KKTC MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI KIBRIS TÜRK TARİHİ ORTAOKULLAR İÇİN TARİH KİTABI (Temel Eğitim 2. Kademe) 7 sınıf AĞUSTOS 2014
Akademik Danışma ve Yazı Kurulu Başkan Mehmet Kortmaz AKADEMİK DANIŞMA KURULU: Başkan: Prof. Dr. Mehmet Emin ÇAĞIRAN ( Gazi Ünivetsitesi ) Üye: Prof. Dr. Mehmet ŞİŞMAN ( Osmangazi Üniversitesi ) Üye: Prof. Dr. Hasan BAHAR ( Selçuk Üniversitesi ) Üye: Doç. Dr. Mehmet Seyfettin EROL ( Gazi Ünivetsitesi ) Üye: Doç. Dr. Ramazan ÇALIK ( Selçuk Üniversitesi ) Üye: Doç. Dr. Bahattin ACAR ( Osmangazi Üniversitesi ) Üye: Yard.Doç. Dr. Caner ARABACI ( Selçuk Üniversitesi ) Üye: Veli ŞİRİN ( Tarihçi, Tarih ve Tabiat Vakfı Başkanı ) Koordinatör Üye: Aydın BOLAT ( Yayıncı, Yazar, Eğitimci ) Yazı ve Araştırma Kurulu Fikri ÖZLER Derviş ATAKAN Sıdıka AKTU Şencan YEREBAKAN ÖZDEMİR Hatice ŞAHİN Ulaş BERATLI Emrah MERCAN Mustafa YÜCELTEN Mustafa AKIN Resimleyen: Celal DENİZ Grafik Tasarım Bilal AKBAYIR Ercan NAZİK Dizgi Bilal AKBAYIR Ercan NAZİK Düzeltme Gürkan GÜMÜŞATAM Baskı 6. Baskı 2014 Kıbrıs Türk Tarihi isimli kitap, Talim ve Terbiye Kurulunda görüşülerek ortaokulların (Temel Eğitim 2. Kademe) yedinci sınıflarında denenip geliştirilmek üzere Kıbrıs Türk Tarihi Dersleri için ders kitabı olarak kabul edilmiştir. KKTC MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI YAYINIDIR Her hakkı saklıdır ve KKTC Milli Eğitim Bakanlığı'na aittir. Kitabın metin, soru, şekil ve resimleri kısmen de olsa hiçbir suretle alınıp yayımlanamaz. Baskı
İSTİKLÂL MARŞI Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak, O benimdir, o benim milletimindir ancak. Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl... Hakkıdır, Hakk'a tapan, milletimin istiklâl! Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var! Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, "Medeniyet!" dediğin tek dişi kalmış canavar? Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma, sakın. Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Doğacaktır sana va'dettiği günler Hakk'ın... Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın. Bastığın yerleri "toprak!" diyerek geçme, tanı: Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı: Verme, dünyaları alsan da, bu cennet vatanı. Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda! Canı, cananı, bütün varımı alsın da Hüda, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda. Ruhumun senden, İlahi, şudur ancak emeli: Değmesin mabedimin göğsüne namahrem eli. Bu ezanlar -ki şahadetleri dinin temeli- Ebedi yurdumun üstünde benim inlemeli. O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım, Her cerihamdan, İlahi, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır rûh-ı mücerred gibi yerden na'şım; O zaman yükselerek arşa değer belki başım. Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl! Olsun artık dökülen kanlarıının hepsi helâl. Ebediyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl: Hakkıdır, hür yaşamış, bayrağımın hürriyet; Hakkıdır, Hakk'a tapan, milletimin istiklal! Mehmet Âkif ERSOY
ATATÜRK ÜN GENÇLİĞE HİTABESİ Ey Türk gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk cumhuriyetini, ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin, en kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi, seni bu hazineden, mahrum etmek isteyecek, dahili ve harici, bedhahların olacaktır. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerait, çok nâmüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın, bütün kaleleri zapt edilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şeraitten daha elim ve daha vahim olmak üzere, memleketin dahilinde, iktidara sahip olanlar gaflet ve dalalet ve hatta hıyanet içinde bulunabilirler. Hatta bu iktidar sahipleri şahsi menfaatlerini, müstevlilerin siyasi emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bitap düşmüş olabilir. Ey Türk istikbalinin evlâdı! İşte, bu ahval ve şerait içinde dahi, vazifen; Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmaktır! Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda, mevcuttur!
YENİ KIBRIS TÜRK TARİHİ KİTAPLARI HAKKINDA Toprağın derinliklerine kök salamamış ağaçlar nasıl ki en küçük bir rüzgârda sarsılıyorsa, temeli sağlam olmayan binalar çöküyor ve yıkılıyorsa; tarihini bilmeyen milletlerin de zaman içerisinde yok olması kaçınılmaz bir gerçektir. Toplumları, milletleri, kuruluşları etkileyen hareketlerden doğan, olayları zaman ve yer göstererek anlatan, bu olaylar arasındaki ilişkileri, daha önceki ve sonraki olaylarla bağlantılarını, karşılıklı etkilenmeleri, her milletin kurduğu medeniyetleri, kendi iç sorunlarını inceleyen bilimdir tarih. Kıbrıs Türkleri olarak bizler var oluş mücadelemizde, atalarımızın verdiği o eşsiz mücadeleyi, yaşanan olayları, bu olaylar arasındaki ilişkileri, bağlantıları, etkilenmeleri, nereden nereye nasıl geldiğimizi öğrenmeli ve öğretmeliyiz. Bu yüzden gelecekte de Kıbrıs Türkü'nün dimdik ayakta durabilmesi, aydın yarınlara ulaşabilmesi ve tarihimizin doğru bilinmesi için tarih dersi çok önemlidir. KKTC Milli Eğitim, Gençlik ve Spor Bakanlığı Tarih Komisyonu olarak bizler tarih kitaplarımızın yazılma amacının; tarihi gerçeklere ışık tutmak, Kıbrıs Türk halkının bu adada egemen bir güç olduğunu belirtmek, Atatürk İlke ve İnkılâplarına bağlı Yurtta barış, dünyada barış bilinciyle, kendi cumhuriyetini ve devletini seven barışçı, aydın gençler yetiştirmek olduğunu vurgulamak isteriz. Unutmayalım, Tarihini bilen, tarihini örselemeden günümüze taşıyan, tarihinde güç ve kuvvet olan milletler, binlerce ırmaktan beslenen denizler gibidir. Geçmişini bilmeyen toplumlar geleceğe emin adımlarla ilerleyemez. Tüm öğretmen ve öğrencilerimize sonsuz başarılar dileriz. KOMİSYON
I. ÜNİTE : KIBRIS'IN TÜRKLER TARAFINDAN FETHİ...1 A- KIBRIS'IN OSMANLI DEVLETİ İÇİN ÖNEMİ...2 B- FETİH SEBEPLERİ...2 1-Kıbrıs Halkının Osmanlı Devleti'ne Başvurusu...3 2- Kıbrıs'ın Jeopolitik ve Stratejik Konumu...4 3- Ekonomik Sebepler...5 4- Dini Sebepler...6 C- FETİH SÜRECİ...8 1- Osmanlı Devleti'nin Kıbrıs'ın Fethi İçin Yaptığı Hazırlıklar...8 2- Venedik'in Kıbrıs'ı Savunmak İçin Aldığı Tedbirler...11 3- Donanmanın Kıbrıs'a Gelişi ve İlk Fetihler...12 4-Lefkoşa'nın Fethi...13 5- Mağusa'nın Fethi...16 6- İnebahtı (Lepanto) Deniz Savaşı...19 II. ÜNİTE: KIBRIS'A GELİŞİMİZ...22 A- ATALARIMIZIN KIBRIS'A YERLEŞMESİ...23 1-Osmanlıların Gönül Kazanma Politikası...23 2- Osmanlı Tahrir Geleneği ve Kıbrıs Tahriri...24 3- Adanın Şenlendirilmesi...25 III. ÜNİTE: OSMANLI DÖNEMİ'NDE KIBRIS'TA İDARİ YAPI...30 A- İDARİ YAPI...31 1- Gayrimüslimlerin Temsilcileri...35 B- TOPRAK VE VERGİ DÜZENİ...36 1- Toprak Düzeni...36 2- Vergi Düzeni...37 C- ASKERİ DÜZEN...38 İÇİNDEKİLER IV. ÜNİTE: OSMANLI DÖNEMİ'NDE KIBRIS'TA SOSYAL VE EKONOMİK HAYAT...40 A- NÜFUS YAPISI...41 B- TOPLUMSAL İLİŞKİLER...42 1- Müslümanlar Arası İlişkiler...42 2- Gayrimüslimler Arası İlişkiler...42 3- Müslüman-Gayrimüslim Arası İlişkiler...43
C- AİLE YAPISI...44 D- HUKUK DÜZENİ...45 E- VAKIFLAR VE EĞİTİM...45 1- Vakıf...45 2-Eğitim...46 F- EKONOMİK HAYAT...47 1- Tarım...48 2- Ticaret ve Sanayi...49 G- İSYANLAR...51 1- Müslümanlar Tarafından Çıkarılan İsyanlar...51 a- Mehmet Boyacıoğlu İsyanı...51 b- Çil Osman Olayı...52 2- Rumların İsyan Girişimleri...52 a- 1821 İsyanı...52 İÇİNDEKİLER V. ÜNİTE: KIBRIS'TAKİ ESERLERİMİZ...54 A- LEFKOŞA'DAKİ ESERLERİMİZ...55 1- Arap Ahmet Camii...55 2- Sarayönü Camii...56 3- Bayraktar Camii...57 4- Selimiye Camii...58 5- Büyük Han...59 6- Kumarcılar Hanı (Kemancılar Hanı)...60 7- Mevlevi Tekkesi...61 8- Sultan II. Mahmut Kütüphanesi...62 9- Derviş Paşa Konağı...63 B- GAZİMAĞUSA'DAKİ ESERLERİMİZ...64 1- Cafer Paşa Hamamı...64 2- Akkule Mescidi...64 3- Kutup Osman Türbe Ve Tekkesi...65 4- Lala Mustafa Paşa Camii...66 C- GİRNE'DEKİ ESERLERİMİZ...67 1- Ağa Cafer Paşa Camii...67 2- Hasan Kavizade Hüseyin Efendi Çeşmesi...68
D- LEFKE'DEKİ ESERLERİMİZ...69 1- Vezir Osman Paşa Mezarı...69 2- Piri Osman Paşa Camii (Yukarı Camii)...69 E- LARNAKA'DAKİ ESERLERİMİZ...70 1- Hala Sultan Külliyesi...70 2- Ulu Camii (Cami-i Kebir)...71 3- Ebubekir Paşa Su Kemerleri...72 F- LİMASOL'DAKİ ESERLERİMİZ...73 1- Köprülü Camii (Dere Camii, Cami-i Cedit)...73 2- Büyük Camii (Cami-i Kebir)...74 G- BAF'TAKİ ESERLERİMİZ...75 1- Baf Kalesi...75 SÖZLÜK...77 KAYNAKÇA...83 İÇİNDEKİLER
I. ÜNİTE: KIBRIS IN TÜRKLER TARAFINDAN FETHİ KIBRIS TÜRK TARİHİ - 7.SINIF Hazırlık Çalışmaları 1. Türkler Kıbrıs la ilk kez ne zaman ilgilenmeye başlamışlardır? Araştırınız. 2. Fetih, hacı, hicaz, korsan, elçi, donanma, üs ve ittifak kavramlarının anlamlarını öğreniniz.
2 A- KIBRIS'IN OSMANLI DEVLETİ İÇİN ÖNEMİ Osmanlı Devleti 16. yüzyılın ilk yarısından itibaren Akdeniz ve çevresinde egemenlik kurmaya başladı. 1516'da Suriye, 1517'de Mısır Osmanlı topraklarına katılmış, 1522'de ise Rodos alınmıştı. Rodos'un fethinden sonra Doğu Akdeniz'de her yönden çok önemli bir ada olan Kıbrıs'ın henüz yabancı ellerde olması büyük sakıncalar yaratıyordu. Kıbrıs bir korsan yatağı haline gelmişti. İstanbul dan Mısır ve Suriye limanlarına giden Osmanlı gemileri sık sık saldırıya uğruyordu. Venedik idaresi korsanlık faaliyetlerine karşı önlem almadığı gibi bunların Kıbrıs'ta barınmalarına göz yumuyordu. Bölgeden geçen Türk gemilerinin maruz kaldığı saldırılar karşısında Venedik yönetimi özür dileyerek durumu geçiştiriyordu. Osmanlı Devleti Rodos u alıp Doğu Akdeniz'de hakimiyeti sağladıktan sonra Kıbrıs'ın alınması da zaruret hâline gelmişti. Kıbrıs'ın Venedik gibi güçlü bir rakip devletin elinde bulunması Doğu Akdeniz deki Osmanlı hakimiyeti için açık bir tehdit oluşturuyordu. I. ÜNİTE: KIBRIS IN TÜRKLER TARAFINDAN FETHİ Osmanlı İmparatorluğu (1520-1687) B- FETİH SEBEPLERİ Osmanlı Devleti'nin Türkiye, Suriye, Mısır ve Kuzey Afrika'ya hâkim olması ile Doğu Akdeniz bir Türk iç denizi haline geldi. İmparatorluğun Doğu Akdeniz deki güvenliği için Venedik'in elinde bulunan Kıbrıs'ın da alınması gerekiyordu. Osmanlı Devleti'nin Kıbrıs adasının fethine girişmesinin sebepleri; Kıbrıs Halkının Başvurusu, Kıbrıs ın Jeopolitik Konumu ve Güvenlik Sebepleri, Ekonomik Sebepler, Dini Sebepler başlıkları altında toplanabilir. Araştıralım Eski çağlarda tuzun insan hayatındaki yeri neden çok önemlidir?
3 1- Kıbrıs Halkının Osmanlı Devleti'ne Başvurusu Kıbrıs halkı, Venedik idaresinde ağır vergiler altında eziliyor ve köle olarak çalıştırılıyordu. Ada halkı ürettiği tahıl, şarap, yağ ve hayvanlarından elde ettiği ürünün üçte birini vergi olarak devlete vermek zorundaydı. Ayrıca Venediklilerin ada halkından aldıkları tuz vergisi de çok ağırdı. Bunun yanı sıra her erkek haftanın belirli günlerinde hiçbir ücret almaksızın herhangi bir işte angarya olarak çalışmakla yükümlüydü. Diğer yandan ada halkı dinî yönden de baskı altındaydı. Katolik olan Venedikliler Kıbrıs'ın Ortodoks halkını Katolik olmaya zorluyorlardı. Venedik idaresinde Ortodoks Kilisesi kapatılmış ve bütün yetkileri elinden alınarak mal varlığına el konulmuştu. Osmanlı Devleti yeni fethettiği yerlerde her yönden adil bir düzen kurmuştu. Bu durumu bilen ada halkı, Venedik'in kötü yönetiminden kurtulmak için Osmanlı Devleti'ne Kıbrıs'ı alması için başvurdu. Yavuz Sultan Selim zamanında (1512-1520) başlayan başvurular sonraki yıllarda da gizlice tekrarlandı. Kıbrıs Adasının Osmanlı Devleti tarafından fethedilmesini isteyen adanın Ortodoks halkı, fetih sırasında Osmanlılara direniş göstermedikleri gibi, adada Osmanlı hakimiyetinin kurulmasını hararetle desteklediler. I. ÜNİTE: KIBRIS IN TÜRKLER TARAFINDAN FETHİ
4 2- Kıbrıs'ın Jeopolitik ve Stratejik Konumu Korsanlar I. ÜNİTE: KIBRIS IN TÜRKLER TARAFINDAN FETHİ Doğu Akdeniz'de her yönden önemli bir ada olan Kıbrıs'ın Venediklilerin elinde olması Türkler için bir tehdit unsuruydu. Çünkü Kıbrıs, Osmanlı Devleti güç bir duruma düştüğü anda düşmanları tarafından üs olarak kullanılabilir; ayrıca buradan Osmanlı Devleti'nin güney kıyılarına ve Akdeniz'e kıyısı olan diğer topraklarına saldırı düzenlenebilirdi. Osmanlılar, 1471'de Karamanoğulları ile mücadele ettiği sırada Kıbrıs Kralı Karamanoğlu Beyliği ne yardım için 30 bin kişilik kuvvet gönderdi. Bu durum Kıbrıs ın, Venedik'in ya da başka bir ülkenin idaresinde olması Osmanlı Devleti'nin, Doğu Akdeniz'deki güvenliğinin tehdit altında olduğu anlamını taşımaktadır. B unları unları ilelim Bilelim! unları ilelim
5 Kıbrıs Cenevizli, Venedikli, Rodoslu, İspanyol, Maltalı ve Sicilyalı korsanlar tarafından üs olarak kullanılıyordu. Korsanlar Akdeniz de Kıbrıs yakınlarında dolaşıyor ve Ada halkına korku ve dehşet saçıyorlardı. Korsanların Adaya yaptığı baskınlarda çok sayıda insan öldürülüyor ve her taraf yağmalanıyordu. Adadaki Venedik yönetimi ise korsanlık faaliyetlerine karşı hiçbir önlem almıyor ve seyirci kalıyordu. Bu durum Akdeniz'in doğusunda Osmanlı gemileri için de tehdit oluşturuyordu. Kıbrıs ın fethi ile bütün bu sorunlar ortadan kalkmış olacaktı. Mısır ve Suriye'ye hâkim olan bir devletin topraklarının tam ortasında stratejik öneme sahip bir adayı Akdeniz deki en büyük rakibinin elinde bırakması beklenemezdi. 3-Ekonomik Sebepler Avrupa ile Asya'yı birbirine bağlayan ticaret yolu Kıbrıs tan veya yakınlarından geçmekteydi. Çin ve Hindistan'dan çıkıp Süveyş ve Basra Limanlarına ulaşan İpek ve Baharat Yolu Doğu Akdeniz'deki limanlar ile Mısır'ın İskenderiye Limanı na geliyor, oradan İstanbul ve Avrupa'ya uzanıyordu. Ticaret gemilerini ele geçirmek isteyen korsanlar da bu sebeple Kıbrıs, Malta, Girit, Rodos gibi adalarda üslenmişlerdi. Bu korsanların faaliyetleri yüzünden, Akdeniz'deki ticaret gerilemekte ve bundan Osmanlı Devleti de zarar görmekteydi. Sultan II. Selim'in şehzadeliği yıllarında Mısır'dan kendisine gönderilen hediyeleri taşıyan gemiler bile korsanlar tarafından yağmalanmıştı. I. ÜNİTE: KIBRIS IN TÜRKLER TARAFINDAN FETHİ Osmanlı Gemisi
6 I. ÜNİTE: KIBRIS IN TÜRKLER TARAFINDAN FETHİ 4-Dinî Sebepler: Kıbrıs adasına Müslümanlar tarafından değişik zamanlarda 20'den fazla akın düzenlenmiş ve birçok şehit verilmiştir. Bu şehitlerden birisi de Peygamberimiz Hz. Muhammed'in süt halası 'Ümmü Haram'dır. Hala Sultan olarak da anılan Ümmü Haram, çıkartma sırasında Larnaka'da Tuz Gölü yakınında şehit düştü ve buraya defnedildi. Peygamberimizin bir akrabasının mezarının Kıbrıs'ta bulunması adamızı bütün İslam âlemi için kutsal sayılan bir yer haline getirdi. Yavuz Sultan Selim 1517' de Mısır'ı fethettikten sonra kutsal şehirler olan Mekke ve Medine şehirlerinin yöneticisi de kendisine bağlılık bildirdi. Bu tarihten sonra peygamberimizin kutsal emaneti olan halifelik makamı Osmanlı hanedanına geçti. Böylece Türkler bütün İslam âleminin her türlü hakkını korumak sorumluluğunu üstlenmiş oldular. Türkiye ve Rumeli den her yıl Hicaz'a giden hacı gemilerine Kıbrıs korsanlarının saldırması da Kıbrıs'ın fethini gerekli kılan etkenlerden biriydi. Kıbrıs adası Hıristiyanların elinde kaldıkça İslam âlemi için tehdit olmaya devam edecekti. Bu yüzden Kıbrıs'ın Hıristiyan Venediklilerden alınması gerekiyordu. Hala Sultan - Larnaka
7 Hala Sultan Asıl adı Ümmü Haram binti Milhan'dır. Ümmü Haram, Efendimiz'in dedesi Abdulmuttalib tarafından halası olur. Ayrıca Efendimiz'in süt teyzesi de olmaktadır. Çünkü kızkardeşi Ümmü Süleym Peygamber Efendimiz'e süt emzirmiştir. Ümmü Haram, Übade b. Samit'in hanımıdır. Efendimiz, çok sevdiği bu Hala Sultan - Larnaka hanım sahabinin evine zaman zaman gider, yemek yerdi. Bu ziyaretlerinden birisinde Efendimiz orada yemek yemiş, sonra da bir müddet uyumuştu. Bir aralık gülümseyerek uyandı. Bundan sonrasını Ümmü Haram şöyle anlatmaktadır: - Ya Resulallah, seni güldüren nedir, diye sordum. O: -Rüyamda bana, ümmetimden bir kısmının şu mavi deniz üstünde padişahların tahtlarına kuruldukları gibi kemal-i ihtişamla gemilere binerek Allah yolunda deniz savaşına çıktıkları gösterildi; ona gülüyorum, buyurdu. -Ya Resûlallah, benim o deniz gazilerinden olmam için Allah'a dua etseniz, dedim. O da dua etti. Sonra başını yastığa koyarak bir müddet daha uyudu ve bir süre sonra gülümseyerek uyandı. Yine ben: -Ya Resûlallah, neye gülüyorsunuz, diye sordum. O da: -Bu defa da ümmetimden bir kısmının padişahlar gibi kuruldukları kara nakliyeleri üstünde debdebeli bir surette gazaya gittikleri gösterildi, buyurdu. Ben; -Ya Resûlallah, bunlar arasında da bir gazi olarak bulunmama dua buyursanız, dedim. Resûlallah: 1 -Hayır, sen birincilerdensin, diye cevap verdi. Gerçekten de Hz. Osman döneminde yapılan Kıbrıs seferine Ümmü Haram da kocasıyla birlikte katılmış ve atından düşerek şehit olmuştur. Kabri, Larnaka civarında bulunan Tuz Gölü kıyısındadır. Şehadetiyle Allah Resûlü'nün müjdesi gerçekleşmiş ve Ümmü Haram Kıbrıs gazileri arasına katılmıştır. Kıbrıs, uzun yıllar Müslümanların idaresinde kaldıktan sonra, kısa bir süre Hristiyanların yönetimine geçmiştir. Fakat 1570 yılında Osmanlılar Kıbrıs'ı yeniden fethetmişler ve Ümmü Haram'ın kabrini imar ederek, üzerine türbe bina etmişlerdir. Bu bina günümüzde 2 Hala Sultan olarak bilinmekte ve ziyaret edilmektedir. I. ÜNİTE: KIBRIS IN TÜRKLER TARAFINDAN FETHİ 1 Sahîh-i Buhârî, Sayfa: 338-339 2 TANYELİ, A., Ocak 2004, Sayı: 300
8 C- FETİH SÜRECİ 1- Osmanlı Devleti'nin Kıbrıs'ın Fethi İçin Yaptığı Hazırlıklar Kıbrıs'ı fetih kararı alan Osmanlı Devleti seferden önce büyük çapta hazırlıklar yaptı. Bu hazırlıklar şunlardır: Osmanlı Devleti her fetih öncesinde Şeyhülislam dan bir fetva alırdı. Kıbrıs'ın fethi için de aynı yöntem uygulandı. Şeyhülislam Ebu Suud Efendi'den, seferin hukuka ve İslam'a uygun olduğu yönünde fetva alındı. Çünkü Osmanlı Devleti kendisini bir İslam Devleti olarak görüyordu. İslam Devleti haklı bir sebep olmadan bir yere sefer düzenleyemezdi. I. ÜNİTE: KIBRIS IN TÜRKLER TARAFINDAN FETHİ Adanın savaşsız teslim edilmesi için Şubat 1570'de Kubat Çavuş, Venedik'e elçi olarak gönderildi. Donanma güçlendirildi. Avrupalı bazı devletler ve İran ile ilişkiler iyi tutuldu. Adanın dışarıdan yardım almasını engellemek amacıyla ticari abluka uygulandı. Kıbrıs'ın fethi için VI. Vezir Lala Mustafa Paşa serdar, III. Vezir Piyale Paşa ise kaptan-ı derya (donanma komutanı) tayin edildi. Araştıralım Şeyhülislamın görevi nedir? Fetva Nedir?
9 PADİŞAH II. Selim SADRAZAM Sokullu Mehmet Paşa ORDU KOMUTANI Lala Mustafa Paşa I. ÜNİTE: KIBRIS IN TÜRKLER TARAFINDAN FETHİ DONANMA KOMUTANI Piyale Paşa ŞEYHÜLİSLAM Ebu Suud Efendi
10 Şeyhülislam Ebu Suud Efendi nin Kıbrıs ın Fethi için verdiği Fetva. I. ÜNİTE: KIBRIS IN TÜRKLER TARAFINDAN FETHİ Mesele Önceden İslam ülkesi topraklarından olup sonra da kafirler burayı alsalar, medrese ve mescitleini harap etseler, islam dinine ihanet etseler, buradan etrafa zararlar verseler; Osmanlı padişahı burayı islam dinini koruma gereğince kafirler elinden alıp islam toprağına dahil etmek istese, önceden bu kafirlerin ellerinde olan diğer vilayetler ile barış yapıldığı zaman onlara verilen Ahitname de bu vilayetin adı da geçmekle, islam hukuku gereğince bu Ahitname nin geçersiz sayılmasına engel olur mu? Beyan buyurula. El cevap Allah bilir ki asla engel olmaz. İslam hükümdarının kafirlerle barış yapması için, barışta ancak müslümanların menfaati olması gerekir. Müslümanların menfaati yoksa barış asla hukuki değildir. Menfaat görülüp sonsuza kadar veya geçici bir süre için barış yapıldıktan sonra, müslümanların çıkarına yeni şartlar oluşursa barışı bozmak dinen uygun ve gereklidir. Hz. Peygamber Hicret in altıncı yılından onuncu yıla doğru barış yapıp, Hz. Ali bir barış anlaşması yazıp karara varıldıktan sonra gelecek yıl bozmak gerektiğinde Hicret in sekizinci yılında Mekke ye saldırarak fethetmiştir. Böylece Hz. Peygamber in sünnetine uygun hareket edilmiş olunur. Ketebe-ül Hakir Ebu Suud Şeyhülislam
11 2- Venedik'in Kıbrıs'ı Savunmak İçin Aldığı Tedbirler Osmanlı Devleti'nin Kıbrıs seferine hazırlandığını haber alan Venedikliler, adayı savunmak için çeşitli tedbirler aldılar. Bu tedbirler şunlardır: Haçlı ittifakı oluşturmak için Hıristiyan devletlerden yardım istendi. Öncelikle Lefkoşa ve Mağusa başta olmak üzere tüm kale duvarları güçlendirildi. Surların etrafına hendekler kazıldı. Yerli halka eski haklarının tanınacağı sözü verildi. Kıbrıs'ın seferine başlangıçta 60 bin civarında asker katılmış, bu sayı fetih tamamlanıncaya kadar 100 bine ulaşmıştır. Kıbrıs Seferi ne Katılan Deniz Kuvvetleri: Murat Reis komutasında: 25 kadırga Piyale Paşa komutasında: 65 kadırga Müezzinzade Ali Paşa komutasında : 80 Kadırga, 6 Kalyon, 10 Firkateyin, 8 Mavna, asker, silah ve malzeme taşıyan 150 nakliye gemisi. B unları ilelim Bilelim! I. ÜNİTE: KIBRIS IN TÜRKLER TARAFINDAN FETHİ Araştıralım Kadırga, Kalyon, Mavna, Göğe gemilerini araştırınız.
12 3- Donanmanın Kıbrıs'a Gelişi ve İlk Fetihler I. ÜNİTE: KIBRIS IN TÜRKLER TARAFINDAN FETHİ İstanbul'dan hareket eden Osmanlı Donanması 1 Temmuz 1570'de Limasol'a geldi. Burada fazla bir direnişle karşılaşılmadı. Leftari Kalesi'ndeki Venedik askerlerinin teslim olmasından sonra 2 Temmuz 1570'de Limasol ele geçirildi. Osmanlı donanması ertesi gün Larnaka'ya yöneldi. Kıbrıs halkının Venedik idaresinden memnun olmaması ve Türk k u v v e t l e r i n e y a r d ı m e t m e s i sebebiyle burada da direnişle karşılaşılmadı. Böylece 4 Temmuz 1570' de Larnaka fethedildi.burasını üs olarak seçen Osmanlı ordusu Tuzla İskelesine asker ve silah bıraktı. Ayrıca toplanan Harp Divanı a d a n ı n f e t h i n e L e f k o ş a ' d a n başlanmasına, ardından Mağusa'nın alınmasına karar verdi. Limasol Kalesi Limasol Çıkartması
13 4- Lefkoşa'nın Fethi Lala Mustafa Paşa, Lefkoşa'nın fetih hazırlıkları yapılırken ada halkının durumunu ve tepkilerini belirlemek için keşif çalışmaları başlattı. Yapılan keşiflerde ada halkının, Venediklilere karşı girişilen bu askerî harekâtı sevinçle karşıladığı anlaşıldı. Nitekim, Venedik'in Lefkoşa valisi ada halkının desteğini alamayacağını anladığı için kendisini kale savunması ile sınırlandırmak zorunda kalmıştır. I. ÜNİTE: KIBRIS IN TÜRKLER TARAFINDAN FETHİ
14 Kuşatma 25 Temmuz 1570'de başladı. Öncelikle Lefkoşa Valisi Dandolo'ya şehri savaşsız teslim etmesi için çağrılar yapıldı. Ancak vali bu çağrıları reddetti. Şehir 45 gün süren çetin çarpışmalar sonucunda 9 Eylül 1570'de fethedildi. Osmanlı fetih geleneğine göre bir yer fethedildiği zaman o şehrin en büyük kilisesi fethin sembolü olarak camiye çevrilirdi. Lefkoşa'nın fethi tamamlanınca da günümüzde Selimiye Camii olarak bilinen St. Sophia Katedrali camiye çevrildi. Lala Mustafa Paşa, Kıbrıs'taki ilk Cuma namazını 15 Eylül 1570'de burada kıldı. Lefkoşa'nın fethi tamamlandıktan hemen sonra Muzaffer Paşa Kıbrıs'a Beylerbeyi olarak atandı. Böylece ada, daha fetih tamamlanmadan Osmanlı Devleti'ne bir eyalet olarak bağlanmış oldu. I. ÜNİTE: KIBRIS IN TÜRKLER TARAFINDAN FETHİ Lefkoşa Şehri
15 B unları ilelim Bilelim! Girne (9 Temmuz 1570) ve Baf (12 Eylül 1570) valileri Serdar Lala Mustafa Paşa'nın huzuruna gelerek itaatlerini bildirdiler. Böylece bu iki kale savaşsız alınmış oldu. Girne Kalesi Baf Kalesi I. ÜNİTE: KIBRIS IN TÜRKLER TARAFINDAN FETHİ
16 5- Mağusa'nın Fethi I. ÜNİTE: KIBRIS IN TÜRKLER TARAFINDAN FETHİ Lefkoşa'nın fethinden sonra sıra adanın en güçlü kalesi olan Mağusa nın fethine geldi. Burada da şehrin barışçı yollardan teslim edilmesi için kale komutanı Bragadino ya çağrı yapıldı. Bu girişimin sonuçsuz kalması üzerine 1 Ekim 1570'de kuşatma başlatıldı. Ancak kış mevsiminin yaklaşması üzerine taarruz ilkbahara bırakıldı. Nihayet Nisan 1571 başlarında şiddetli top atışlarıyla hücum başladı. Kale, denizden zaman zaman destek gelmesi sayesinde ilk birkaç saldırıya başarıyla karşı koydu. Mağusa surlarının yüksekliği, sağlamlığı ve hendeğinin derin oluşu da şehrin alınmasını zorlaştıran önemli bir etkendi. Bu yüzden Mağusa Kalesi'nin fethi sırasında diğer askerlerin yanı sıra lağımcı birliklerinin çalışmaları önemli rol oynamıştır. Canbulat Bey komutasındaki lağımcı birlikleri, tüneller kazıp buralara barut yerleştirip patlatarak surların kısmen de olsa yıkılmasını sağladı. Venediklilerin surları onarma çalışmaları sonuç vermedi. Türk birliklerinin hendeğe toprak sürmesi de birliklerimizin surlara tırmanmasını kolaylaştırdı. Lağımcıların Kazdığı Siper Yollları
17 Mağusa Kuşatması 31 Temmuz 1571 günü yapılan son saldırıda kale burçlarından bazıları ele geçirildi. Kale kumandanı Bragadino, kaleyi daha fazla savunamayacağını anlayarak 1 Ağustos 1571'de Lala Mustafa Paşa'ya teslim etti. Mağusa'nın fethiyle Kıbrıs ın fethi tamamlanmış oldu. Böylece Kıbrıs 307 yıl boyunca Türk idaresi altında kaldı. Fetih sonrasında Kıbrıs'a yönelecek muhtemel saldırılara karşı bazı tedbirler alındı. Adada güçlü bir savunma oluşturmak için Lefkoşa, Mağusa, Baf ve Girne kalelerine asker yerleştirildi. Nitekim fetihten sonra on yıl boyunca Venedik gemileri Kıbrıs açıklarında görülmeye devam etti. I. ÜNİTE: KIBRIS IN TÜRKLER TARAFINDAN FETHİ
18 Kıbrıs ın Fetih Sürecinde Sırası ile Alınan Kaleler B unları ilelim Bilelim! Limasol (2 Temmuz 1570) Girne (9 Temmuz 1570) Baf (12 Eylül 1570) Larnaka (4 Temmuz 1570) Lefkoşa (9 Eylül 1570) Mağusa (1 Ağustos 1571) I. ÜNİTE: KIBRIS IN TÜRKLER TARAFINDAN FETHİ Lağımcı Levent (Osmanlı Denizcisi) Osmanlı Topu
19 6-İnebahtı ( Lepanto) Deniz Savaşı Venedik'in girişimleri ile kurulan Haçlı Donanması (Malta, Papalık, İspanya, Venedik) ile Kaptan-ı Derya Müezzinzade Ali Paşa komutasındaki Osmanlı Donanması'nın bir bölümü Kıbrıs'ın fethinden sonra İnebahtı denilen yerde karşılaştı. 7 Ekim 1571'de yapılan deniz savaşında Osmanlı ağır bir mağlubiyete uğradı. Müezzinzade Ali Paşa savaş sırasında şehit oldu. Donanmadan sadece Uluç Ali Paşa komutasındaki gemiler kurtulmayı başardı. Kurtardığı gemilerle birlikte İstanbul'a gelen Uluç Ali Paşa Kılıç Ali Paşa ünvanıyla Kaptan-ı Derya yapıldı. Osmanlı Devleti kısa sürede yeni gemiler inşa ederek donanmasındaki kayıpları telafi etti. Haçlı donanması Türklerle yeni bir savaşı göze alamayarak, Venediklileri yalnız bıraktı. Venedikliler uzun sürecek bir savaşın masraflarını karşılayamayacak durumdaydılar. Bu sebeple Osmanlı Devleti ile 7 Mart 1573'de bir anlaşma imzaladılar. Bu anlaşma ile Kıbrıs'ın artık Türklere ait olduğu kabul edildi. B unları ilelim Bilelim! İnebahtı Deniz Savaşı İnebahtı yenilgisinden bir süre sonra Sadrazam Sokullu Mehmet Paşa kendisini ziyaret eden Venedik elçisine tarihe geçen şu sözleri söyledi: Ziyaretinizin esas nedenini anlıyorum. İnebahtı'daki yenilgimizin milletimiz üzerinde yarattığı etkileri bilmek istiyorsunuz. Şunu biliniz ki, Kıbrıs'ı almakla biz sizin bir kolunuzu kesmiş olduk; siz ise bizim donanmamızı yenilgiye uğratmakla sadece sakalımızı tıraş etmiş oldunuz. Kesilen kol yerine gelmez ama tıraş edilen sakal yeniden, hem de daha gür olarak çıkar. Nitekim başta Osmanlı Sultanı olmak üzere devlet ileri gelenleri öncülüğünde harekete geçildi. Kısa bir sürede yeni ve güçlü bir Türk donanması hazırlandı. Bu donanma ile Akdeniz yeniden bir Türk gölü haline getirildi. I. ÜNİTE: KIBRIS IN TÜRKLER TARAFINDAN FETHİ
20 Ölçme ve Değerlendirme 1) Osmanlı Devleti'nin Kıbrıs'ı fetih nedenlerini yazınız. a). b). c). d). I. ÜNİTE: KIBRIS IN TÜRKLER TARAFINDAN FETHİ 2) Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti'nin Kıbrıs'ı fethetmek için yaptığı hazırlıklardan biri değildir? a) Şeyhülislam Ebu Suud Efendi'den fetva alındı. b) Avrupalı dost devletlerden yardım istendi. c) Donanma güçlendirildi. d) Adanın savaşsız teslim edilmesi için elçi gönderildi. 3) Aşağıdaki ifadelerden hangisi Osmanlı Devleti'nin Kıbrıs'ı fethetme sebeplerinden biri olamaz? a) Adadaki korsanlık faaliyetleri yüzünden Akdeniz'de güvenliğin bozulması. b) Osmanlı Devleti'nin topraklarını genişletmek istemesi. c) Kıbrıs halkının Osmanlı Devleti'nden yardım istemesi. d) Osmanlı Devleti'nin Doğu Akdeniz'de tam ve güvenli hakimiyet kurmak istemesi. 4) Aşağıda verilen cümlelerden doğru olanına D,yanlış olanına Y harfi koyunuz. ( ) 1. Osmanlı Devleti, Kıbrıs Adası'nı İngilizler'den almıştır. ( ) 2. Osmanlı Devleti, fethettiği yerlerde her yönden adil bir düzen kurmuştur. ( ) 3. Kıbrıs'ın fethi için, Lala Mustafa Paşa Serdar tayin edilmiştir. ( ) 4. Kıbrıs Adası'nın fethi, Limasol'un alınmasıyla başlamış ve Lefkoşa'nın alınmasıyla sonuçlanmıştır. ( ) 5. İnebahtı Deniz Savaşı'nda, Osmanlı Donanması büyük bir zafer kazanmıştır.
21 Ölçme ve Değerlendirme 5) Kıbrıs Adası'nın fethi.. tarihinde, Limasol'un fethi ile başladı... tarihinde, Mağusa'nın fethi ile sona erdi. 6) Kıbrıs ın Fethi ile ilgili olarak aşağıda verilen bilgileri birbirleri ile eşleştiriniz. I. II. Selim a. Donanma Komutanı II. Lala Mustafa Paşa b. Hz. Muhammed'in süt halası III. Piyale Paşa c. Padişah IV. Dandolo d. Serdar V. Ümmü Haram e. Sadrazam VI. Ebu Suud Efendi f. Lefkoşa'nın Venedik Valisi VII.Sokollu Mehmet Paşa g. Şeyh-ül İslam 7) Lefkoşa nın fethi, Mağusa nın fethi, Girne nin fethi, Limasol un fethi, Larnaka nın fethi, Baf ın fethi Yukarıda karışık olarak verilen şehirlerin fethediliş sırasını aşağıdaki tarih çizgisi üzerine yazınız.... (2 Temmuz 1570)... (4 Temmuz 1570)... (9 Temmuz 1570)... (9 Eylül 1570)... (12 Eylül 1570)... (1 Ağustos 1571) I. ÜNİTE: KIBRIS IN TÜRKLER TARAFINDAN FETHİ
KIBRIS TÜRK TARİHİ - 7.SINIF II. ÜNİTE: KIBRIS A GELİŞİMİZ Hazırlık Çalışmaları 1. Osmanlı Devleti nin iskan politikası hakkında bilgi edininiz. 2. Zanaatkar, mezra, mufassal, nalbant, dülger, debbağ, kuyucu, çilingir, ve tellak kavramlarını araştırıp öğreniniz. 3. Mütesellim, muhassıl, mutasarrıf kavramlarını öğreniniz.
23 A- ATALARIMIZIN KIBRIS'A YERLEŞMESİ Adaya Gelişimiz II. ÜNİTE: KIBRIS A GELİŞİMİZ ANADOLU KIBRIS AKDENİZ 1. Osmanlıların Gönül Kazanma Politikası Kıbrıs'ın fethi Osmanlı fetih siyasetine göre tamamlanmıştır. Bu siyasi anlayışın temellerinden biri savaş yolu ile toprağı fethetmektir. Diğeri ve daha önemlisi ise fethedilen yerlerdeki insanların gönlünü fethetmektir. Bu siyasi anlayışa gönül kazanma (istimalet) politikası denir. Kıbrıs'ta Osmanlı İdaresinin kuruluşu bu anlayış ile gerçekleştirilmiştir. Fethin başlangıcında Sultan II. Selim İçel sancakbeyine bir ferman gönderdi. Bu ferman ile, Kıbrıs halkının kalplerinin kazanılması için azami dikkat gösterilmesini, can ve mallarına dokunulmayacağına dair söz verildiğinin duyurulmasını emretti. İkinci bir fermanla da Kıbrıs halkının savaş sebebiyle maddi ve manevi zarara uğramış olduğu ifade edildi. Bu sebeple ada halkına adaletle, şefkatle muamele edilmesini ve adanın kısa zamanda kalkındırılmasını emretti.