Marmara Üniversitesi İşletme Fakültesi İşletme Bölümü Teknoloji ve Yenilik Yönetimi Dersi Araştırma ve Geliştirme AR-GE Yrd. Doç. Dr. M. Volkan Türker 1 Günümüzde en önemli rekabet gücü Daha önce değindiğimiz gibi, günümüz iş dünyasında, yaratıcılık ve yenilikçilik rekabette öne geçmenin en önemli unsurları haline gelmiştir. Küreselleşmenin önemli sonuçlarından biri; tüketicilerin seçeneklerinin çoğalması, yüksek fiyatlı fakat değişik özellikleri olan farklılaştırılmış ürünler ile, bunlara özgü taleplerin geçerli olduğu, fakat sürekli olmayan pazarların oluşmasıdır. 2 Günümüzde en önemli rekabet gücü Ar-Ge Nedir? İşte bu ortamda, ürün ve hizmetlerde yenilik yapabilme ile, tasarım, üretim ve dağıtım süreçlerinin kısaltılabilmesi, rekabet avantajı sağlayan başlıca unsurlar olmuştur. Araştırma Geliştirme; bilimsel ve teknik bilginin yeni uygulamalarda kullanımıdır. Ar-Ge nin iki temel unsuru vardır; 1. Araştırma 2. Geliştirme 3 4
Araştırma Uygulamalı Araştırma Temel Araştırma Geniş ölçüde araştırmacının ilgi alanına, kişisel arzusuna bağlı olup, daha çok bilimsel amaçla yapılan öz araştırmadır. Uygulamalı Araştırma İşletmelerin, özellikle sanayi işletmelerinin büyük önem verdikleri ve gerçekleştirdikleri araştırma türüdür. Belirli amaçlar için yapılır. 5 Uygulamalı araştırmalarda, temel araştırmalardan yararlanılır. UA ticari amaçlı bir çalışma olduğundan, elde edilen sonuçlar patent konusu olabilmektedir. Ulaşılan teknolojik yenilik veya buluş; patenti alınınca uzunca bir süre (15-17 yıl) ulusal ve uluslar arası alanda yasal korunma hakkı elde eder. 6 Geliştirme Geliştirme Ar-Ge nin ikinci unsurudur. Temel ve uygulamalı araştırma sonuçlarını, yani bilinenleri kullanmayı ve uygulamada daha iyi sonuçlar almayı amaçlar. Geliştirme çalışmalarında yeni bir buluş söz konusu değildir. 7 Araştırma sonuçlarının; malzemeler, ürünler, hizmetler, sistemler, süreçler haline dönüştürülmesine yönelik faaliyetleri kapsar. Geliştirme ; araştırma ile üretim arasında bir köprü vazifesi görür. Araştırma Geliştirme Üretim 8
Ar-Ge nin kapsamı? İlk bakışta, Ar-Ge daha çok ürün üretimiyle ilgili gibi görülebilir. Ancak günümüzde her türlü ekonomik faaliyet Ar-Ge çalışmalarına konu olmaktadır. Yönetim ve Organizasyon, Pazarlama, Finansman, Bankacılık, İKY, 9 İşletmelerin Ar-Ge ye önem vermelerinin başlıca nedenleri 1. Pazarla ilgili nedenler; Pazarda önde gelen firma olmak ve bunu korumak, rakiplere karşı koyabilmek için mamul, hizmet ve süreç geliştirmek. 2. Örgütsel nedenler; Sektörde yenilikçi olarak isim yapmak ve bunu sürdürmek, aralarında seçim yapılabilecek alternatif ürün ve süreçlere sahip olmak. 10 İşletmelerin Ar-Ge ye önem vermelerinin başlıca nedenleri TA UA ikilemi 3. Sosyal nedenler; Değişiklik bekleyen tüketicileri tatmin etmek, kamuoyuna karşı toplumsal yararlılığını kanıtlamak. 4. Personelle ilgili nedenler; Yetenekli ve istekli araştırmacıları işletmeye çekebilmek, bunları işletmede tutabilmek, çalışanlara çalışma şevki TA, genellikle büyük harcamalar gerektirdiği ve sonuçları hem uzun sürede, hem de düşük kar oranı ile ortaya çıktığı için, işletmeler bu tür araştırmalara rağbet göstermezler. Örneğin ABD de, kamu kuruluşları ve üniversiteler dışında; Microsoft, Intel, vb. gibi çok büyük ölçekli işletmeler bu kazandırmak. 11 alanda yatırım yapabilmektedirler. 12
TA UA ikilemi Oysaki TA lar, uygulamalı araştırmalara temel teşkil ettiği ve ülke işletmelerinin yeni teknolojiler sayesinde dünya pazarlarına açılmalarında rol oynadıkları için, devletler tarafından teşvik görmektedirler. TA UA ikilemi Buna karşılık, gerek uygulamalı araştırma, gerekse geliştirme, belirli bir işletme probleminin çözümlenmesinde yardımcı olan, riski düşük, geri dönüş oranı nispeten yüksek ve uzun zaman gerektirmeyen faaliyetler olduğu için daha çok rağbet görürler. 13 14 Yeni ürün/hizmet üretimi Türkiye de ve Dünya da Ar-Ge Hem üretim hem de pazarlama ile ilgili geniş kapsamlı bir Ar-Ge alanıdır. İlla, bütünüyle orijinal bir ürün veya hizmet meydana getirmek ile ilgili değildir. Mevcut mamul veya hizmeti, çeşitli yönlerden yapılacak değişikliklerle, daha faydalı, kullanışlı, vs. hale getirerek tüketicilere sunmak hatta ambalajında değişiklik yapmak da Ar-Ge kapsamına 1963 Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) 70 lerin sonlarında ilk Ar-Ge çalışmaları doğa bilimlerine yönelik teknoloji üretimi söz konusu değil 90 larda bilimsel ve teknolojik gelişmeye ayrılan kaynaklar yeterli olamamış, küçük teşebbüslere destek yeterli değildir. alınabilir. 15 16
Türkiye de ve Dünya da Ar-Ge Türkiye de ve Dünya da Ar-Ge 1995 yılında Dünya Ticaret Örgütü (WTO) ile ilişkilerin başlaması, Gümrük Birliğine girilmesi, AB ye adaylık; Ar- Ge ye devlet desteğinin artmasını gerektirmiştir. Devlet destekli Ar-Ge dönemi TÜİK verilerine göre ülkemizdeki Ar-Ge faaliyetlerinin; 1999 2007 2012 Üniversiteler % 60,4 % 48,2 % 21,1 Ticari kesim % 33,4 % 41,3 % 46,8 Kamu kesimi % 6,2 % 10,6 % 28,2 17 tarafından gerçekleştirilmiştir. 18 Gayri Safi Yurtiçi AR-GE Harcaması, 2007* Gayri Safi Yurtiçi AR-GE Harcaması, 2012* TL TL Toplam AR-GE harcaması AR-GE harcaması / GSYİH ( ) (binde) Kişi başına düşen AR- GE harcaması 6 Milyar TL 7,1 86.3 Toplam AR-GE harcaması AR-GE harcaması / GSYİH ( ) (binde) Kişi başına düşen AR-GE harcaması 13 Milyar TL 9,2 172,7 * TÜİK, Sayı: 178. 13 Kasım 2008 19 * TÜİK, Sayı: 13630. 20 Kasım 2013 20
Dünya da Ar-Ge 2000 den günümüze; Türkiye de ve Dünya da Ar-Ge; OECD İstatistikleri İşletme Yıllık Ar-Ge Harcaması 1 Volkswagen 12.5 Milyar $ 2 Samsung 11 Milyar $ 3 Microsoft 10.4 Milyar $ 4 Intel 10.1 Milyar $ 5 Toyota 9.3 Milyar $ Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (İktisadi İşbirliği ve Gelişme Teşkilatı olarak da bilinir, İngilizce: Organisation for Economic Co-operation and Development), uluslararası bir ekonomi örgütüdür. 21 22 OECD, 14 Aralık 1960 tarihinde imzalanan Paris Sözleşmesi'ne dayanılarak kurulmuştur ve savaş yıkıntıları içindeki Avrupa'nın Marshall Planı çerçevesinde yeniden yapılandırılması amacıyla 1948 yılında kurulan Avrupa Ekonomik İşbirliği Örgütü'nün (OEEC) doğrudan mirasçısıdır. Örgüte üye otuz ülke bulunmaktadır. Türkiye OECD nin kurucu üyelerindendir. www.oecd.org 23 Halen 30 tam üye olan ülke vardır, bu ülkeler arasında 24 tanesi (*) Dünya Bankası tarafından 2005'de yüksek gelirli ülkeler arasında gösterilmiştir. 24
Gross domestic expenditure (GDE): toplam yurtiçi harcamalar Gross domestic product (GDP): gayrisafi yurtiçi hasıla 25 Toplam yurtiçi Ar-Ge harcamalarının, gayrisafi yurtiçi hasıla içindeki oranı Her bin işgören başına düşen araştırmacı sayısı * Main Science and Technology Indicators 2005 26 Toplam yurtiçi Ar-Ge harcamalarının, gayrisafi yurtiçi hasıla içindeki oranı Toplam yurtiçi Ar-Ge harcamalarının, gayrisafi yurtiçi hasıla içindeki oranı Her bin işgören başına düşen araştırmacı sayısı Her bin işgören başına düşen araştırmacı sayısı * Main Science and Technology Indicators 2006-2 27 * Main Science and Technology Indicators 2008-2 28
Toplam yurtiçi Ar-Ge harcamalarının, gayrisafi yurtiçi hasıla içindeki oranı Her bin işgören başına düşen araştırmacı sayısı * Main Science and Technology Indicators 2012-2 29 30 31 32
Ar-Ge personeli Araştırmacılar 33 34 Şekil 3. Her 1 USD Ar-Ge için vergi sübvansiyonlarının oranı (2008) 35