Sağlık çalışanlarının bağışıklanma ile ilgili bilgi düzeyleri, tutum ve davranışları*

Araştırma / Research Article TAF Preventive Medicine Bulletin www.korhek.org DOI: 10.5455/pmb.1-1429013382 Sağlık çalışanlarının bağışıklanma ile ilgili bilgi düzeyleri, tutum ve davranışları* The knowledge, attitudes and behaviors on immunization of healthcare workers Zehra Karacaer 1, İzzet İlker Öztürk 2, Hüseyin Çiçek 1, Sibel Şimşek 1, Gülcan Duran 1, Levent Görenek 3 ÖZET Amaç: Bu çalışmanın amacı hastane personelimizin Hepatit B Virüs (HBV), Mevsimsel grip (MG) ve Kızamık- Kızamıkçık-Kabakulak (KKK) aşıları hakkındaki bilgi düzeyi, tutum ve davranışlarını, aşılanmama nedenlerini ortaya koymaktır. Metod: Bu çalışma 01-31 Mayıs 2014 tarihleri arasında hastanemiz personeline uygulanan tanımlayıcı tipte bir araştırmadır. Veriler 41 sorudan oluşan yüzyüze anket formu kullanılarak toplanmıştır. Veriler SPSS 22,0 versiyonu kullanılarak analiz edilmiş, p< 0,05 düzeyi anlamlı kabul edilmiştir. Bulgular: Çalışmaya 219 sağlık personeli katılmıştır. Katılımcıların 113 ü erkektir. Yaş ortalaması 39 yıl (min-maks: 24-66), hizmet süresi ortalaması 17 yıl (min-maks: 1-35) olarak tespit edilmiştir. Çalışmaya katılanların 45 i ilköğretim (ilkokul-ortaokul-lise), 136 sı yüksekokul/fakülte, 38 i yükseklisans/doktora mezunuydu. Sırasıyla doğru bilgi puan ortalaması, doğru tutum puan ortalaması, doğru davranış puan ortalaması 7 (min-maks: 1-10), 35 (min-maks: 27-47) ve 5 (min-maks: 0-9) olarak hesaplanmıştır. MG aşısını hiçbir zaman yaptırmayanlar %46,6, her yıl yaptıranlar %20,1 idi. H1N1, HBV ve sağlık personeli için önerilen kızamık aşısını yaptıranların oranı sırasıyla %46,6, %82,6, %18,3 olarak hesaplanmıştır. Aşı yaptırmama nedenleri arasında en sık belirtilenler MG aşısı için yararına inanmamak (%34,9), H1N1 aşısı için güvenilir bulmamak (%44,4), HBV aşısı için ihmal etmek (%36,8), sağlık personeline uygulanması istenen kızamık aşısı için daha önce bu hastalığı geçirdiğini (%36,3) düşünmektir. Sonuç: Sağlık çalışanlarının aşılanma oranlarını arttırabilmek için aşıların etkinliği, yan etkileri gibi konularda doğru, yeterli ve güvenilir bilgi personele verilmelidir. ABSTRACT Background: The objective of this study was to identify the knowledge, attitudes and behaviors of healthcare workers (HCWs) working in our center about Hepatitis B Virus (HBV), seasonal flu (SF) and measles-mumps-rubella (MMR) vaccinations and reasons not to be vaccinated. Methods: This study was a descriptive survey conducted among HCWs of our hospital between 1 to 31 May 2014. The data were collected by a face-to-face questionnaire form consisting of 41 questions. Collected data were analyzed via SPSS 22,0, p <0.05 was considered significant. Results: 219 HCWs participated in the study. The study group included 113 men. A median age of 39 years (minmax: 24-66). The median service duration of HCWs was 17 years (min-max: 1-35). Education levels of personnels were primary (primary -secondary-high school), colleges-university, master s degree-phd ( respectively 45, 136, 38 people). The median score of correct information, the right attitude and the correct behavior were 7 (min-max: 1-10), 35 (min-max: 27-47), 5 (min-max: 0-9), respectively. People who never got vaccinated against SF and who got vaccinated every year were calculated 46.6% and 20.1%. H1N1, HBV and measles vaccination rate were 46.6%, 82.6% and 18.3%, respectively. Not believing vaccine s protectiveness for SF (34,9%), concerned about safety for H1N1(44,4%), neglected for HBV (36,8%), got sick before for measles (36,3%) were the factors most influential in refusal to get vaccinated. Conclusıons: It is important that correct and sufficient information is accessed on issues such as effectiveness, side effects of vaccines in order to increase the rate of vaccination of HCWs. 1 Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Kliniği, Etimesgut Asker Hastanesi, Ankara 2 Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Kliniği, Beytepe Asker Hastanesi, Ankara. 3 GATA Haydarpaşa Eğitim Hastanesi, İstanbul. Yazışma Adresi/Address for correspondence: Zehra Karacaer, Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Kliniği, Etimesgut Asker Hastanesi, Ankara zehrakaracaer@yahoo.com Anahtar Kelimeler: Sağlık çalışanı, aşılama, mevsimsel grip, Hepatit B virüsü, kızamık Key Words: Healthcare workers, immunization, seasonal flu, Hepatitis B Virus, measles Gönderme Tarihi/Received Date: 14.04.2015 Kabul Tarihi/Accepted Date: 16.07.2015 Yayımlanma Tarihi/Published Online: 02.11.2015 *Bu çalışma XVII: Türk Klinik Mikrobiyoloji ve İnfeksiyon Hastalıkları Kongresi, 25-29 Mart 2015, Antalya da poster bildiri olarak sunulmuştur. GİRİŞ Sağlık çalışanları enfeksiyon hastalıkları açısından çok riskli bir ortamda mesleğini sürdürmektedir. Günümüzde hasta ve hasta materyalleri ile direkt teması olan personel kadar diğer birimlerde görev yapan, iletişimde olduğu hasta ve sağlık personelinden enfeksiyon bulaşabilecek kişilerin de bu riskli ortamı paylaştığı bilinmektedir. Tüm hastane çalışanlarının meslek hastalığı olarak kazanılmış enfeksiyon hastalıklarından korunma ve hastalara zarar vermekten kaçınma sorumluluğu bulunmaktadır (1). Enfeksiyonlardan korunmak için standart önlemlerin uygulanmasının yanısıra bağışıklamayı mesleki bir alışkanlık haline getirmek gerekmektedir. Ancak etkinliği ve güvenilirliğinden şüphe duyma, tıbbi kontrendikasyon, dini-felsefi inanç, aşıdan rahatsız olma, enfeksiyona kişisel duyarlılığı ve hastalığın yayılma potansiyelini küçümseme, hastalığın hafif ve yararlı olabileceğine, aşıdan hastalık kazanılacağına inanma gibi nedenlerle personel bu yöntemi uygulamak istememektedir (2). Aşı ile korunabilen hastalıklar tüm dünyada yaygın bir TAF Prev Med Bull 2015 Vol 14 Issue 5 353

Karacaer, vd. : Sağlık çalışanlarının bağışıklanması sorundur. Antimikrobiyal tedavilere direnç sorunu veya etkili bir tedavinin olmaması nedeniyle bu hastalıkların ortaya çıkmasının engellenmesi oldukça önemlidir. Enfeksiyon hastalıkları inkübasyon döneminde yayılmaya başlamakta, sıklıkla subklinik seyredip sağlık çalışanları tarafından çevreye bulaştırılabilmektedir (1, 2). Başarılı bir bağışıklama programı, sağlık çalışanlarının kendisinin, yakın çevresinin ve bakımından sorumlu olduğu hastaların korunmasını sağlar. Ayrıca salgın kontrolü ve tedavi maliyetini de düşürmektedir (1). Aşılanma sağlık çalışanlarının profesyonel yükümlülüğü ve şifacı olmasının sorumluluğudur. Meslek etiğinin gereği olduğu kadar toplum sağlığını korumanın da en önemli önceliğidir. Rutin olarak sağlık çalışanlarına uygulanması önerilen aşılar Hepatit B Virüs (HBV), influenza, boğmaca, kızamık, kızamıkçık, kabakulak, suçiçeği, belirli durumlarda yapılması önerilenler ise meningokok, tifo ve polio aşılarıdır (2). Bu aşılardan HBV aşısının üç doz uygulamasından sonra infant, çocuk ve genç erişkinlerin %95-99 unda koruyucu antikor düzeyi sağlanır. Ancak 40 yaş üstünde ve immun yetmezliği olan bireylerde antikor düzeyi düşer (3). Mevsimsel grip aşısı (MGA) %86 oranında etkin bulunmuştur (4). Kızamık aşısı 12.ay ve sonrasında yapıldığında tek dozda çocukların yaklaşık %94 ünde, ikinci dozda %99 ve üzerinde koruyuculuk sağlamaktadır (5). Koruyuculuk düzeylerinin yüksek olmasına rağmen Enfeksiyon Kontrol Komitesi (EKK) nin verilerine göre hastanemizde aşı uygulamalarına katılımın az olduğu tespit edilmiştir. Hastanemizde aşılama oranlarını demografik özelliklere göre belirleyen, bu konuda bilgi, tutum, davranışları ve aşılanmama nedenlerini ortaya çıkaran bir çalışma daha önce yapılmamıştır. Diğer merkezlerde her bir aşı ile ilgili bilgi düzeyi, tutum, davranışları ifade eden araştırmalar olmakla birlikte üç aşıyı birlikte değerlendiren bir çalışma ile karşılaşılmamıştır. Bu çalışma ile öncelikle personelin aşılanma oranını belirleyerek sorunun gerçek boyutunu ortaya koymak amaçlanmıştır. Aşıdan kaçınma nedenlerinin tespit edilmesi çalışmanın ikinci hedefi olarak belirlenmiştir. Bu nedenlerin sorgulanması ile aşılanma oranlarını arttırmayı sağlayacak politikalar geliştirmenin mümkün olabileceği düşünülmüştür. Böylece hastanemizin ve benzer ölçekteki diğer sağlık merkezlerinin EKK bağışıklama faaliyetlerindeki sorunlara çözüm olabilecek ipuçlarına ulaşılması planlanmıştır. GEREÇ YÖNTEM Araştırma 01-31 Mayıs 2014 tarihlerinde hastanemizde görevli personele uygulanan tanımlayıcı tipte bir anket çalışmasıdır. Çalışmanın evrenini tüm hastane çalışanları oluşturmaktadır. Araştırma için örneklem seçilmemiştir. Çalışma için hastanemizin etik kurulundan gerekli onay alınmıştır. Çalışma süresince görev yerlerine yapılan ziyaretlerle yüz yüze görüşme yapılmıştır. Sözlü olarak çalışmaya katılma onayı veren personel çalışmaya dahil edilirken, onay vermeyen ya da süreç boyunca görev yerinde bulunamayanlar çalışma dışı bırakılmıştır. Veri toplama aracı olarak literatür bilgilerinden yararlanılarak araştırmacılar tarafından hazırlanan anket formu kullanılmıştır (1-6, 7-14). Kullanılan anket formu, sosyodemografik bilgiler, aşılarla ilgili genel bilgiler, tutum ve davranışları belirleyen dört bölümden oluşmuştur. Katılımcılara toplam 41 soru yöneltilmiştir. Birinci bölümde (1-5 sorular) cinsiyet, yaş, meslek, hizmet süresi ve eğitim durumunu, ikinci bölümde (6-15 sorular) aşılarla ilgili bilgi düzeyini, üçüncü bölümde (16-26 sorular) aşılarla ilgili tutumlarını ve dördüncü bölümde (27, 28, 30, 32, 34, 36, 38, 41 sorular) aşı uygulama davranışlarını ve nedenlerini (29, 31, 33, 35, 37 sorular) ortaya koymak amaçlanmıştır. Bilgi ve davranış sorularında kapalı uçlu ve çoktan seçmeli sorular yöneltilmiştir. Tutum soruları için tamamen katılıyorum, katılıyorum, kararsızım, katılmıyorum ve hiç katılmıyorum yanıt seçeneklerinden oluşan beş dereceli Likert ölçeği kullanılmıştır. Bilgi sorularında hastalıklardan korunmada aşıların yararlı olduğunun (1,2,5,6) ve aşıların çeşitli yan etkilerinin bulunduğunun (1,5,6) bilinmesi beklenmiştir. MGA uygulanmasından önce grip benzeri bulguları olan bir hastalık geçirilse bile grip aşısı yapılması gerektiği, MGA yı her yıl yaptırmak gerektiği (1,2), MGA nın vücut direncini düşürmediği doğru yanıtlar olarak kabul edilmiştir. Ülkemizde HBV aşısı uygulanmadan önce sağlık çalışanlarında serolojik kontrol gerektiği (14), HBV aşısının üç doz uygulandığı (15) beklenen cevaplar olmuştur. Ülkemizde güncel rutin aşılama planlamasına göre KKK aşısının ilk kez bir yaşında yapıldığı (15), daha önce döküntülü hastalık geçirenlere KKK aşısının yapılmasının uygun olduğu (1), daha önce kabakulak bulguları olan bir hastalık geçirenlere kabakulak aşısı yapılmasının uygun olduğu (1) doğru yanıtlar olarak kabul edilmiştir. Tutum sorularından katılımcılardan aşıların sadece belirli kişilere değil, herkese yapılması gerektiğini düşünmesi, aşılanma kararı verirken bu konuda yeterli bilgiye sahip olması beklenen olumlu tutumlar olmuştur. Bilgi yerine güvendiği bir kişinin düşünce ve davranışından etkilenmemesi, hastalara veya yakın çevrelerine MGA yı tavsiye etmesi beklenmiştir. Aşı yapılan merkezin acil müdahale için yeterli donanıma sahip olması, aşıyı güvenilir bir firmanın üretmesi 354 TAF Prev Med Bull 2015 Cilt 14 Sayı 5

Karacaer, et al. : Immunization of healthcare workers gerektiği fikrine katılmaları olumlu değerlendirilmiştir. Personelin ülke veya dünya çapında salgın olursa aşı yaptırması, sağlık çalışanı olmak sebebi ile kendisini, ailesini ve hastalarını korumak için her yıl MGA yaptırması tutumları doğru olarak düşünülmüştür. Ayrıca medyada yer alan MGA nın etkinliği ile ilgili haberlerden ve topluma örnek olan kişilerin MGA konusundaki fikirlerinden etkilenilmemesi, tekrar aşı olunması konusunda MGA ile ilgili önceki olumsuz deneyimlerine göre karar verilmemesi beklenmiştir. Doğru davranış olarak ise her yıl MGA yaptırılması, 2013-2014 sezonuna ait grip aşısının yaptırılması, 2009 yılındaki H1N1 pandemisinde aşı yaptırılmış olması beklenmiştir. HBV ve KKK aşılarının yaptırılması, ülkemizde 2012-2013 yıllarında artan kızamık vakaları nedeniyle Sağlık Bakanlığı tarafından sağlık çalışanlarına yapılması istenen kızamık aşısının yaptırılması beklenen diğer doğru davranışlar olmuştur. Doktorların önerdiği tüm aşıların yaptırılması, çeşitli yan etkileri olduğu için aşı olmaktan kaçınılmaması, çocuk doktorlarının önerdiği ücretli ve ücretsiz tüm aşıların yaptırılması doğru kabul edilmiştir. Çocukluk dönemi aşılarının ücretli olsa bile yaptırılmasının bağışıklamaya duyulan güvenin göstergesi olduğu düşünülmüştür. Bilgi ve davranış sorularında doğru yanıtların her biri için 1 puan verilmiş, her bölüm için toplam 10 ar puan hedeflenmiştir. Tutum sorularında puanlamada en olumlu tepki seçeneğine en yüksek olmak üzere 1-5 arası puan verilmiştir. Olumlu anlamda bir cümle için tamamen katılıyorum, olumsuz anlamda bir cümle için ise hiç katılmıyorum seçeneğine 5 puan verilmiştir. Bu bölüm için hedeflenen toplam puan 55 dir. Araştırmanın verileri SPSS IBM 22,0 (SPSS Inc, Chicago, IL) istatistik programına aktarılarak veri kontrolü ve analizler bu programda yapılmıştır. Verilerin dağılımı Kolmogorov-Smirnov testi ile değerlendirilmiştir. Sayımla belirtilen verilerin tanımlayıcı bulguları frekans dağılımı ve yüzdeler olarak gösterilmiş, normal dağılıma uymayan veriler median (minimum-maksimum) olarak ifade edilmiştir. Hipoteze yönelik analizlerde Pearson Kikare ve Fischer Exact test kullanılmıştır. Sürekli verilerin analizinde Pearson korelasyon testi, kesikli verilerde Spearman s korelasyon testi kullanılmıştır. İstatistiksel açıdan p<0,05 düzeyi anlamlı olarak kabul edilmiştir. BULGULAR Hastanemizin toplam çalışan sayısı 350 olmakla birlikte, çalışma süresince çeşitli sebepler nedeniyle 301 personel görev yapmakta idi. Sözlü onay ile çalışmaya 219 katılımcı dahil olmuş, katılım oranı %72,75 olarak hesaplanmıştır. Katılımcıların tanımlayıcı özellikleri Tablo 1 de özetlenmiştir. Sayılarının azlığı nedeniyle ve istatistiksel analizlerin kolaylığı amacıyla hastanemizdeki klinik, laboratuvar ve diş servisinde görevli doktorlar hekim grubunda yer almıştır. Eczane personeli, laboratuvar personeli, tıbbi teknisyen, diyetisyen, terapist, kayıtkabul personeli, hasta bakım personeli diğer yardımcı sağlık personeli (DYSP) grubuna alınmıştır. Yönetici ve idari personel, teknik servis, telefon ve bilişim operatörleri, berber, çamaşırhane görevlisi, terzi, gardiyanlar yönetim birimi personeli (YBP) grubunu oluşturmuştur. Tablo 1. Tanımlayıcı özellikler Özellikler Sayı (n) Yüzde (%) Cinsiyet Erkek 113 51,6 Kadın 106 48,4 Yaş (yıl) median (min-maks) 39 ( 24-66) 20-29 16 7,3 30-39 105 47,9 40-49 87 39,7 50-59 9 4,1 60-69 2 0,9 Meslek grubu Hekim 42 19,2 Hemşire 67 30,6 DYSP 52 23,7 YBP 38 17,4 TP 20 9,1 Hizmet süresi (yıl) median (min-maks) 17 (1-35) 1-5 22 10 6-10 29 13,2 11-15 33 15,1 16-20 86 39,3 21-25 35 16 26-30 9 4,1 31-35 5 2,3 Eğitim düzeyi İlköğretim 45 20,5 YO/Ü 136 62,1 YL/D 38 17,4 Toplam 219 100 DYSP: Diğer yardımcı sağlık personeli, YBP: Yönetim birimi personeli, TP: Temizlik personeli, YO/Ü: yüksekokul/ üniversite, YL/D: yükseklisans/doktora Aşılarla ilgili bilgi düzeyini araştırmak amacıyla katılımcılara önce genel, daha sonra sağlık personeli için önerilen bazı özel aşılarla ilgili temel sorular yöneltilmiştir. Verilen yanıtların doğruluk oranları Tablo TAF Prev Med Bull 2015 Vol 14 Issue 5 355

Karacaer, vd. : Sağlık çalışanlarının bağışıklanması Tablo 2. Bilgi sorularına verilen cevapların dağılımı DOĞRU YANLIŞ Sorular Sayı (n) Yüzde (%) Sayı (n) Yüzde (%) Hastalıklardan korunmada aşıların yararı var mıdır? 214 97,7 5 2,3 Aşıların çeşitli yan etkileri var mıdır? 178 81,3 41 18,7 MGA yaptırmadan önce grip benzeri bulguları olan bir hastalık geçirilirse grip aşısı yapılır mı? 52 23,7 167 76,3 MGA'yı her yıl yaptırmaya gerek var mıdır? 91 41,6 128 58,4 MGA vücut direncini düşürür mü? 151 68,9 68 31,1 HBV aşısı kaç doz yapılır? 182 83,1 37 16,9 Ülkemizde sağlık personelinin HBV aşısı öncesi daha önce geçirip geçirmediği kotrol edilir mi? 186 84,9 33 15,1 Sağlık Bakanlığı'nın güncel rutin aşılama programına göre KKK aşısı ilk kez kaç yaşında yapılır? 180 82,3 39 17,7 Daha önce döküntülü hastalık geçirenlere KKK aşısı yapılır mı? 123 56,2 96 43,8 Daha önce kabakulak benzeri bulguları olan bir hastalık geçirenlere kabakulak aşısı yapılır mı? 47 21,5 172 78,5 MGA: Mevsimsel grip aşısı, HBV: Hepatit B virüsü, KKK: kızamık-kızamıkçık-kabakulak. 2 de sunulmuştur. Aşılarla ilgili katılımcıların çeşitli tutumlarını belirlemek amacıyla yöneltilen önermelere verilen yanıtlar Tablo 3 de yer almıştır. Aşılanma davranışı ile ilgili sorularla personelin öncelikle aşılanma oranlarının tespit edilmesine, ardından aşı yaptırmama nedenlerinin ortaya konmasına çalışılmıştır. Davranış sorularının yanıtlarına Tablo 4 de Tablo 3. Aşılanma konusundaki tutumların dağılımı Aşılar yaş, meslek, hastalık vb özel durumlarına göre sadece belirli kişilere yapılmalıdır. Aşılanma kararımı verirken o hastalık hakkında yeterli bilgiye sahip olmalıyım. Güvendiğim birinin bir aşıyı yaptırması ya da bu konuda olumlu düşüncelere sahip olması o aşıyı olup olmama konusundaki kararımı etkiler. Hastalarıma / yakınlarıma mevsimsel grip aşısı olmasını tavsiye ederim. Aşı yapılan merkezin acil müdahaleler için yeterli donanıma sahip olması aşı olma kararımı etkiler. Ülke veya dünya çapında salgın olursa aşı yaptırmayı kabul ederim. Aşıyı güvendiğim bir firmanın üretmiş olması aşı olup olmama kararımı etkiler. Medyada yer alan haberler mevsimsel grip aşısının etkinliği konusundaki düşüncelerimi etkiler. Topluma örnek olan kişilerin mevsimsel grip aşısı konusundaki düşünceleri bu konudaki kararımı etkiler. Mevsimsel grip aşısı ile ilgili önceki deneyimlerim tekrar aşı olmak konusundaki kararımı etkiler. Sağlık çalışanı olmam kendimi, ailemi ve hastalarımı korumak için her yıl mevsimsel grip aşısı yaptırmamı gerektirir. Tamamen katılıyorum (n/%) Katılıyorum (n/%) Kararsızım (n/%) Katılmıyorum (n/%) Hiç Katılmıyorum (n/%) 46/21 58/26,5 10/4,6 77/35,2 28/12,8 46/21 58/26,5 10/4,6 77/35,2 28/12,8 30/13,7 93/42,5 34/15,5 51/23,3 11/5 24/11 70/32 49/22,4 53/25,1 21/9,6 66/30,1 107/48,9 21/9,6 20/9,1 5/2,3 76/34,7 94/42,9 30/13,7 16/7,3 3/1,4 60/27,4 99/45,2 29/13,2 26/11,9 5/2,3 13/5,9 77/35,2 40/18,3 67/30,6 22/10 10/4,6 38/17,4 37/16,9 100/45,7 34/15,5 46/21 125/57,1 11/5 28/12,8 9/4,1 28/12,8 55/25,1 39/17,8 73/33,3 24/11 356 TAF Prev Med Bull 2015 Cilt 14 Sayı 5

Karacaer, et al. : Immunization of healthcare workers Tablo 4. Davranış sorularının yanıtlarının dağılımı Sorular Sayı (n) Yüzde (%) MGA ne sıklıkta yaptırırsınız? Hiçbir zaman 102 46,6 Sadece bir kez 55 25,1 2-3 yılda bir 18 8,2 Her yıl 44 20,1 2013-2014 sezonunda MGA yaptırdınız mı? Evet 30 13,7 Hayır 189 86,3 2009 yılında H1N1 aşısı yaptırdınız mı? Evet 102 46,6 Hayır 117 53,4 HBV aşısı yaptırdınız mı? Evet 181 82,6 Hayır 38 17,4 Bugüne kadar KKK aşısı yaptırdınız mı? Evet 146 66,7 Hayır 73 33,3 Sağlık Bakanlığı'nın artan vakalar nedeniyle sağlık çalışanlarına yapılmasını istediği kızamık aşısını yaptırdınız mı? Evet 40 18,3 Hayır 179 81,7 Doktorların önerdiği tüm aşıları yaptırır mısınız? Evet 87 39,7 Hayır 132 60,3 Bir aşının çeşitli yan etkileri varsa o aşıyı yaptırır mısınız? Evet 26 11,9 Hayır 193 88,1 Çocuk doktorunuzun önerdiği ücretsiz tüm aşıları çocuğunuza yaptırır mısınız? Evet 181 82,6 Hayır 38 17,4 Çocuk doktorunuzun önerdiği ücretli tüm aşıları çocuğunuza yaptırır mısınız? Evet 198 90,4 Hayır 21 9,6 Toplam 219 100 MGA: Mevsimsel grip aşısı, HBV: Hepatit B virüsü, KKK: kızamık-kızamıkçık-kabakulak. yer verilmiştir. Personelin aşılanma oranlarını cinsiyet, yaş grupları, meslek, hizmet süresi grupları, eğitim grupları olarak belirlenen bağımsız değişkenlerin etkileyebileceği hipotezi irdelenmiştir. MGA yaptırma ile eğitim düzeyi arasında istatistiksel fark (p=0,008) anlamlı bulunmuştur. Aynı değerlendirme diğer aşılar için yapıldığında H1N1 aşısı yaptırma davranışı ile yaş grupları (p=0,03), HBV aşısı yaptırma ile meslek (p 0,001), sağlık personeline kızamık aşısı yaptırma ile meslek (p 0,001), hizmet süresi (p=0,01) ve eğitim (p=0,007) arasında istatistiksel olarak anlamlı ilişki tespit edilmiştir (Tablo 5). Meslek grupları ile aşılanma davranışları arasındaki ilişki irdelendiğinde MGA alışkanlıkları (p=0,01), HBV (p 0,001) ve sağlık çalışanlarına kızamık aşısı (p 0,001) yaptırma davranışında anlamlı bir bağ kurulmuştur (Tablo 6). Çalışmada belirlenen aşıları yaptırmama nedenleri Tablo 7 de yer almıştır. Aşı yaptırmama nedenleri ile bağımsız değişkenler arası ilişki değerlendirilmiştir. MGA yaptırmama nedenleri ile cinsiyet (p=0,03), meslek (p=0,007) ve eğitim grupları (p=0,01) arasında anlamlı ilişki belirlenmiştir. Benzer durum H1N1 aşısı ve sağlık çalışanlarına kızamık aşısı yaptırmama nedenleri ile meslek grupları (p=0,04, p=0,001) arasında saptanmıştır. Doğru bilgi puan ortalaması 7 (min-maks: 1-10), doğru tutum puan ortalaması 35 (min-maks: 27-47), doğru davranış puan ortalaması 5 (min-maks: 0-9) olarak hesaplanmıştır. Bilgi, tutum ve davranış puanı ile bağımsız değişkenlerin arasında sadece bilgi puanı ile meslek (p= 0,02), tutum puanı ile eğitim grupları (p= 0,04) arasında istatistiksel olarak anlamlı fark TAF Prev Med Bull 2015 Vol 14 Issue 5 357

Karacaer, vd. : Sağlık çalışanlarının bağışıklanması Tablo 5. Bağımsız değişkenlere göre sağlık çalışanlarının bağışıklanma durumu Değişkenler saptanmıştır (Tablo 8). Bilgi ve davranış puanları ile değişkenler arasında korelasyon saptanmazken tutum puanı ile yaş arasında pozitif yönde zayıf ancak anlamlı korelasyon kurulmuştur (r=0,17, p=0,01). TARTIŞMA MGA (n) H1N1 aşısı (n) HBV aşısı (n) Kızamık aşısı*(n) Evet Hayır P değeri Evet Hayır P değeri Evet Hayır P değeri Evet Hayır P değeri Cinsiyet Erkek 17 96 56 57 91 22 18 95 0,55 0,36 0,4 Kadın 13 93 46 60 90 16 22 84 Yaş grubu 20-29 0 16 2 14 13 3 3 13 30-39 13 92 46 59 94 11 22 83 40-49 13 74 0,09 48 39 0,03 67 20 0,07 13 74 50-59 3 6 5 4 6 3 2 7 60-69 1 1 1 1 1 1 0 2 Meslek grubu Hekim 6 36 24 18 38 4 8 34 Hemşire 7 60 29 38 60 7 13 54 DYSP 3 49 0,07 21 31 0,06 44 8 0,001 5 47 YBP 9 29 14 24 19 19 3 35 TP 5 15 14 6 20 0 11 9 Hizmet süresi (yıl) 1-5 3 19 8 14 20 2 10 12 6-10 3 26 12 17 27 2 5 24 11-15 4 29 16 17 29 4 8 25 16-20 7 79 0,09 38 48 0,05 71 15 0,11 13 73 21-25 8 27 24 11 25 10 3 32 26-30 3 6 4 5 6 3 0 9 31-35 2 3 0 5 3 2 1 4 Eğitim düzeyi İlköğretim 11 34 25 20 36 9 15 30 YO/Ü 11 125 0,008 55 81 0,06 111 25 0,45 17 119 YL/D 8 30 22 16 34 4 8 30 Sağlık çalışanlarının aşılanması toplum sağlığının önemli basamaklarından birini oluşturmaktadır. Etkili aşılama programlarının hem sağlık personelini koruduğu hem de hastane enfeksiyonlarını azalttığı bilinmektedir. HBV aşı kampanyasının başarısı Amerika Birleşik Devletleri (ABD) nde ortaya konmuştur. Rutin aşılama programı ve enfeksiyon kontrol önlemlerindeki gelişmeler sonucunda 1983-2010 yılları arasında sağlık çalışanları arasında HBV enfeksiyon sıklığı %98 oranında azalmıştır (6). Bir çalışmada influenza aşılanma oranlarının %4 den %67 ye artması ile sağlık çalışanları arasında vaka sayısı 0,35 0,8 0,001 MGA: Mevsimsel grip aşısı, HBV: Hepatit B virüsü, DYSP: Diğer yardımcı sağlık personeli, YBP: Yönetim birimi personeli, TP: Temizlik personeli, YO/Ü: yüksekokul/üniversite, YL/D: yükseklisans/doktora,*sağlık Bakanlığı tarafından sağlık çalışanlarına önerilen kızamık aşısı. 0,01 0,007 %42 den %9 a gerilemiştir. Bu uygulama ile aynı merkezde nozokomiyal enfeksiyon vaka sayısının %32 den %0 a düştüğü belirlenmiştir (16). Başka bir çalışmada da beş sağlık çalışanının aşılanmasının bir influenza benzeri hastalığı, sekiz çalışanın aşılanmasının ise bir ölümü önlediği gösterilmiştir. Kemik iliği alıcıları dahil hastanede takip edilen hastaların sağlık çalışanlarının aşılanması ile influenza enfeksiyonundan korunduğu da bilinmektedir (2). İnfant-adelosan arası dönemde çocuklarda kızamık veya kızamık komplikasyonları nedeniyle ölüm riski artmaktadır. Özellikle malnutrisyonun sık yaşandığı ülkelerde daha ciddi seyretmekte, vaka-fatalite oranı %25 e kadar yükselebilmektedir (5). ABD de 2001-2008 yılları arasında 23 sağlık merkezinden yapılan kızamık bildirisinde sekiz vakanın sağlık çalışanı olduğu gözlenmiştir. Bunların altısının aşılanmadığı ya da aşılı olup olmadığının bilinmediği tespit edilmiştir (1). Ülkemizde kızamık vakaları 2011 yılında artmaya başlamış, 2012-2013 döneminde hızlı bir yükseliş seyrine girmiştir. Bu dönemde tüm sağlık personeline bağışıklık 358 TAF Prev Med Bull 2015 Cilt 14 Sayı 5

Karacaer, et al. : Immunization of healthcare workers Tablo 6. Meslek gruplarına göre bağışıklanma davranışları MGA Sıklığı (n) MGA (n) H1N1 aşısı (n) HBV aşısı (n) Kızamık aşısı*(n) Meslek grubu Hiçbir zaman Sadece 1 kez 2-3 yılda bir Her yıl P değeri Evet Hayır P değeri Evet Hayır P değeri Evet Hayır P değeri Evet Hayır P değeri Hekim 15 10 7 10 6 36 24 18 38 4 8 34 Hemşire 35 16 3 13 7 60 29 38 60 7 13 54 DYSP 31 15 1 5 0,01 3 49 0,07 21 31 0,06 44 8 0,001 5 47 YBP 10 13 4 11 9 29 14 24 19 19 3 35 TP 11 1 3 5 5 15 14 6 20 0 11 9 Toplam 102 55 18 44 20 189 102 117 181 38 40 179 0,001 MGA: Mevsimsel grip aşısı, HBV: Hepatit B virüsü, DYSP: Diğer yardımcı sağlık personeli, YBP: Yönetim birimi personeli, TP: Temizlik personeli, *Sağlık Bakanlığı tarafından sağlık çalışanlarına önerilen kızamık aşısı. Tablo 7. Aşı yaptırmama nedenleri Aşı Nedenler Sayı (n) Yüzde (%) MGA Yararına inanmıyorum 66 34,9 Önceki aşıdan dolayı bağışıklığım devam ediyor 8 4,2 Zararlı olduğunu düşünüyorum 5 2,6 Yan etkilerinden korkuyorum 17 9 Aşıdan önce grip geçirdim 48 25,4 Diğer 45 23,8 H1N1 aşısı Etkinliğinden emin olamadım 13 11,1 Yeterli bilgiye sahip değildim 14 12 Bu aşı ile ilgili bilgiler yetersizdi 18 15,4 Medyadaki olumsuz haberlerden etkilendim 4 3,4 Yan etkilerinden korkuyorum 8 6,8 Güvenilir bulmadım 52 44,4 Diğer 8 6,8 HBV aşısı Daha önce geçirdim 13 34,2 Zamanım olmadı 3 7,9 İhmal ettim 14 36,8 Diğer 8 21,1 KKK aşısı Daha önce geçirdim 52 71,2 Kan testlerinde geçirdiğim saptandı. 4 5,5 Bana bulaşmayacağını düşündüm 3 4,1 Diğer 14 19,2 Kızamık aşısı* Daha önce geçirdim 65 36,3 Aşı kampanyasının gerekmediğini düşündüm 13 7,3 Bana bulaşmayacağını düşündüm 15 8,5 İhmal ettim 45 25,1 Diğer 41 22,9 MGA: Mevsimsel grip aşısı, HBV: Hepatit B virüsü, *Sağlık Bakanlığı tarafından sağlık çalışanlarına önerilen kızamık aşısı. TAF Prev Med Bull 2015 Vol 14 Issue 5 359

Karacaer, vd. : Sağlık çalışanlarının bağışıklanması Tablo 8. Bağımsız değişkenlere göre bilgi, tutum ve davranış puanlarının değerlendirilmesi Değişkenler Bilgi puanı Tutum puanı Davranış puanı Median min-maks P değeri Median min-maks P değeri Median min-maks P değeri Tüm katılımcılar 7 1-10 35 27-47 5 0-9 Cinsiyet Erkek 7 1-10 35 27-47 5 1-9 0,42 0,93 Kadın 6 3-10 35 27-48 5 0-9 Yaş grubu (yıl) 20-29 7 5-9 33,5 29-37 4,5 2-7 30-39 6 1-10 35 27-47 5 0-9 40-49 6 3-10 0,08 36 27-47 0,18 5 0-9 50-59 6 3-10 38 30-44 4 2-7 60-69 8,5 8-9 31 27-35 7 6-8 Meslek grubu Hekim 6,5 3-10 36 28-47 5 1-9 Hemşire 6 3-10 34 27-44 5 0-8 DYSP 6 1-9 0,02 34 27-45 0,32 4,5 0-8 YBP 7 4-10 35 27-47 5 2-9 TP 7 3-9 36 29-41 4 2-9 Hizmet süresi (yıl) 1-5 7 4-9 36 29-44 5 2-9 6-10 7 3-9 35 30-43 4 1-7 11-15 6 4-9 34 29-44 5 2-9 16-20 6 1-10 0,74 35 27-47 0,2 4,5 0-9 21-25 7 4-9 35 27-44 5 2-8 26-30 7 4-10 34 30-40 5 2-8 31-35 6 3-9 38 27-44 5 4-6 Eğitim düzeyi İlköğretim 7 3-10 36 27-47 4 0-9 YO/Ü 6 1-10 0,3 34 27-45 0,04 5 0-9 YL/D 7 3-10 36 28-47 5 1-9 DYSP: Diğer yardımcı sağlık personeli, YBP: Yönetim birimi personeli, TP: Temizlik personeli, YO/Ü: yüksekokul/üniversite, YL/D: yükseklisans/doktora 0,36 0,5 0,12 0,4 0,18 durumuna bakılmaksızın bir ay ara ile iki doz kızamık aşısı yapılmasına başlanmıştır (17,18). Hastanemizde personel sağlığı ile ilgili faaliyetlerde en büyük sorun bağışıklama katılım oranlarının düşük olmasıdır. MGA ve kızamık aşısından personel uzak durmakta, HBV aşısına ise daha sıcak bakmaktadır. H1N1 pandemisinde ise MGA nın aksine katılım oranın tahmin edilenin çok üstünde olduğu dikkati çekmiştir. Hastanemizde çalışanların %46,6 sının hiçbir zaman grip aşısı yaptırmadığı, %20,1 inin her yıl düzenli olarak aşılandığı saptanmıştır. Bu sezonda MGA yı %13,7 oranında, 2009 yılında H1N1 grip aşısını %46,6 oranında personel yaptırmıştır. Benzer durumun birçok merkezde söz konusu olduğu gözlenmiştir. İkinci ve ark.nın (4) yaptığı bir araştırmada katılımcıların %35,5 inin hiç grip aşısı yaptırmadığı, sadece %8 inin düzenli olarak her yıl aşılandığı belirlenmiştir. Aynı çalışmada 2009 sezonunda %28,5 oranında grip aşısı uygulandığı, %43,8 personelin H1N1 grip aşısı yaptırdığı belirlenmiştir. Yurtdışında yapılan bir çalışmada ise sağlık çalışanları arasında grip aşısının daha yüksek 360 TAF Prev Med Bull 2015 Cilt 14 Sayı 5

Karacaer, et al. : Immunization of healthcare workers oranda uygulandığı, %48-70 arasında değiştiği ifade edilmiştir (18). ABD de 1980 lerden bu yana sağlık çalışanları arasında grip aşısının %40-50 oranında yapıldığı bildirilmiştir. Buna karşın Avrupa daki merkezlerde grip aşısı 2000 yılından beri önerilmesine rağmen sağlık çalışanlarının grip aşılaması genel olarak %35 den azdır (2). Hastanemizde ve ülkemizdeki diğer merkezlerde mevsimsel grip aşılanmasının oldukça düşük olduğu dikkati çekmektedir. Ülkemizdeki bazı merkezlerde H1N1 pandemisinde personele %12,7 ve %14,9 oranında aşı uygulandığı görülmüştür (7,9). Aynı dönemde toplumun diğer kesiminden yetişkinlerin bu aşıyı %13,1 oranında yaptırdığı da göz önünde bulundurulduğunda hastanemizde H1N1 aşısına ilginin ülke verilerine göre beklenenden fazla olduğu değerlendirilebilir (7). Ancak sonrasında MGA uygulamalarının düşmesi personelimizin salgın durumunda biraz daha hassasiyet göstermesi ile açıklanabilir. MGA dan kaçınmanın sebepleri sorgulandığında diğer merkezlerle benzer olduğu gözlenmiştir. Bu merkezlerde en sık yararına inanmama (%55,7, %40,2, %8,2) enfeksiyon geçirerek bağışıklık kazandığını düşünme (%30,7, %11,8, %0,5), güvenilir bulmama (%39,3), yan etkilerinden korkma (%67,2, %66,2, %35,3) saptanmıştır (4,9,12). Yurt dışı kaynaklarında da benzer nedenlerle sağlık personelinin grip aşılarından uzak durduğu belirtilmiştir (2). Aşı yaptırmama nedenleri ile bağımsız değişkenler arası ilişkinin değerlendirmesi sonucu, MGA yaptırmama nedenleri ile cinsiyet, meslek ve eğitim arasında anlamlı ilişki belirlenmiştir. MGA yı erkekler %85, kadınlar %87,7 oranında yaptırmamıştır. Aşı yaptırmama nedenleri arasında erkekler en sık (%25,7) bireysel olarak değişen diğer nedenleri ileri sürmüştür. Kadınların en sık (%38,7) belirttiği neden ise yararına inanmamaktır. MGA ya en sık karşı çıkma nedenleri meslek grupları arasında benzer olmakla birlikte YBP nde yan etkilerinden korkma ön plana çıkmıştır. Aşı öncesi grip geçirdiği için bağışık olduğunu düşünme DYSP ve TP de sık nedenler arasında yer almıştır. Eğitim düzeyine göre işaret edilen nedenler incelendiğinde yükseklisans/doktora eğitimi alanların ortalamayı bozan daha bireysel sebepler ileri sürdüğü gözlenmiştir. H1N1 aşısı yaptırmama nedenleri ile meslek arasında da anlamlı fark saptanmıştır. Tüm personelin en sık aşı yaptırmama nedeni aynıdır. YBP yeterli bilgiye sahip olmamayı ikinci sıklıkta bir neden olarak ifade etmiştir. Bu verilere göre grip aşısının sağlığa ve hizmet performansına katkısının daha iyi açıklanması, bazı yanlış bilgilerin düzeltilmesi çözüm olabilir. Kızamık aşı programı ülkemizde kızamık eliminasyon hedefine yönelik olarak başarı ile uygulanmıştır. 2012 yılına kadar %95 aşılanma oranına ulaşılmıştır (18). Ancak 2010 yılından itibaren artan kızamık vaka sayıları 2012 yılında 351 e ulaşmıştır. 2012 yılında Kızamık Bilimsel Danışma Kurulu kararları ile 9-12 aylık bebeklere aşı takvimine ek olarak bir doz daha KKK aşısı önerilmiştir. Ayrıca serolojik kontrol yapmadan sağlık personelinin en az bir ay ara ile 2 doz aşılanması tavsiye edilmiştir (17). Çalışmanın sonuçlarına göre personelimizin %66,7 si hayatının bir döneminde KKK aşısı olduğunu beyan etmiştir. Ancak bu üç hastalık için serolojik olarak antikor pozitifliği saptanan personel %5,5 tir. Çoğunluk, çocukluk döneminde ailesinin kendisine tüm aşıları uygulattığını düşünmektedir. Sağlık Bakanlığı nın sağlık çalışanlarına yapılmasını istediği kızamık aşısına karşı çıkma nedenlerinin de başında daha önce döküntülü hastalık geçirmesi, bunun kızamık olduğunu düşünmesi gelmektedir. Ancak serolojik doğrulamanın düşük olduğu göz önünde tutulduğunda bu ifade tahminden öteye geçememektedir. Çelikbaş ve ark. (19) sağlık çalışanları arasında kızamık, kızamıkçık ve kabakulak için antikor pozitifliğini sırasıyla %98,6, %98,3, %92,2, Türe ve ark. (20) ise hemşireler arasında bu oranları %92,3, %96,8, %89,2 bulmuştur. Yapılan çalışmalarda bağışıklık durumunun yüksek bulunması KKK aşısının gerekliliğinin sorgulanmasına yol açıyor olabilir. Çalışmamızda sağlık çalışanlarına kızamık aşısı yaptırmama nedenleri ile meslek arasında anlamlı fark saptanmıştır. Döküntülü hastalık geçirme öyküsü tüm katılımcıların belirttiği en sık neden olmuştur. YBP nin en sık ihmal nedeniyle, TP nin ise kendisine bulaşmayacağını düşündüğü için kızamık aşısı yaptırmadığı belirlenmiştir. Döküntülü hastalık geçirenlere bu aşının uygulanmayacağı şeklindeki yanlış bilginin düzeltilmesi aşı oranlarını yükseltebilmek için en önemli basamak gibi görünmektedir. Hedeflenen kızamık eradikasyonunun sağlanabilmesi için yayılımın önemli kaynaklarından biri olan sağlık personelinin tamamında aşı ile antikor pozitifliğinin elde edilmesi büyük bir adım olacaktır. Hastanemizde MGA ve KKK aşısının aksine HBV aşısını yaptırma oranı oldukça yüksektir. Bu oran yaklaşık olarak MGA nın 6, KKK nın 4,5 katıdır. Türk Karaciğer Araştırma Derneği (TKAD) nin Türkiye Hepatit Prevalansı Çalışması (TÜRKHEP 2010) verilerine göre ülkemiz HBV için orta endemik bir bölge olup ülke genelinde HBV taşıyıcılığı %4, Anti-HBs pozitifliği %32 dir. Ancak bu durum aşılama çalışmaları ile 18-30 yaş arasında batılı toplumlara benzer şekilde %2,7 ye çekilmiştir (11). Ülke genelinde HBV aşı programının başarısı sağlık merkezlerinde de gözlenmiştir. Hastanemizde olduğu gibi ülkemizdeki diğer merkezlerde de sağlık çalışanları arasında %83,1, %82,8 aşılanma oranları saptanmaktadır (21,22). HBV enfeksiyon sıklığının daha düşük olduğu toplumlarda sağlık çalışanları TAF Prev Med Bull 2015 Vol 14 Issue 5 361

Karacaer, vd. : Sağlık çalışanlarının bağışıklanması arasında bu aşıya ilgi daha düşüktür. ABD de 19 yaş ve üzerindeki sağlık çalışanlarında 3 doz ve üzeri HBV aşı uygulaması %63,8 dir. 2020 de bu oranı %90 a yükseltmek hedeflenmektedir (6). Personelden HBV aşısını yaptırmayanların en sık gösterdiği neden ihmal olduğu için bu grubun hatırlatıcı faaliyetlerle motive edilmesi gerekmektedir. HBV enfeksiyonu açısından orta endemik ülkemizde hastanemiz personelinin aşılanma oranları memnun edici düzeydedir. Bununla birlikte temas önlemlerinin alınması ve tüm personelin aşılanması kronik HBV enfeksiyonunun yıkıcı etkilerinden toplumun korunması açısından gereklidir. Yaş, cinsiyet, meslek, hizmet süresi, eğitim faktörleri tarafından etkilendiği düşünülen aşılanma oranları değerlendirildiğinde H1N1 aşısı yaptırma davranışı ile yaş grupları arasında fark anlamlı bulunmuştur. Bu fark H1N1 aşısını 30-50 yaş arası personelin daha fazla yaptırmasıyla, dolayısıyla mesleki tecrübe ile ilgili olabilir. HBV aşısı yaptırma ile meslek arasında anlamlı düzeyde ilişki saptanmıştır. Hastalarla direkt teması daha fazla olan hekim, hemşire ve DYSP nin bu aşıyı daha fazla yaptırdığının gözlenmesi bu durumu açıklayabilir. Sağlık personeline kızamık aşısı yaptırma ile meslek, hizmet süresi, eğitim arasında anlamlı fark saptanmıştır. Sırasıyla TP, hekim ve hemşireler azalan miktarda kızamık aşısı yaptırmış, eğitim düzeyi yükseldikçe aşılanma sayısının düştüğü gözlenmiştir. Meslek grupları ve eğitim düzeyinin çoğunlukla paralel olduğu göz önünde bulundurulursa eğitim arttıkça bu aşının gerekliliğinin sorgulandığı düşünülebilir. Hizmet süresi 11-15 yıl arasında olanların kızamık aşısını daha fazla yaptırmalarının nedeni doğum tarihleri nedeniyle KKK aşısının 1 doz eksik yapılmış olması olabilir. Meslek grupları ile aşılanma davranışları arasında anlamlı bağlantı mevcuttur. MGA nı hiçbir zaman yaptırmayanlar arasında hekim, hemşire, DYSP çoğunluktadır. Aşıyı tavsiye etmesi beklenen bu grubun grip aşısından uzak durması dikkat çekicidir. Öncelikle hastalarla daha yakın temasta olan bu personelin kazanılması gerekmektedir. HBV aşısını ise YBP dışındakiler büyük oranda yaptırmıştır. Sağlık personeli için önerilen kızamık aşısına TP daha fazla ilgi göstermiştir. TP nin HBV enfeksiyonu açısından bilgilendirilmeye ve teşvike ihtiyacı vardır. Bu çalışmada aşılanma oranları ile birlikte, hastane çalışanlarının bilgi, tutum ve davranışları da belirlenmeye çalışılmıştır. Aşılarla ilgili bilgilerin doğru tutum ve doğru davranışı etkileyebileceği düşünülerek katılımcılara bazı sorular yöneltilmiştir. Elde edilen puanlar ve yanıtlar yorumlanmaya çalışılmıştır. Çalışmada doğru bilgi puan ortalaması doğru davranış puan ortalamasından yüksek bulunmuştur. Ancak bilgi ve davranış puanları arasında anlamlı bir korelasyon kurulamamıştır. Doğru tutumların davranışı etkileyebileceği düşünülürken tutum-davranış puanları arasında da anlamlı korelasyon saptanmamıştır. Ancak tutum puanı ile yaş arasında zayıf düzeyde, anlamlı korelasyon kurulmuştur. Yaşla birlikte puanlarda hafif bir artış olmuş, 30-39 yaş grubunda tutum puanlarının daha yüksek olması dikkati çekmiştir. Bu yaş grubu yaklaşık olarak 16-20 yıl hizmet veren grubu işaret etmektedir. 16-20 yıl hizmet edenlerde doğru tutumların daha yüksek olması ile birlikte düşünüldüğünde mesleki tecrübe tutumlara olumlu katkıda bulunuyor olabilir. Bilgi puanı ile meslek grupları arasındaki anlamlı ilişki saptanmıştır. Genel bilgilerde YBP ve TP daha başarılı iken ve daha detaylı bilgi gerektiren sorularda hekim ve hemşireler daha doğru yanıtlar vermiştir. Bu fark mesleki eğitim ve ilgi alanları ile bağlantılı olabilir. Tutum puanı yüksekokul/fakülte eğitim düzeyindeki katılımcılarda daha yüksek olup, eğitim ile arasında istatistiksel olarak önemli fark saptanmıştır. Eğitim düzeyi ile MGA ve sağlık personeline kızamık aşısı yaptırma arasında anlamlı fark mevcuttur. Eğitim düzeyinin tutumları olumlu etkilemesinin bu aşıların yapılmasını etkilediği düşünülmektedir. MGA ve KKK aşısı ile ilgili sorulara genel olarak yanlış cevap verilmesi bu aşıları yaptırmaktan kaçınma nedenlerinden olabilir. MGA yaptırmama ve pandemik aşı kampanyasına katılmamanın en sık gösterilen nedenleri irdelendiğinde tatmin edici bilgi eksikliği olduğu görülmektedir. Personelin daha önce döküntülü bir hastalık ya da kabakulak benzeri bulguları olan bir enfeksiyon geçirenlere kızamık ve kabakulak aşısı yapılmayacağını düşünmesi KKK aşısına ilgiyi azaltmış olabilir. Sağlık çalışanlarının kızamığa maruz kalma riski diğer yetişkinlere göre 19 kat daha fazladır. İki KKK aşısı yapıldığını belgeleyenler, laboratuvar ile bağışıklığı veya hastalığı geçirdiğini gösterenler dışında tüm sağlık personeline iki doz aşısı yapılması önerilmektedir. Aşı öncesi serolojik kontrol maliyet-etkin bulunmamıştır (1). Bu bilgilerin paylaşılması kızamık aşılanma oranlarını arttırabilir. Aşılanma kararını verirken o hastalık hakkında yeterli bilgi sahibi olmak isteyenler çoğunluktadır. Bu kararı verirken güvendiği birinin o aşıyı yaptırmasından veya aşı hakkındaki olumlu düşüncesinden etkilenenler de oldukça fazladır. Bu sonuçlara göre, EKK üyelerinin aşılama öncesi gerekli bilgilendirmeler ile bu konuya dikkat çekmeleri, sonrasında da önerilen aşıları öncelikle kendilerine uygulamaları önemli bir adım olabilir. Personelin aşılanması toplumun bu konudaki güvenini kazanmakta kilit rol oynamaktadır. Sağlık çalışanlarının aşılanmasının zorunluluk haline getirilmesi özellikle ABD de olmak üzere bazı sağlık otoriteleri ve enstitüler tarafından kabul edilmekte ve uygulanmaktadır. Zorunlu çiçek hastalığı aşılaması örnek olarak tarihimizde yer almaktadır. Ancak günümüzde bu tutumun mevsimsel influenza, pandemik influenza başta olmak üzere bulaşıcı hastalıklar ve aşı ile önlenebilir tüm hastalıklar 362 TAF Prev Med Bull 2015 Cilt 14 Sayı 5

Karacaer, et al. : Immunization of healthcare workers için etik olup olmadığı tartışılmaktadır (2). Bugün ilgili mevzuatlarda bu yönde bir düzenleme yapılmadığı için özendirici hastane politikaları ile gönüllü aşılama programlarının geliştirmesi gerekmektedir. Sonuç olarak, sağlık çalışanlarının yanlış bilgilerini düzeltmek, eksikliğini duydukları konularda yeterli düzeyde bilimsel verileri paylaşmak gerekmektedir. Yan etkileri açıklamak ve yan etkilerin tedavisi ile ilgili bilgileri verip gerekli önlemleri almak teşvik edici olabilir. Örnek teşkil edecek kişilerin bilgilerini paylaşmak, hastanede güven telkin eden kişilerin öncelikle aşılanmasını sağlamak büyük oranda fayda sağlayabilir. Hastanemiz personelinin H1N1 pandemisinde ve HBV enfeksiyonunda olduğu gibi gerekli hallerde ülkemizdeki diğer merkezlere göre yüksek duyarlılık ve uyum gösterdiği saptanmıştır. MGA ve kızamık aşısının da gerekliliği yeterince açıklanabildiğinde daha fazla katılım olacağı düşünülmektedir. Bu davranışın görev bilincine dönüştürülmesi sağlandığında EKK bağışıklama görevini başarı ile tamamlamış olacaktır. ÇIKAR ÇATIŞMASI Yazarlar arasında çıkar çatışması bildirilmemiştir. KAYNAKLAR 1. Immunization of Health-Care Personnel, Recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP), CDC, Recommendations and Reports/ 2011,Vol. 60 / No. 7, MMWR. 2. E. Galanakis, A. Jansen, PL. Lopalco, J. Giesecke. Ethics of mandatory vaccination for healthcare workers. Euro Surveill. 2013;18(45):pii=20627. Available online:http://www. eurosurveillance.org/viewarticle.aspx?articleid=20627 3. E. Uzun, F. Z. Akçam, E. Zengin, A. N. Kişioğlu, G. Yaylı, S.D.Ü Tıp Fakültesi araştırma görevlilerinin Hepatit B enfeksiyonu ile ilgili durumlarının, bilgi düzeylerinin ve tutumlarının değerlendirilmesi, S.D.Ü. Tıp Fak. Derg. 2008:15(1)/ 22-27. 4. S. İkinci, S. Birengel, D. Calışkan, R. Akdur, AUTF İbni Sina Hastanesi nde Hekim ve hemşirelerin mevsimsel grip/ aşısı ile ilgili tutum ve davranışları, Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi(STED), 2012, cilt 21, sayı 1,sayfa 1. 5. Prevention of Measles, Rubella, Congenital Rubella Syndrome, and Mumps, Summary Recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP), Recommendations and Reports /2013, Vol. 62 / No. 4, MMWR. 6. Guidance for Evaluating Health-Care Personnel for Hepatitis B Virus Protection and for Administering Postexposure Management, CDC, Recommendations and Reports / 2013,Vol. 62 / No. 10, MMWR. 7. N. Topaloğlu, Ş. Yıldırım, M. Tekin, S. Saçar, E. Peker, E. M. Şahin, Üst solunum yolu enfeksiyonu geçiren çocukların ailelerinin influenza aşısı hakkındaki düşünceleri, International Journal of Clinical Research 2013; 1 (1): 10-13. 8. M. R. Griffin, Influenza vaccination of healthcare workers: Making the grade for action, Clinical Infectious Diseases 2014;58(1):58 60. 9. E. Savas, D. Tanriverdi, Knowledge, attitudes and anxiety towards influenza A/H1N1 vaccination of healthcare workers in Turkey, BMC Infectious Diseases 2010, 10:281. 10. T. Music, Protecting patients, protecting healthcare workers: a review of the role of influenza vaccination, International Nursing Review, 2011, 59, 161 167. 11. Türk Karaciğer Araştırmaları Derneği Ulusal Hepatit Sıklığı Çalışması (TÜRKHEP 2010), www.tasl.org.tr/dosya/tasl_ Ulusal_Hepatit_sikligi_Calismasi.pdf. 12. S. Gül, Ö. T. Güler, M. Yeşilyurt, D. B. Öztürk, E. Uz Gül, M. Yeşil,ark., Pandemik H1N1 grip aşısının toplumda ve sağlık çalışanlarında kabul edilebilirliğinin değerlendirilmesi, Flora, 2010;15(2):85-89. 13. M. Akcay Ciblak,, Grip Platformu, Influenza vaccination in Turkey: Prevalence of risk groups, current vaccination status, factors influencing vaccine uptake and steps taken to increase vaccination rate, Vaccine, 2013,Vol. 31, 3, 518 523. 14. T.C Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri genel Müdürlüğü, Hepatit B Genelgesi, www.istanbulsaglik.gov. tr/w/sb/bh/belge/hepb_genelgesi.pdf. 15. T.C Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu 2012 Faaliyet Raporu, www.thsk.saglik.gov.tr/dosya/faaliyet_ raporu/2012_faaliyet_raporu.pdf. 16. CD. Salgado, ET. Giannetta, FG. Hayden, BM. Farr. Preventing nosocomial influenza by improving the vaccine acceptance rate of clinicians. Infect Control Hosp Epidemiol. 2004 Nov;25(11):923-8. 17. T.C Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu, Kızamık Bilim Kurulu Kararları, www. sakaryahsm.gov.tr/files/ images/duyurular_ek/kızamık.pdf. 18. F Ahmed, M. C. Lindley, N. Allred, C. M. Weinbaum, L. Grohskopf, Effect of influenza vaccination of healthcare personnel on morbidity and mortality among patients: Systematic review and grading of evidence, Clinical Infectious Diseases 2014;58(1):50 7. 19. A. Celikbas,O. Ergonul, S. Aksaray, N. Tuygun, H. Esener, G. Tanır et al. Measles, rubella, mumps, and varicella seroprevalence among health care workers in Turkey: Is prevaccination screening cost-effective? AJIC: American Journal of Infection Control, 2006, Vol. 34, 9, 583-587. 20. Z. Türe, A. Ulu Kılıç, F. Cevahir, H. Demiraslan, S. Gökahmetoğlu, E. Alp, Sağlık çalışanlarında hepatit b, kızamık, kızamıkçık, kabakulak ve suçiçeğinde bağışıklık oranları, Flora 2013;18(2):98-102. GATA. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non-Commercial License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, noncommercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited. Source of Support: Nil, Conflict of Interest: None declared TAF Prev Med Bull 2015 Vol 14 Issue 5 363