Obezitede Egzersiz Reçetelendirmesi Doç. Dr. Özgür Kasımay Çakır Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Spor Fizyolojisi Bilim Dalı İSTANBUL İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ OBEZİTEYLE MÜCADELEDE FARKINDALIK EĞİTİMİ
Çocuk Hastalıkları Endokrin-Metabolizma Genel Cerrahi Genetik Göğüs Cerrahisi Aile Hekimliği Kadın Hastalıkları ve Doğum Kardiyoloji SPOR FİZYOLOJİSİ POLİKLİNİĞİ Risk Faktörlerinin Tanımlanması Egzersiz Testi Öncesi Muayene ve Ölçümler Egzersiz Testi ve Ölçümler Egzersiz Testi Sonrası Rapor, Egzersiz Reçetelendirmesi
NE YAPSAM?? NE KADAR YAPSAM?? NE YAPMASAM?? NASIL YAPSAM??
Egzersize başlamak isteyen bir birey 3 basamaklı bir değerlendirmeden geçmelidir 1- Risk analizi ve değerlendirme 2- Mevcut form durumunun anlaşılması 3- Egzersiz reçetelendirmesi
Tablo 1*. Risk faktörleri Pozitif Aile hikayesi Sigara kullanımı Hipertansiyon Hiperkolesterolemi Açlık glikozunda Artış Obezite Durağan tarzı Negatif Yüksek serum HDL Kolesterolü yaşam Tanımlayıcı kriterler Birinci derecede akrabada (erkek kardeş, oğul) 55 yaşından önce ya da anne veya diğer birinci derecede akrabalarda (kız kardeş, kız çocuk) 65 yaşından önce kalp krizi, koroner arter hastalığı veya ani ölüm Aktif sigara içici ya da son 6 ayda bırakmış Hipertansiyonu olan ya da anti-hipertansif ilaç alıyor olması LDL>130, Total kolesterol >200, HDL<35 En az 2 farklı ölçümde doğrulanmış olan Açlık Kan Şekeri > 100 mg/dl Vücut kütle indeksi (Body Mass Index; BMI) > 30 kg/m 2 Erkek için Bel çevresi 102 cm, Kadın için Bel çevresi 88 cm, Erkek için Bel/kalça 0.95, Kadın için Bel/kalça 0.86 Düzenli egzersiz programında yer almayanlar > 60 mg/dl ACSM (2013). Participation Health Screening, ACSM Guidelines for Exercise Testing and Prescription, 9th ed. Lippincott, Williams, and Wilkins, 19-38.
ACSM (2013). Participation Health Screening, ACSM Guidelines for Exercise Testing and Prescription, 9th ed. Lippincott, Williams, and Wilkins, 19-38. http://www.exrx.net/calculators/riskclass.html Tablo 2*. Düşük Risk Hastalık bulgusu olmayan en fazla bir risk faktörünün var olduğu (erkeklerde < 45 yaş, kadınlarda < 55 yaş) bireyler Orta Risk Daha yaşlı (erkeklerde > 45, kadınlarda > 55) veya Tablo daki iki ya da daha fazla risk faktörünün var olduğu bireyler Yüksek Risk Bilinen kalp, akciğer veya metabolik hastalığı (diyabet, böbrek ve karaciğer hastalığı) olan bireyler
*Tablo 3*. Fiziksel aktivitede artış yapacak bir etkinliğe katılmadan önce tıbbi inceleme ve egzersiz testi yapılmasına Düşük risk Orta risk Yüksek risk Orta şiddette egzersiz Şiddetli egzersiz Gerekli değil Gerekli değil Gerekli değil Önerilmekte Önerilmekte Önerilmekte ACSM (2013). Participation Health Screening, ACSM Guidelines for Exercise Testing and Prescription, 9th ed. Lippincott, Williams, and Wilkins, 19-38.
Egzersiz reçetelendirilmesi - kime? - ne tip egzersiz? - ne kadar süre? - ne sıklıkta? - ne yoğunlukta?
ne tip egzersiz?
Genel Olarak Önerilen Aktiviteler: Grup 1. Düşük yoğunluk ile devam edebilen aktiviteler. Enerji kullanımında ortaya çıkan bireysel farklılıklar düşüktür. Örnek: yürüme, bisiklete binme, koşu bandı.
Grup 2. Enerji kullanımının bireysel yeteneklere göre değiştiği gruptur. Kondüsyon çalışmalarının erken safhalarında kullanılabilir ancak bireysel yetenekler göz önünde bulundurulmalıdır. Örnek: yüzme, kayak v.b.
Grup 3.Yetenek ve yoğunluk olarak büyük değişiklikler gösteren aktivitelerdir. Bu tür aktiviteler grup çalışmaları için uygun olmakla beraber yarışmaya dönük aktiviteler minimalize edilmelidir. Örnekler: basketbol, halı saha futbol, raket sporları.
AKTİVİTE PİRAMİDİ (Haftada 2-3 kez) BOŞ ZAMAN AKTİVİTELERİ Piknik Golf TV, Bilgisayar oyunu v.b KUVVET/AĞIRLIK ANTRENMANI Şınav Ağırlık kaldırma AEROBİK AKTİVİTE YAPIN Uzun yürüyüşler Bisiklet Yüzme (Haftada 3-5 kez) EĞLENCELİ SPORTİF AKTİVİTELER Tenis Basketbol futbol Her gün Her gün fazladan yürüyüş yapın Köpeğinizi gezdirin Asansör yerine merdivenleri kullanın Arabanızı uzağa park edin
Yeni egzersize başlayan kişiler için önerilen egzersiz tipi 1. grupta yer alan egzersizler olmalıdır. Yürüme birçok durumda önerilen aktivite tipi olmaktadır. Üçüncü grup aktivitelere dahil olmak isteyen bireylerin öncelikle yürüme/koşma antrenmanları ile adapte olmaları tercih edilmektedir.
ne yoğunlukta?
*Nabız sayısı *Koşubandında hız, eğim *Bisiklette yoğunluk *Konuşma testi *Algınan eforun derecelendirilmesi 6 Hiçbir şekilde zorlanma yok 7 Son derece hafif 8 9 Çok hafif 10 11 Hafif 12 13 Kısmen ağır 14 15 Ağır 16 17 Çok ağır 18 19 Çok fazla ağır 20 En üst düzeyde ağır
Geleneksel olarak kullanılan yöntemlerden biridir. Maksimum kalp hızının hedeflenen yüzdesi alınarak hesaplama yapılır. Maksimum kalp hızının % 70-85 i arasında hesaplanan değerler VO2maks değerlerinin yaklaşık olarak % 55-75 ine karşılık gelmektedir. Hesaplanan maksimum kalp hızı değeri = 220-yaş
Karvonen metodu olarak da bilinen bu metoda göre maksimum kalp hızından istirahat kalp hızı değeri çıkartıldıktan sonra hedeflenen egzersiz yoğunluğu ile çarpılır. Hedeflenen KH = (KH maks KH ist )xegzersiz yoğunluğu+kh ist
VAKA Hatice T. 64 yaşında, orta risk grubunda. Kalp hastalığı riskini azaltmak için egzersiz programına başlamak istiyor. Doktoru kondüsyonunu belirlemek için stres testi yapıyor. Test sırasında kalp hastalığını düşündürecek bir bulguyla karşılaşmıyor. Maksimum kalp hızı: 148 vuru/dak. İstirahat kalp hızı: 86 vuru/dak. Hedef kalp hızı aralığı nedir? Analizi: %50-60 KH 0.5 KH=0.5(148-86)+86=117 vuru/dak 0.6KH=0.6(148-86)+86=123 vuru/dak
ne kadar süre?
20-30 dakika süreyle egzersiz yapmak (ısınma ve soğuma dönemleri hariç) egzersiz ile sağlanacak olan faydaların elde edilmesi için yeterli olmaktadır. Egzersizin süresi hedefe varıncaya kadar yavaş yavaş arttırılabilir. Egzersiz sürelerinde arttırmalar bireyin fiziksel adaptasyonu gerçekleştikten sonra yapılmalıdır.
ne sıklıkta?
Kondisyonsuz bireyler tarafından haftada iki kez yapılan egzersizin kalp akciğer fonksiyonu arttırdığı gösterilmişse de genellikle önerilen haftada 3-5 kez egzersiz yapılmasıdır. Daha sık yapılan tekrarların kondisyona katkısı minimal düzeyde olurken sakatlıkların görülme olasılığı ise artmaktadır.
Kilo alımını engellemek için: 150-250 dak/hafta orta düzeyde fiziksel aktivite kilo alımını engellemek için gereklidir. 150 dak/hafta üzeri orta düzey egzersiz bir miktar (moderate) kilo kaybı ile ilişkili bulunmuştur Kilo kaybı için: 150-250 dak/hafta orta düzey fiziksel aktivite bir miktar (modest) kilo kaybı sağlayabilir 250 dak/hafta üstü orta düzeyde fiziksel aktivite süreleri klinik olarak anlamlı kilo kaybı ile ilişkilidir Kilo kaybettikten sonra devamlılığı sağlamak için: 250 dak/hafta üzeri orta düzey fiziksel aktivite sürelerinin geri kilo alımını engelleyeceğini ileri süren çalışmalar vardır. Enerji/diyet kısıtlamasının fiziksel aktivite ile kombinasyonu sadece diyet tedavisine göre daha etkili olduğu ileri sürülmektedir
İş Yerinde Aktif Olma Önerileri Kahve aralarında su molalarında kısa yürüyüşler Öğlen sonrası iş arkadaşlarıyla kısa yürüyüşler Mümkün olan tüm aralarda hareket, ayakta yürüyerek telefon konuşmaları Eve dönüşte uygun bir yerde park ve yürüyüş Lavaboya uzun yoldan gidiş
Haftalık kalori tüketimine göre reçetelendirmeye bir örnek
METABOLIC EQUIVALENTS (METs) (METs X 3.5 X vücud ağırlığı)/200 = kkal/dk Örnek: 100 kg lık bir birey için egzersiz ile haftalık enerji tüketiminin 700 kkal olması hedefleniyor ise 3 MET lik aktiviteyi ne kadar süre yapmalıdır? 3X3.5X100/200=5,25 kkal/dk 700/5,25= 133 dk/hafta 133/5= 26 dk/gün
Ağırlık Antrenmanı Sıklık? 2-3 gün/hafta Yoğunluk? Düşük ağırlık, 10-15 tekrar 3 set 8-10 farklı hareket Sesli sayarak, nefes tutmadan, valsalva manevrasından kaçınarak
VAKA Mehmet A. 72 yaşında, 175 cm, 115 kg. Zamanının çoğunu gazete okuyarak, televizyon seyrederek geçiriyor. Beş yıldır tip II DM hastası ve oral antidiabetik kullanıyor. Son kan tahlili sonuçları: LDL: 145, HDL: 38, total kolesterol: 264, AKŞ: 156 mg/dl. Takip eden doktoru egzersiz ve diyet düzenlemesi yapmadığı takdirde insülin kullanmaya başlayacağını belirtince hasta size başvuruyor. Risk analizini yapıp, egzersiz reçetesini düzenleyin.
Analizi: Yüksek risk grubuna giren hasta stres testine alınmalı. BMI: 37.55 Sedanter Egzersiz testi öncesi ve sonrasında kan şekeri ölçümleri yapılması beklenir. Test sırasında koroner iskemi bulguları gözlenmezse başlangıçta haftada 3 günden, 20 dak/gün egzersiz önerilebilir. Birkaç hafta sonra egzersiz sıklık ve süresi arttırılabilir. Günde 60 dakika verilebilir. Egzersiz yoğunluğu %40-60 KH olarak belirlenmelidir. Egzersiz tipi? Yürümek, yavaş koşmak, bisiklete binmek, merdiven çıkmak, ağırlık kaldırmak. Rezistans egzersizi; Hafif yük ile 8-12/10-15 tekrar Egzersiz yoğunluğu? Maksimum kalp hızının % 60-90 ı olacak şekilde / RPE 12-14 Süre: 20-60 dakika Egzersiz sıklığı? Tip I Diabette hergün/ Tip II Diabette 3-5 gün/hafta
Verity LS. Diabetes mellitus and exercise. In: ACSM s resourse manual for exercise testing and prescription. 5 th ed.2006 Hastalara Neler Öneriyoruz? Yemeğinizi egzersizden 1-3 saat önce yiyiniz İnsülin kullanıyorsanız doktorunuza insülinin kan düzeyinin ne zaman en yüksek değere ulaştığını sorunuz. Bu sırada egzersizden kaçınınız. İnsülin enjeksiyonu alıyorsanız enjekte ettiğiniz vücut kısmını (kol, bacak) egzersizde kullanmayınız. Kan şekerinizi 250 mg/dl üzerinde ölçtüyseniz egzersizi geciktiriniz Gece geç vakitte egzersizden kaçınınız.
Verity LS. Diabetes mellitus and exercise. In: ACSM s resourse manual for exercise testing and prescription. 5 th ed.2006 Hastalara Neler Öneriyoruz? Düzenli egzersiz yapmaya başladıktan sonra doktorunuza kullandığınız ilaç dozu ile ilgili danışınız. Ayağınızı rahat ettiren ayakkabıları tercih ediniz. Sıvı almayı ihmal etmeyiniz. Sıcakta egzersizden kaçınınız. Tek başına egzersiz yapmayı tercih etmeyiniz.
Verity LS. Diabetes mellitus and exercise. In: ACSM s resourse manual for exercise testing and prescription. 5 th ed.2006 Hipoglisemiyi Önlemek Planlanmış egzersizden önce insülini azalt İçin Planlanmamış egzersizden önce 20-30 gr karbonhidrat al Herhangi bir egzersizden önce kan şekeri <100 mg/dl ise 20-30 gr karbonhidrat al Egzersiz sırasında uzamış her 30 dakikalık period için 20-30 gr karbonhidrat al, hipoglisemi semptomlarını aklından çıkarma, yanında şeker bulundur Egzersiz sonrası kan şekeri <100 mg/dl ise KH al Birkaç saate kadar hipoglisemi gelişebileceğini unutma
Teşekkür ederim www.sporfizyolojisi.org