yüzde puan) 14 12 Banka Kredilerindeki Değişim* 10 8 6 4 2 Banka Mevduatındaki Değişim** 0-2 2007 2008 2009 2010 2011 * %30 euro, %70 ABD doları içeren sepet kullanılarak kur etkisinden arındırılmıştır. ** %70 euro, %30 ABD doları içeren sepet kullanılarak kur etkisinden arındırılmıştır. Kaynak: TÜİK, TCMB 33
Cari Açık 0 Cari İşlemler Dengesi (GSYİH ye oranı, yüzde) -1-2 -3-2.2-4 -5-6 -5.3-7 -6.8-6.6-8 2007 2008 2009 2010 Kaynak: TÜİK, TCMB 34
20 15 10 5 0-5 -10-15 Cari Açık: Bir Karşılaştırma 35 Malezya Tayvan Tayland Suudi Arabistan Çin Kore Cumh. Japonya Endonezya İngiltere Çek Cumh. Brezilya Polonya Fransa Türkiye (2009) ABD Hindistan İtalya İspanya Türkiye (2010) Yunanistan Kaynak: IMF, TCMB Cari İşlemler Dengesi (2009, GSYİH nin yüzdesi olarak)
Kredi Büyümesi: Aylık Gelişmeler 6.0 5.0 4.0 TCMB nin Miktarsal Sıkılaştırma Uygulaması (MS2) Toplam Krediler* (aylık değişim, yüzde) Son 5 yılın ortalaması Son Dönem Fark 3.0 2.0 1.0 0.0-1.0 Mayıs Haz. Tem. Ağus. Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan** * %30 euro, %70 ABD doları içeren sepet kullanılarak kur etkisinden arındırılmıştır ** 19 Nisan itibarıyla ilgili yılın kredi hacminde aylık yüzde değişim Kaynak: TCMB 36
Sonuç 1. Büyüme güçlü seyretmeye devam etmektedir. 2. Henüz aşırı ısınma gözlenmemektedir. 3. Petrol ve diğer emtia fiyatları enflasyonu geçici olarak artıracaktır. 4. Özel sektörün borcundaki aşırı hızlı artış, alınan tedbirlerle kontrol altına alınmaktadır. 37
IV. Küresel Riskler 38
Küresel Riskler 1. Kamu Borcu Problemi: ABD, Avrupa Birliği ve Japonya 2. Jeopolitik Riskler: Ortadoğu ve Kuzey Afrika da yaşanan problemler 39
Küresel Risklere Karşı Yapılabilecekler 1. Mali disiplinin sürdürülmesi 2. Özel kesim borcunun daha kontrollü ve sağlıklı bir şekilde artmasının sağlanması 3. Başta enerji yatırımları olmak üzere yapısal reformlara hız verilmesi 40
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI Bakanlar Kurulu Sunumu Erdem Başçı Başkan Nisan 2011 41