OPSİYON HAKKINDA GENEL BİLGİLER www.yf.com.tr 1
Opsiyon Nedir? Opsiyon, satın alan tarafa herhangi bir ürünü bugünden belirlenen bir fiyat (kullanım fiyatı) üzerinden ileride bir vadede satın alma ya da satma hakkını veren bir anlaşmadır. Opsiyonu satın alan taraf, aldığı bu hak karşılığında satıcıya prim adı verilen tutarı ödemek zorundadır. Dolayısıyla opsiyon sözleşmesi, alıcı taraf açısından kullanıp kullanmamakta serbest olduğu bir hak sağlamakta, buna karşılık satıcı tarafı yükümlülük altına sokmaktadır. 2
Temel Kavramlar Dayanak varlık: Opsiyona konu mal veya kıymet (Hisse senedi, endeks, döviz vb.) Kullanım fiyatı: Opsiyonun sağladığı hakkın kullanılacağı fiyat Vade sonu: Opsiyonun sona ereceği tarih Prim: Opsiyonun piyasada işlem gördüğü fiyat 3
Opsiyon Sözleşme Tipleri Call Opsiyon: Dayanak varlığı alma hakkı Put Opsiyon: Dayanak varlığı satma hakkı Avrupa Tipi: Sadece vadesinde kullanım hakkı Amerikan Tipi: Vadesinden önce de kullanım hakkı 4
Haklar ve Yükümlülükler LONG: Hakka sahiptir (Prim öder) Call Alma (Long Call): Dayanak varlığı kullanım fiyatından alma hakkına sahiptir. Put Alma (Long Put): Dayanak varlığı kullanım fiyatından satma hakkına sahiptir. SHORT: Yükümlülüğe sahiptir (Prim alır, Teminat yatırır, Teminat tamamlama çağrısı olabilir) Call Satma (Short Call): Dayanak varlığı kullanım fiyatından satma (potansiyel) yükümlülüğüne sahiptir. Put Satma (Short Put): Dayanak varlığı kullanım fiyatından alma (potansiyel) yükümlülüğüne sahiptir. 5
Opsiyon İşlemleri Opsiyonlar piyasada farklı vade ve farklı kullanım fiyatları için belirlenmiş fiyatlar (prim) üzerinden işlem görür. Opsiyon sözleşmesi alan (Long) tarafın vade sonuna kadar üç alternatifi vardır: 1. Almış olduğu opsiyonu satabilir, böylelikle pozisyonunu kapatmış olur (karı zararı, aldığı fiyat ve sattığı fiyat arasındaki farktır). 2. Karda ise opsiyonu kullanabilir. 3. Zararda ise kullanım süresi dolana kadar bekler ve kullanmaz; dolayısıyla verdiği opsiyon primi kadar zarar eder. Opsiyonu satan/yazan (Short) tarafın üç alternatifi vardır: 1. Satmış olduğu opsiyon sözleşmesini satın alabilir, böylelikle pozisyonunu kapatır (karı zararı, sattığı fiyat ve geri aldığı fiyat arasındaki farktır). 2. Opsiyonu sattığı taraf hakkını kullanmak isterse yükümlülüğünü yerine getirir. 3. Kullanım süresi dolana kadar opsiyonu alan taraf hakkını kullanmazsa aldığı opsiyon primi kadar kar eder. 6
Maksimum Risk ve Getiri Alıcı (Long) Satıcı (Short) Max Risk Primle sınırlı Sınırsız Max Getiri Sınırsız Primle sınırlı S: Spot hisse fiyatı, K: Kullanım fiyatı Örn. S: 9, K: 7 (ödenen prim: 1) Long Call: Kar/Zarar: max(s-k, 0)-prim : (9-7)-1= 1 Short Call: Kar/Zarar: min(k-s,0)+prim : (7-9)+1= -1 Long Put: Kar/Zarar: max(k-s,0)-prim : 0-1= -1 Short Put: Kar/Zarar: min(s-k,0)+prim : 0+1= 1 max(s-k,0) = S ile K arasındaki fark (S-K) 0 dan büyükse o değer, değilse 0 alınır. min(k-s,0) = K ile S arasındaki fark (K-S) 0 dan küçükse o değer, değilse 0 alınır. 7
Opsiyonlarda Karlılık (ITM;ATM;OTM) Call Opsiyon: Bir call (alım) opsiyonunun kullanım fiyatı spot fiyattan düşükse bu opsiyona karda opsiyon denilmektedir (ITM). Bu durumdaki bir opsiyon kullanıldığı takdirde spot fiyat ile kullanım fiyatı arasındaki fark kadar bir kar oluşmaktadır. Kullanım fiyatı spot fiyattan yüksekse opsiyon zarardadır. (OTM) Kullanım fiyatı spot fiyata eşitse opsiyon başabaştır. (ATM) Put Opsiyon: Bir put (satım) opsiyonunun kullanım fiyatı spot fiyattan yüksekse bu opsiyona karda opsiyon denilmektedir (ITM). Bu durumdaki bir opsiyon kullanıldığı takdirde kullanım fiyatı ile spot fiyat arasındaki fark kadar bir kar oluşmaktadır. Kullanım fiyatı spot fiyattan düşükse opsiyon zarardadır. (OTM) Kullanım fiyatı spot fiyata eşitse opsiyon başabaştır. (ATM) Call Opsiyonu Put Opsiyonu Spot fiyat>kullanım fiyatı Karda (ITM) Zararda (OTM) Spot fiyat=kullanım fiyatı Başabaş (ATM) Başabaş (ATM) Spot fiyat<kullanım fiyatı Zararda (OTM) Karda (ITM) ITM: In the money, ATM: At the money, OTM: Out of the money 8
Opsiyon Fiyatlaması (İçsel Değer, Zaman Değeri) Opsiyon primi: İçsel değer (instrinc value)+zaman değeri (time value) İçsel değer: Opsiyonun sağladığı hak hemen kullanılırsa yapılacak ödeme kadardır. Dayanak varlığın spot fiyatı ile kullanım fiyatı arasındaki farktan hesaplanır. Call opsiyonu içsel değer : max(s-k,0) Put opsiyonu içsel değer : max(k-s,0) Örneğin kullanım fiyatı 7 TL olan bir alım opsiyonunun, dayanak varlık fiyatı 9 TL ise (9-7) 2 TL lik bir içsel değeri vardır. Aynı dayanak varlık için kullanım fiyatı 10 TL olan bir satım opsiyonunun içsel değeri (10-9) 1 TL dir. Zaman Değeri: Volatilite, vade, faiz oranları gibi bileşenlerden oluşur. Bu nedenle opsiyon primi B&S, Binomial gibi komplike fiyatlama modelleriyle hesaplanabilir. Karda opsiyonlar, içsel değer + zaman değerinden oluşur Zararda opsiyonlar, sadece zaman değerinden oluşur. 9
İçsel ve Zaman Değeri Dayanak Varlık Fiyatı Karda (ITM) Call Başabaş (ATM) Call Zararda (OTM) Call 8 8 8 Kullanım Fiyatı 7 8 9 Opsiyon Fiyatı/Prim 1.50 0.50 0.11 İçsel değer 1 - - Zaman Değeri 0.50 0.50 0.11 10
Opsiyon Fiyatını Etkileyen Faktörler Değişken Call Put Kullanım Fiyatı Dayanak varlık fiyatı Volatilite Vadeye kalan süre Temettü Faiz oranı 11
Kullanım Fiyatı Opsiyonun kullanım fiyatı ile alım (call) opsiyonlarının fiyatı arasında negatif, satım (put) opsiyonlarının fiyatı arasında ise pozitif yönlü bir ilişki bulunmaktadır. Kullanım fiyatı yükseldikçe alım opsiyonlarının fiyatı azalırken, satım opsiyonlarının fiyatı artmaktadır. (Piyasada farklı kullanım fiyatlarına sahip opsiyonlar işlem görür, ancak her opsiyon sözleşmesinde kullanım fiyatı sabittir, opsiyonun vadesi boyunca değişmez.) Hisse fiyatı: 36.48 için; Calls Puts Kullanım Karda / 1 Ay 2 Ay 3 AY 1 Ay 2 Ay 3 Ay Karda / Fiyatı Zararda Prim Prim Prim Prim Prim Prim Zararda 30 6.70 6.80 7.10 0.19 0.32 0.54 32 ITM 4.90 5.20 5.35 0.38 0.65 0.88 OTM 34 3.30 3.55 3.95 0.77 1.08 1.40 36 ATM 1.60 2.35 2.57 1.10 1.86 2.10 ATM 38 1.02 1.41 1.76 2.54 2.89 3.20 40 OTM 0.48 0.78 1.08 3.95 4.25 4.50 ITM 42 0.22 0.40 Calls 0.62 5.75 5.95 Puts 6.15 Kullanım Karda / 1 Ay 2 Ay 3 AY 1 Ay 2 Ay 3 Ay Karda / Fiyatı Zararda Prim Prim Prim Prim Prim Prim Zararda 30 6.70 6.80 7.10 0.19 0.32 0.54 32 ITM 4.90 5.20 5.35 0.38 0.65 0.88 OTM 34 3.30 3.55 3.95 0.77 1.08 1.40 36 ATM 1.60 2.35 2.57 1.10 1.86 2.10 ATM 38 1.02 1.41 1.76 2.54 2.89 3.20 40 OTM 0.48 0.78 1.08 3.95 4.25 4.50 ITM 42 0.22 0.40 0.62 5.75 5.95 6.15 12
Dayanak Varlık Fiyatı Dayanak varlığın fiyatı ile alım (call) opsiyon fiyatı arasında pozitif, satım (put) opsiyonu fiyatı arasında negatif yönlü bir ilişki bulunmaktadır. Dayanak varlığın fiyatı yükseldikçe alım opsiyonlarının fiyatı artarken, satım opsiyonlarının fiyatı azalmaktadır. Kullanım fiyatı: 36 için; Calls Puts Karda / 1 Ay 3 Ay 6 AY 1 Ay 3 Ay 6 Ay Karda / Hisse Fiyatı Zararda Prim Prim Prim Prim Prim Prim Zararda 32.83 0.27 0.97 1.86 3.40 4.10 5.00 OTM 34.65 0.75 1.66 2.66 2.10 3.00 4.00 ITM 36.48 ATM 1.60 2.57 3.62 1.10 2.10 3.10 ATM 38.30 2.83 3.71 4.73 0.50 1.40 2.40 ITM 40.12 4.34 5.04 5.98 0.20 0.90 1.90 OTM 13
Volatilite Dayanak varlığın volatilitesi (oynaklığı) ile hem alım hem de satım opsiyonları arasında pozitif yönlü bir ilişki vardır. Dayanak varlığın volatilitesi arttıkça hem alım opsiyonlarının, hem de satım opsiyonlarının fiyatı artmaktadır. Hisse fiyatı: 36.48 Kullanım fiyatı: 36 Volatilite: 1 ay %31.80, 3 ay %32.27, 6 ay %33.08 Calls Puts 1 Ay 3 Ay 6 AY 1 Ay 3 Ay 6 Ay Volatilite Prim Prim Prim Prim Prim Prim -2.00% 1.52 2.43 3.41 1.45 2.34 3.33-1.00% 1.56 2.50 3.51 1.50 2.41 3.43 0.00% 1.60 2.57 3.62 1.54 2.49 3.53 1.00% 1.64 2.64 3.72 1.58 2.56 3.64 2.00% 1.69 2.72 3.82 1.62 2.63 3.74 14
Vade-Temettü-Faiz Oranı Vade Vadeye kalan gün sayısı ile hem alım hem de satım opsiyonları (Amerikan tipi) arasında pozitif yönlü bir ilişki vardır. Vadeye kalan gün sayısı arttıkça hem alım hem de satım opsiyonlarının fiyatı artmaktadır. Bir opsiyon vade sonuna ne kadar yakınsa değeri de o kadar azalacaktır (Zaman değeri). Temettü (Kâr Payı) Dayanak varlığın ait olduğu şirketin ödediği temettü (kâr payları) ile alım opsiyonlarının fiyatı arasında negatif, satım opsiyonlarının arasında ise pozitif yönlü bir ilişki bulunmaktadır. Kâr payları yükseldikçe alım opsiyonlarının fiyatı azalırken, satım opsiyonlarının fiyatı artmaktadır.(temettü ödemeleri dayanak varlığın spot fiyatını düşürür). Piyasa Faiz Oranı Faiz oranı ile alım opsiyonlarının fiyatı arasında pozitif, satım opsiyonlarının fiyatı arasında negatif yönlü bir ilişki bulunmaktadır. Faiz oranı yükseldikçe alım opsiyonlarının fiyatı artarken, satım opsiyonlarının fiyatı azalmaktadır. 15
Opsiyon İndikatörleri Duyarlılıklar (Greeks) I Delta Delta, opsiyonun dayanak varlık fiyatının bir birim değişmesi sonucunda opsiyonun priminin ne kadar azalacağını ya da artacağını gösterir.delta 1 ile 0 arasında değişir. Call opsiyonları için pozitif, put opsiyonları için negatif değerdedir. Örneğin bir call opsiyonu için delta 0.5 ise, bunun anlamı dayanak varlık fiyatının her 1 birimlik artışında veya azalışında opsiyon priminin 0.5 birim artacağı veya azalacağıdır. Delta aynı zamanda bize bir opsiyonu karlı şekilde kapatma olasılığımızı teorik olarak gösterir. Yukarıdaki 0.5 delta sahibi opsiyon için %50 karda denilebilir. Karlılık artıkça delta call opsiyon için 1 e, put opsiyon için -1 e yaklaşır. Gamma Opsiyonun gamması, dayanak varlık fiyatındaki bir birim değişiklikle opsiyon deltasında kaç birim değişikliğin olabileceğini gösterir. Call ve put opsiyonlarında pozitif değerdedir. Örneğin 0.5 deltası olan bir call opsiyonda gamma değeri 0.06 ise, dayanak varlık fiyatı 1 TL arttığında opsiyon yeni deltası 0.56 olur. 16
Opsiyon İndikatörleri - Duyarlılıklar (Greeks) II Vega Opsiyonun vegası, dayanak varlık volatilitesinin % 1 lik değişimi sonunda opsiyon priminin ne kadar değişebileceğini gösterir. Call ve put opsiyonlarında vega pozitif değerdedir. Örneğin bir put opsiyonun vegası 0.06 ise, volatilitedeki %1 lik bir artış primi 0.06 arttırır. Theta Theta, vade sonuna bir gün daha yaklaşıldıkça, opsiyonun fiyatının ne kadar azalacağını ölçer. Zamanın ilerleyişi opsiyonun zaman değerini azalttığından her zaman eksi değerlerle ifade edilir. Örneğin primi 1.5 TL olan bir opsiyonun theta değeri 0.05 ise bir gün sonra opsiyon primi 1.45 e düşecektir. Rho Rho, faiz oranının % 1 lik değişmesi sonucunda, opsiyonun priminde ne kadar değişimin olacağını gösterir. Faiz oranının opsiyon fiyatlarına etkisi kısıtlı olup, bu etki vadeye yaklaştıkça azalmaktadır. olur. 17
Piyasa Beklentileri Yükseliş Yönünde Beklenti Long Call (Call Alma): Yatırımcı dayanak varlık fiyatının yükseleceğini beklemektedir. Short Put (Put Satma): Yatırımcı dayanak varlık fiyatının düşmeyeceğinden emindir, seviyesinin değişmeyeceğini veya yükseliş olabileceğini düşünmektedir. Düşüş Yönünde Beklenti Long Put (Put Alma): Yatırımcı dayanak varlık fiyatının düşeceğini beklemektedir. Short Call (Call Satma): Yatırımcı dayanak varlık fiyatının yükselmeyeceğinden emindir, ancak ne kadar düşeceği konusunda şüpheleri vardır. 18
Kar/Zarar Grafikleri 19