MAKRO EKONOMİ
Makro Ekonominin Tanımı Bir bütün olarak ekonominin işleyişiyle ilgilenen bilim dalına makro ekonomi denir.
MAKRO EKONOMİNİN ALANI İstihdam düzeyi ve işsizlik, gelir ve tüketim düzeyi, büyüme oranı, para miktarı, faiz oranı ve enflasyon gibi konular, makroekonominin ilgi alanına girer. 1752 yılında David Hume nin yazdığı Ticaret Dengesi Üzerine adlı kitaba kadar dayanmaktadır. Hume bu kitabında para arzı, ticaret dengesi ve fiyat düzeyi arasındaki bağlantıları incelemiştir.
MAKRO EKONOMİNİN ALANI Modern makroekonominin ortaya çıkmasında; ekonomik dalgalanmaların tekrarlanan olaylar olduğunun ortaya çıkmasının önemli katkısı olmuştur. NBER ye 1920 lerden sonra ekonomik dalgalanmaları araştırmak ve bu konudaki verileri derlemek amacıyla kurulmuştur. W. Clair Mitchell in araştırmaları, ABD ekonomisini büyük ölçüde birbirine benzeyen ve tekrarlanan dalgalanmalar yaşandığını ortaya koymuştur.
MAKRO EKONOMİNİN ALANI 1929 da başlayarak bütün dünyayı etkileyen Büyük Buhran da makroekonominin gelişmesine katkı sağlanmıştır. John Maynard Keynes (1883-1946), Büyük Buhranı açıklayan ve devletin belli politikalarla ekonomik çöküntülerin üstesinden gelebileceğini iddia eden yeni bir çerçeve ortaya koyarak, modern makroekonominin öncülüğünü yapmıştır. Keynes görüşlerini 1926 da yayınlanan İstihdam, Faiz ve Paranın genel teorisi adlı kitabında dile getirmiştir.
MİLLİ GELİR Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH)(Gross Domestic Product :GDP): Belirli bir dönemde bir ülkede üretilen nihai mal ve hizmetlerin piyasa değerine GSYİH denir. Bu dönem 1 ay 3 ay veya 1 yıl olabilir. Gelişmiş ekonomilerde bu kullanılır. Ekonominin istihdam yaratma kapasitesini bu daha iyi gösterir. Burada geçen nihai mal ve hizmetler başka bir mal veya hizmet üretiminde ara mal olarak kullanılmayan, doğrudan tüketim, yatırım, devlet harcaması veya net ihracatta kullanılan mal ve hizmetlerdir.
ÖR: Bakkalda satılan ekmek nihai bir maldır. Tüketici bunu alır ve tüketir. Ekmeğin üretiminde kullanılan emek sermaye, doğal kaynaklar ve girişimciliğin yanında un, tuz, su aramalarıdır. Milli gelir hesaplamasına ekmek girer sadece. Bir ülkede üretilen nihai mal ve hizmetlerin piyasa değeri, ya son satış fiyatıyla ya da o mal ve hizmetlerin üretiminde elde edilen katma değerlerin toplamıyla bulunabilir.
Katma Değer: Bir malın üretiminin her aşamasında o malın değerine yapılan ilavedir.
ÖR:Üretici Ara Mal Aramalın Piyasa Değeri Üretilen Katma Değer Çiftçi Buğday 15Kr 15-0= 15kr Un Fabrikası Un 23Kr 23-15= 8Kr Ekmek Fırını Ekmek 35Kr 35-23= 12Kr Bakkal Ekmek 40Kr 40-35= 5Kr (Nihai Mal) Toplam= 40Kr Piyasa Değeri: Üretilen nihai mal ve hizmetlerin satışından elde edilecek toplam hasılatı ifade eder.
NOT: 2. El satışları GSYİH ya girmez, sadece aracılık ücretleri girer GSYH, sadece hesaplandığı dönemde üretilmiş mal ve hizmetleri içerir. Önceki dönemden devreden kısım, GSYİH girmez.
Kullanılmış malların satışı girmez. Komisyon ücreti girer. Üretilen, fakat satılamadan bozulan mallar (bayatlayan ekmek) girmez. Üretilen, fakat satılmayıp stoka eklenen mallar girer(burada firma kendi malına müşteri olmuş gibi oluyor).
Stoktan satış girmez(burada tüketiciler için bir harcama söz konusu iken, firma sahibi tarafından stokların azalması yani negatif yatırım söz konusudur ve bu ikisi birbirini dengeler). Aramalı üretimi girmez(girerse mükerrer sayıma yol açar).
2. Kişilerin bir evi kiralaması, konut hizmeti olarak, kira bedeli kadar girer. Kişi kendi evinde oturuyorsa, bu konutlara tahmini bir kira bedeli belirlenir ve bu kiralar GSYİH ya girer. Bu kira, ev sahibinin hem harcaması, hem de geliri olmaktadır.
Kamu hizmetleri (itfaiye, milletvekilliği, ), bu kişilerin aldığı ücret kadar GSYİH ya girer. Kişisel araba kullanımları, araç kiralama olarak GSYH girmez.
Evde pişirilen yemek, yapılan temizlik, GSYH ya girmez. Kayıt dışı ekonomik faaliyetler, kaçakçılık, uyuşturucu, girmez
Köylülerin kendi tüketimleri için yaptıkları üretim, tahmini değer olarak GSYH ya girer. Malların kalitelerindeki farklılıklar ve ilerlemeler GSYH da göz önünde bulundurulmaz.
Üretimin oluşturulduğu olumsuzluklar (çevre kirliliği, ) üretimin değerinden düşürülmez. Zamanla üretim arttığı halde çalışma saatlerinin azalmasıyla oluşan refah artışı GSYH da yer almaz.
Nominal GSYİH: Belirli bir zaman içinde bir ülke sınırları içinde üretilen nihai mal ve hizmetlerin cari fiyatlarla hesaplanan değerdir. Reel GSYH: Belirli bir zaman içinde bir ülkede üretilen nihai mal ve hizmetlerin, belirli bir yılın (baz yılın) fiyatlarıyla (sabit fiyatlarla) hesaplanan değerdir.
Reel GSYİH, nominal GSYH nın enflasyondan arındırılmış halidir. Fiziki üretimdeki dönemler arası değişmeyi gösterir. Nominal GSYİH= P 1t Q 1t + P 2t Q 2t +..+P nt Q nt = Reel GSYİH= P 1b Q 1t + P 2b Q 2t +..+ P nb Q nt =
ÖR: BIR EKONOMIDE SADECE PEYNIR VE EKMEK ÜRETILIYOR OLSUN. 2010 2011 2012 PEYNİR EKMEK P 0 Q 0 P 1 Q 1 P 2 Q 2 5 100 6 120 7 80 1 200 1,5 300 5 150 NOMİNAL REEL 700 1170 1310 700 900 550 2011 yılında ekonomi nominal olarak da reel olarak da büyümüştür. 2012 yılında ise nominal olarak büyümez, ancak reel olarak küçülmüştür.
NOT: Türkiye de şu anda reel GSYİH hesaplanmasında 1998 yılı fiyatları baz alınmaktadır.
Gayri Safi Milli Hasıla(GSMH): Belirli bir dönemde bir ülke vatandaşlarının ürettiği nihai mal ve hizmetlerin değerine GSMH denir. GSMH = GSYİH + Net Dış Alem Faktör Gelirleri = GSYİH +(Dışarıda ki Türklerin Gönderdiği Paralar İçerdeki Yatırımcıların Yurtdışına Çıkardığı Paralar) Net Dış Alem Faktör Gelirleri: İşçi dövizleri, müteşebbis gelirleri kâr transferleri, dış borç faiz ödemeleri
Safi Milli Hasıla: GSMH Amortismanlar(Aşınma ve Yıpranmalar) Milli Gelir: Üretim faktörlerinin üretimden aldıkları payların toplamıdır. MG= Ücretler + Kârlar + Faiz + Kiralar
MG=SMH Dolaylı Vergiler + Sübvansiyonlar Kişisel Gelir: Milli Gelir Sigorta Primleri Kurumlar Vergisi Dağıtılmayan Kârlar + Transfer Ödemeleri
Harcanabilir Gelir: Kişisel Gelir Dolaysız Vergiler (Gelir Vergisi vb) Kişi Başına GSYİH =
Satın Alma Gücü Paritesi(Purchase Power Parite:PPP): Belirli bir mal sepetini almak için gerekli olan dolar miktarıdır. Hesaplanmasında genellikle Big-Mac menüsü baz alınır.
Ekonomik Faaliyetlerin Döngüsü Mal ve Hizmetler C HANE HALKLARI Tüketim Harcamaları Faktör Ödemeleri A B FİRMALAR Üretim Faktörleri
GSYH ÖLÇME YÖNTEMLERI Üretim Yöntemi: Firmaların ürettikleri tüm mal ve hizmetlerin miktarları ile bunların fiyatları çapılarak bulunur. Ölçüm A noktasında yapılır. Gelir Yöntemi: Üretim faktörlerine yapılan toplam ödeme ile bulunur. Ücretler, faizler, kârlar ve kiraların toplanmasıyla bulunur. Ölçüm B noktasında yapılır. Ücret istatistikleri, vergi beyannameleri ve hane halkı anketlerinden yararlanılır. Harcama Yöntemi: Mal ve hizmetler için yapılan harcamaların toplamıyla elde edilir. Dört kalemden oluşur; özel tüketim, özel yatırım, kamu cari harcamaları ile net ihracat Ölçüm C noktasında yapılır.
MILLI GELIRIN ÖLÇÜLMESINDE KARŞıLAŞıLAN GÜÇLÜKLER 1) Malların kalitelerindeki farklar ve iyileşmeler: Malların kalite ve nitelik farkları milli gelir hesaplamasında tam olarak göz önünde bulundurulmaz. Ev halkının kendisi için üretimi: Ölçülmez ve GSYH ya girmez. Ev hanımlarının ev temizleme, yemek pişirme, elbise dikme gibi faaliyetleri, erkeklerin evde yaptığı tamirler, kırsal kesimde yaşayanların kendi tüketimleri için ürettiği tarımsal ürünler piyasaya yansımadığı için GSYİH ya girmez.
MILLI GELIRIN ÖLÇÜLMESINDE KARŞıLAŞıLAN GÜÇLÜKLER Kayıt dışı üretim faaliyetleri: Ölçülmez ve GSYİH ya girmez. Kayıt altında olmayan üretim faaliyetleri GSYH ya girmez. Bu durum, GSYİH nın gerçek değerinden daha düşük çıkmasına ve vergi kaybına neden olur.
MILLI GELIRIN ÖLÇÜLMESINDE KARŞıLAŞıLAN GÜÇLÜKLER 2) Yatırım harcaması: Gelecekte kullanılmak üzere satın alınmış olan mallara yönelik harcamalardan meydana gelir. * Sabit sermaye yatırımları (Fabrika, yol, makineteçhizat, ) * Sabit konut yatırımları (Yeni konut inşası ve alımı) * Stok yatırımları (Mal stoklarındaki artış)
MILLI GELIRIN ÖLÇÜLMESINDE KARŞıLAŞıLAN GÜÇLÜKLER 3) Kamu harcamaları: Hükümet tarafından alınan mal ve hizmetlerdir. Askeri harcamalar, otoyollar, sağlık ve eğitim harcamaları, çalışanlara yapılan ödemeler bu gruba girer. Emeklilere ve diğer ihtiyaç sahiplerine yapılan ödemeler buraya girmez.onlar TR ye girer. Özel Tüketim Harcamaları ( C ): Toplam harcamaların en büyük unsurudur. Her türlü mal ve hizmet giderini kapsar. Sağlık, gıda, ulaşım, iletişim, hukuk, GSYİH hesaplamalarında özel tüketim harcamaları; yurtiçinde yerleşik hane halkının, yurtiçi ve yurtdışı tüketim harcamaları içerir.
MILLI GELIRIN ÖLÇÜLMESINDE KARŞıLAŞıLAN GÜÇLÜKLER 4) Net ihracat (X-M) : Yurtiçinde üretilen mal ve hizmetlere yabancıların yaptığı harcamalarla, yurtiçinde yerleşiklerin yurt dışında üretilen mal ve hizmetlere yaptıkları harcamaların farkıdır.
İDARİ YARGI HAKİMLİĞİ, SOSYAL GÜV. KUR. UZMANLIĞI - 2005, 2008 GSMH nın tanımı nedir? C: Bir ekonomide ülke vatandaşları tarafından üretilen tüm nihai mallar ve hizmetlerin parasal değeridir.
KMS 2001 Aşağıdakilerden hangisi GSMH ile GSYİH arasındaki farkı gösterir? C: GSMH = GSYİH + Net dış faktör gelirleri
İÇ DENETÇİLİK 2009 Başka koşullar sabitken bir ülkede yabancıların sahip olduğu hiçbir şirket üretim yapmadığı halde, ülke vatandaşlarının sahip olduğu pek çok şirket yabancı ülkelerde üretim yapıyorsa, bu ülke için aşağıdakilerin hangisi doğrudur. A)GSMH GSYİH B)GSMH GSYİH C)GSMH = GSYİH D)GSMH = Net yurtiçi hasıla E)GSYİH = Net milli hasıla
KPSS 2003 Aşağıdakilerden hangisi GSMH tanımı içinde yer alırken GSYİH tanımı içinde yer almaz? A) Konut için yapılan yatırım harcamaları B) Ülke vatandaşı müteahhitlerin yurt dışından gönderdiği gelirler
SAYIŞTAY 2003 Net (safi) ulusal gelir aşağıdakilerden hangisidir? A) GSMH Yatırımlar B) GSMH Harcanabilir gelir C) GSMH Amortismanlar D) GSMH Vergiler E) GSMH Safi Milli Hasıla
KPSS 2004 Aşağıdakilerden hangisi her zaman doğrudur? A) GSMH > GSYİH B) GSMH < GSYİH C) Milli Gelir = GSMH D) Milli Gelir, Yatırım ve Tüketimin toplamına eşittir E) Harcanabilir gelir, tüketim ile tasarrufların toplamına eşittir.
SAYIŞTAY 2008 GSMH hesaplanırken, bir ekonominin belli bir dönemde ürettiği mal ve hizmetler neye göre değerlendirilir? Piyasa fiyatlarına, Faktör maliyetlerine sağladıkları kârlara, Yatırım maliyetlerine, Tüketim miktarlarına
TODAİE - 2009 2008 yılında açıklanan yeni milli gelir serisi hesaplanması hangi yıl baz olarak belirlenmiştir? 1993 1995 1998 2001 2004
Potansiyel GSYİH: Belirli bir dönemde bir ülkede sahip olunan tüm kaynaklar ile üretilebilecek bütün mal ve hizmetlerin değerine denir. Fiili GSYİH: İlgili dönemde gerçekleşen GSYİH dır. GSYİH Açığı = Potansiyel GSYİH Fiili GSYİH ÖR: Potansiyel GSYİH nın 800 milyar dolar olduğu bir ekonomide, fiili GSYİH 650 milyar dolar olarak gerçekleşmişse, GSYİH açığı ne kadardır? C: 150 milyar dolar
ÖR: GSYİH nın potansiyel seviyesinin altında olduğu bir ekonomide, uzun dönemde nominal ücretler, işsizlik ve fiyat seviyesi nasıl değişir? A) B) C) D) E) Nominal Ücretler İşsizlik Fiyat Seviyesi