MOPAK Teknik ve EML Makine Teknolojileri Alanı
Sayfa -1- MASTERCAM-X5 TORNA TAKIM YOLU OLUŞTURMA ROUGH (KABA TORNALAMA MODÜLÜ) MasterCAM-X5 Programını adım adım öğrenme; MASTERCAM TAKIM YOLU İSİMLERİ Quick (Hızlı): Temel işler için kaba işleme, finiş, kanal açma takım yolu üretir. Rough (Kaba Tornalama): Dış ve iç tornalama kaba işleme işlerinde takım yolu üretir. Face (Alın Tornalama): Alın yüzeylerinin işlenmesinde takım yolu üretir. Finish (İnce Tornalama): Profillerin bitirme talaşı için takım yolu üretir. Groove (Kanal Tornalama): Kanal işlemek için takım yolu üretir. Thread (Vida Açma): Vida işlemek için takım yolu üretir. Drill (Delik): Delik delme, delik büyütme için takım yolu üretir. Cutoff (Kesme Ayırma): Bitmiş parçayı kesip kopartacak takım yolu üretir. Canned (Paket): Çevrim komutları.
Sayfa -2- ROUGH (KABA DIŞ PROFİL TORNALAMA) ÖRNEK UYGULAMA: İmalat resmi verilen parçanın kaba tornalaması için takım yolunu oluşturunuz. İŞLEM BASAMAKLARI İşlem 1: Parçanın simetrik görünüşünü AutoCAD programı ile referans noktası X0,Y0,Z0 olacak şekilde çiziniz. (Bu çizim işlemini MasterCAM programında da yapabilirsiniz.) İşlem 2: MasterCAM programını açınız. File/Open tıklayıp, dosya türünü AutoCAD Files olarak değiştirelim, kaydettiğimiz AutoCAD dosyamızın yolunu gösterip, AutoCAD de çizmiş olduğumuz dosyayı MasterCAM içinde açıyoruz.
Sayfa -3- İşlem 3: Açılan dosyanın AutoCAD programı ile çizdiğimiz dosya olduğundan emin olun. Ardından klavyeden F9 tuşuna basıp X,Y,Z eksenlerini aktif hale getiriyoruz. Bizim referans noktamız çizimimizin doğru yerinde mi? Kontrol ediyoruz. İşlem 4: Main Menu/Machine Type/Lathe/Default tıklıyoruz. İşlem 5: Operation Manager/Stock setupt tıklıyoruz.
Sayfa -4- Ham malzemeyi atamak için Stock/Properties i tıklayıp, Make from 2 point yardımıyla parçamızın referans noktası olan sağ alt köşesini sonra sol üst köşesini tıklıyoruz. Eğer ham malzemeyi atarken X ve Z bir miktar pay vermek istiyorsak, Use Margins tıklamamız gerekiyor. CNC tezgahımızın aynasını atamak için Chuck Jaws/Properties i tıklayıp Diameter kısmına çapımızı (Stock kısmında yarıçapta 2mm pay bıraktığımız için 84mm olarak giriyoruz)
Sayfa -5- İşlem 6: Operasyon tipinin seçilmesi için Main Menu/Toolpaths/Rough tıklıyoruz. Açılan pencerenin yeşil OK tuşuna tıklıyoruz. Şimdi en önemli basamağa geldik, parçanın profilini Point(Nokta) ve Chain(Zincir) tuşları ile vektörel olarak tanımlıyoruz.
Sayfa -6- Seçim işlemi önce nokta ile resimdeki sağ üst köşede bulunan + noktayı atıyoruz, sonra zincir ile profilin başladığı kenarı ardından profilin bittiği kenara tıklayıp şekildeki sola doğru gösteren okları oluşturuyoruz. Son olarak tekrar noktayı seçip ilk oluşturduğumuz + noktanın üzerine tıklıyoruz. İşlem 7: Yukarıdaki işlemleri doğru yaptığımızda karşımıza kesici parametrelerini gösteren bir pencere çıkacaktır. İşleme parametreleri: Feed rate: İlerleme Hızı Plunge Feed rate: Dalma ilerlemesi Spindle speed: İş mili hızı ( CSS: G96 m/dk, RPM: G97 dev/dk Coolant: Soğutma sıvısı kontrolü Takım değiştirme güvenli mesafe Home position/user defined/define Kaba Tornalama Parametreleri:
Sayfa -7- Overlap onyını kaldırırsak Her pasodaki talaş derinliği, X ve Z son pasoda bırakılacak talaş miktarı, giriş miktarı vb. Compensation type (Takım yarıçap telafi tipleri) Computer: Takım telafisi Mastercam ortamında bilgisayar tarafından hesaplanır. CNC satırında (G40,G41,G42) kullanılmaz. Control: Takım telafisi için (G40,G41,G42)kullanılır. Wear (Aşınma): Takım telafisi hem Mastercam tarafından hesaplanır hem de telafi kodu üretir. Reverse Wear (Ters Aşınma): Takım telafisi hem Mastercam tarafından hesaplanır hem de telafi kodu üretir. Off: Takım telfi işlemi uygulanmaz. Roll Cutter araund corners (Köşe işleme tipi) None: köşelerde kesici yay hareketi yapmaz. Sharp: Sadece keskin köşelerde yay hareketi yapar. All: Tüm köşelerde kesici yay hareketi yaparak döner.
Sayfa -8- Lead In/Out (Klavuz Giriş/Çıkış) Bu parametre kesicinin kesme sırasında parçaya giriş ve çıkışlarını ayarlar. Rough Direction (Kaba İşleme Yönü) ID: İç çap keser OD: Dış çap keser Face: Alın işleme yönünde keser Back: Geriden başlayarak keser İşlem 8: Yukarıda yaptığımız işlemler doğru ise katı simülasyonda operasyonları test edebiliriz. Katı simülasyonda eğer bir hata yok ise parçamızın post dosyasını oluşturabiliriz.
Sayfa -9- ROUGH (KABA İÇ PROFİL TORNALAMA) ÖRNEK UYGULAMA: İmalat resmi verilen parçanın kaba tornalaması için takım yolunu oluşturunuz. İŞLEM BASAMAKLARI İşlem 1: Parçanın simetrik görünüşünü AutoCAD programı ile referans noktası X0,Y0,Z0 olacak şekilde çiziniz. (Bu çizim işlemini MasterCAM programında da yapabilirsiniz.) İşlem 2: MasterCAM programını açınız. File/Open tıklayıp, dosya türünü AutoCAD Files olarak değiştirelim, kaydettiğimiz AutoCAD dosyamızın yolunu gösterip, AutoCAD de çizmiş olduğumuz dosyayı MasterCAM içinde açıyoruz.
Sayfa -10- İşlem 3: Açılan dosyanın AutoCAD programı ile çizdiğimiz dosya olduğundan emin olun. Ardından klavyeden F9 tuşuna basıp X,Y,Z eksenlerini aktif hale getiriyoruz. Bizim referans noktamız çizimimizin doğru yerinde mi? Kontrol ediyoruz. İşlem 4: Main Menu/Machine Type/Lathe/Default tıklıyoruz. İşlem 5: Operation Manager/Stock setupt tıklıyoruz. İşlem 6: Operasyon tipinin seçilmesi için Main Menu/Toolpaths/Rough tıklıyoruz. Açılan pencerenin yeşil OK tuşuna tıklıyoruz. Şimdi en önemli basamağa geldik, parçanın profilini Point(Nokta) ve Chain(Partial) tuşları ile vektörel olarak tanımlıyoruz. Seçim işlemi önce nokta ile resimdeki sağ alt köşede bulunan + noktayı atıyoruz, sonra partial ile profilin başladığı kenarı ardından profilin bittiği kenara tıklayıp şekildeki sola doğru gösteren okları oluşturuyoruz. Son olarak tekrar noktayı seçip ilk oluşturduğumuz + noktanın üzerine tıklıyoruz.
Sayfa -11- İşlem 7: Yukarıdaki işlemleri doğru yaptığımızda karşımıza kesici parametrelerini gösteren bir pencere çıkacaktır. İşlem 8: Yukarıda yaptığımız işlemler doğru ise katı simülasyonda operasyonları test edebiliriz. Katı simülasyonda eğer bir hata yok ise parçamızın post dosyasını oluşturabiliriz.
Sayfa -12- ROUGH (KABA ALIN TORNALAMA) ÖRNEK UYGULAMA: İmalat resmi verilen parçanın kaba tornalaması için takım yolunu oluşturunuz. İŞLEM BASAMAKLARI İşlem 1: Parçanın simetrik görünüşünü AutoCAD programı ile referans noktası X0,Y0,Z0 olacak şekilde çiziniz. (Bu çizim işlemini MasterCAM programında da yapabilirsiniz.) İşlem 2: MasterCAM programını açınız. File/Open tıklayıp, dosya türünü AutoCAD Files olarak değiştirelim, kaydettiğimiz AutoCAD dosyamızın yolunu gösterip, AutoCAD de çizmiş olduğumuz dosyayı MasterCAM içinde açıyoruz. İşlem 3: Açılan dosyanın AutoCAD programı ile çizdiğimiz dosya olduğundan emin olun. Ardından klavyeden F9 tuşuna basıp X,Y,Z eksenlerini aktif hale getiriyoruz. Bizim referans noktamız çizimimizin doğru yerinde mi? Kontrol ediyoruz. İşlem 4: Main Menu/Machine Type/Lathe/Default tıklıyoruz.
Sayfa -13- İşlem 5: Operation Manager/Stock setupt tıklıyoruz. İşlem 6: Operasyon tipinin seçilmesi için Main Menu/Toolpaths/Rough tıklıyoruz. Açılan pencerenin yeşil OK tuşuna tıklıyoruz. Şimdi en önemli basamağa geldik, parçanın profilini Point(Nokta) ve Chain(Partial) tuşları ile vektörel olarak tanımlıyoruz. Seçim işlemi önce nokta ile resimdeki sağ alt köşede bulunan + noktayı atıyoruz, sonra partial ile profilin başladığı kenarı ardından profilin bittiği kenara tıklayıp şekildeki sola doğru gösteren okları oluşturuyoruz. Son olarak tekrar noktayı seçip ilk oluşturduğumuz + noktanın üzerine tıklıyoruz. İşlem 7: Yukarıda yaptığımız işlemler doğru ise katı simülasyonda operasyonları test edebiliriz. Katı simülasyonda eğer bir hata yok ise parçamızın post dosyasını oluşturabiliriz.
Sayfa -14- MASTERCAM-X5 TORNA TAKIM YOLU OLUŞTURMA GROOVE (Kanal Açma) ve THREAD (Vida Açma) MODÜLÜ MasterCAM-X5 Programını adım adım öğrenme; MASTERCAM TAKIM YOLU İSİMLERİ Quick (Hızlı): Temel işler için kaba işleme, finiş, kanal açma takım yolu üretir. Rough (Kaba Tornalama): Dış ve iç tornalama kaba işleme işlerinde takım yolu üretir. Face (Alın Tornalama): Alın yüzeylerinin işlenmesinde takım yolu üretir. Finish (İnce Tornalama): Profillerin bitirme talaşı için takım yolu üretir. Groove (Kanal Tornalama): Kanal işlemek için takım yolu üretir. Thread (Vida Açma): Vida işlemek için takım yolu üretir. Drill (Delik): Delik delme, delik büyütme için takım yolu üretir. Cutoff (Kesme Ayırma): Bitmiş parçayı kesip kopartacak takım yolu üretir. Canned (Paket): Çevrim komutları.
Sayfa -15- GROOVE (KANAL AÇMA) ÖRNEK UYGULAMA: İmalat resmi verilen parçanın kaba tornalaması için takım yolunu oluşturunuz. İŞLEM BASAMAKLARI İşlem 1: Parçanın simetrik görünüşünü AutoCAD programı ile referans noktası X0,Y0,Z0 olacak şekilde çiziniz. (Bu çizim işlemini MasterCAM programında da yapabilirsiniz.) İşlem 2: MasterCAM programını açınız. File/Open tıklayıp, dosya türünü AutoCAD Files olarak değiştirelim, kaydettiğimiz AutoCAD dosyamızın yolunu gösterip, AutoCAD de çizmiş olduğumuz dosyayı MasterCAM içinde açıyoruz. İşlem 3: Açılan dosyanın AutoCAD programı ile çizdiğimiz dosya olduğundan emin olun. Ardından klavyeden F9 tuşuna basıp X,Y,Z eksenlerini aktif hale getiriyoruz. Bizim referans noktamız çizimimizin doğru yerinde mi? Kontrol ediyoruz.
Sayfa -16- İşlem 4: Main Menu/Machine Type/Lathe/Default tıklıyoruz. İşlem 5: Operation Manager/Stock setupt tıklıyoruz. Ham malzemeyi atamak için Stock/Properties i tıklayıp, Make from 2 point yardımıyla parçamızın referans noktası olan sağ alt köşesini sonra sol üst köşesini tıklıyoruz. Eğer ham malzemeyi atarken X ve Z bir miktar pay vermek istiyorsak, Use Margins tıklamamız gerekiyor. CNC tezgahımızın aynasını atamak için Chuck Jaws/Properties i tıklayıp
Sayfa -17- İşlem 6: Parçanın kaba tornalamasını yapıyoruz. (Bakınız: MasterCAM ROUGH MODÜLÜ) İşlem 7: Chain aracı ile kanalımızı tanımlayacağız. Bunun için önce Rough kaba tornalama modülünün takım yollarını gizlemek için Toggle display on selected operations ikonuna tıklıyoruz. Ardından MasterCAM line(çizgi) aracı ile kanalımızın üzerine bir çizgi çiziyoruz. İşlem 8: Operasyon tipinin seçilmesi için Main Menu/Toolpaths/Groove tıklıyoruz. Açılan pencerede 5 ayrı kanal işleme modülünü görüyoruz. Bunlar kanalın tanımlanması ile ilgili;
Sayfa -18-1 Point: 2 Point: 3 Lines: Chain: İşlem 9: Chain aracını seçip kanalın önce sağ sonra sol kenarını Partical ile sonradan çizdiğimiz çizgiyi Single seçim aracı ile seçiyoruz. İşlem 10: Takım ile ilgili ayaları Toolpath Parameters bölümünden yapıyoruz. Kanal biçim parametrelerini Groove shape parameters bölümünden yapıyoruz.
Sayfa -19- ID: Kanal açısı 90 0 ayarlar OD: Kanal açısını -90 0 ayarlar Face: Kanal açısını 0 0 ayarlar Back: Kanal açısını 180 0 ayarlar Plunge: Kanal açısı olarak seçilen çizginin yönü kullanılır Floor: Kanalın taban yönü olarak çizginin yönü kullanılır Kaba işleme parametreleri Groove rough parameters bölümünden yapıyoruz. Cut direction (Kesme Yönü) Positive (Pozitif): Kesme soldan sağa doğru başlar. Negative (Negatif): Kesme sağdan sola doğru başlar Bi-direction (Her iki yön): Kesme girişten itibaren başlar ve sırasıyla sola ve sağa doğru ilerler. Chain (Zincir): Kesme kanal açma geometrisinin zincirleme yönünde başlar. Stock clearance (Talaş aralığı): Kanal işlemeye başlama noktası ve iş parçası arasındaki mesafe. Rough step (Kaba adım): Number of step: Kanalı enine kaba işleyecek paso sayısı Step amount: Her pasonun işleme genişliğini belirtir Percent of the tool width: Takım genişliğinin yüzdesi olarak işleme genişliğini belirtir. Bacoff %: Takım geri çekilmeden önce kanal duvarından geriye ne kadar gideceğini belirtir. Takım 45 0 açı ile geri çekilir. Stock amount: Kanal üzerindeki ilave edilmiş talaş payını belirtir. Stock to leave in X: X yönünde bırakılan talaş payını belirler. Stock to leave in Z: Z yönünde bırakılan talaş payını belirler.
Sayfa -20- Retraction Moves (Geri kaçma hareketi): Takımın geri çekilme hareketinin Rapid (Hızlı) veya Feed Rate(İlerleme Hızı) olması sağlanır. Dwell Time (Bekleme Süresi): Her bir dalma pasosu için takımın bekleme zamanını ayarlar. None: Bekleme yok Seconds (Saniye): Bekleme zamanını saniye olarak belirtilir. Revolutions (devir): Bekleme zamanı devir olarak belirtilir. Groove Walls (Kanal cidarları/duvarları) Step (Kademe) Smooth (Düzgün) Peck Groove (Gagalama ile kanal işleme) Peck on 1st plunge only: Gagalama sadece birinci dalmada yapılır. Peck amount: Gagalama sayısını belirler. Number: Gagalama sayısı. Depth: Gagalama derinliği Retract Moves (Geri kaçma hareketleri) Dwell (Bekleme) None: Bekleme yok. All pecks: Tüm gagalamalarda bekleme yap Last peck only: Sadece son gagalamada bekle Depth Cuts (Kanal Derinliği) Depth per pass (Paso başına derinlik): Her pasonun derinliğini belirtir. Number of passes (Paso sayısı): Kaba işleme paso sayısıdır. Move Between Depths (Derinlikler arası hareket): Zigzag: Kanal açma yönü, her birbirine komşu kanal açma derinlik seviyesinde değişir. Same direction : Kanal açma yönü, tüm kanal açma derinlik seviyeleri için aynıdır. Retract To Stock Clearance (Talaş mesafesine geri kaçma) Absolute (Mutlak): Talaş açıklığı seviyesi, tüm pasolar için aynı kalır. Incremental (Artışlı): Talaş açıklığı seviyesi, paso derinliğine göre değişir. Kanal bitirme parametreleri Groove finish parameters bölümünden yapıyoruz.
Sayfa -21- Finish Groove (Kanal bitirme): Bu parametre finiş işleminin yapılıp yapılmayacağını belirler. Tool back affset number: Takım geri kaydırma telafisi ofset numarası Multiple passes (Çoklu pasolar): Kanal bitirme pasolarından kaç tane üretileceğini belirler. Complate all passes on each Groove: Her kanal üzerinde tüm pasoları tamamla Complate each pass on all grooves: Tüm kanallar üzerinde her pasoyu tamamla Direction for 1st pass (1. Paso için yön): 1. Paso kesme yönü CW(Saat ibresi yönünde) veya CCW (Saat ibresinin tersi yönünde) Number of finish passes: Üretilecek finiş paso sayısı. Finish stepover: Komşu iki bitirme pasosu arasındaki kesme genişliği miktarını belirtir. Stock to leave in X: X yönünde bırakılan talaş payını gösterir. Stock to leave in Z: Z yönünde bırakılan talaş payını gösterir. Tool Compensation (Takım Telafisi) Lead In: Takımın parçaya yaklaşma biçimini belirler. İşlem 11: Yukarıda yaptığımız işlemler doğru ise katı simülasyonda operasyonları test edebiliriz.
Sayfa -22- THREAD (VİDA AÇMA) ÖRNEK UYGULAMA: İmalat resmi verilen parçanın kaba ve kanal tornalaması için takım yolunu oluşturunuz. İŞLEM BASAMAKLARI İşlem 1: MasterCAM programında parçanın kaba ve kanal tornalamasının takım yollarını oluşturduktan sonra Operasyon tipinin seçilmesi için Main Menu/Toolpaths/Thread tıklıyoruz. İşlem 2: Diğer operasyonlardan farklı olarak vida açmada takım yolunu seçerek değil girdiğimiz verilerle belirliyoruz. Vidanın tanımlanması ile ilgili; A- Toolpath parameters (Takımın tanımlanması) Takımların bulunduğu alanda sağ tıklayıp Create new tool seçiyoruz. Ardından Threading ikonuna tıklıyoruz. İlk önce uç parametrelerini ayarlıyoruz.
Sayfa -23- OD: Dış vida ID: İç vida Holders (Takım tutucu)sekmesini tıklıyoruz. Resimde verilmiş olan değerleri giriyoruz. Parameters (Parametreler) kısmını resimdeki gibi değerlerini girip OK tıklıyoruz. B- Thread Shape Parameters (Vida biçimi parametreleri) Lead: Vida adımı Included angle: Vida açısı
Sayfa -24- Major Diameter: Diş üstü çapı (Elle girilebileceği gibi düğmeye tıklanıp diş üstü çap çizgisi seçilebilir) Minor Diameter: Diş dibi çapı Thread depth: Diş derinliği Start position: Vida başlangıç noktası End position: Vida bitiş noktası Thread Orientation: Vida yönü ID: İç vida açma OD: Dış vida açma Face/Back: Alın veya arka yüzeye vida açma Allowances: Toleranslar Major allowance: Diş üstü çapının toleransı Minor allowance: Diş dibi çapının toleransı Allowance Tolerance: Vidaların genel toleransı Select from table (Taboldan Seç): Standart vidaları tablodan seçerek işleyebiliriz. Compute from formula (Vida Formülleri): Adımı ve diş üstü çapı değerini girerek bilgisayar gerekli değerleri otomatik hesaplar. C- Thread Cut Parameters (Vida açma parametreleri)
Sayfa -25- NC code format (SD kod biçimi) Longhand: Tek pasolu komut seçer (G32) Canned cycle: Otomatik diş açma çevrimi (G76) Box thread: Kutu diş açma çevrimi (G92) Alternating: G32 ye benzer. Determine cut depths from ( den kesme derinliklerini belirleme) Equal area (Eşit alan): Her diş açma geçişi, temas alanının eşit miktarını kaldırır. Equal depth (Eşit derinlik): Her diş açma geçişi, eşit kesme derinliğine sahiptir. Determine number of cut from ( den paso sayısını belirleme) Amount of first cut (Birinci kesme miktarı): Birinci paso kesme derinliği Number of cuts (Paso sayısı): Stock clearance: Diş üstü çapı ve geri kaçma noktası arası mesafe Overcut: Vida sonuna ilave edilen fazladan uzunluk değeridir. Anticipated pulloff: Vida açma pasoları sırasında kesicinin geri çekilmeye başlayacağı mesafesi Amount of last cut (Son kesme derinliği): Son diş açma pasosu talaş derinliği Number of spring cut: Son derinlikte, kesme tekrarlama sayısı Acceleration clearance: Diş başlangıcına ilave edilecek yaklaşma mesafesi Finish pass allowance: Bitirme pasosu için bırakılan payı belertir.