PAMUKTA BÖLGELERARASI FARKLILIKLAR Doç. Dr. Çetin KARADEMİR Siirt Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü 21.YÜZYILDA PAMUK ÇALIŞTAYI 23-24 MART 2016 KAHRAMANMARAŞ 1
Sıcak bir iklim bitkisi olan pamuk 37 o Kuzey 32 o Güney dereceleri arasında yetişmekte olup % 90 ı kuzey yarım kürede yetiştirilmektedir. Dünya da 80 i geçen ülkede ekilmekte ve ekilebilir alanların % 2.5 inde ekilmesi onu dünyadaki en önemli endüstri bitkilerinden birisi yapmaktadır. 21.YÜZYILDA PAMUK ÇALIŞTAYI 23-24 MART 2016 KAHRAMANMARAŞ 2
Dünyada en önemli lif bitkilerinden biri olan pamuk, lifi ile tekstil sanayiinin, tohumu ile yağ sanayiinin ve küspesi ile yem sanayiinin en önemli hammaddesini oluşturmaktadır. 2014 üretim yılı verilerine göre, dünya pamuk üretiminde ilk 10 sırayı paylaşan ülkeler sırasıyla Çin, Hindistan, ABD, Pakistan, Brezilya, Özbekistan, Avustralya, Türkiye, Türkmenistan ve Yunanistan dır. 21.YÜZYILDA PAMUK ÇALIŞTAYI 23-24 MART 2016 KAHRAMANMARAŞ 3
Türkiye de 3 ana Bölgede pamuk ekimi ve üretimi yapılmaktadır. Türkiye nin iklim koşulları pamuğun sınırlı yerlerde yetişmesine olanak tanımaktadır. Pamuk, Güneydoğu Anadolu, Ege ve Çukurova bölgeleri olmak üzere başlıca üç bölgede yetiştirilmektedir. 21.YÜZYILDA PAMUK ÇALIŞTAYI 23-24 MART 2016 KAHRAMANMARAŞ 4
Türkiye, Dünya sıralamasında pamuk ekim alanı yönünden 8. üretim yönünden 7. ve lif verimi yönünden 2. sıralamada yer almaktadır (USDA, 2015). Türkiye de 2014 yılında 468.000 ha alanda pamuk ekimi yapılmış ve bu ekili alanlardan 846.000 ton lif pamuk elde edilmiştir (Anonim, 2014). 21.YÜZYILDA PAMUK ÇALIŞTAYI 23-24 MART 2016 KAHRAMANMARAŞ 5
Tablo 1: Bölgeler İtibariyle Türkiye Pamuk Ekim Alanları (Bin Ha) YIL EGE G.DOĞU ANTALYA ÇUKUROVA TOPLAM 2010 82.6 287.8 4.1 97.7 472.2 2011 96.7 313.9 5.8 114 530.4 2012 82.7 302.2 5.7 91.4 482.0 2013 82.6 278.9 5.9 78.7 446.1 2014 93.4 289.4 5.6 75.2 463.6 2015 Geçici* 91.7 264.5 77.8 434.0 Tablo 2: Bölgeler İtibariyle Türkiye Lif Pamuk Üretimi (Bin Ton) YIL EGE G.DOĞU ANTALYA ÇUKUROVA TOPLAM 2010 143.4 464.1 7.3 190.8 805.6 2011 166.6 535.9 11.2 225.3 939.0 2012 151.2 512.5 11.5 172.6 847.8 2013 176.5 512.0 12.5 167.4 868.4 2014 184.3 495.1 10.8 153.4 843.6 2015 Geçici* 165.2 427.4 145.4 738.0 Kaynak: TUİK 21.YÜZYILDA PAMUK ÇALIŞTAYI 23-24 MART 2016 KAHRAMANMARAŞ 6
Tablolardan da izlenebildiği gibi ülke pamuk üretiminin yaklaşık % 60 ı Güneydoğu Anadolu Bölgesinde üretilmektedir (Anonim, 2014). Bununla beraber, toplam lif üretimi yıllık ihtiyacı karşılayamamakta ve her yıl üretime yakın miktarlarda pamuk lifi ithal edilmektedir. 2014 yılı verilerine göre, Türkiye Çin, Vietnam ve Bangladeş ten sonra dünyanın dördüncü büyük pamuk ithalatçısı konumundadır (USDA, 2015). 21.YÜZYILDA PAMUK ÇALIŞTAYI 23-24 MART 2016 KAHRAMANMARAŞ 7
PAMUKTA KALİTE VE BÖLGELERARASI FARKLILIKLAR Kalite yönüyle yapılan araştırmalar incelendiğinde; çeşitlerin birçok kalite özelliği bakımından farklı olduğu gibi aynı çeşidin farklı lokasyonlarda ekildiğinde kalite özelliklerinde farklılıklar gözlenmiştir. Bu farklılıkların bazı durumlarda bölgelerde ekilen çeşitlerin genotipik özelliklerinden, bazı durumlarda çevresel etkenlerden kaynaklandığı, ancak çoğunlukla bu iki etmenin etkileşimi ile ortaya çıktığı bildirilmiştir. 21.YÜZYILDA PAMUK ÇALIŞTAYI 23-24 MART 2016 KAHRAMANMARAŞ 8
Lif Uzunluğu Lif İnceliği Lif Kopma Dayanıklılığı Uniformite Kısa Lif İçeriği Lif Kopma Uzaması Olgunluk Nep İçeriği Yapışkanlık Parlaklık (Rd) Sarılık (+b) Renk Derecesi Yabancı Madde İplik Yapılabilirlik İndeksi Teknolojik Özellikler Bu özellikler HVI (High Volume Instrument) Lif Analiz Cihazı ile belirlenebilmektedir. 21.YÜZYILDA PAMUK ÇALIŞTAYI 23-24 MART 2016 KAHRAMANMARAŞ 9
Lif Uzunluğu Lif uzunluğu kalıtsal bir özellik olmakla birlikte çevre şartlarından da etkilenmektedir. Tarımı yapılan türler arasında lif uzunluğu açısından farklar olduğu gibi tür içinde çeşitler arasında da farklar vardır. Ülkemizde pamuk tarımının yapıldığı üç bölgede ekimi yapılan çeşitlerin kalite yönüyle incelendiği ayrıntılı bir çalışmanın sonucunda lif uzunluğu bakımından yıllar, lokasyonlar, lokasyon içerisindeki çeşitler arasındaki farklılıklar önemli bulunmuştur (Özbek ve ark. 2014) Lokasyon Nazilli Adana Ş.Urfa Diyarbakır K.Maraş UHM (mm) 29,9 a 29,4 b 28,9 c 28,6 c 28,5 c 21.YÜZYILDA PAMUK ÇALIŞTAYI 23-24 MART 2016 KAHRAMANMARAŞ 10
Lif İnceliği İncelik öncelikle çeşide özgü bir özellik olmakla birlikte önemli derecede çevre şartlarından ve yapılan kültürel uygulamalardan etkilenen bir özelliktir. Ekim tarihi, sulama, gübreleme, bitki gelişim düzenleyicilerin kullanımı, hastalık, zararlı, yabancı ot, defoliant kullanımı ve hasat yöntemlerinin her biri tüm lif kalitesi ve micronaire değeri üzerine önemli derecede etkili bulunmuştur. Lokasyonlarda üretilen çeşitler lif inceliği açısından değerlendirildiğinde, yıllar, lokasyonlar, lokasyon içerisindeki çeşitler arasındaki farklılıklar önemli bulunmuştur (Özbek ve ark. 2014). Lokasyon Micronaire Ş.Urfa Adana Nazilli K.Maraş Diyarbakır 21.YÜZYILDA PAMUK ÇALIŞTAYI 23-24 MART 2016 KAHRAMANMARAŞ 5.0 a 4,9 a 4,7 b 4,6 b 4,0 c 11
Lif Kopma Dayanıklılığı (g/tex) Lif kopma dayanıklılığı kalıtsal bir özelliktir. Bütün çevresel değişkenler dikkate alındığında, lif mukavemetinin yetişme koşullarına karşı lif uzunluğu ve inceliğine nazaran daha fazla etkilendiği görülmekle birlikte, diğer araştırmacılar ise lif mukavemetinin yalnızca genotiple ilgili olduğunu söylemektedirler. Lokasyonlarda üretilen çeşitler lif kopma dayanıklılığı açısından değerlendirildiğinde, yıllar, lokasyonlar, lokasyon içerisindeki çeşitler arasındaki farklılıklar önemli bulunmuştur. (Özbek ve ark. 2014). Lokasyon Adana Nazilli Ş.Urfa K.Maraş Diyarbakır 21.YÜZYILDA PAMUK ÇALIŞTAYI 23-24 MART 2016 KAHRAMANMARAŞ Lif Kop Day (g/tex) 32,9 a 32,0 b 31,0 c 30,8 c 30,5 c 12
Kaya ve ark.2007 Çukurova, Güneydoğu ve Ege Bölgelerinde yetiştirilen standart pamuk çeşitlerinin lif kalite farklılıklarını ortaya koymak amacıyla 1999-2000-2001 yıllarında yürütmüş oldukları çalışmada; lif inceliği, lif uzunluğu, lif kopma dayanıklılığı, Uniformite indeksi, parlaklık (Rd), sarılık (+b), iplik olabilirlik indeksi ve iplik kopma dayanıklılığı tahmini yönünden lokasyonlar arasındaki farklılığın istatistiksel anlamda önemli olduğunu, olgunluk oranı değerinde ise lokasyonlar arasındaki farklılığın önemsiz olduğunu bildirmişlerdir. 21.YÜZYILDA PAMUK ÇALIŞTAYI 23-24 MART 2016 KAHRAMANMARAŞ 13
Özbek ve ark.(2014); 2003 yılından 2012 yılına kadar yürüttükleri çalışmada, yıllar ve bölgelerin kalite farklılıklarını değerlendirip incelendikleri çalışmanın 1.aşamasında (2003-2008) saptanan bölgeler arasındaki kalite farklılığının günümüzde devam ettiğini, bu farklılıklar üzerine bazen bölgelerde ekilen pamuk çeşitlerinin genotipik özelliklerinin, bazen ise çevresel koşulların etkili olduğunu, 21.YÜZYILDA PAMUK ÇALIŞTAYI 23-24 MART 2016 KAHRAMANMARAŞ 14
Bölge ve havzalar açısından bazı lif kalite değerleri incelendiğinde; Bazı havzalarda üretilen pamukların lif incelik değerlerinin yüksek olduğunu, Bazı havzalarda yabancı madde içeriklerinin standartların üzerinde olduğunu, Bazı havzalarda üretilen pamuklarda tohum kabuğu nepsi probleminin olduğunu, Yine birçok havzada elyaf içerisindeki toz ve çepel miktarlarının oldukça yüksek olduğunu, Her bir havzada üretimi yapılan çeşit sayısının oldukça fazla olduğunu bildirmişlerdir. 21.YÜZYILDA PAMUK ÇALIŞTAYI 23-24 MART 2016 KAHRAMANMARAŞ 15
Yapılan çalışmalar incelendiğinde genel olarak ülkemizde pamuk üretimi yapılan bölgelerimizdeki pamuklar arasında kalite farklılıklarının olduğu görülmektedir. Bu nedenle bölgeler arası pamuk naklinin olması kalitenin olumsuz yönde etkilenmesine yol açabilmektedir, nitekim bunun için 28 Eylül 1999 tarih ve 23830 sayılı Resmi Gazete de «Bölgeler Arası Kütlü Pamuk Naklinin Önlenmesine İlişkin Tebliğ» yayınlanmıştır. 21.YÜZYILDA PAMUK ÇALIŞTAYI 23-24 MART 2016 KAHRAMANMARAŞ 16
ÖNERİLER Ülkemizde bölgeler arası pamuk naklinin önlenmesi için, çırçır işletmeleri ve diğer eksikliklerin reorganizasyonundan sonra, en etkili çözüm «Tek Balya Sistemine» geçmekle mümkün olabilir. Bu konuda da belli bir mesafe alınmıştır ancak bu sistem yurt genelinde faaliyete geçmemiştir. Konu ile ilgili olarak ta 21 Ağustos 2009 tarih ve 27326 sayılı resmi gazete de «Preselenmiş Pamukların Tek Balya Standardizasyonuna ve Kontrolüne İlişkin Tebliğ» yayınlanmıştır. 21.YÜZYILDA PAMUK ÇALIŞTAYI 23-24 MART 2016 KAHRAMANMARAŞ 17
Bir diğer önemli sorun pamuk üretimi yapılan bölgelerimizde ekilen çeşitlerin sayısıdır. Pamuk balyalarındaki homojenliğin sağlanması açısından bölge şartlarına uygun olarak tohum çeşitlerinin azaltılması önem arz etmektedir. Diğer yandan, ülkemizdeki tarım alanlarının küçük ölçekte olması ve tohum çeşitlerinin fazla olması tek balya sistemine geçişte engel oluşturmaktadır. Yerli tohuma öncelik verilerek çeşit çokluğu nispeten azaltılabilir. Aşağıdaki tablolarda Özbek ve ark.2014 ün çalışmalarını yürüttükleri yıllar içerisinde bölgelerde ekilen çeşitlere ilişkin bilgiler yer almaktadır. 21.YÜZYILDA PAMUK ÇALIŞTAYI 23-24 MART 2016 KAHRAMANMARAŞ 18
Çizelge 1. Ege Bölgesinde Ekilen Çeşitler ve Ekiliş Oranları (2010/2012) Çeşitler (2010) % 1.Baly-308 21,3 2.Claudia 15,2 3.Carmen 14,3 4.Flash 9,4 5.ST-373 9,1 6.Gloria 7,6 7.BA-525 5,4 8.Mig-119 3,5 9.Julia 3,4 10.Axsel 3,1 11.Flora 2,1 12.Candia 2,0 13.Primera 0,8 14.ST-468 0,8 15.Nazilli 84 S 0,8 16.ST-488 0,6 17.Cosmos 0,4 Çeşitler (2011) % 1.Baly-308 19,1 2.Claudia 16,5 3.Carmen 14,2 4.Gloria 11,0 5.Flash 9,3 6.St-373 9,2 7.BA-525 7,6 8.julia 4,2 9.BA-119 3,8 10. Axel 1,7 11.ST-468 1,1 12.ST- 488 0,8 13.Flora 0,7 14.Candia 0,6 21.YÜZYILDA PAMUK ÇALIŞTAYI 23-24 MART 2016 KAHRAMANMARAŞ Çeşitler(2012) % 1. ST-373 17 2. Baly-308 17 3. PG Flash 17 4. Claudia 16 5. Gloria 11 6. Carmen 7 7. Julia 2 8. ST-468 2 9. Mig-119 2 10. BA-525 2 11. Cosmos 2 12. Flora 1 13. Candia 1 14. Özbek 105 1 15. Famosa 1 16. Axsel 1 17. Elsa 0 18. Ayhan 107 0 19. GSN-12 0 20. ST-488 0 21. Gaia 0 22. Asos 0 23. Extra 0 19
(Mig-119: Lider, Baly-308: Campo) Çizelge 2. Havzalarda Ekilen Çeşitler HAVZALAR ÖZBUĞDAY MAY BAYER NPAİ Özbek- 1.Bakırçay Baly-308 BA-525 Flash Lider ST 373 Gloria Claudia 105 2.Gediz Baly-308 BA-525 Flash Lider ST 373 ST 468 Carmen Claudia Gloria 3.K.Menderes BA-525 Flash Baly-308 ST 373 Julia 4.Söke Flash Baly-308 BA-525 Lider ST 373 Carmen Claudia Gloria Candia 5.B.Menderes Baly-308 Flash BA-525 Lider ST 373 Claudia Julia Flora Gloria 6.Yüreğir Flash BA-525 Lider BA-151 ST 488 Gloria Claudia 7.Ceyhan Flash BA-525 Lider ST 488 Gloria Claudia 8.Amik BA-525 Flash Lider ST 468 ST 488 Carmen Elsa 9.K.Maraş Lider ST 468 Claudia Candia 10.Harran Lider ST 468 ST 453 Famosa Candia 11.Bismil Lider Baly-308 Teks ST 468 Famosa Carmen Flora Julia 12.D.Bakır Lider Baly-308 Teks ST 468 Carmen Flora Julia 13.Mardin Lider Baly-308 Teks ST 468 Carmen Flora Julia 14.Hil/Siverek Lider ST 468 21.YÜZYILDA PAMUK ÇALIŞTAYI 23-24 MART 2016 KAHRAMANMARAŞ 20
Tek balya sistemine geçişte ülkemizdeki çırçır ve prese fabrikalarının altyapılarının iyileştirilmesi önem arz etmektedir. Bu kapsamda söz konusu fabrikaların tek balya sistemine geçişine yönelik olarak çeşitli destek mekanizmalarının hayata geçirilmesi için önlemler alınmalıdır. Lisanslı depoculuk yatırımları teşvik edilmelidir. Çiftçinin verimin yanında kaliteli ürün yetiştirmesini teşvik etmek gerekmektedir*. 21.YÜZYILDA PAMUK ÇALIŞTAYI 23-24 MART 2016 KAHRAMANMARAŞ 21
cetin_karademir@hotmail.com cetinkarademir@siirt.edu.tr http://www.siirt.edu.tr 21.YÜZYILDA PAMUK ÇALIŞTAYI 23-24 MART 2016 KAHRAMANMARAŞ 22